SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2016 V15.7.0
De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens voortgezet onderwijs en draagt zorg voor de kwaliteit en het niveau van de examens. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is belast met de praktische uitvoering en organisatie van de staatsexamens. Met vragen over deze vakinformatie kunt u contact opnemen met de afdeling Examendiensten van DUO: (050) 599 89 33 of staatsexamens@duo.nl. pagina 2 van 12
Inhoud 1 Opzet van het examen 5 2 Het examenprogramma 5 3 Beschrijving eindtermen 6 4 Het centraal examen 6 5 Het college-examen 6 6 De beoordeling van het college-examen 7 7 Het eindcijfer 7 8 Bijlage 1: beschrijving examenonderdelen C4, C5, D2, D4, E2, E3, F2, F4, F5, G3, G4, G5 8 pagina 3 van 13
1 Opzet van het examen Het examen bestaat uit een centraal examen en een college-examen. Het college-examen bestaat uit een mondeling examen. 2 Het examenprogramma scheikunde Domein A vaardigheden Domein B: Kennis van stoffen en materialen Domein C: Kennis van chemische processen en kringlopen Domein D: Ontwerpen en experimenten in de chemie centraal collegeexamen examen Subdomein A1. Informatievaardigheden gebruiken Subdomein A2. Communiceren Subdomein A3. Reflecteren op leren Subdomein A4. Studie en beroep * Subdomein A5. Onderzoeken Subdomein A6. Ontwerpen Subdomein A7. Modelvorming Subdomein A8. Natuurwetenschappelijk instrumentarium Subdomein A9. Waarderen en oordelen Subdomein A10: Gebruiken van chemische concepten Subdomein A11: Redeneren in termen van contextconcept Subdomein A12: Redeneren in termen van structuureigenschappen Subdomein A13: Redeneren over systemen, verandering en energie Subdomein A14: Redeneren in termen van duurzaamheid Subdomein A15: Redeneren over ontwikkelen van chemische kennis Subdomein B1: Deeltjesmodellen Subdomein B2: Eigenschappen en modellen Subdomein B3: Bindingen en eigenschappen Subdomein B4: Bindingen, structuren en eigenschappen Subdomein B5: Macroscopische eigenschappen Subdomein C1: Chemische processen Subdomein C2: Chemisch rekenen Subdomein C3: Energieberekeningen Subdomein C4: Chemisch evenwicht Subdomein C5: Technologische aspecten Subdomein C6: Reactiekinetiek Subdomein C7: Behoudswetten en kringlopen Subdomein C8: Classificatie van reacties Subdomein D1: Chemische vakmethodes Subdomein D2: Veiligheid Subdomein D3: Chemische procesontwerpen Subdomein D4: Molecular modelling pagina 5 van 13
Scheikunde Domein E: Innovatieve ontwikkelingen in de chemie Domein F: Processen in de chemische industrie Domein G: Maatschappij en chemische technologie centraal collegeexamen examen Subdomein E1: Kenmerken van innovatieve processen Subdomein E2: Duurzaamheid Subdomein E3: Innovatieve processen Subdomein F1: Industriële processen Subdomein F2: Procestechnologie en duurzaamheid Subdomein F3: Energieomzettingen Subdomein F4: Risico en veiligheid Subdomein F5: Kwaliteit en gezondheid Subdomein G1: Chemie van het leven Subdomein G2: Milieueisen Subdomein G3: Duurzame chemische technologie Subdomein G4: Groene chemie Subdomein G5: Ketenanalyse * Subdomein A4 Studie en beroep wordt alleen geëxamineerd in combinatie met het profielwerkstuk. 3 Beschrijving eindtermen Een beschrijving van de eindtermen A, B, C1, C2, C3, C6, C7, C8, D1, D3, E1, F1, F3, G1 en G2 is te vinden op: www.examenblad.nl > kies jaarring 2016 > havo > scheikunde > Syllabus 2016 scheikunde, havo > 2. Specificatie van de globale eindtermen van het CE en bijlage 1: Examenprogramma. In bijlage 1 van deze vakinformatie staat een beschrijving van de eindtermen C4, C5, D2, D4, E2, E3, F2, F4, F5, G3, G4, G5. 4 Het centraal examen Het centraal examen bestaat uit één zitting van 180 minuten (zie examenrooster). Oefenexamens met correctievoorschrift voor het examen scheikunde kunt u vinden op: www.examenblad > jaarring 2015 > havo > exacte vakken: scheikunde > examendocumenten 1 e tijdvak en 2 e tijdvak: opgaven, bijlage en correctievoorschrift, omzettingstabel normering. Het gebruik van een woordenboek Nederlands en het basispakket hulpmiddelen is toegestaan. Voor basispakket hulpmiddelen, zie Regeling toegestane hulpmiddelen. Het gebruik van het zelf meegebrachte Binas (alleen de) 6 e editieen een gewone rekenmachine is noodzakelijk. Er worden geen vragen gesteld over die onderdelen die zich naar hun aard niet lenen voor centrale examinering, waaronder vaardigheden die uitdrukkelijk een computer als werkstation vereisen. 5 Het college-examen Het college-examen bestaat uit een mondeling examen en vindt plaats in juli (op scholen voor vso in juni/juli) en gaat over de volledige examenstof. Omdat tijdens het college-examen ook korte vraagstukken ter oplossing kunnen worden voorgelegd, dient de kandidaat bij zich te hebben: schrijf- en tekenmateriaal, een eenvoudige rekenmachine en een Binas-boek, 6 e editie. pagina 6 van 13
Bij het mondeling college-examen van 40 minuten wordt aandacht besteed aan: 1. een casus over een natuurwetenschappelijk onderwerp. Gedurende twintig minuten, voorafgaand aan het mondeling examen, krijgt de kandidaat een casus te bestuderen, die betrekking heeft op een of meerdere domeinen, (toepassingen van de natuurwetenschappen, maatschappelijke effecten van natuurwetenschappelijke en technische toepassingen). Over deze casus worden vragen gesteld. 2. a. het oplossen van problemen en vraagstukken; hierbij wordt de kennis van de vakinhoud van de bovengenoemde domeinen getoetst. b. Informatievaardigheden, waarbij gebruik wordt gemaakt van technischinstrumentele vaardigheden. Er zijn tijdens het examen geen proefopstellingen aanwezig. De kandidaat moet uit kunnen leggen hoe proeven verlopen. Voor dit onderdeel wordt geen afzonderlijk deelcijfer gegeven. De beoordeling hiervan is onderdeel van het beoordelen van de kennis van de domeinen. 6 De beoordeling van het college-examen Voor het mondeling examen worden de volgende deelcijfers gegeven: - één deelcijfer voor het beantwoorden van vragen over de casus: deelcijfer a - één deelcijfer voor het oplossen van problemen en vraagstukken met betrekking tot de vakinhoud, inclusief de technischinstrumentele vaardigheden: deelcijfer b Het cijfer voor het college-examen wordt als volgt berekend: (a + 4b) : 5, afgerond op 1 decimaal. 7 Het eindcijfer Het eindcijfer wordt als volgt berekend: (het cijfer voor het centraal examen + het cijfer voor het college-examen) : 2, afgerond op een geheel getal. pagina 7 van 13
8 Bijlage 1: beschrijving examenonderdelen C4, C5, D2, D4, E2, E3, F2, F4, F5, G3, G4, G5 Domein C Kennis van chemische processen en kringlopen Subdomein C4 Chemisch evenwicht De kandidaat kan bij experimenten metingen doen aan concentraties en energieuitwisseling en beredeneren of er sprake is van evenwicht en hoe de ligging van het evenwicht kan worden beïnvloed. Uitwerking(en) Open experimenteel werk doen en door het doen van proeven verdiepen van chemische kennis. Het gaat hier in ieder geval om experimenten: over ligging van evenwichten; met omkeerbare reacties; over warmteoverdracht; die de invloed van katalysatoren laten zien; die de invloed van concentratieveranderingen laat zien. Opmerking: bij de staatsexamens zijn geen proefopstellingen aanwezig. De kandidaat moet uit kunnen leggen hoe proeven verlopen (zie 5. College-examen punt 2b). Subdomein C5 Technologische aspecten De kandidaat kan in contexten van technologische aard aspecten van schaal, verandering en reactiviteit herkennen en toelichten. Uitwerking(en) Vergelijkingen maken tussen reacties die op kleine schaal en op grote schaal plaatsvinden waarbij de volgende aspecten van belang zijn: schaalvergroting; reactoren, reactiviteit; warmtehuishouding; scheidingsmethoden; blokschema; lab-on-a-chip; nanoprocessen. Opmerking: bij de staatsexamens zijn geen proefopstellingen aanwezig. De kandidaat moet uit kunnen leggen hoe proeven verlopen (zie 5. College-examen punt 2b). Domein D Ontwerpen en experimenten in de chemie Subdomein D2 Veiligheid De kandidaat kan stoffen en materialen analyseren en zuiveren en daarbij veilig omgaan met stoffen, materialen en apparatuur. Uitwerking(en) Het doen van experimenten zoals: pagina 8 van 13
aantoningsreacties; synthese esters; synthese biobrandstoffen; analyse zouten; aantonen vetten, koolhydraten en eiwitten en daarbij aandacht besteden aan aspecten van veiligheid, bij voorbeeld in het verslag van het experiment. b Risico inventarisatie maken - Informatie selecteren en berekeningen uitvoeren aan toelaatbare concentraties van stoffen: gevaarsymbolen; R- en S-zinnen; Chemiekaarten; ADI-waarden; MAC-waarde. - Richtlijnen voor het verwerken van afval van chemische experimenten toepassen Opmerking: bij de Staatsexamens zijn geen proefopstellingen aanwezig. De kandidaat moet uit kunnen leggen hoe proeven verlopen (zie: 5. College-examen punt 2b). Subdomein D4 Molecular modelling De kandidaat kan bij een onderzoek- of een ontwerpopdracht elementen van "molecular modelling" gebruiken. Uitwerking(en) covalente binding; nieuwe materialen licht en sterk; ontwerp brandwerend materiaal. Daarbij gaat het niet om de materiaaleigenschap op zich, maar om het kunnen manipuleren van eigenschappen door gebruik te maken van bekende structuur/eigenschapsrelaties, zie ook het vaardigheidsdomein A12. Domein E Innovatieve ontwikkelingen in de chemie Subdomein E2 Duurzaamheid De kandidaat kan met behulp van kennis van chemische processen aspecten van duurzaamheid in relatie brengen met ontwikkelingen in de chemie. Vakbegrippen en onderwerpen duurzame kringlopen: biomassa; biogas; bio-ethanol; groene chemie; stofkringlopen; afvalstromen; energiekringloop; energiestromen en kwaliteit van energie (energie omgezet naar warmte); rookgasbehandeling; ozonlaag; pagina 9 van 13
chemie van de atmosfeer; mondiale voetafdruk; bio-polymeren; koolstofvrije elektriciteitsproductie. Subdomein E3 Innovatieve processen De kandidaat kan met kennis van de chemische industrie ten minste in de context van voedselproductie of materialen een innovatief proces beschrijven. Vakbegrippen en onderwerpen: duurzame kringlopen; groene chemie; optische activiteit; hard- en brosheid; elektroforese; bestrijdingsmiddelen en kunstmest; elasticiteit; geleidbaarheid; composiet. Nota bene: Het gaat in deze eindterm om (ten minste) één voorbeeld van een innovatie. Meer dan één voorbeeld mag wel, maar hoeft niet. Domein F Processen in de chemische industrie Subdomein F2 Procestechnologie en duurzaamheid De kandidaat kan kennis over procestechnologie en reactiekinetiek gebruiken bij redeneringen met betrekking tot duurzaamheid en veiligheid van een proces. Vakbegrippen en onderwerpen: broeikaseffect smogvorming; rookgassen; zure depositie; fijnstof; waterbehandeling. Subdomein F4 Risico en veiligheid De kandidaat kan in een gegeven industrieel proces veiligheidsrisico s benoemen en veiligheidsmaatregelen aangeven. Vakbegrippen en onderwerpen: veiligheidszinnen; pictogrammen; stofstromen; energiestromen; kringlopen; afvalstromeneffecten van koeling; gesloten systemen; keuze van reactoren. pagina 10 van 13
Subdomein F5 Kwaliteit en gezondheid De kandidaat kan kennis van chemische processen ten minste in de context van voeding of voedselproductie relateren aan uitspraken over kwaliteit en gezondheid. Vakbegrippen en onderwerpen: veresteren; condensatiereacties; waterproductie; rioolwaterzuivering; antibiotica; bodemreiniging; biokatalyse; cistransvetzuren; spijsvertering; eiwitten; eutrofiering. Domein G Maatschappij en chemische technologie Subdomein G3 Duurzame chemische technologie De kandidaat kan aangeven hoe grondstoffen voor de chemische industrie worden geproduceerd en kan met behulp van kennis van duurzame principes een relatie leggen tussen de lokale en mondiale kwaliteit van leven en de bijdrage van een bedrijfsproces uit de chemische industrie daaraan. Vakbegrippen en onderwerpen: waterkwaliteit; luchtkwaliteit; bodemkwaliteit; fijnstof; rookgasfilters; delfstoffen omzetten in grondstoffen; concurrentie voedsel economie; logistieke aspecten; cradle to cradle. Subdomein G4 Groene chemie De kandidaat kan bij grootschalige productieprocessen aspecten van duurzaamheid en groene chemie benoemen. Vakbegrippen en onderwerpen: natuurlijke hulpbronnen; hergebruik grondstoffen; cradle to cradle; waterkwaliteit; energiebeheer; luchtkwaliteit; Q-factor; AE en E-factor; recirculeren. pagina 11 van 13
Subdomein G5 Ketenanalyse De kandidaat kan met kennis van chemische processen bij een ketenanalyse van een proces of een product voorstellen voor aanpassing van het proces of product beoordelen. Vakbegrippen en onderwerpen: ketenanalyse; productieproces; energieverbruik; analyse van CO2-gebruik; maatschappelijke impact (hinderwetvergunningen - horizonvervuiling etc.); ecologische voetafdruk; relatie van product met materiaal/grondstof; analyse van nieuwe materialen (aanbod en vraag); beroepspraktijk van een chemisch-technoloog. Bron: www.slo.nl/voortgezet/tweedefase/schoolexamen/handreikingen pagina 12 van 13
pagina 13 van 13
pagina 14 van 13