Verslag van de werkgroep Opslag

Verslag van de werkgroep Opslag Oktober 2013 Jeffrey van der Hoeven (KB) Marcel Ras (KB) Marco de Niet (DEN) NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 1

Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Opdracht en samenstelling werkgroep 3. Achtergrond en ontwikkelingen 4. Enquête duurzame opslag 5. Reflectie op de resultaten van de enquête 6. Resultaten van de werkgroep 7. Aanbevelingen 8. Bronnen NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 2

1. Inleiding De Nationale Coalitie Digitale Duurzaamheid is in 2008 opgericht door organisaties uit de publieke sector die de langdurige zorg voor verzamelingen van digitale data in het publieke domein tot hun kerntaak rekenen. Het doel van de Coalitie is gezamenlijk een organisatorische en technische infrastructuur tot stand te brengen die waarborgt dat digitale bestanden ook op de lange termijn bruikbaar blijven. De missie van de NCDD is het bewerkstelligen dat Nederland beschikt over een stabiele organisatorische en technische infrastructuur die het behoud en de duurzame toegankelijkheid garandeert van digitale informatie die van cruciaal belang is voor wetenschap, cultuur en samenleving. In 2009 heeft de NCDD een nationale verkenning naar digitale duurzaamheid in de praktijk in Nederland uitgevoerd die heeft geresulteerd in het rapport Toekomst voor ons digitaal geheugen. Dit rapport beschrijft de stand van zaken in de publieke sectoren overheid, wetenschap en cultureel erfgoed op het gebied van lange termijn bewaring en beschikbaarstelling van digitale informatie. In het rapport worden tevens de belangrijkste tekortkomingen in de infrastructuur voor duurzame toegang geïdentificeerd. Op basis daarvan zijn er vier werkterreinen gedefinieerd voor de NCDD. Deze dienen de plannen voor een landelijk dekkend netwerk van diensten en faciliteiten nader te onderzoeken en te onderbouwen. 1. Lange-termijn opslag 2. Duurzaam beheer 3. Kwaliteitscontrole en certificering 4. Afstemming in collectiebeleid en diensten Concrete invulling hieraan werd gegeven door de inrichting van een aantal werkgroepen die de contouren van een nationale infrastructuur voor duurzame toegankelijkheid nader dienden te verkennen. Dit document is de weerslag van werkzaamheden van de Werkgroep Opslag. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 3

2. Opdracht en samenstelling werkgroep De opdracht aan de werkgroep Opslag is vastgelegd in de working group brief NCDD WG long-term storage of digital objects (8 oktober 2011). Hierin is aan de werkgroep gevraagd een rapport op te leveren waarin concrete aanbevelingen gedaan worden hoe opslag van digitale objecten in het Nederlandse publieke domein efficiënt en effectief georganiseerd kan worden. Het doel was het formuleren van concrete en praktische aanbevelingen voor het organiseren van een landelijk dekkende infrastructuur voor lange termijn opslag van digitale informatie. Belangrijkste voorwaarden hierbij zijn: - Nationale samenwerking en gezamenlijke infrastructuur moet leiden tot een kostenbesparing - Daarnaast moet het leiden tot een kwaliteitsverbetering, met name voor instellingen die zelf niet in staat zijn een digitale opslagfaciliteit te realiseren en te onderhouden Het eindrapport dient een nationale dimensie te hebben en de aanbevelingen zullen gebaseerd zijn op de ervaringen en kennis die er bij de in NCDD deelnemende partners is opgedaan en op basis van de verschillende pilots die uitgevoerd worden. De werkgroep bestond van juli 2011 t/m september 2013 en kende de volgende deelnemers: - Jeffrey van der Hoeven: KB - Ruud Yap: NA - Ernst van Velzen, Marius Snyders: Beeld en Geluid - Gaby Weyers, Wiel Sueskens: voormalig NIMk, nu LIMA - Walter Swagemakers: EYE - Rutger Kramer, Arnoud Jippes: DANS - Henk Alkemade: RCE Een aanzet tot dit eindrapport is opgesteld door Jeffrey van der Hoeven (KB) met ondersteuning van de werkgroepleden. Na beëindiging van het onderzoek is de werkgroep opgeheven. De onderzoeksgegevens die de werkgroep heeft opgeleverd zijn uitgewerkt door Marcel Ras (KB) en Marco de Niet (DEN). Met dank aan Inge Angevaare en Ruud Yap voor hun uitgebreide commentaren op de eerdere versies van het rapport. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 4

3. Achtergrond en ontwikkelingen De NCDD is opgericht vanuit de overtuiging dat samenwerking over de grenzen van sectoren heen leidt tot efficiency-voordelen het zijn immers overal bits en bytes die duurzaam toegankelijk gehouden moeten worden en in technische zin lijkt er veel overlap te zijn. Ervoor zorgen dat digitale informatie toegankelijk blijft voor toekomstige generaties is een van de grote uitdagingen waar collectiebeherende instellingen voor staan. Digitale informatie is kwetsbaar en tegelijkertijd zijn we er sterk van afhankelijk geworden. De razendsnelle digitalisering van onze samenleving heeft ervoor gezorgd dat de manier waarop we met elkaar communiceren, wetenschap bedrijven en informatie verzamelen veranderd is. We zijn vergelijkbare maar ook geheel nieuwe objecten in digitale vorm gaan maken. Met computers vervaardigen we documenten, foto's, films, muziek, kunst, databases, games, websites, multimediale toepassingen et cetera. Dat betekent echter ook dat we deze digitale bronnen zijn gaan verzamelen en bewaren, Het betreft enerzijds authentieke bronnen op grote schaal te digitaliseren, anderzijds is er een grote aanwas van born digital objecten. Nederlandse erfgoedinstellingen realiseerden zich al snel dat de digitale revolutie verstrekkende gevolgen had voor hun verzamelbeleid en bewaarmethoden. Daartoe zijn ze methoden en systemen gaan ontwikkelen om digitale objecten in authentieke vorm voor de toekomst raadpleegbaar te houden. Met steun van de overheid kon de Koninklijke Bibliotheek, als eerste bibliotheek ter wereld, een operationeel e-depot voor (internationale) digitale publicaties bouwen. Dankzij vergelijkbare investeringen behoort Beeld en Geluid tot de internationale kopgroep op het gebied van beheer en behoud van digitaal audiovisueel erfgoed. De archiefsector bouwt onder aanvoering van het Nationaal Archief aan een gezamenlijk e-depot. Tegelijkertijd namen deze instellingen deel aan de eerste Europese projecten om methoden en technieken op het gebied van digitale duurzaamheid te ontwikkelen om daarmee ook de operationele archieven te verbeteren. Inmiddels zijn er operationele systemen (die in sommige gevallen alweer vervangen worden door een nieuwe generatie) en er is veel kennis en ervaring opgedaan. Maar de uitdagingen blijven groot: volumes nemen snel toe en de diversiteit en complexiteit van dat wat we toegankelijk willen houden neemt eveneens toe. Daarbij ook de kosten voor duurzaam behoud. Een gezamenlijke aanpak is dan ook essentieel. In de vakliteratuur is de afgelopen jaren een verschuiving waar te nemen: niet de technische veroudering van eenmaal gearchiveerde bestanden blijkt het grootste obstakel te zijn voor duurzame toegankelijkheid, maar een gebrek aan (technische en organisatorische) aansluiting tussen de producenten van informatie en de beheerders. Daardoor valt veel data die het waard is behouden te blijven tussen wal en schip. Deze miscommunicatie speelt zich vooral af binnen bestaande ketens, en de belanghebbenden verschillen per domein. Oplossingen worden in eerste instantie vooral binnen de sectoren gezocht, o.a. door het maken van afspraken tussen producenten en beheerders. De NCDD staat voor een NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 5

meer cross-sectorale aanpak van het probleem en stimuleert het over de grenzen van het eigen domein zoeken naar oplossingen. De deelnemers aan de werkgroep Opslag constateerden dat de wensen en eisen van de deelnemers in de keten aan het begin en einde van de keten veel verder uiteenlopen dan in het midden (bewaren), maar dat het belang van de fase bewaren in termen van mensen en geld relatief als gering wordt ervaren. Verreweg de meeste kosten gaan vooralsnog zitten in het verwerven, voorbewerken en beschikbaar maken van het materiaal. Kosten van opslag De kosten van opslag per Terabyte zijn in de afgelopen jaren drastisch gedaald. Daartegenover is de complexiteit, de gemiddelde omvang van digitale objecten en het aantal objecten enorm gestegen. We hebben dan wel de beschikking over meer, snellere en goedkopere opslag, maar we slaan ook veel meer op. Daardoor zijn voor de instellingen de kosten van opslag in de afgelopen jaren minder gedaald dan aanvankelijk verwacht. De kosten van cloud-opslag is minder goedkoop dan algemeen aangenomen lijkt te worden, zeker als het gaat om opslag van grote hoeveelheden data. Het grote probleem van de komende jaren zal niet zozeer zijn of we al de digitale objecten duurzaam kunnen opslaan, maar of we dat kunnen blijven betalen. Een onderbouwing van deze uitdaging is o.a. te lezen in een uitvoerige uiteenzetting hiervan in artikelen van David Rosenthal (zie: http://blog.dshr.org/). Er is dus ook op het terrein van duurzame opslag, een noodzaak om samen te werken. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 6

4. Enquête duurzame opslag De NCDD-verkenning uit 2009 heeft duidelijk laten zien dat er nog geen landelijk dekkend netwerk voor het duurzaam bewaren van digitale collecties. Voortbordurend op deze uitkomst is de werkgroep Opslag aan het werk gegaan en heeft de situatie per domein (overheid, wetenschap, cultuur en media) onder de loep genomen. De aandacht is daarbij uitgegaan naar de soorten collecties die bestaan, de omvang hiervan en de potentiële behoefte deze duurzaam te bewaren. Ook het vermogen van zorgdragende instellingen om de eigen digitale collectie te creëren, te verwerken, te bewaren en beschikbaar te stellen speelt hierin een rol. Om beter zicht te krijgen op de huidige situatie en behoeften in de verschillende domeinen heeft de werkgroep Opslag een enquête verspreid. Deze enquête heeft gelopen van 14 december 2011 tot 25 april 2012 en heeft in totaal 169 ingevulde enquêtes opgeleverd (waarvan 134 geldige responses). Een groot deel van de resultaten zijn gebruikt als achtergrondinformatie voor de werkgroep Opslag. Tevens zijn de resultaten zeer bruikbaar gebleken voor een survey uitgevoerd in het kader van het APARSEN project. In deze survey is gekeken naar de verschillende oplossingen voor opslag in Europa. Hieronder gaan we nader in op de resultaten van de enquête, De respondenten Het merendeel van de respondenten is actief in de domeinen archieven/overheid (42%) en cultuur/erfgoed (43%). Wetenschap (11%) en media (1%) zijn hierin ondervertegenwoordigd. De meeste respondenten zijn werkzaam in archiefinstellingen (36%) of musea (31%). De personen die aan de enquête hebben deelgenomen, vervullen een veelheid aan functies. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 7

Beleid voor digitale duurzaamheid. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 8

Nog niet de helft van de respondenten heeft een geformaliseerd beleid voor beheer van de digitale informatie voor de lange termijn. Hier zien we wel een verschil tussen de soorten instellingen. Bij de archieven geeft 53% aan inmiddels wel al beleid voor duurzame toegankelijkheid te hebben tegenover 32% van de musea. Bijna 60% van de instellingen heeft al kwaliteitseisen opgesteld voor duurzaam beheer van digitale informatie, maar nog niet alle instellingen zijn in staat deze ook in de praktijk toe te passen. Beheer van digitale informatie Bijna alle organisaties (95%, n = 125) geven aan digitale informatie te beheren, maar ze doen dit op uiteenlopende manieren. Iets meer dan een derde van de instellingen beheren de digitale collecties geheel zelf. 13% van de respondenten besteden het beheer geheel uit. 44% beheert deels zelf en besteedt deels uit. Als externe partijen worden zowel commerciële partijen (o.a. Picturae, Ordina, Adlib) als publieke instellingen (o.a. DANS, KB e-depot, NiMK) genoemd. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 9

Een ruime meerderheid (86% )van de instellingen bewaart de digitale informatie op systemen binnen de landsgrenzen. Slechts een enkel instituut slaat alle digitale informatie op bij buitenlandse dienstenleveranciers. De respondenten beheren een veelheid aan digitale informatiebronnen. De meest voorkomende zijn afbeeldingen, tekstdocumenten, databases. De meerderheid van de instellingen beheren ook digitale video- en audio-bestanden, e-mail, websites en digitale publicaties ( vakliteratuur). Opvallend is dat sommige instellingen digitale informatietypen beheren die zij in fysieke vorm niet beheren, zoals blijkt uit de lagere percentages bij sommige fysieke collecties. Grote uitschieters de andere kant op zijn publicaties en kunstobjecten. Veel instellingen verzamelen deze wel in fysieke vorm, maar (nog) niet in digitale vorm. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 10

Niet alle digitale collectietypen worden beheerd met het doel ze voor de lange termijn beschikbaar te houden. Sommige instellingen geven aan bepaalde informatietypen, zoals software, e-mail en websites, alleen voor de korte termijn te beheren (bijvoorbeeld alleen ten behoeve van interne bedrijfsvoering). Toch kan grofweg gesteld dat van het merendeel van de digitale informatie die wordt beheerd wordt aangegeven dat het voor de lange termijn beschikbaar moet blijven. We zien hier nog wel een verschil tussen archieven en musea. Veel musea geven aan de diverse soorten digitale informatie die ze beheren alleen maar voor de korte termijn te beheren. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 11

Opslag In de enquête is ook gevraagd naar de omvang van de eigen digitale opslag nu en over 5 jaar per informatietype (er is niet gevraagd naar het totaal aan opslag of de omvang van de digitale collecties). Nog maar weinig instellingen beheren meer dan 1 Pb per collectietype. Veel instellingen hebben ook nog niet de Terabyte bereikt per informatietype. Alleen voor digitale afbeeldingen is ongeveer de helft van de instellingen inmiddels over de grens van 1 Tb gegaan. Voor videomateriaal geldt dat voor ongeveer een kwart van de instellingen. Als we kijken naar de verwachtingen over de omvang van de opslag over 5 jaar, valt op dat er wel voor alle informatietypen instellingen zullen zijn die verwachten de grens van 1Pb te zullen overschrijden, maar verreweg de meeste instellingen verwachten daar niet aan te komen. Sterker, ongeveer de helft van de instellingen verwacht voor veel informatietypen niet eens de grens van 1Tb te zullen overschrijden. Alleen bij afbeeldingen verwacht een ruime meerderheid van de instellingen (bijna 80%) over 5 jaar de grens van 1Tb overschreden te hebben. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 12

Tenslotte is gevraagd in hoeverre de instellingen te maken hebben gehad met dataverlies. Ongeveer de helft van de instellingen geeft aan onherstelbaar dataverlies te hebben gehad. Musea blijken daar iets vaker mee te maken te hebben gehad dan archieven (53% tegenover 46%). Hier dient nog wel de kanttekening gemaakt te worden dat maar weinig respondenten deze vraag hebben beantwoord. De representativiteit van deze cijfers is dus niet geheel zeker. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 13

5. Reflectie op de resultaten van de enquête De resultaten van de enquête maken duidelijk dat het merendeel van de instellingen in de domeinen van de NCDD te maken hebben met het beheer van digitale informatie, soms nog op kleine schaal, maar in alle opzichten met groei in het vooruitzicht. Er zijn zeker nog punten van aandacht, zoals meer geformaliseerd beleid voor het beheren van digitale informatie, het voorkomen van verlies van data en het beheersen van kosten bij de verdere groei, tot boven het niveau van de Petabytes. Hier ligt een duidelijke meerwaarde voor bovensectorale en landelijke samenwerkingin de context van de NCDDzijn operationele systemen in gebruik genomen, er zijn kostenmodellen, tools, methoden en technieken voorhanden. Deze worden toegepast daar waar mogelijk. Zo heeft de KB een kostenmodel ontwikkeld voor het bepalen en voorspellen van de opslagkosten. Dit model is gebaseerd op het principe dat niet alle data op dezelfde drager met dezelfde kwaliteitseisen opgeslagen hoeft te worden. Door daarin te differentiëren is het mogelijk om efficiënter de kosten te bepalen en deze kosten daadwerkelijk te reduceren. De infrastructuur die de NCDD-leden voor hun domeinen hebben opgezet, was in eerste instantie voor een belangrijk deel gericht op duurzame opslag voor de eigen organisatie of binnen het eigen domein. Dat is verklaarbaar, omdat eerst een goede basis nodig is voor de eigen taakstelling, voordat de infrastructuur aangeboden kan worden aan derden. Geleidelijk komen er meer initiatieven voor shared services. Andere instellingen zoeken samenwerking met NCDD-partners om hun digitale bronnen duurzaam op te laten slaan. Dit is een gunstige ontwikkeling, omdat het zo voor kleinere instellingen mogelijk wordt hun digitale collecties op een betaalbare wijze duurzaam op te slaan en omdat het aantal systemen in eigen beheer, met alle kosten van dien, gereduceerd kan worden. Een gezamenlijke, domeinoverstijgende aanpak is onvermijdelijk om de uitdagingen op een verantwoorde manier aan te gaan. Een nationale e-infrastructuur is in ontwikkeling, opslagfaciliteiten bewegen richting samenwerking en centralisatie. Een aantal voorbeelden daarvan zijn: - het Archief 2020 programma - samenwerking tussen DANS en 3TU - fusie van SURF en SARA - EYE en de regionale omroepen zijn een verband aangegaan met Beeld en Geluid om hun data duurzaam toegankelijk te houden - in het kader van het Uitvoeringsprogramma Compacte Rijksdienst het aantal datacentra terug van 66 tot vier grote locaties Dit zijn slechts een paar voorbeelden, er zijn er zeker meer. Deze initiatieven zijn schakels in een nationale infrastructuur die uiteindelijk moeten leiden tot forse kostenbesparingen en een efficiëntere manier van werken. Bij een domeinoverstijgende samenwerking is het noodzakelijk om verantwoordelijkheden te scheiden van activiteiten. Sommige verantwoordelijkheden zijn wettelijk belegd en kunnen eenvoudigweg niet aan een domeinoverstijgend collectief overgedragen worden. Activiteiten NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 14

daarentegen zoals opslag, implementatie van standaarden, afspraken over selectie en strategieën kunnen juist heel goed in gezamenlijkheid uitgevoerd worden. Voor zowel de instelling die de infrastructuur aanbiedt als voor de uitbestedende instelling heeft deze stap veel voeten in de aarde. Beide partijen moeten overeenstemming bereiken over formaten, kwaliteitseisen, procedures en toegankelijkheid van de content. Wederzijds vertrouwen speelt hierbij een belangrijke rol. Op internationaal niveau zijn, in het kader van het streven om te komen tot trusted digital repositories, kwaliteitseisen ontwikkeld voor duurzame digitale archivering. Alle digitale archieven binnen het NCDD-netwerk streven naar (internationale) certificering. Daarnaast is het belangrijk dat de uitbestedende partijen bij de ontwikkeling van hun duurzame digitale depots betrokken raken. Dat versterkt de onderlinge kennisuitwisseling en het vertrouwen in elkaar. Overigens moet bij het aangaan van shared services tussen aanbestedingsplichtige instellingen rekening worden gehouden met de Europese regelgeving. Met het uitbesteden van duurzame opslag als dienst kunnen bedragen gemoeid zijn die boven de aanbestedingsgrens liggen. Onderzocht moet worden in welke mate de wetgeving belemmeringen opwerpt voor de samenwerking op nationaal niveau zoals de NCDD die nu voorstaat. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 15

6. Resultaten van de werkgroep 6.1 Het proces Deze rapportage verschaft minder informatie dan op basis van de opdracht wellicht verwacht mocht worden. In de praktijk bleken de leden van de werkgroep te weinig tijd ter beschikking te hebben om met regelmaat en met voldoende diepgang met elkaar in discussie te gaan en het nodige grondige onderzoek uit te voeren met name waar het om informatie ging over andere instellingen dan de eigen instelling. Het door de NCDD benoemde voortrekkerschap voor iedere sector werd (nog) niet gevoeld of in de praktijk gebracht. Desalniettemin zijn er resultaten geboekt die het waard zijn te delen. Bij het bespreken van de wensen en eisen van diverse organisaties kwam aan het licht dat er grote verschillen bestaan tussen: a. organisaties met voldoende budget om zelf hun digitale bestanden op te slaan en duurzaam te beheren; b. organisaties die niet voldoende budget hebben om een eigen beheersorganisatie in te richten. Voor de organisaties onder (a) geldt dat zij de kennis en ervaring hebben om op betrekkelijk eenvoudige wijze met elkaar te onderhandelen over het hosten van elkaars back-up, het delen van vloeroppervlak, eventuele gezamenlijke inkoop van apparatuur en werken met een (al dan niet private) cloud. Daarvoor is het inrichten van een gezamenlijk overleg voldoende. Hoeveel er bespaard kan worden hangt af van individuele afspraken. Voor de organisaties onder (b) geldt dat zij weinig belangstelling hebben voor het proces om te komen tot al dan niet gedeelde opslagfaciliteiten, zij vragen om een kant-en-klare dienst waarbij hun digitale collecties worden opgeslagen, duurzaam beheerd en het liefst nog toegankelijk gemaakt worden voor het publiek. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 16

6.2 Observaties van de werkgroep Een nationale duurzame opslagdienst die alle domeinen beslaat acht de werkgroep niet haalbaar. Verschillen in de waardeketens van domeinen maken het onmogelijk om één generieke oplossing te bieden Om duurzaamheid van digitale collecties goed geregeld te krijgen is het noodzaak de hele waardeketen te beschouwen Door een gebrek aan bewustwording dat duurzame opslag structurele financiering nodig heeft ontstaat een groeiend probleem om digitale collecties in stand te houden. Hoe meer er digitaal wordt, des te minder geld er over blijft voor nieuwe aanwas. Beheer van digitale collecties wordt binnen afzienbare tijd de grootste structurele kostenpost voor digitale opslag. Dit geldt voor alle domeinen ongeacht soort en gebruik van digitale collecties. Per domein bestaan één of meerdere diensten die een deel van de functionaliteit van een duurzame opslagdienst verwezenlijken. Deze zijn echter wel domeinspecifiek en moeilijk uit te breiden naar andere domeinen. Kostenbesparing en betere duurzaamheid kunnen op twee manieren verkregen worden: i. Verticaal in de waardeketen per domein: door in een vroeg stadium duurzaamheid mee te laten wegen zal dit in latere stadia minder kosten meebrengen de digitale informatie beschikbaar en begrijpbaar te houden. ii. Horizontaal door de waardeketens per domein: bit-level opslag kan efficiënter en duurzamer geregeld worden door bestaande en toekomstige ICT infrastructuren aan elkaar te koppelen of zelfs te concentreren. Dit kan door datacentra te delen, door gezamenlijk aanbestedingen te doen en door gelijke afspraken te maken over wanneer iets duurzaam is bewaard. Juridische consequenties van (gedeelde) dataopslag zijn onvoldoende bekend. Zowel de juridische gevaren van data elders onderbrengen alsook de mogelijkheden om gezamenlijk een shared service centre in te richten. Een voor de hand liggende oplossing zou zijn om de organisaties met duurzame opslag diensten te laten verlenen aan kleine organisaties. In het verleden zijn daartoe ook al initiatieven genomen (o.a. KB TIFF-archief, NBIG ProArchive). Deze initiatieven bleken echter niet levensvatbaar, enerzijds omdat de organisaties (nog) niet bereid/in staat waren om te betalen voor dergelijke diensten, anderzijds omdat kleine organisaties met hun specifieke eisen en wensen lastig in de workflow van grote organisaties ingepast konden worden. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 17

7. Aanbevelingen De werkgroep Opslag doet de volgende aanbevelingen: 1. Bewustwording is nodig dat duurzame opslag structureel geld kost. Er moet meer aandacht besteed worden aan bewustwording richting de producenten van digitale data en financiers 2. Stimulering per domein voor het duurzaam bewaren en toegankelijk maken van digitale collecties is noodzakelijk. Hierbij dient gelet te worden op de gehele waardeketen. 3. Er moet gewerkt worden aan het praktisch implementeren van uniform kostenmodel dat vergelijking van opslagkosten tussen instellingen en domeinen mogelijk maakt. Het gebruik van een dergelijk model dient gestimuleerd te worden 4. Het is van belang dat de kosten van duurzame opslag en de mogelijkheden om deze te reduceren in kaart gebracht worden 5. Het inrichten van een nationale infrastructuur is een stap-voor-stap proces waarbij het niet hoeft te gaan om één centrale infrastructuur, maar eerder om het beter benutten en koppelen van bestaande infrastructuur 6. Er is sterke behoefte aan best-practices NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 18

8. Bronnen Bewaar als, vuistregels digitaal archiveren, by Karin van der Heiden, http://bewaarals.nl/ ; English edition and website forthcoming. De Basis Duurzaamheid, by DEN, http://www.den.nl/pagina/217/ Data Seal of Approval, http://www.datasealofapproval.org/ DuraCloud, http://www.duracloud.org/ The Future of the Past, 2011. The Future of the Past Shaping new visions for EU-research in digital preservation, Report on the Proceedings of the Workshop, by Clive S G Billenness. Cultural Heritage and Technology Enhanced Learning, European Commission, Information Society and Media Directorate-General, Luxembourg, 4-5 May 2011, http://cordis.europa.eu/fp7/ict/telearn-digicult/digicult-future-digital-preservation_en.html National Digital Library Initiative, Long term Preservation Project, Final Report, 2010, http://www.kdk.fi/images/stories/ltp_final_report_v_1_1.pdf OAIS reference model for Open Archival Information Systems, 2002, http://en.wikipedia.org/wiki/open_archival_information_system Sustainable Economics for a Digital Planet, 2010: Sustainable Economics for a Digital Planet: Ensuring Long-term Access to Digital Information, Final Report of the Blue Ribbon Task Force on Sustainable Digital Preservation and Access, February 2010, available from http://brtf.sdsc.edu/ Toekomst, 2010. Toekomst voor ons digitaal geheugen, in Dutch available at: http://www.ncdd.nl/documents/ncddtoekomst_2_strategischeagenda.pdf; English summary available at: http://www.ncdd.nl/en/documents/englishsummary_000.pdf; see also the input documents (in Dutch) from the domains government/archives, sciences, cultural heritage and media Voorstel e-depot, 2010. E-Depot Duurzame digitale toegang tot informative. Gemeenschappelijke e-depot voorzieningen en services. Door de ArchiefCoalitie Digitale Duurzaamheid, mei 2010. NCDD Preserving the Dutch Digital Memory 19