Maintenance, Repair & Overhaul Arbeidsmarktverkenning
Colofon Uitgave Kenteq Kenniscentrum Postbus 81 1200 AB Hilversum T (035) 750 45 04 F (035) 750 45 55 W www.kenteq.nl Contactpersoon Sake Wagenaar T (035) 750 42 46 E sake.wagenaar@kenteq.nl Uitvoering onderzoek Jeroen Freriks Irene de Vries (Dijk 12 Beleidsonderzoek, Amsterdam) Datum 27 augustus 2008 Kenmerk S302SWsw.068
Voorwoord In dit rapport wordt verslag gedaan van een kwalitatieve verkenning die Kenteq heeft laten uitvoeren naar de betekenis van MRO (Maintenance, Repair & Overhaul) voor de beroepspraktijk van (vooral) middelbaar opgeleide technici. Het rapport gaat in op: de inhoud en ontwikkeling van MRO in verschillende bedrijfssectoren; de aanwezigheid van MRO in de huidige kwalificatiestructuur; een beroepsbeschrijving van de MRO-technicus op MBO-niveau; een doorlopende leerlijn VMBO-MBO-HBO. Het onderzoek is uitgevoerd door Jeroen Freriks en Irene de Vries van Dijk 12 Beleidsonderzoek. Vanuit Kenteq werd het onderzoek begeleid door Remco Pakker, Gertjan Feitsma en ondergetekende. Namens Kenteq bedank ik iedereen die aan de resultaten van het onderzoek heeft bijdragen. Dat geldt in het bijzonder voor de geïnterviewden en de deelnemers aan de groepsbijeenkomsten. Sake Wagenaar projectleider arbeidsmarktonderzoek Kenteq
Inhoudsopgave Voorwoord 3 Samenvatting 7 1 Inleiding 9 2 Ontwikkelingen en cross-sectorale functiecomponenten 11 2.1 Inleiding 11 2.2 Van reparatie en onderhoud naar MRO 12 2.3 Ontwikkelingsfasen MRO 14 2.4 Sectorale verschillen en overeenkomsten 16 2.5 Gevolgen ontwikkelingen MRO voor de beroepsuitoefening 19 2.6 Hoofdlijnen huidige beroepsonderwijs 21 2.7 Doorlopende leerlijn VMBO-MBO-HBO 22 2.8 Conclusies 22 3 Beroepsbeschrijving MRO-technicus Cross-sectoraal MBO 25 3.1 Inleiding beroepsbeschrijving 25 3.2 Beroepsbeschrijving MRO-technicus Cross-sectoraal MBO 26 4 Aanbevelingen en vervolgstappen 33 Bijlagen 35 Bijlage 1 MRO in de huidige kwalificatiestructuur 37 Bijlage 2 Verkenning doorlopende leerlijnen VMBO t/m HBO 53 Bijlage 3 Overzicht geïnterviewde en geraadpleegde bedrijven 57
Samenvatting Kenteq, het kenniscentrum voor technisch vakmanschap, heeft de ambitie om actief te zijn in het veld van MRO (Maintenance, Repair & Overhaul). Kenteq participeert actief in het MOC (Maintenance Onderwijsconsortium) en is betrokken bij activiteiten op het MRO-terrein elders in het land. In opdracht van Kenteq is er een cross-sectorale arbeidsmarktanalyse van MRO uitgevoerd. Het doel van het onderzoek is te bezien of de ontwikkelingen op het gebied van MRO aanleidingen geven tot het opstellen van één of meerdere crosssectorale beroepsbeschrijvingen voor het MBO (Middelbaar Beroepsonderwijs) en uitwerking van deze profielbeschrijving(en). Deze rapportage geeft de resultaten van de arbeidsmarktanalyse weer. De rapportage is tot stand gekomen op basis van interviews met toonaangevende personen op het gebied van MRO, deskresearch en een analyse van de kwalificatiedossiers van vijf kenniscentra. In totaal zijn 18 bedrijven uit verschillende sectoren en/of instellingen in het onderzoek betrokken. MRO is op te vatten als een concept waarmee de instandhouding van kapitaalgoederen geoptimaliseerd wordt (asset-management). Op het terrein van de instandhouding van kapitaalgoederen is er de laatste tijd behoorlijk wat veranderd. Het gaat hierbij om een proces dat ongeveer vijftien jaar geleden is ingezet. De nadruk is verschoven van het uitvoeren van reparaties naar het voorkomen van reparaties en een verlenging van de levensduur van kapitaalgoederen. De verschuiving naar MRO is ingegeven door professionele bedrijfseconomische principes, efficiëntie en kostenbesparing en wordt mogelijk gemaakt door technologische ontwikkelingen. De mate waarin moderne MRO-principes worden toegepast verschilt per sector. Het gaat hierbij om elementen zoals het toepassen van MRO in het ontwerp van kapitaalgoederen, het afstemmen van het logistiek proces op MRO, het uitvoeren van een betrouwbaarheidsanalyse en MRO opnemen als onderdeel van de bedrijfsvoering. Uit de analyse blijkt dat er grote verschillen bestaan tussen de sectoren in de mate waarin deze MRO-principes worden toegepast. In het onderzoek is nagegaan in hoeverre de ontwikkelingen op het terrein van MRO gevolgen hebben voor de beroepsuitoefening op MBO-niveau. De verschillende MRO gerelateerde functiecomponenten zijn geïnventariseerd. Vervolgens is geanalyseerd in hoeverre deze functiecomponenten cross-sectoraal dan wel monosectoraal zijn. Verder is geanalyseerd in hoeverre de MBO-opleidingen in de huidige kwalificatiestructuur raakvlak vertonen met MRO. Het blijkt dat de cross-sectorale functiecomponenten op het gebied van MRO zich voornamelijk op MBO-4 niveau bevinden. De resultaten van dit onderzoek geven Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq) 7
geen aanleiding tot het opstellen van een cross-sectorale beroepsbeschrijving op MBO-niveau 2/3. Uitgaande van de bevindingen van het onderzoek is een cross-sectorale beroepsbeschrijving opgesteld voor uitvoerende en aansturende MROfunctionarissen op niveau 4. De concept beroepsbeschrijving MRO-technicus crosssectoraal MBO is getoetst in twee groepssessies met deskundigen MRO uit het bedrijfsleven en nader aanleiding daarvan aangescherpt en aangevuld. De resultaten van het onderzoek en de toetsing van de profielbeschrijving resulteren in de volgende aanbevelingen voor Kenteq: Vervolgstappen te nemen tot inrichting van een cross-sectorale kwalificatie op MBO-4 niveau voor een MRO-technicus in overleg met andere kenniscentra. Nader te onderzoeken of binnen de kwalificatie nadere nuancering moet worden aangebracht richting MRO-functionarissen die opereren binnen een bedrijfsinterne onderhoudsdienst en functionarissen die operen binnen MROservicebedrijven. Bij de inrichting van de kwalificatie aansluiting te zoeken bij het programma Techniek Breed van het VMBO en de zes lectoraten en binnen het HBO die raakvlak vertonen met MRO in verband met de inrichting van een doorlopende leerlijn. De mogelijkheden te bezien tot inrichting van een AD-traject (Associate Degree) voor een MRO-technicus. Een dergelijk traject kan mogelijkheden bieden voor verdere doorgroei van MBO-ers werkzaam binnen MRO. Nader onderzoek te doen naar de invloed van MRO op de beroepsuitoefening van functionarissen op MBO-niveau 2/3 die momenteel géén onderhoudswerkzaamheden verrichten. Er zijn indicaties dat MRO gevolgen kan hebben voor de beroepsuitoefening van deze functionarissen. 8 Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq)
1 Inleiding Maintenance, Repair & Overhaul (MRO) is een kennis- en arbeidsintensieve industrie in opkomst. MRO staat voor Onderhoud, Reparatie en Revisie. De regering heeft in 2006 verwoord dat het belangrijk is dat Nederland een sterke positie inneemt op het gebied van MRO 1. Met de luchtvaartindustrie als katalysator wordt de ontwikkeling van MRO 'Center of Excellence' in Nederland gezien als een belangrijke stimulans voor de Nederlandse economie. Recent is er in Nederland een aantal initiatieven van de grond gekomen op het gebied van MRO. Deze initiatieven zijn gericht op verdere ontwikkeling en professionalisering van het vakgebied. Het MOC (Maintenance Onderwijsconsortium) is een initiatief dat de betrokkenheid van de onderwijssector bij MRO laat zien. In het MOC zijn de volgende partijen vertegenwoordigd: 5 ROC's; 2 Hogescholen en Kenteq. Het MOC werkt nauw samen met het World Class Maintenance Consortium (WCMC). Het MOC wil meer aandacht voor maintenance opleidingen, een verbetering van doorstroom VMBO-MBO-HBO en professionalisering van docenten en beroepsbeoefenaars. Kenteq, het kenniscentrum voor technisch vakmanschap, heeft de ambitie om actief te zijn in het veld van MRO. Kenteq participeert actief in het MOC en is betrokken bij activiteiten op het MRO-terrein elders in het land. Voor haar werkzaamheden heeft het onderwijsconsortium behoefte aan informatie. Vanuit haar positie als landelijk Kenniscentrum laat Kenteq een verkennende crosssectorale arbeidsmarktanalyse uitvoeren van MRO. Het onderzoek heeft een kwalitatieve insteek en heeft tot doel inzicht te bieden in cross-sectorale kenmerken en ontwikkelingen van MRO op de markt. De analyse resulteert, indien relevant, in een cross-sectorale beroepsbeschrijving MRO op MBO-niveau. De kiem van de MRO-activiteiten ligt in het zuidwesten van het land. Dit onderzoek richt zich niet alleen op deze regio, maar beoogt een landelijke dekking. Hoofdstuk 2 beschrijft ontwikkelingen op het gebied van MRO en componenten van MRO-functies. Daarna volgt in hoofdstuk 3 een cross-sectorale beroepsbeschrijving. Het rapport wordt afgesloten met aanbevelingen en vervolgstappen (hoofdstuk 4). Ondersteunende detailinformatie is te vinden in de bijlagen. 1 Nederlandse Luchtvaartsector. Tweede Kamer, vergaderjaar 2005-2006, 25820, nr 13. Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq) 9
10 Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq)
2 Ontwikkelingen en cross-sectorale functiecomponenten 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk heeft als doel weer te geven in hoeverre de ontwikkelingen op het gebied van MRO aanleiding geven tot het opstellen van één of meerdere crosssectorale beroepsbeschrijvingen. In dit hoofdstuk worden kenmerken van en ontwikkelingen op de MRO-markt besproken. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen cross-sectorale en sectorspecifieke kenmerken. Verder wordt er aandacht besteed aan de positie van MRO in de huidige kwalificatiestructuur en wordt kort ingegaan op de mogelijkheden die er nu zijn tot het volgen van een doorlopende leerlijn VMBO-HBO op het gebied van MRO. Verantwoording De analyse is tot stand gekomen op basis van: 15 interviews met stakeholders en vooroplopende bedrijven op het terrein van MRO; Analyse op hoofdlijnen van kwalificatiedossiers binnen de domeinen van Kenteq, PMLF, VTL, Innovam en Fundeon die aan te merken zijn als onderhoudsdossiers; Deskresearch. Sectoren Dit is een cross-sectoraal onderzoek. De volgende sectoren en daaraan gekoppelde branches zijn aan bod gekomen: Procesindustrie o Voedings- en genotsmiddelenindustrie o Chemische industrie Metaal/metalektro o Vervaardiging van machines en apparaten o Vervaardiging van metaal en producten van metaal o Maritieme sector o Luchtvaartsector Energie o Productie energie Bouwnijverheid o Infrastructuur o Installatietechniek Automotive Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq) 11
2.2 Van reparatie en onderhoud naar MRO In onderstaand kader wordt een aantal definities van MRO besproken: World Class Maintenance: MRO is de verzamelnaam voor alle activiteiten die ten doel hebben een object te behouden en te herstellen naar die toestand die nodig is om zijn gewenste functie uit te kunnen oefenen. MRO bevat dus activiteiten als periodieke vervanging. European Federation of National Maintenance Societies (EFNMS): Alle activiteiten, die als doel hebben een object te behouden in of terug te brengen naar een staat die het mogelijk maakt de gewenste activiteit uit te voeren. Hieronder wordt de combinatie van alle technische en daaraan verbonden administratieve, leidinggevende en toezichthoudende activiteiten verstaan. MOC: Een palet aan activiteiten en technologieën voor een zo efficiënt mogelijk beheer, onderhoud en optimalisatie van technische systemen, binnen de gestelde eisen ten aanzien van beschikbaarheid, veiligheid en kosten, inclusief het versnellen van de innovatiecyclus. Ondanks het feit dat deze definities niet aan elkaar gelijk zijn bestaat er onder de geïnterviewden een behoorlijk hoge mate van consensus over wat MRO betekent. Dit wordt over het algemeen omschreven als alle activiteiten die gericht zijn op het instandhouden van kapitaalgoederen. Op het terrein van de instandhouding van kapitaalgoederen is er de laatste tijd behoorlijk wat veranderd. Het gaat hierbij om een proces dat ongeveer vijftien jaar geleden is ingezet. De nadruk is verschoven van het uitvoeren van reparaties naar het voorkomen van reparaties en een verlenging van de levensduur van kapitaalgoederen. Dit houdt in dat er relatief minder correctief onderhoud plaatsvindt en meer preventief en predictief onderhoud. Het gaat hierbij dus om een toename van toestandsafhankelijk onderhoud ten koste van storingsafhankelijk en gebruiksafhankelijk onderhoud. In het hiernavolgende kader worden deze begrippen verduidelijkt: 12 Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq)
Toestandsafhankelijk onderhoud Onderhoud dat plaatsvindt nadat daar door middel van een toestandsbepaling de noodzaak van is aangetoond. Gebruiksafhankelijk onderhoud Onderhoud dat plaatsvindt na een bepaalde periode van gebruik. Storingsafhankelijk onderhoud Onderhoud dat plaatsvindt na falen. Correctief onderhoud Correctief onderhoud is elke onderhoudsactiviteit die wordt uitgevoerd om een falen op te lossen. Deze activiteit kan bestaan uit reparatie, herstel of vervanging (van onderdelen). Preventief onderhoud Preventief onderhoud is een strategie die gericht is objecten aan de praat te houden en de levensduur van objecten te verlengen. Onderhoudsactiviteiten zoals revisie en vervanging worden op een vast interval uitgevoerd, ongeacht de conditie van het object op dat moment. Predictief onderhoud Predictief onderhoud is gebaseerd op het meten van een toestand om te kunnen beoordelen of er een storing zal optreden in de toekomst. Naar aanleiding van deze informatie wordt er actie ondernomen om de consequenties van deze storing te vermijden. MRO is op te vatten als een concept waarmee de instandhouding van kapitaalgoederen geoptimaliseerd wordt (asset-management). Ten aanzien van MRO zijn drie soorten hoofdspelers te onderscheiden: Eigenaars van kapitaalgoederen (asset owners). Producenten van kapitaalgoederen(asset manufacturers). De onderhouders van kapitaalgoederen (asset maintainers). Daarnaast zijn er dienstverleners MRO te onderscheiden zoals ingenieurs- en adviesbureaus en toeleveranciers van software-tools en onderhoudsinstrumenten voor MRO. De verschuiving naar MRO is ingegeven door professionele bedrijfseconomische principes, efficiëntie en kostenbesparing en wordt mogelijk gemaakt door technologische ontwikkelingen. Efficiëntie Eigenaars van kapitaalgoederen besteden in toenemende mate MROwerkzaamheden uit aan onderhoudsbedrijven of producenten. Deze ontwikkeling is al jaren geleden ingezet. De algemene verwachting is dat deze ontwikkeling nog niet is uitgekristalliseerd. Het minimumniveau van onderhoudswerkzaamheden dat bedrijven in eigen huis willen houden is nog niet bereikt. In eerste instantie richtte de uitbesteding zich voornamelijk op werkzaamheden die verband hielden met groot onderhoud. Ten gevolge van de zwaarteverschuiving naar preventief en predictief onderhoud zijn er voor de eigenaars van kapitaalgoederen toenemende mogelijkheden voor uitbesteding. Dit heeft in veel gevallen tot een inkrimping van de omvang van de Technische Diensten van deze bedrijven geleid. Hierdoor is een Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq) 13
andere groep van bedrijven juist meer onderhoudswerkzaamheden gaan verrichten. De toenemende mate van uitbesteding van onderhoud door de eigenaars van kapitaalgoederen vormt een kans voor bedrijven die zich richten op het onderhouden van kapitaalgoederen. Bedrijfseconomisch Onderhoud wordt door eigenaars van kapitaalgoederen steeds vaker als opbrengst gezien. Van oudsher werd onderhoud als kostenpost gezien. Eigenaars van kapitaalgoederen zien in toenemende mate dat goed onderhoud juist veel hogere kosten kan voorkomen en kan leiden tot geldbesparing en winstmaximalisatie. Hierbij kan gedacht worden aan: door MRO hoeft de machine minder snel vervangen te worden; door MRO treedt er minder productieverlies op; door MRO neemt de beschikbaarheid van kapitaalgoederen toe; door MRO raken producten minder snel beschadigd tijdens het productieproces waardoor er minder producten afgekeurd worden; door MRO is er minder uitval van kapitaalgoederen, etc. Technologische ontwikkelingen Qua technologie is de samenstelling van kapitaalgoederen drastisch veranderd. De vakgebieden mechanica en elektro/elektronica zijn in toenemende mate geïntegreerd. Naar verhouding bestaan kapitaalgoederen nu uit meer elektronische en minder uit mechanische componenten. Enerzijds betekent dit dat er minder onderhoud nodig is (mechanica vraagt meer onderhoud), anderzijds biedt de integratie van technieken mogelijkheden voor efficiënter onderhoud en toepassing van MRO. Sensoren en meetinstrumenten kunnen tijdig signalen afgeven dat onderhoud dan wel reparatie aan de orde is (procesbewaking). Om een storing te lokaliseren hoeft de machine niet meer ontmanteld te worden, met behulp van de computer kan de werking gecontroleerd worden en opgespoord worden waar een mogelijk defect zich voordoet. Dit laatste heeft tevens consequenties voor de locatiegebondenheid van MROwerkzaamheden. Het is in principe mogelijk om in Nederland een storing te lokaliseren of toestandsafhankelijk onderhoud te plannen voor een machine die geplaatst staat in China. MRO als dienst Ten gevolge van de uitbesteding van MRO en het toenemend belang van MRO in het bedrijfsproces wordt MRO in toenemende mate een dienst. Bedrijven schaffen bijvoorbeeld geen schip meer aan, maar kopen 15 jaar varen in. Op de markt uit zich dit door verdergaande samenwerking tussen producenten en onderhoudsbedrijven. 2.3 Ontwikkelingsfasen MRO Uit de verschillende definities van MRO is al naar voren gekomen dat MRO meer is dan alleen onderhoud, reparatie en revisie. Verschillende andere aspecten spelen een rol. MRO-activiteiten zijn in een ander licht gaan staan. MRO is er op gericht kapitaalgoederen een zo groot mogelijk deel van de tijd te laten functioneren 14 Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq)
(minimaliseren down-time). Dit is in tegenstelling tot een 'ouderwetse' benadering, waarbij er pas opgetreden werd als iets niet meer functioneerde. Onderstaand schema gaat hier verder op in. De mate waarin deze elementen voorkomen bij bedrijven hangt af van de mate waarin MRO ontwikkeld en uitgekristalliseerd is. Elementen MRO MRO in ontwerp toepassen Afstemmen logistiek proces op MRO Betrouwbaarheidsanalyse MRO als onderdeel bedrijfsvoering Asset management Preventief onderhoud Instandhouden kapitaalgoederen Plannen MRO Correctief onderhoud en revisie Reparatie Ontwikkelingsniveau MRO Hoog Laag Als hoogste ontwikkelingsfase van MRO wordt bij het ontwerp van kapitaalgoederen rekening gehouden met hoe lang het product en de onderdelen daarvan mee gaan en hoe het product het makkelijkst onderhouden kan worden. MRO vormt in deze ontwikkelingsfase een dynamisch geheel, waarbij communicatie een belangrijke rol speelt. In deze fase worden de MRO-principes teruggekoppeld naar het ontwerpproces van kapitaalgoederen en gekoppeld aan de principes van integraal ontwerpen. De overgang van correctief naar preventief of zelfs predictief onderhoud vereist meer planning en organisatie. Logistieke processen spelen hierbij een belangrijke rol. De vliegtuigwereld illustreert dit. Elk uur dat een vliegtuig aan de grond staat betekent verlies voor de luchtvaartmaatschappij. Aan de andere kant moet de veiligheid van het vliegtuig gegarandeerd zijn. Dit betekent dat van te voren uitgedacht wordt welke onderdelen wanneer vervangen moeten worden. De werkzaamheden moeten dan zo georganiseerd worden dat de onderdelen op het juiste tijdstip aanwezig zijn, de mensen die deze onderdelen kunnen vervangen ter plaatse zijn en het vliegtuig dan ook aan de grond staat. Dit voorbeeld illustreert dat logistieke activiteiten deel zijn gaan uitmaken van MRO. De hierboven beschreven ontwikkelingen aangaande meer preventief en predictief onderhoud, een toenemend belang van betrouwbaarheidsanalyse, meer rekening houden met hoe het object onderhouden moet worden in de ontwerpfase en meer onderhoud op afstand gelden in beperkte mate voor kapitaalgoederen die ontworpen zijn voordat deze ontwikkelingen gestalte kregen. De energiesector is een voorbeeld van een sector, waarbij wel veelal met moderne MRO-concepten gewerkt wordt, maar men vaak nog te maken heeft met verouderde onderhoudsobjecten. Energiecentrales kennen een lange levensduur. De huidige centrales zijn daarom niet altijd ontworpen volgens de moderne MROprincipes. Dit maakt dat voor deze objecten het onderhoudswerk de laatste tijd niet zo veranderd is. Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq) 15
2.4 Sectorale verschillen en overeenkomsten De geïnterviewden zijn het er over eens dat het MRO-concept in principe kan worden toegepast in alle sectoren waar kapitaalgoederen voorkomen. In dit onderzoek wordt de MRO-markt puur gezien als een business-to-business markt. Het gaat om onderhoud aan objecten die door bedrijven gebruikt worden. Producten die rechtstreeks door consumenten gebruikt worden, zoals huishoudelijke apparaten en schoeisel zijn in dit onderzoek niet meegenomen. De automotive branche is wel opgenomen in dit onderzoek. Hierbij gaat het om de trucks en trailers die door bedrijven gebruikt worden. Dit betreft dus ook industrieel onderhoud. De mate waarin MRO-elementen toegepast worden in de verschillende sectoren en branches kan weergegeven worden door middel van twee dimensies. De ene dimensie beschrijft in hoeverre MRO-concepten zoals predictief onderhoud, het toepassen van betrouwbaarheidsanalyse, het plannen van MRO-activiteiten en de mate waarin MRO is opgenomen in de bedrijfsvoering. Het gaat hierbij om de toepassing van MRO-concepten in de uitvoering van het onderhoud. De andere dimensie beschrijft in hoeverre er met MRO rekening wordt gehouden in de ontwerpfase en in hoeverre logistieke processen zijn afgestemd op MROactiviteiten. De volgende figuur geeft de positie van de verschillende sectoren en branches op deze twee dimensies weer. De figuur beoogt geen exacte posities weer te geven op de twee dimensies, maar geeft aan hoe de verschillende sectoren zich tot elkaar verhouden. 16 Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq)
Positionering sectoren t.a.v. toepassing MRO-concepten en logistieke processen en ontwerp hoo g luchtvaart maritiem energie proces Toepassing MRO-concepten in onderhoud midden laag machine/apparatenbouw automotive metaal/producten metaal installatie/elektro laag midden hoog Toepassing MRO in Logistieke Processen en Ontwerp Hieronder volgt een toelichting op de positie van de verschillende sectoren en branches. Luchtvaart sector De vliegtuigindustrie neemt op beide assen een hoge positie in. De luchtvaartsector wordt over het algemeen gezien als de meest vooruitstrevende als het gaat om MRO-principes. Dit wordt veroorzaakt door de strenge veiligheidseisen (een vliegtuig mag echt niet kapot gaan) en de economische druk (elk uur dat een vliegtuig aan de grond staat betekent verlies). Daarom wordt in de luchtvaart in de ontwerpfase al rekening gehouden met wanneer en hoe een object in de toekomst onderhouden moet gaan worden. De organisatie van het logistieke proces speelt in de luchtvaart eveneens een grote rol. Luchtvaartmaatschappijen hebben er belang bij een toestel zo weinig mogelijk uren aan de grond te houden. Van te voren moet gepland worden, wanneer het toestel aan de grond staat, waar het toestel aan de grond staat, hoe lang het toestel aan de grond staat, welke onderdelen nodig zijn en welke mensen hiervoor nodig zijn. De planning van het onderhoud wordt daarbij afgestemd op de vluchtschema's. Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq) 17
Maritieme sector De maritieme sectoren vertoont veel overeenkomsten met de luchtvaartindustrie qua het gebruik van MRO-concepten. MRO vindt veel op afstand plaats en met MRO wordt er rekening gehouden in het logistieke proces. Toestandsafhankelijk onderhoud is veel belangrijker geworden in de maritieme sector. De gebruikers van een schip zijn door de toegenomen complexiteit van technische systemen zelf niet meer in staat onderhoudswerkzaamheden uit te voeren. Dit heeft geleid tot een toename van toestandsafhankelijk onderhoud. De maritieme sector heeft nog wel deels te maken met verouderde installaties waarbij moderne MRO-elementen nog niet toegepast zijn. Voedings- en genotsmiddelenindustrie en chemische industrie (procesindustrie) In de voedingsindustrie en de farmaceutische sector ziet men dat de eisen de laatste jaren strenger geworden zijn. Dit betekent dat er meer gewerkt wordt met betrouwbaarheidsanalyse om economische schade te voorkomen. Men ziet ook meer dat moderne MRO-principes worden toegepast bij de nieuwbouw van productiemiddelen voor deze sectoren. De chemische industrie heeft te maken met installaties die nog niet ontworpen zijn volgens moderne MRO-principes. De moderne MRO-concepten zijn wel aan het doordringen in deze sector, maar volledige doorvoering kan pas plaatsvinden als de bestaande kapitaalgoederen zijn afgeschreven. Productie van energie Bij de opwekking van energie speelt levensverlengend onderhoud een belangrijke rol. Het is zeer kostbaar om bestaande installaties af te schrijven. Vandaar dat geprobeerd wordt een installatie zo lang mogelijk in stand te houden. MROconcepten worden dan ook toegepast in deze sector. Principes als betrouwbaarheidsanalyse, de maintainability van objecten, total cost of ownership en asset-management spelen tegenwoordig een belangrijke rol. De centrales zijn echter veelal ontworpen zonder rekening te houden met MRO-principes, waardoor volledige toepassing van MRO nog niet doorgevoerd kan worden. Automotive branche In de automotive branche ziet men dat er de laatste jaren met betrekking tot het onderhoud meer gemeten wordt en minder gesleuteld. Onderhoud in deze branche is vrij specialistisch van aard geworden en wordt ook steeds meer uitbesteed. Dit heeft te maken met het toegenomen gebruik van computers en elektronische gegevensdragers in de branche. Het uitlezen van deze apparatuur vereist specifieke kennis. In de automotive branche is het logistieke proces de laatste jaren eveneens geprofessionaliseerd. De intervallen waarin onderhoud gepleegd worden zijn langer geworden en er is meer sprake van just-in-time delivery en rechtstreekse levering van onderdelen. Er wordt meer gepland en daarbij wordt o.a. uitgegaan van de APK. Verder ziet men dat de producten waaraan onderhoud gepleegd wordt onderhoudsarmer zijn geworden. Auto s die tegenwoordig geproduceerd worden roesten bijvoorbeeld niet meer. Werkzaamheden waar een hoger niveau voor vereist is zoals betrouwbaarheidsanalyse en maintainability van objecten vindt men nog relatief weinig terug in deze branche. 18 Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq)
Vervaardiging van machines en apparaten Voor zowel de vervaardiging van machines en apparaten als de vervaardiging van metaal en producten van metaal geldt dat het moeilijk is deze branches te beoordelen op de mate waarin zij MRO-principes toepassen. Dit geldt met name voor de vervaardiging van machines en apparaten. De mate waarin MRO-principes zijn doorgedrongen in deze sector is sterk afhankelijk van voor welke sector de machines en apparaten gemaakt worden. Bij een machine die vervaardigd wordt voor de luchtvaartindustrie spelen moderne MRO-principes een veel grotere rol dan bij een machine die gemaakt wordt voor de installatiebranche. Een ander voorbeeld van een product, waarbij moderne MRO-principes toegepast worden zijn waversteppers die o.a. door ASML gemaakt worden. Bij dit product wordt in de ontwerpfase rekening gehouden met hoe het object later onderhouden moet worden. Vervaardiging van metaal en producten van metaal Er is weinig zicht op de situatie in deze branche. Deze branche produceert bijvoorbeeld ook producten voor de luchtvaart. In deze sector kijkt men op een professionele manier tegen MRO aan en is een zeer hoog betrouwbaarheidsniveau van producten vereist. Voor deze branche geldt ook dat de benadering met betrekking tot MRO afhangt van de sector waarvoor het product gemaakt wordt. Installatietechniek/Elektro In de installatie- en elektrotechniek zijn de moderne MRO-principes relatief het minst sterk doorgedrongen. In deze branches wordt nog steeds voornamelijk correctief onderhoud verricht en relatief weinig toestandsafhankelijk en predictief onderhoud. 2.5 Gevolgen ontwikkelingen MRO voor de beroepsuitoefening In het onderzoek is met name nagegaan in hoeverre de ontwikkelingen op het terrein van MRO gevolgen hebben voor de beroepsuitoefening. De verschillende MRO gerelateerde functiecomponenten zijn geïnventariseerd. Vervolgens is geanalyseerd in hoeverre deze functiecomponenten cross-sectoraal dan wel monosectoraal zijn. De volgende constateringen kunnen worden gemaakt. Er is een driedeling in MRO-functies op te maken: o Technisch uitvoerend op componentniveau; o Technisch uitvoerend en aansturend op assetniveau; o Technisch leidinggevend, aansturend en coördinerend op multi-asset en bedrijfsniveau. De invloed van MRO op de beroepsuitoefening is het sterkst bij MRO functionarissen op multi-asset/bedrijfsniveau en asset-niveau. De invloed van Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq) 19
MRO op de beroepsuitoefening van functionarissen die uitvoerend bezig zijn op componentniveau is beperkt. 2 MRO bevat een range aan MRO-gerelateerde functiecomponenten. Tussen de verschillende sectoren doen zich nauwelijks verschillen voor in deze functiecomponenten. Het volgende schema geeft een weergave van de analyse. Uitvoeringsniveau Multiasset/bedrijfsniveau Disciplinaire technische bagage Cross-sectorale functiecomponenten Denkniveau multi MRO in ontwerp toepassen HBO ontwikkelen logistieke proces betrouwbaarheidsanalyse/kansberekening maintenance en asset management bedrijfskunde conceptueel denken plannen MBO4+ Assetniveau multi preventieve blik MBO4 Componentniveau mono storingsanalyse MBO2/3 reparatie revisie communicatie/klantgerichtheid structureel denken In veel sectoren is er op het gebied van MRO sprake van een upgrading van het gewenste opleidingsniveau. MRO-werknemers op MBO-niveau 2 en 3 zullen in de 2 In 2007 heeft er een onderzoek plaatsgevonden naar het belang van maintenance-onderwerpen op de verschillende niveaus. De vijf belangrijkste maintenance-onderwerpen volgens de deelnemende bedrijven op HBO-niveau zijn: onderhoudsbeheer systemen HBO/MBO; onderhoudsconcepten HBO/MBO; ontwerpen op onderhoudbaarheid; bedrijfskunde HBO; life cycle analysis op diverse niveaus. Op MBO-niveau zijn dit volgens de deelnemers de vijf belangrijkste onderwerpen: storing zoeken; waardevolle en praktische stages met nadruk op verdere carrière, niet op onderzoek; storingsanalysemethodieken; sleutelen; gewenst sociaal gedrag. Willy Lund, Denkdoksessie Onderwijs & Maintenance, 5 juni 2007. 20 Maintenance, Repair & Overhaul - Arbeidsmarktverkenning (Kenteq)