Kernboodschappen voor lokaal beleid ECM van Eck MWE Boverhof RF Bareman MJH van Bon-Martens H Klingenberg PJAM van der Smissen Gezondheid telt! in breda Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenbergen Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert
Gezondheid telt! in Breda Kernboodschappen voor lokaal beleid E.C.M. van Eck M.W.E. Boverhof R.F. Bareman M.J.H. van Bon-Martens H. Klingenberg P.J.A.M. van der Smissen GGD West-Brabant Postbus 3369, 4800 DJ Breda Telefoon: (076) 528 20 00 www.ggdwestbrabant.nl
Ontwerp omslag: De Code, Rosmalen Vormgeving binnenwerk: Uitgeverij RIVM, CO2 Premedia Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiering van ZonMW in het kader van het Programma Academische Werkplaatsen Publieke Gezondheid. Een publicatie van de GGD West-Brabant Postbus 3369 4800 DJ Breda Auteursrecht voorbehouden GGD West-Brabant, Breda, 2007 Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden redactie, auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD West-Brabant. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, Postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. 2
INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE INLEIDING 5 1 BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN 7 1.1 De gezondheid in West-Brabant scoort onder het Nederlandse gemiddelde 7 1.2 Hart- en vaatziekten en psychische stoornissen zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen 7 1.3 Ook in West-Brabant bestaan gezondheidsachterstanden 8 1.4 Aanzienlijk verlies van gezondheid door ongezond gedrag 9 1.5 Ongezond gedrag jongeren baart zorgen 10 2 BETEKENIS VAN DE BEVINDINGEN VOOR LOKAAL BELEID IN BREDA 12 2.1 Investeren in gezond gedrag is noodzakelijk 12 2.2 Breda kan regierol krachtiger invullen 14 2.3 Breda kan rol rond zorg verder ontwikkelen 15 3 TOT SLOT 18 LITERATUUR EN BRONNEN 19 DEFINITIES EN AFKORTINGEN 21 BIJLAGE 1 GEZONDHEIDSPROFIEL GEMEENTE BREDA 23 3
4 GEZONDHEID TELT! IN BREDA
INLEIDING INLEIDING In de regio West-Brabant is voor het eerst een regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) ontwikkeld: Gezondheid telt! in West-Brabant. In het rapport zijn regionale kernboodschappen voor gezondheidsbeleid opgenomen. Deze boodschappen richten zich vooral op gezondheidswinst. Er is dan ook gefocust op de belangrijkste gezondheidsproblemen en oorzaken van (on)gezondheid. De landelijke preventienota Kiezen voor gezond leven is vooral gebaseerd op de landelijke Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) van het RIVM: Zorg voor gezondheid. De regionale VTV is in navolging hierop ontwikkeld, om op een vergelijkbare manier input te kunnen geven aan de gemeentelijke nota s gezondheidsbeleid. In voorliggend boekje Gezondheid telt! in Breda worden de regionale kernboodschappen zo goed mogelijk vertaald naar de lokale situatie in Breda. Gemeenten kunnen met de gegevens uit de regionale VTV strategische beleids keuzes maken. Deze keuzes moeten immers, volgens de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid, zoveel mogelijk gebaseerd zijn op inzicht in de lokale gezondheidstoestand. De kernboodschappen Met de lokale inkleuring kunnen de lokale kernboodschappen als startpunt dienen voor de volgende nota lokaal gezondheidsbeleid, die in 2007 door de gemeente Breda wordt vastgesteld. Dit boekje is daarom vooral bedoeld voor de beleidsmakers, bestuurders en raadsleden van de gemeente Breda, maar ook voor de uitvoerders en andere belanghebbenden op het terrein van volksgezondheid en welzijn. Het boekje geeft antwoord op vragen als: Wat zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen? Wat zijn de belangrijkste oorzaken van ongezondheid? Wat gebeurt er nu aan beleid in de gemeente? En waar liggen mogelijkheden voor verbetering? Wat zijn de belangrijkste bevindingen? De gezondheidssituatie in Breda verschilt op een aantal punten met die van de regio en die van Nederland. Dit geldt in meer of mindere mate voor iedere gemeente. Het is belangrijk om niet alleen op die verschillen te focussen, maar vooral te kijken naar de omvang en ernst van de verschillende problemen. Want ook al heeft een gemeente minder rokers, roken blijft de belangrijkste oorzaak van ongezondheid. De belangrijkste bevindingen op regionaal niveau gelden daarom ook voor Breda. Het gaat daarbij om de volgende regionale bevindingen: de gezondheid in West-Brabant scoort onder het Nederlandse gemiddelde; hart- en vaatziekten en psychische stoornissen zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen; ook in West-Brabant bestaan gezondheidsachterstanden; aanzienlijk verlies van gezondheid door ongezond gedrag; ongezond gedrag jongeren baart zorgen; 5
GEZONDHEID TELT! IN BREDA investeren in gezond gedrag is noodzakelijk; gemeenten kunnen de regierol krachtiger invullen; rol gemeente rond zorg nog nauwelijks ontwikkeld. Net als in de regio en in Nederland is de gezondheid in Breda op een aantal punten zorgelijk te noemen. Leeswijzer De kernboodschappen voor lokaal beleid in Breda zijn onderverdeeld in twee gedeelten. In het eerste gedeelte worden de belangrijkste lokale bevindingen voor de gemeente Breda beschreven, uitgaande van de regionale kernboodschappen. Dit zijn de belangrijkste conclusies op grond van analyses van de gezondheid in Breda en in de regio en de factoren die hiermee samenhangen (epidemiologische analyses). Er is gebruik gemaakt van verschillende bronnen zoals zorgregistraties en enquêteonderzoek. De gegevens uit enquêteonderzoek zijn afkomstig uit de Jeugdenquête 2003 (12 t/m 17 jaar) en de Volwassenenenquête 2005 (19 t/m 64 jaar). Het enquêteonderzoek is overigens niet uitgevoerd onder inwoners die in instellingen verblijven. In het tweede gedeelte staat de betekenis van deze bevindingen voor het lokale volksgezondheidsbeleid centraal. In de bijlage is een beknopt lokaal gezondheidsprofiel voor de gemeente Breda opgenomen. De gemeentelijke cijfers zijn vergeleken met die van de regio West-Brabant. Waar mogelijk zijn ook vergelijkbare cijfers voor Nederland opgenomen. 6
BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN 1 1 BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN 1.1 De gezondheid in West-Brabant scoort onder het Nederlandse gemiddelde Op verschillende aspecten van gezondheid doet de regio West-Brabant het slechter dan gemiddeld in Nederland. De levensverwachting is weliswaar ongeveer gelijk aan het Nederlandse gemiddelde, maar de sterfte aan longkanker, diabetes en beroerte is hoger dan gemiddeld. De levensverwachting in West-Brabant is voor mannen 76,4 jaar en voor vrouwen 81,0 jaar. Dat is vergelijkbaar met het Nederlandse gemiddelde. De gezonde levensverwachting (het aantal jaren dat men in goede gezondheid leeft) in West-Brabant is op een aantal punten anders dan gemiddeld in Nederland. De levensverwachting in goed ervaren gezondheid in de regio is ruim 61 jaar en is voor mannen lager en voor vrouwen vrijwel gelijk aan het Nederlandse gemiddelde. De levensverwachting in goede geestelijke gezondheid is in West-Brabant ruim 69 jaar en daarmee duidelijk beter dan gemiddeld in Nederland. In West-Brabant is de sterfte aan een aantal belangrijke doodsoorzaken als longkanker, diabetes en beroerte hoger dan gemiddeld in Nederland. De sterfte aan longkanker en chronische longziekten (COPD) bij vrouwen is de afgelopen jaren gestegen en bij mannen juist gedaald. Deze trends zijn direct gerelateerd aan de rooktrends uit het verleden. 1.2 Hart- en vaatziekten en psychische stoornissen zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen Het ziektepatroon in West-Brabant wijkt niet af van het algemene Nederlandse beeld. Aanvoerders van de top tien van ziekten en aandoeningen met de grootste ziektelast in de regio zijn coronaire hartziekten, angststoornissen, beroerte, depressie en chronische longziekten (COPD). Ziektelast betekent dat de ziekte of aandoening leidt tot vroegtijdige sterfte en/of verlies van kwaliteit van leven. Wat zijn de bevindingen voor Breda? Artrose, coronaire hartziekten en diabetes zijn veel voorkomende chronische ziekten in Breda Op basis van landelijke zorgregistraties wordt verwacht dat artrose, coronaire hartziekten en diabetes de meest voorkomende chronische ziekten in West-Brabant zijn. Op gemeenteniveau beschikken we niet over zorgregistratiecijfers, maar wel over zelfgerapporteerde gegevens. Hieruit blijkt dat de Bredase volwassenen hartinfarcten, 7
1 GEZONDHEID TELT! IN BREDA astma/copd, artrose en diabetes even vaak rapporteren als gemiddeld in West-Brabant. Eén op de vijf volwassenen in Breda ervaart beperkingen in het dagelijks functioneren als gevolg van hun lichamelijke gezondheid. Ook dit is vergelijkbaar met West-Brabant. Het percentage volwassenen dat de eigen gezondheid als matig tot slecht ervaart is 14%, bij jongeren is dit 20%. Eenzaamheid en psychische ongezondheid komen ook in Breda vaak voor Eén op de vijf volwassenen en één op de zeven jongeren ervaart een slechte psychische gezondheid. Dit is vergelijkbaar met de regio. Eenzaamheid komt onder inwoners van Breda veel voor. Net als in de regio voelt ruim een derde van de volwassenen in Breda zich eenzaam. Toename gezondheidsproblemen in Breda ten gevolge van vergrijzing Met het stijgen van de leeftijd, nemen de gezondheidsproblemen toe. In Breda stijgt het aantal 65-plussers in de bevolking in de periode 2005 tot 2015 met 18% tot 29.511 (figuur 2). Daarbij is de stijging van de 65- t/m 74-jarigen (16%) groter dan van de 75-plussers (14%). Deze vergrijzing zorgt voor een sterke toename van chronische ziekten, zoals coronaire hartziekten, artrose en diabetes. 1.3 Ook in West-Brabant bestaan gezondheidsachterstanden Mensen met een lage sociaal-economische status (SES) hebben een slechtere gezondheid dan mensen uit de hogere sociaal-economische lagen van de bevolking. Mensen met een lage opleiding leven gemiddeld bijna vier jaar korter en brengen tien tot vijftien jaar minder lang door in goede gezondheid dan mensen met een hoge opleiding. Ook in West-Brabant bestaan deze sociaal-economische verschillen in gezondheid. Wat zijn de bevindingen voor Breda? Grote verschillen in inkomen en opleiding tussen Bredase wijken In Breda bestaan grote sociaal-economische verschillen tussen de wijken. Mensen met een (zeer) lage SES concentreren zich in de wijken in de Haagpoort/Heuvel, Doornbos- Linie, Biesdonk/Wisselaar, Geeren (figuur 3). Breda spreekt bij deze wijken over aandachts wijken. In de volwassenenmonitor is een extra analyse voor aandachtswijken gedaan. Het gaat hierbij om de wijken: Centrum, Haagpoort/Heuvel, Doornbos-Linie, Biesdonk/Wisselaar, Geeren, Kesteren/Muizenberg, Brabantpark/Heusdenhout en Tuinzigt/Liesbos/Heilaar. Van de inwoners van Breda geeft 42% aan een inkomen beneden modaal te hebben, terwijl in de aandachtswijken dit percentage een stuk hoger ligt, namelijk 71%. Ruim één op de tien inwoners van de aandachtswijken geeft aan dat zij het afgelopen jaar grote moeite gehad hebben met rondkomen. Ook dit cijfer is significant hoger dan in Breda, 8
BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN 1 evenals het aandeel laagopgeleiden. Een kwart van de mensen in aandachtswijken heeft een laag opleidingsniveau (geen opleiding of lager onderwijs), dat is drie maal zoveel als gemiddeld in Breda. Gezondheid is ongelijk verdeeld in Breda In de aandachtswijken van Breda beoordeelt een kwart van de volwassenen de eigen gezondheid als matig tot slecht, ten opzichte van 14% in Breda. Eén op de drie volwassenen in de aandachtswijken voelt zich psychisch ongezond, ook dit is significant hoger dan in Breda (19%). In de aandachtswijken voelen bovendien meer mensen zich beperkt ten gevolge van lichamelijke gezondheid of door emotionele problemen. Verder rapporteert 41% van de volwassenen uit aandachtswijken één of meer chronische aandoeningen te hebben. Ook allochtonen vormen een belangrijke groep die kwetsbaar is voor gezondheidsachterstanden. In de aandachtswijken woont een groter aantal allochtonen dan gemiddeld in Breda. Het percentage niet-westerse allochtonen in Breda is 10% en dat is hoger dan de gemiddelde 7% in West-Brabant (figuur 4). Maatschappelijke participatie blijft in aandachtswijken achter Maatschappelijke participatie hangt samen met de hoogte van het inkomen en het opleidingsniveau. Om die reden wordt verwacht dat de maatschappelijke participatie achter blijft in de aandachtswijken. De resultaten van de volwassenmonitor wijzen hier ook op: 18% van de mensen in aandachtswijken helpt elkaar, ten opzichte van 26% in Breda. Ook geeft 12% aan hun buren te vertrouwen, terwijl dit in Breda 28% is. 1.4 Aanzienlijk verlies van gezondheid door ongezond gedrag Roken veroorzaakt 13% van de totale ziektelast in Nederland, vooral door longkanker, chronische longziekten (COPD) en coronaire hartziekten. Maar ook overmatig alcoholgebruik, lichamelijke inactiviteit en overgewicht dragen in belangrijke mate bij aan de ongezondheid. Ongezond gedrag staat niet op zichzelf, maar hangt nauw samen met de sociale en fysieke omgeving op allerlei niveaus, zoals gezin, school of buurt. Naast de genoemde leefstijlfactoren, zijn ook milieufactoren van invloed op de ziektelast (2-5%). Wat zijn de bevindingen voor Breda? Roken, alcoholgebruik en lichamelijke inactiviteit dragen het meest bij aan ongezondheid Veel volwassenen in Breda gedragen zich, net zoals in de regio, ongezond. Van de leefstijlfactoren dragen roken, alcoholgebruik en lichamelijke inactiviteit het meest bij aan ongezondheid. Eén op de drie volwassenen rookt, één op de acht drinkt overmatig alcohol en ruim 40% beweegt te weinig. Daarnaast voldoen de meeste volwassenen 9
1 GEZONDHEID TELT! IN BREDA niet aan de aanbeveling voor groente- en fruitconsumptie. Dit is vergelijkbaar met de regio. Onveilig vrijen en druggebruik komt in Breda wel vaker voor dan in de regio West- Brabant. Meer dan één op de tien volwassenen heeft in het afgelopen jaar onveilig gevreeën met een nieuwe of losse partner. Van de volwassenen in Breda heeft 4% recent softdrugs gebruikt en 7% heeft ooit harddrugs gebruikt. Overgewicht is een groot probleem Overgewicht is in West-Brabant de afgelopen jaren flink toegenomen, evenals in de rest van Nederland. In Breda heeft 40% van de volwassenen overgewicht en heeft 10% ernstig overgewicht. Overgewicht veroorzaakt een belangrijke bijdrage aan de ziektelast (10%), vooral door het hoge voorkomen van diabetes. Ongezond gedrag is ongelijk verdeeld in Breda Ongezond gedrag komt in de aandachtswijken in Breda vaker voor vergeleken met Breda. Er wordt minder gesport en het druggebruik ligt relatief hoger. Ook overgewicht komt meer voor: de helft van de volwassenen in aandachtswijken heeft overgewicht, terwijl dit in Breda 40% is. Ook in Breda spelen milieufactoren een rol In het buitenmilieu levert luchtverontreiniging door fijnstof de belangrijkste bijdrage aan de ziektelast, gevolgd door geluidsoverlast. In Breda is geen fijnstof overschrijding gemeten. Wat betreft geluidsoverlast is het verkeer de belangrijkste veroorzaker. In het binnenmilieu zijn radon (afkomstig van bouwmaterialen), tabaksrook en schimmel- of vochtplekken de belangrijkste veroorzakers van ongezondheid. Net als in de regio wordt in Breda 38% van de inwoners blootgesteld aan sigaretten- of sigarenrook in huis en woont 26% van de inwoners in Breda in een huis met schimmelof vochtplekken. Ook bij scholen is het binnenmilieu een belangrijk aandachtspunt, omdat een slechte kwaliteit van de binnenlucht kan leiden tot slechtere leerprestaties en gezondheidsklachten zoals hoofdpijn, vermoeidheid en verminderde concentratie. 1.5 Ongezond gedrag jongeren baart zorgen Veel jongeren gedragen zich ongezond. Jongeren zijn de afgelopen jaren meer gaan drinken. Steeds meer kinderen en jongeren zijn te dik. Door dit ongezonde gedrag investeren zij in toekomstige ongezondheid. Wat zijn de bevindingen voor Breda? Ongezond gedrag en overgewicht komen ook bij Bredase jongeren veel voor Verreweg de meeste jongeren in Breda (87%) eten niet dagelijks groente én fruit en 9% van de jongeren in Breda rookt dagelijks sigaretten. Van de Bredase jongeren heeft 8% wel eens onveilig gevreeën. Een kwart van de jongeren in Breda sport minder dan 10
BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN 1 één keer per week (buiten schooltijd). Verder rapporteert 5% van de Bredase jongeren recent softdrugs te hebben gebruikt. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met die van de regio. In Breda geeft inmiddels 12% van de jongeren aan overgewicht te hebben. Ernstig overgewicht wordt door de jongeren in Breda minder vaak gerapporteerd dan in West- Brabant. Metingen van lengte en gewicht bij kinderen uit Breda van 5 en 6 jaar laten zien dat 9% te dik is. Bij de kinderen van 10 en 11 jaar is zelfs 14% te dik. Ook bij jongeren hangt overgewicht samen met opleidingsniveau: Bredase jongeren van 14 en 15 jaar op het vmbo hebben vaker overgewicht dan jongeren op de HAVO of VWO. Alcoholgebruik van jongeren is zorgwekkend Alcoholgebruik is voor jongeren onder de 16 extra schadelijk. Zo verdragen ze alcohol slechter omdat ze nog in de groei zijn, minder wegen en kleiner zijn. Hierdoor voelen ze de effecten sneller en heviger. Ook zijn er sterke aanwijzingen dat alcoholgebruik een negatief effect heeft op de ontwikkeling van de hersenen. Tot slot geldt dat hoe jonger kinderen met alcohol in aanraking komen, hoe groter de kans is op overmatig gebruik en verslaving op latere leeftijd. In Breda drinkt ruim de helft van de jongeren alcohol. Bijna één op de acht jongeren in Breda is een binge drinker (zes of meer glazen alcohol op minstens één weekenddag). Juist de grote hoeveelheid alcohol die dan gedronken wordt, is schadelijk op jonge leeftijd. Uit de regionale cijfers blijkt verder dat binge drinken vooral een probleem is van 16- en 17-jarigen. 11
2 GEZONDHEID TELT! IN BREDA 2 BETEKENIS VAN DE BEVINDINGEN VOOR LOKAAL BELEID IN BREDA In het vorige hoofdstuk hebben we de belangrijkste bevindingen over de gezondheid van de bevolking benoemd voor Breda, in relatie tot die in West-Brabant en Nederland. De vraag is: Wat betekenen deze bevindingen voor het toekomstige lokale gezondheidsbeleid in Breda? In dit hoofdstuk is daarom voor Breda een aantal boodschappen geformuleerd die richting kunnen geven aan het toekomstige beleid. 2.1 Investeren in gezond gedrag is noodzakelijk Met preventie is nog aanzienlijke gezondheidswinst te boeken, vooral via het bevorderen van gezond gedrag, met aandacht voor de fysieke en sociale om geving. De effectiviteit van preventie kan worden verhoogd door integraal gezondheidsbeleid, een planmatige aanpak en evaluatie. Preventie van roken, overgewicht en schadelijk alcoholgebruik levert de meeste gezondheidswinst Door de grote bijdrage van roken en overgewicht aan de ziektelast, is er meer dan voldoende reden om ook in Breda duidelijk aandacht aan deze twee thema s te schenken. Het alcoholgebruik is met name bij jongeren zorgwekkend. In het kader van preventie van alcoholmisbruik zou de gemeente nog meer kunnen inzetten op het gebruik van (juridische) instrumenten, zoals lokale handhaving van de Drank- en Horecawet (toezicht handhaving leeftijdsgrenzen drankverkoop), convenanten op het terrein van reclame en alcoholverstrekking in de horeca en alcoholmatigingsbeleid in sportaccommodaties. Maar ook de houding van ouders en jongeren over de norm Geen alcohol onder de 16 is een aangrijpingspunt voor preventie, vooral voor de jongste doelgroep (10 t/m 15 jaar). Belangrijkste risicogroepen in Breda bevinden zich onder jongeren en mensen met een lage sociaal-economische status Preventie vraagt om een planmatige aanpak, waarbij gericht wordt ingezet op specifieke problemen en specifieke risicogroepen. De belangrijkste doelgroep in Breda voor preventie vormen de jongeren. Risicovol gedrag bij jongeren vertoont grote onderlinge samenhang die vraagt om een integrale aanpak. Naast het bevorderen van gezond gedrag (gezonde keuze moet makkelijkste keuze zijn) moet er ook voldoende aandacht zijn voor de preventie van psychische stoornissen. Dit kan via opvoedings ondersteuning, aandacht voor weerbaarheid en voor sociale vaardigheden. Vroegsignalering en daarop volgend de begeleiding van kind, school en ouders bevorderen een juiste opvoedstijl en een gezonde leefwijze. Het project Samen Starten is een goed een voorbeeld van een integrale aanpak in Breda. 12
BETEKENIS VAN DE BEVINDINGEN VOOR LOKAAL BELEID IN BREDA 2 Bij de bestrijding van gezondheidsverschillen tussen arm en rijk moet voldoende aandacht worden besteed aan de opeenstapeling van problemen. De groepen met een lage sociaal-economische status (SES) zijn echter moeilijk bereikbaar. Een wijkgerichte aanpak is in Breda een goede methode voor het bereiken van lage SES-groepen, omdat de lage SES-groepen geconcentreerd in de aandachtswijken wonen. Een voorbeeld van een succesvol wijkgericht programma in Breda is Heuvel 55+ in beweging. Natuurlijk wonen er ook lage SES-groepen verspreid in andere wijken dan de aandachtswijken. Het is belangrijk om deze groepen in kaart te brengen, zodat ze met de juiste methodieken succesvol bereikt kunnen worden. Dit kan bijvoorbeeld door effectief bewezen interventies als Goede voeding hoeft niet veel te kosten voor mensen in de schuldhulpverlening of Armoede en gezondheid bij kinderen die risico lopen op gezondheidsachterstand. Dit laatste project is ook in Breda uitgevoerd. Hogere effectiviteit door integraal beleid De sociale en fysieke omstandigheden zijn van invloed op gezond gedrag. Uit landelijk onderzoek (Vreke et al., 2006) blijkt dat het percentage kinderen met overgewicht in wijken met groen circa 15% lager is dan in vergelijkbare wijken zonder groen. De aanwezigheid van groen stimuleert tot bewegen op voorwaarde dat dit groen de mogelijkheid biedt om te spelen, bereikbaar is en voldoende veilig is. Samenwerking tussen gemeentelijke afdelingen en directies is voor integraal beleid noodzakelijk. Zo is de keuze om te fietsen mede afhankelijk van veilige fietsroutes (ruimtelijke ordening), of er een goede fiets is (inkomensbeleid) en of het voor de betreffende persoon geaccepteerd is om te fietsen (denk aan allochtone vrouwen). Ook in Breda is door interne samenwerking nog veel (gezondheids)winst te halen. Bij alle nieuwe projecten kan worden nagegaan of meerdere afdelingen kunnen bijdragen aan het gezondheidsdoel. Zo kan bijvoorbeeld bij het wijkgerichte beweegproject voor ouderen in Breda (start in 2007 in een nog nader te bepalen wijk) nagegaan worden of andere afdelingen ook een bijdrage kunnen leveren aan maatregelen om ouderen meer te laten bewegen. Integraal beleid is niet altijd eenvoudig vorm te geven. Instrumenten als gezondheidseffect screening (zoals de GES Stad en Milieu), een determinantenscreening en een Quick Scan Facetbeleid helpen bij het concreet aan de slag gaan met het vormgeven van integraal gezondheidsbeleid. Bij de herinrichting van wijken of bij nieuwbouwlocaties kan preventief rekening worden gehouden met milieufactoren en de mogelijke invloed op de gezondheid door bijvoorbeeld geen woningen vlak langs een snelweg te bouwen. Bij de bouw van een school kan rekening worden gehouden met een gezond binnenmilieu. Maar ook kan lichamelijke activiteit worden bevorderd door het aanleggen van veilige fietsroutes en voldoende groen en speelmogelijkheden. Het structurele afstemmingsoverleg dat er op ambtelijk niveau in Breda bestaat tussen het gezondheids- en milieubeleid, biedt mogelijkheden om het integrale beleid verder vorm te geven. 13
2 GEZONDHEID TELT! IN BREDA 2.2 Breda kan regierol krachtiger invullen De nota Beter Breda vormt het uitgangspunt voor het volksgezondheidbeleid voor de periode 2003-2007. In Breda zijn veel organisaties en instellingen actief bij het uitvoeren van preventieactiviteiten, maar het aanbod is versnipperd. Een betere samenwerking en afstemming zouden de preventieve gezondheidszorg kunnen versterken. De gemeente kan hierin regie voeren door het bevorderen van samenwerking en afstemming, registratie en evaluatie van activiteiten. Het voeren van integraal beleid en het inzetten van juridische instrumenten biedt kansen voor de volgende nota. Nieuwe nota volksgezondheid Breda biedt kansen om regierol te verstevigen De gemeente Breda neemt steeds meer stappen om de regierol op te pakken. Het gaat hierbij om zowel interne als externe regie. Intern betreft het de afstemming tussen de gemeentelijke afdelingen en directies en extern de regie op samenwerking tussen externe partijen. In 2006 is een tussenevaluatie van de nota Beter Breda uitgevoerd. De conclusie daarvan is dat aan alle voorgenomen actiepunten is gewerkt, dat de vragers goed betrokken zijn bij de voorbereiding, maar dat de betrokkenheid bij de uitvoering verbeterd kan worden. Er zijn verschillende aanbevelingen voortgekomen voor de nieuwe nota (2008-2011), waaraan begin 2007 geschreven gaat worden. De nieuwe nota volksgezondheid en het proces daartoe, biedt Breda kansen om de invulling van de regierol te verstevigen. Dit kan door: duidelijke beleidskeuzes te maken en uit te werken in een plan van aanpak met concrete activiteiten en heldere en meetbare doelen; verantwoordelijken en uitvoerings-/samenwerkingspartners voor de actiepunten te benoemen en hierbij te zorgen voor afstemming en samenhang (ketenregie); voldoende waarborging in te bouwen voor de realisering van de actiepunten (o.a. middelen te reserveren); concrete afspraken te maken over integrale voortgangsbewaking: monitoring en evaluatie van de activiteiten. De voorbereiding van de nieuwe nota biedt ook kansen voor versterking van de interne regie. Bijvoorbeeld door na te gaan of meerdere afdelingen een bijdrage kunnen leveren aan de gezondheidsdoelstellingen uit de nota of door aan te sluiten bij thema s van andere afdelingen of prioriteiten vanuit het programma-akkoord zoals een veilige en gezonde leefomgeving, Wmo, sportbeleid, mobiliteit en milieu of sociale samenhang in wijken. Sturen op samenhang Op dit moment is het niet mogelijk om een volledig beeld te krijgen van de verschillende preventieve activiteiten in Breda en al helemaal niet van het bereik en effect van deze activiteiten. Het preventieaanbod is versnipperd en samenhang ontbreekt. In 2004 is door de gemeente Breda gepoogd inzicht in het aanbod te krijgen door middel van een inventarisatie van de preventieactiviteiten. Het rapport gaf echter nog onvoldoende handvatten om tot concrete acties te komen. In 2006 is daarom een vervolgtraject 14
BETEKENIS VAN DE BEVINDINGEN VOOR LOKAAL BELEID IN BREDA 2 ingezet, bestaande uit interviews en interactieve workshops gericht op toekomstige ontwikkelingen. In oktober 2006 resulteerde dit in een door de gemeente opgestelde rapportage Sturen op samenhang, preventie volksgezondheid, met daarin een actieplan voor 2007, waarin een gebiedsgerichte aanpak centraal staat. De effectiviteit van preventie neemt toe, wanneer interventies in samenhang worden toegepast. Zo bieden de Buurt/Onderwijs/Sport-projecten (BOS-projecten) in Breda per wijk verschillende op elkaar afgestemde activiteiten op het gebied van sporten, bewegen en gezonde voeding bij kinderen en jongeren van 4 tot 19 jaar. Doordat verschillende organisaties activiteiten over één onderwerp in samenhang aanbieden aan één doelgroep, versterken deze activiteiten elkaar. De effectiviteit zou nog verder verhoogd kunnen worden door als gemeente nadruk te leggen op een integrale aanpak en structurele maatregelen. In bovenstaand voorbeeld kan gedacht worden om naast het geven van voorlichting over gezonde voeding en bewegen, te zorgen voor een gezond voedingsaanbod op scholen en voor veilige fietspaden. Maar ook aan maatregelen zoals geen vergunningen verstrekken aan snackbars in de buurt van een school of gratis of gereduceerde tarieven voor sportdeelname. Kiezen voor effectieve interventies De kennis over de effectiviteit van interventies en maatregelen is nog steeds niet groot. De gemeente kan sturen op het gebruiken van effectief gebleken interventies, aanbevolen interventies of best-practices. Meer evaluatieonderzoek is dringend gewenst om succes- en faalfactoren van interventies in beeld te brengen en de kennis over effectieve interventies te vergroten. Ook de gemeente Breda kan hier aan bijdragen door een evaluatie als voorwaarde te stellen bij elk preventieproject. Evalueren betekent een extra investering in tijd en geld, dus hiermee moet bij de planning rekening worden gehouden. 2.3 Breda kan rol rond zorg verder ontwikkelen De verantwoordelijkheid van de gemeente ligt naast preventie, ook op het gebied van de cure en de care, mede door de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Ook in Breda staat men nog aan het begin van de afstemming tussen collectieve preventie en curatieve zorg. Visie ontwikkelen op eigen rol rond zorg Gemeenten hebben duidelijk een rol aan het begin van de zorgketen (verantwoordelijkheid voor preventie: WCPV) en krijgen ook steeds meer een rol aan het einde van de zorgketen (verantwoordelijkheid voor care: Wmo). Daarnaast staan de gemeenten ook aan de zijkant van de keten: gemeenten vangen kwetsbare groepen op die de weg naar de zorg niet zelf kunnen vinden of die er buiten vallen. De gemeente Breda heeft met het zorgkantoor West-Brabant een nota zorginfrastructuur opgesteld, gericht op een goede verspreiding van voorzieningen in de stad. Het Bredaas Integraal Beraad (BIB) is een overlegorgaan die een rol speelt bij de afstemming met 15
2 GEZONDHEID TELT! IN BREDA de care. Het BIB bestaat uit een groep vertegenwoordigers uit de sectoren wonen, welzijn en zorg. Zij komen regelmatig bij elkaar en maken afspraken over een zo goed mogelijke samenwerking. Voor Breda is het belangrijk een visie te ontwikkelen over de eigen rol rond zorg en deze te vertalen naar concrete beleidsdoelstellingen. De verplichte vierjarige beleidsnotitie Wmo die in 2007 zal moeten worden vastgesteld, biedt hiertoe de gelegenheid. De Wmo biedt gemeenten de regie voor integratie van preventie en maatschappelijke ondersteuning. Belangrijk is om in beide nota s aan te geven op welke beleidsterreinen van volksgezondheid en Wmo concrete afstemming plaats vindt. Gevolgen vergrijzing De komende jaren zien we in Breda een sterke toename van het aantal mensen in de leeftijdscategorie 65 t/m 74 jaar (16%) en 75-plussers (14%). Vanwege deze vergrijzing zal in de toekomst het zorggebruik in de sectoren verzorging, verpleging en thuiszorg relatief sterk toenemen. Daarnaast zal de bevolking in de toekomst vaker een beroep doen op de huisartsenzorg, fysiotherapie en de ziekenhuiszorg. In toenemende mate willen Bredanaars zolang mogelijk zelfstandig thuis blijven wonen. Via het project Geschikt wonen voor iedereen (GWI) worden wijken en buurten zodanig aangepast dat zorg- en dienstverlening voor bewoners van alle leeftijden beschikbaar en bereikbaar is. De vergrijzing vindt ook plaats onder allochtone groeperingen, dus ook het aantal allochtone ouderen zal toenemen de komende jaren. Allochtone ouderen hebben over het algemeen complexere gezondheidsproblemen en kunnen een andere zorgvraag en zorgbehoefte hebben. Meer diversiteit in het woning- en zorgaanbod, op geleide van de vraag, is daarom gewenst. De toename van de groep jonge ouderen (65 t/m 74 jaar) in Breda kan overigens ook betekenen dat er een grotere groep mensen is die een bijdrage zouden kunnen leveren aan vrijwilligerswerk en mantelzorg. In het kader van de Wmo heeft de gemeente de verantwoordelijkheid voor het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers. Voor preventie van diabetes en depressie aansluiting zoeken bij de zorgketen De landelijke speerpunten diabetes en depressie zijn ook door Breda tot speerpunt benoemd in haar rapportage Sturen op samenhang, preventie volksgezondheid. Deze ziekten veroorzaken veel ziektelast en zullen in de toekomst sterk toenemen. In de huidige nota Beter Breda wordt aan de preventie van deze ziekten niet expliciet aandacht besteed. Aan de hand van de visie van de gemeente op de eigen rol rond zorg biedt de volgende nota kansen om gerichte preventieve activiteiten te ontplooien, die aansluiten bij de huidige zorgketens. 16
BETEKENIS VAN DE BEVINDINGEN VOOR LOKAAL BELEID IN BREDA 2 Meer informatie over aanbod en kwetsbare groepen De gemeentelijke nota Sociale infrastructuur geeft een goed beeld van de aanwezige eerstelijnsvoorzieningen. Ook in de gebiedsbeschrijving van GWI zijn gegevens voorhanden. Regionale en lokale zorgregistraties zijn echter niet altijd even toegankelijk en vaak ontbreken diagnosegegevens. Gegevens over de kwaliteit, toegankelijk heid en kosten van zorg worden voor de gemeenten belangrijker vanwege de Wmo. Informatie over kwetsbare groepen in Breda schiet tekort. Zo is er onvoldoende zicht op de gezondheidstoestand van allochtonen. Maar vooral informatie over de omvang en gezondheidstoestand van de meest kwetsbare groepen in Breda, zoals dak- en thuislozen, extramurale psychiatrische patiënten en verslaafden, ontbreekt. De OGGZ, een van de prestatievelden van de Wmo, richt zich op de meest kwetsbare groepen en veel partijen spelen hierbij een rol. Voor een groot deel in ketenverband, omdat dit een gerichte, effectieve aanpak en aanbod van diensten ten goede komt. De gemeente Breda speelt via het platform OGGZ een actieve rol, toch zal zij in de toekomst nog meer moeten investeren. Maatschappelijke steunsystemen, vormen van outreachend werken, bemoeizorg, lokale zorgnetwerken en het Advies en Steunpunt Huiselijk Geweld zijn voorbeelden van ontwikkelingen die in dit kader genoemd moeten. Vanuit het platform OGGZ wordt een regionotitie opgesteld die voor gemeenten en organisaties een leidraad kan zijn voor de verdere ontwikkeling van OGGZ. Onderscheid wordt gemaakt in regionaal, subregionaal en lokaal niveau waarop OGGZ-beleid vorm moet krijgen. 17
3 GEZONDHEID TELT! IN BREDA 3 TOT SLOT De bevindingen over de gezondheid in Breda in hoofdstuk 1 en de betekenis voor Breda die hieraan is gegeven in hoofdstuk 2 vormen een basis voor de gemeente om in haar gezondheidsbeleid voor de komende jaren een aantal strategische keuzes te kunnen maken. Uiteraard is het hierbij van belang om relevante lokale en regionale instellingen en personen te betrekken zodat het draagvlak voor deze keuzes groter wordt. Om deze strategische keuzes vervolgens te vertalen en voor verdere verdieping en nadere analyses, is er naast de hier gepresenteerde cijfers nog een schat aan informatie beschikbaar over de gezondheid in Breda. Deze informatie is verzameld in het kader van de Gezondheidsmonitor West-Brabant in de infokaarten, de tabellenboeken en de GGD Gezondheidsatlas (www.ggdgezondheidsatlas.nl). Het Regionaal Kompas Volksgezondheid (www.regionaalkompas.nl) biedt bovendien voor de belangrijkste gezondheidsthema s meer achtergrondinformatie en aanbevolen interventies. In de nabije toekomst zal ook een overzicht hierop komen van het preventie aanbod van de GGD West-Brabant en andere ketenpartners. Bij de uitwerking van het beleid in een concreet plan van aanpak kan hiervan gebruik worden gemaakt. 18
LITERATUUR EN BRONNEN LITERATUUR EN BRONNEN Bon-Martens MJH van, Eck ECM van, Hogendoorn SM, Hoogen PCW van den, Oers JAM van (red). Gezondheid telt! in West-Brabant. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2006. Breda: GGD West-Brabant, 2006. Gemeente Breda. Beter Breda, Nota lokaal beleid volksgezondheid. Breda: Gemeente Breda, december 2003. Gemeente Breda. Evaluatie Beter Breda 2004-2007. Breda: Gemeente Breda, december 2006. Gemeente Breda. Sociaal Breda in beeld. Nota Sociale Infrastructuur. Breda: Gemeente Breda, oktober 2003. Gemeente Breda. Sturen op Samenhang, preventie volksgezondheid. Breda: Gemeente Breda, december 2006. Hollander AEM de, Hoeymans N, Melse JM, Oers JAM van, Polder JJ (red). Zorg voor gezondheid. Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2006. RIVM-rapportnr. 270061003. Bilthoven: RIVM, 2006. Vreke J, Donders JL, Langers F, Salverda IE, Veeneklaas FR. Potenties van groen! De invloed van groen in en om de stad op overgewicht bij kinderen en op het binden van huishoudens met midden- en hoge inkomens aan de stad. Alterra-rapportnr. 1356. Wageningen: Alterra, 2006. VWS, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Preventienota Kiezen voor gezond leven. Den Haag: Ministerie van VWS, 2006. Gegevensbronnen Bevolkings- en woningbehoeftenprognose Noord-Brabant, actualisering 2005 (Provincie Noord-Brabant). CBS Doodsoorzakenstatistiek. Gegevens over de doodsoorzaken van alle in Nederlandse bevolkingsregisters ingeschreven overledenen. CBS-Statline (www.cbs.nl/statline). De elektronische databank van het CBS. Gemeente Breda, afdeling Onderzoek en Informatie. Armoedeprofiel Breda 2005. Onderzoek naar omvang armoede en naar effecten armoedebeleid. Breda: Gemeente Breda, 2006. Gezondheidsmonitor West-Brabant. Monitoren van gezondheidssituatie in de regio West-Brabant (GGD West-Brabant). Zie ook http://www.ggdwestbrabant. nl/vragen/onderzoek_en_projecten/ Regionaal_onderzoek/index.html of http://www.gezondheidsatlas.nl/ GGD West-Brabant. JIS. Jeugd Informatie Systeem. Registratiesysteem van de Jeugdgezondheidszorg (GGD West- Brabant). POLS, gezondheid en arbeid. Permanent Onderzoek Leefsituatie, gezondheid en arbeid (CBS). Registratiesysteem Stichting Bevolkingsonderzoek Baarmoederhalskanker Noord-Brabant/ Noord-Limburg. Registratiesysteem Stichting Bevolkingsonderzoek Borstkanker Zuid Nederland/Zuidwest Nederland. SCP, Wegener. Statusscores (www.scp.nl/ onderzoek/statusscores/). Veurink FG, Beaujean PR. Rapportage Besluit luchtkwaliteit 2004. Luchtkwaliteit in Noord-Brabant. s-hertogenbosch: Provincie Noord-Brabant, 2005. 19
GEZONDHEID TELT! IN BREDA Websites www.breda.nl www.ggdgezondheidsatlas.nl www.nationaalkompas.nl www.regionaalkompas.nl www.zorgatlas.nl Alles over de gemeente Breda (Gemeente Breda). GGD Gezondheidsatlas (GGD-en in Zeeland en Brabant). Nationaal Kompas Volksgezondheid (RIVM). Regionaal Kompas Volksgezondheid (GGD Hart voor Brabant). Nationale Atlas Volksgezondheid (RIVM). 20
DEFINITIES EN AFKORTINGEN DEFINITIES EN AFKORTINGEN Binge drinken Care Cervix Coronaire hartziekten Cure Determinant van gezondheid Effectiviteit Gezonde Levensverwachting Incidentie Interventie Levensverwachting Mammografie Mantelzorg Nederlandse Norm van Gezond bewegen Obesitas Prevalentie Op minstens één weekenddag (vrijdag t/m zondag) minstens zes glazen alcohol drinken. Primair op verpleging en verzorging gerichte deel van de gezondheidszorg. Baarmoederhals. Aandoeningen die veroorzaakt worden door afwijkingen in de kransslagaders. Primair op genezing gerichte deel van de gezondheidszorg. Een factor die van invloed is op de gezondheid. Doeltreffendheid: mate waarin (vooraf) geformuleerde doelstellingen in praktijk worden bereikt. Het gemiddelde aantal te verwachten in goede gezondheid doorgebrachte levensjaren. Deze gezondheidsmaat combineert lengte en kwaliteit van het leven in één getal. Afhankelijk van de definitie voor gezondheid zijn er drie soorten gezonde levensverwachting: levensverwachting in goed ervaren gezondheid (oordeel over eigen gezondheid is goed of zeer goed), levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen (geen beperkingen in horen, zien, mobiliteit en ADL) en levensverwachting in goede geestelijke gezondheid (afwezigheid van gevoelens van eenzaamheid, rusteloosheid, verveling, depressie, van streek zijn). Het aantal nieuwe gevallen van of nieuwe personen met een bepaalde ziekte in een bepaalde periode, absoluut of relatief. Activiteit met als doel het beïnvloeden van een determinant of een ziekte in de gewenste richting. Het gemiddelde aantal nog te verwachten levensjaren op een bepaalde leeftijd. Röntgenfoto van de borst. Informele hulp die vrijwillig en onbetaald wordt gegeven. Jeugd (<18 jaar) dagelijks een uur matig intensieve lichamelijke activiteit, waarbij de activiteiten minimaal twee maal per week gericht zijn op het verbeteren of handhaven van lichamelijke fitheid (kracht, lenigheid en coördinatie). Volwassenen (18-55 jaar) een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op ten minste vijf, bij voorkeur alle dagen van de week; voorbeelden van matig intensieve lichamelijke activiteit bij volwassenen zijn wandelen met 5-6 km/u (dus flink doorwandelen) en fietsen met 15 km/u. Ouderen (55-plussers) een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op ten minste vijf, bij voorkeur alle dagen van de week; voor niet-actieven, zonder of met beperkingen, is elke extra hoeveelheid lichaamsbeweging meegenomen; voorbeelden van matig intensieve lichamelijke activiteit bij ouderen zijn wandelen met 3-4 km/u en fietsen met 10 km/u. Ernstig overgewicht. Het aantal gevallen of personen met een bepaalde ziekte op een bepaald moment (punt-prevalentie) of in een bepaalde periode, bijvoorbeeld per jaar (periode-prevalentie), absoluut of relatief. 21
GEZONDHEID TELT! IN BREDA Sociaal-economische status Statistisch significant Vergrijzing Positie die iemand inneemt in de sociale hiërarchie, gemeten aan de hand van opleiding, inkomen of beroepsstatus. Kans dat de bevinding op toeval berust is heel klein (meestal kleiner dan 5%). Percentuele toename 65+ in de bevolking; wanneer binnen de groep 65+ de groep 75+ sterker groeit dan de groep 65 t/m 74 jaar is er sprake van dubbele vergrijzing. Afkortingen ADL Activiteiten van het dagelijks leven BIB Bredaas Integraal Beraad BMI Body Mass Index bmr Bof, mazelen, rodehond BO Basisonderwijs BOS Buurt Onderwijs en Sport CBS Centraal Bureau voor de Statistiek COPD Chronic obstructive pulmonary disease. Chronische obstructieve longziekten CVA Cerebrovasculaire aandoeningen. Beroertes dktp Difterie, kinkhoest, tetanus, polio GES Gezondheidseffectscreening GGD Gemeentelijke/gemeenschappelijke gezondheidsdienst GWI Geschikt wonen voor iedereen HAVO Hoger algemeen vormend onderwijs JGZ Jeugdgezondheidszorg JIS Jeugd Informatie Systeem MAVO Middelbaar algemeen vormend onderwijs MHI Mental Health Inventory. Vragenlijst voor psychische (on)gezondheid OGGZ Openbare geestelijke gezondheidszorg OGZ Openbare gezondheidszorg POLS Permanent Onderzoek Leefsituatie (CBS) RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu SCP Sociaal en Cultureel Planbureau SES Sociaal-economische status SMART Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden TIA Transient Ischaemic Attack. Voorloper van een beroerte met volledig herstel binnen 24 uur vmbo Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs VTV Volksgezondheid Toekomst Verkenning VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport WCPV Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid Wmo Wet maatschappelijke ondersteuning XTC Ecstacy. Drug; wordt verkocht in de vorm van pillen en capsules ZonMw Zorgonderzoek Nederland/Medische Wetenschappen 22
BIJLAGE 1 BIJLAGE 1 GEZONDHEIDSPROFIEL GEMEENTE BREDA Demografie Omgevingsadressendichtheid 2004 1.831 (sterk stedelijk) Aantal inwoners per 1-1-2005 168.054 95+ 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000 Bevolking mannen Bevolking vrouwen Figuur 1: Demografische opbouw in de gemeente Breda op 1 januari 2005 (Bron: CBS-Statline). 23
GEZONDHEID TELT! IN BREDA 200.000 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 11.719 12.292 12.698 13.253 14.168 16.813 41.308 44.489 45.969 39.395 36.746 34.265 32.595 33.157 33.831 75+ 65-74 jaar 45-64 jaar 30-44 jaar 15-29 jaar 0-14 jaar 20.000 0 29.529 29.669 29.929 2005 2010 2015 Figuur 2: Bevolkingsprognose 2005-2015 voor Breda (Bron: De bevolkings- en behoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2005). Statusscore zeer laag laag midden-laag gemiddeld midden-hoog hoog zeer hoog Figuur 3: Sociaal-economische status op basis van inkomen, werksituatie en opleiding, per vierpositie postcodegebied in Breda in 2002 (Bron: SCP, Wegener). Voor namen van de postcodegebieden zie de binnenkant van de kaft. 10% 10% 80% Autochtoon Allochtoon westers Allochtoon niet-westers Figuur 4: Percentage inwoners naar etniciteit in Breda op 1 januari 2005 (Bron: CBS-Statline). 24
BIJLAGE 1 Levensverwachting en sterfte Indicator (%) Definitie Breda West- NL Brabant Levensverwachting Bij geboorte, in jaren Mannen (2001-2004) 76,4 76,3 Vrouwen (2001-2004) 81,0 81,1 Totale sterfte (2001-2004) Aantal per 10.000 inwoners per jaar 1 Totaal 89,2 86,8 Sterfte hart- en vaatziekten (2001-2004) Aantal per 10.000 inwoners per jaar 1 Totaal 30,2 28,9 Sterfte kanker (2001-2004) Aantal per 10.000 inwoners per jaar 1 Totaal 24,1 23,6 Sterfte ziekten ademhalingswegen (2001-2004) Aantal per 10.000 inwoners per jaar 1 Totaal 8,7 8,3 Sterfte astma en COPD (2001-2004) Aantal per 10.000 inwoners per jaar 1 Totaal 4,1 3,9 Sterfte wegverkeersongevallen (2001-2004) Aantal per 10.000 inwoners per jaar 1 Totaal 0,6 0,6 1 Gestandaardiseerd naar leeftijd en geslacht. significant gunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) niet significant afwijkend van de eerstvolgende kolom met een cijfer significant ongunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) 25
GEZONDHEID TELT! IN BREDA Gezondheidstoestand Indicator (%) Definitie Breda West- Brabant Hartinfarct Afgelopen 12 mnd 19-64 jaar 0,8 1,0 Beroerte 0+ jaar (2001-2004) Ooit gehad 1,7 1,5 19-64 jaar Afgelopen 12 mnd, incl. TIA 0,4 0,8 Astma/COPD 0+ jaar (2001-2004) Afgelopen 12 mnd chronische 8,0 7,3 klachten luchtwegen 12-17 jaar Astma, bronchitis 9 9 19-64 jaar Afgelopen 12 mnd 9 8 Artrose 0+ jaar (2001-2004) Gewrichtsslijtage afgelopen 9,0 9,0 12 mnd 19-64 jaar Afgelopen 12 mnd, van heupen 7 8 of knieën Diabetes mellitus 0+ jaar (2001-2004) Afgelopen 12 mnd 3,2 2,8 12-17 jaar Diabetes mellitus 0,0 0,3 19-64 jaar Afgelopen 12 mnd 4 3 Functioneel beperkt Afgelopen maand in dagelijks functioneren t.g.v. lichamelijke gezondheid 19-64 jaar 21 19 Minder dan goed ervaren gezondheid 0+ jaar (2001-2003) Eigen gezondheid gaat wel/ 20,0 19,3 slecht/zeer slecht 12-17 jaar Eigen gezondheid matig/slecht 20 18 19-64 jaar Eigen gezondheid matig/slecht 14 13 Slecht ervaren Somscore MHI-5 60 psychische gezondheid 12+ jaar (2001-2004) 9,7 10,2 12-17 jaar 14 13 19-64 jaar 19 18 Eenzaamheid Matig of (zeer) ernstig eenzaam 19-64 jaar 37 40 significant gunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) niet significant afwijkend van de eerstvolgende kolom met een cijfer significant ongunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) NL 26
BIJLAGE 1 Oorzaken van ongezondheid Indicator (%) Definitie Breda West- NL (%, tenzij anders vermeld) Brabant Lichamelijke eigenschappen en gedrag Overgewicht 20+ jaar (2000-2003) BMI 25 kg/m 2 45 45 12-17 jaar Op basis van leeftijds- en 12 11 geslachtsspecifieke criteria 19-64 jaar BMI 25 kg/m 2 40 47 Gemeten overgewicht vanuit JIS 5-6 jaar Op basis van leeftijd- en geslachtsspecifieke criteria BO groep 2 9 10 10-11 jaar Op basis van leeftijd- en geslachtsspecifieke criteria BO groep 7 14 16 Ernstig overgewicht (obesitas) 20+ jaar (2000-2003) BMI 30 kg/m 2 10 10 12-17 jaar Op basis van leeftijds- en 0,3 2 geslachtsspecifieke criteria 19-64 jaar BMI 30 kg/m 2 10 11 Roken 12+ jaar (2001-2004) Wel eens roken 31,3 31,5 12+ jaar (2001-2004) Zware rokers (20 sigaretten per 8,8 8,5 dag of meer) 12-17 jaar Dagelijks sigaretten 9 9 19-64 jaar Dagelijks sigaretten 31 28 Alcoholgebruik 12-19 jaar (2003) Actueel gebruik (afgelopen 58 maand) 12-17 jaar Recent gebruik (afgelopen 4 52 53 wkn) Binge drinken 12-17 jaar 6 glazen op 1 weekenddagen 12 13 Overmatig alcoholgebruik 19-64 jaar >21 glazen/week (man) of 13 12 >14 glazen/week (vrouw) Drinkers 12+ jaar (2001-2004) 1 keer/week 6 glazen/dag óf gemiddeld 3 glazen/dag (man) of 2 glazen/dag (vrouw) 18,8 19,1 Sport minder dan Buiten schooltijd 1x/week 12-17 jaar 26 24 Lichamelijke inactiviteit Niet voldoen aan Nederlandse Norm van Gezond bewegen 12+ jaar (2001-2004) 46,7 47,5 19-64 jaar 42 43 significant gunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) niet significant afwijkend van de eerstvolgende kolom met een cijfer significant ongunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) 27
GEZONDHEID TELT! IN BREDA Indicator (%) Definitie Breda West- (%, tenzij anders vermeld) Brabant Onvoldoende groente of fruit 12-17 jaar Niet dagelijks groente én fruit 87 87 19-64 jaar Niet dagelijks 200 gram 90 90 groente én 2 stuks fruit Seksueel risicogedrag 12-17 jaar Ooit zonder condoom met 8 8 iemand naar bed geweest 19-64 jaar Afgelopen jaar 1 keer onveilig gevreeën met nieuwe of losse partner 11 7 Softdruggebruik 12-17 jaar Recent gebruik (afgelopen 4 wkn) 5 4 19-64 jaar Recent gebruik (afgelopen 4 wkn) 4 2 Harddruggebruik 12-17 jaar Recent gebruik XTC, amfetamine, 0,3 0,7 cocaïne, heroïne (afgelopen 4 wkn) 19-64 jaar Ooit gebruik XTC, amfetamine, 7 5 cocaïne, heroïne, LSD Sociale omgeving Gepest 12-17 jaar Afgelopen 12 mnd regelmatig 7 6 gepest Fysieke omgeving Overschrijding jaarnorm fijnstof 2004 Overschrijding jaarnorm stikstof 2004 Aantal personen blootgesteld aan jaargemiddelde fijnstofconcentratie >40 µg/m³ Aantal personen blootgesteld aan jaargemiddelde stikstofconcentratie >40 µg/m³ significant gunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) niet significant afwijkend van de eerstvolgende kolom met een cijfer significant ongunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) 0 70 5.122 7.498 NL 28