DUURZAAMHEID IS GEEN MODEGRIL. Een andere tijd vraagt een ander denken. Op naar een nieuw systeem

best practices FrieslandCampina, Lelystad Airport en Wezo. Duurzame voorhoedespelers? pag. 6 Opinie Gesprek in het groen over duurzame verslaglegging pag. 18 7 DUURZAME do s and don ts zet kennis in werking NR. 5 OKTOBER 2013 Achtergrond Kunststoftechnologie, een magische wereld pag. 14 Column Het mag best iets kosten pag. 27 DUURZAAMHEID IS GEEN MODEGRIL Op naar een nieuw systeem Een andere tijd vraagt een ander denken Feitse Boerwinkel

2 WinWin nr.5 oktober 2013 Ten Geleide Windesheim: Inclusief denken In 1966 publiceerde cultuurfilosoof Feitse Boerwinkel een spraakmakend boek dat onmiddellijk een bestseller werd: Inclusief denken. Een andere tijd vraagt een ander denken. Welk denken? Een denken dat er principieel van uit gaat dat mijn heil (geluk, leven, welvaart) niet verkregen kan worden ten koste van of zonder de ander, maar dat het alleen verkregen kan worden als ik tegelijk het heil van de ander beoog en bevorder. Zijn magnum opus is met enig geluk alleen nog bij antiquariaten te vinden. Dat is jammer én niet terecht. Want zijn levensfilosofie is juist in deze crisistijd actueler dan ooit. Inclusief denken gaat verder dan passieve tolerantie of conformisme. Boerwinkel doelde op de actieve grondhouding dat we verantwoordelijkheid nemen voor elkaars handelen. In wat we doen en laten moeten we de gevolgen voor anderen meenemen. Inclusief denken is dus in de kern inclusief handelen. Bedrijven en instellingen nemen deze taak inmiddels heel serieus, ook in de regio s waar Windesheim als kennisinstelling actief is. Geld verdienen en welvaartsgroei vragen een duurzame basis om het milieu te beschermen en onze kinderen en kleinkinderen een plek van leven en werken te bieden. Werken aan duurzaamheid gaat over kwaliteit en innovatie. Over samenwerken en toekomstgericht handelen. Over welvaart én welzijn. Verantwoord ondernemen betekent dat je niet alleen naar je winstcijfers kijkt. Het gaat er vooral ook om een verantwoord evenwicht te vinden tussen people, planet en profit. Hoe doen regionale organisaties dat en hoe staan hun CEO s daarin? Wat dragen deskundigen van Windesheim eraan bij? En wat zijn do s en don ts? Ik hoop dat de keur aan informatie, kennis en ervaring in deze WinWin u tot duurzame inspiratie en inclusief handelen zal brengen. Als er één maatschappelijk domein is waar inclusief denken als inspiratiebron geldt, is het de sector van duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Daarin werken we aan een samenleving die rekening houdt met mensen, toekomstige generaties en de natuur. Albert Cornelissen, Voorzitter College van Bestuur Windesheim Colofon WinWin wordt u aangeboden door Windesheim. Het kennismagazine biedt harde feiten, nuttige analyses, slimme praktijkvoorbeelden en opinies van mensen die weten waarover ze praten. Windesheim verspreidt het blad onder ondernemers, hogere managers en bestuurders. Redactieadviesraad: Hans Groenhuis (ROVA), Gijsje van Honk (Odeon De Spiegel Theaters), Ed Kooijman (Polymer Science Park), Maarten Roef (Wavin) en Marjanne Sint (Isala) Hoofd- en eindredactie: Marketing en Communicatie Windesheim Journalistieke begeleiding: Maters & Hermsen Journalistiek Vormgeving: Hemels van der Hart Fotografie: Hollandse Hoogte, Fotopartners, Gerlinde Schrijver, ANP, Shutterstock, istockphoto, Teksten: Windesheim en Maters & Hermsen Journalistiek Overname van artikelen en beeld uit WinWin is alleen toegestaan na goedkeuring van Windesheim. Meningen in dit magazine weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de mening van Windesheim. Suggesties Heeft u opmerkingen over de inhoud of suggesties voor onderwerpen? Mail naar: winwin@windesheim.nl of schrijf naar: Redactie WinWin Postbus 10090 8000 GB Zwolle

3 WinWin NR. 5 4 Thema: Duurzaamheid Duurzaam succes De beste inspirators volgens Windesheim Duurzaamheid is geen modegril Voorhoedespelers FrieslandCampina, Lelystad Airport en Wezo aan het woord 6 Idealen dienen én geld verdienen? Dat kan tegelijk It s all about chemistry Samen innoveren 13 gesprek in het groen Rabobank en Unica over opstaan 18 met duurzaamheid 14 27 En verder: Column: Het mag best iets kosten 05 Winnovatie: Schoner water door 3D-walvisbek 09 7 duurzame do s en don ts 23 In Onderzoek 24 MKB gaat serieus om met interne controle 26 ilab-status voor Windesheim 26 Vraag naar hoogwaardige kunststoftoepassingen neemt toe

4 WinWin nr.5 oktober 2013 WInWIN's top 5 Boeiende sprekers over duurzaamheid De meeste middelgrote Nederlandse bedrijven vinden duurzaamheid niet zo belangrijk. Zij maken zich meer druk om de concurrentie, economische tegenwind en regelgeving. Hoe kunnen bedrijven Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) toch in hun organisatie verankeren? Wat zijn succesfactoren? WinWin vond op het web vijf veelvuldig geciteerde sprekers. André Kuipers Out of the box, into space. Zo kun je de inspirerende presentaties van André Kuipers omschrijven. André Kuipers is de Nederlandse belichaming van een balans tussen het bewaken van de onschatbare waarde van onze planeet en het exploreren van de ongekende mogelijkheden van technologie. Deze veelgevraagde spreker legt uit hoe techniek ons kan helpen om slim om te gaan met schaarse grondstoffen zoals water. André Kuipers heeft het in de ruimte aan den lijve ondervonden. Hij ondersteunt zijn presentaties met indrukwekkende foto s van zijn ruimtereis. Deze laten zien hoe uniek onze planeet is en hoe snel ze verandert. Een echte verandering van mindset! Sander Janssens Is het echt zo gevaarlijk om je als bedrijf groener voor te doen dan je bent? Greenwashing is volgens Sander Janssens niet zo riskant als wordt gedacht. Het gebeurt maar een enkele keer dat zorgen over duurzaamheid leiden tot een kopersstop. Het overgrote deel van de consumenten in Nederland komt niet zo snel in actie. Sander Janssens is aan Windesheim verbonden als deskundige op het gebied van duurzame marketing. Hij doet onder meer onderzoek naar greenwashing en de consequenties van duurzame marketing voor organisaties. Daar naast is hij docent marketing bij Windesheim en spreekt hij regelmatig als gastdocent bij buitenlandse partneruniversiteiten. Ruud Koornstra Deze duurzame ondernemer wordt ook wel de groene revolutionair genoemd. Dit van wege de enthousiaste wijze waarop hij zijn visie uitdraagt. Ik wil iedereen, maar vooral ondernemers, overtuigen dat duurzaamheid de sleutel is naar een beter, rijker leven. Daarover droom ik, praat ik, schrijf ik, Twitter ik en daarom onderneem ik. Ruud Koornstra is medeoprichter van het bedrijf Tendris dat duurzame ontwikkeling moest initiëren. Bekendste initiatief was Oxxio dat binnen tweeënhalf jaar aan 700.000 gezinnen groene stroom leverde. In 2005 werd het energiebedrijf verkocht en werden nieuwe projecten zoals de groene creditcard en de Pharox-ledlamp geïnitieerd. Deze lamp is door de Nationale Postcode Loterij en het WNF aan 2,5 miljoen Nederlandse huishoudens uitgereikt. Ook stond Tendris aan de wieg van de elektrische auto met The New Motion en de mobiliteitspas XXImo. Kortom: Ruud Koornstra weet als geen ander hoe bedrijven zich duurzaam moeten organiseren. Prof. dr. Jacqueline Cramer Mijn ervaring is dat als bedrijven zien dat milieu en economie hand in hand kunnen gaan, ze zich er voor gaan interesseren. Als het proces eenmaal in gang gezet is, leidt dit tot een vliegwieleffect. Aldus Jacqueline Cramer, oud-minister van VROM en bovenal, met een academische carrière die bijna vier decennia beslaat, wetenschapper. Ook was zij werkzaam bij TNO en van daaruit als duurzame consultant gestationeerd bij Philips en Akzo Nobel. Sinds 1999 adviseerde zij meer dan 150 bedrijven vanuit haar eigen consultancybureau. Haar motto: Duurzaamheid is van iedereen. Jacqueline Cramer is een veelgevraagde spreker. Momenteel is zij directeur van het Utrecht Sustainability Institute en hoogleraar duurzaam innoveren aan de Universiteit Utrecht. Prof. dr. ir. Jan Rotmans De huidige stapeling van crises is een zegen, want crises vormen de ideale voedingsbodem voor transities. Dat zegt Jan Rotmans, hoogleraar Duurzaamheid en Transities aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. De maatschappelijk gedreven wetenschapper is van mening dat het hele systeem hervormd moet worden. De veranderingen komen van onderop. Mensen en organisaties komen weer in contact met hun omgeving. Zijn kijk op de transitie naar een duurzamere wereld heeft al vele ondernemers geïnspireerd. In 2012 is Jan Rotmans uitgeroepen tot Spreker van het jaar. Het blijft bij deze hoogleraar niet alleen bij woorden. Eerder richtte hij Urgenda op, een actie-organisatie die Nederland, samen met bedrijven, overheden, maatschappelijke organisaties en particulieren, sneller duurzaam wil maken.

5 Duurzaam in beweging Naast het duurzame en moderne gebouw X, dat eerder werd verkozen tot BNA-gebouw van het jaar 2011, bouwt Windesheim momenteel een sportcomplex. Dit beweegcentrum biedt straks onderdak aan een zwembad, een judo- en fitnesszaal, een behandelcentrum en een therapiebad. Het complex moet bijdragen aan een gezonder milieu. Hoe? Er wordt volop gewerkt met duurzame materialen. Ook wordt het gebouw voorzien van een geavanceerd energiezorgsysteem. Dat moet het energiegebruik verminderen. Sterker nog. Uitgangspunt is dat in 2024 het sportcentrum klimaatneutraal werkt. Bij het ontwerp zijn, net als bij het X-gebouw, de begrippen duurzaam en modern op smaakvolle wijze gecombineerd Bekijk de WinWin ook online! Winnovatie Schoner water door 3D-walvisbek Agenda 21/11/13 NATIONAAL SUSTAINABILITY CONGRES 2013 Organisatie: CKC Seminars en Royal HaskoningDHV Inhoud: Radicale veranderingen en grote uitdagingen staan centraal op de 14de editie van hét duurzaamheidscongres van Nederland. Spraakmakende sprekers uit binnen- en buitenland, scherpe debatten en praktische workshops gaan in op de vraag: hoe bereiken we de nood zakelijke radicale veranderingen? Komt er een nieuw ondernemerschap tot stand? Datum en tijd: donderdag 21 november 2013 van 9.30 uur - 17.30 uur Locatie: WTC in Rotterdam Kosten: 395,- per persoon, voor NGO s 245,- per persoon (bedragen zijn excl. BTW, incl. duurzame catering) Informatie: www.sustainability-congres.nl Foto: ANP De bultrug die in december aanspoelde op Texel kreeg dankzij onderzoekers en studenten Industrieel Product Ontwerpen van Windesheim een bijzonder tweede leven. In Naturalis in Leiden maakten zij in enkele dagen een 3D-print van haar bek (schaal 1:16). De print staat model voor een vernieuwend waterzuiveringssysteem voor de industrie. Dit om meer te leren over het filtermechanisme van baleinwalvissen voor praktische toepassingen. Een baleinwalvis zoals de bultrug is een uitstekende waterfilteraar. Grote hoeveelheden opgeslokt zeewater, perst hij door zijn baleinen weer naar buiten, zodat alleen zijn voedsel achterblijft. Studenten van Windesheim testen begin 2014 in de sleeptank van de TU Delft, samen met bedrijven het 3D-model op de doorstroming van water en op de flexibiliteit van de kaak. 27/11/13 SYMPOSIUM OVER GOED BESTUUR IN HET FAMILIEBEDRIJF Organisatie: Windesheim Inhoud: Wat kunnen familiebedrijven allemaal regelen om de bedrijfscontinuïteit effectief te ondersteunen en te verhogen? Hoe kunnen ze instrumenten van Goed Bestuur het beste benutten? Welke opdracht geef je een Raad van Advies? Wat regel je in een Familiestatuut en hoe flexibel is het? Tijdens het symposium geven deskundigen en onderzoeksresultaten antwoorden op deze vragen. Datum: woensdag 27 november 2013 Locatie: Windesheim (gebouw X) in Zwolle Informatie: www.windesheim.nl/familiebedrijven 12/03/14 DUURZAAMHEID 2014 Organisatie: BrancheContact Inhoud: Duurzaamheid 2014 is hét nieuwe eendaagse event voor het MKB die geïnteresseerd is in duurzaam ondernemen. Het evenement wordt ondersteund door MVO Nederland. Prominente sprekers behandelen de nieuwste ontwikkelingen. Diverse organisaties presenteren nieuwe producten en diensten en op een demonstratieplein kunnen MKB-ers de nieuwste trends ervaren. Eén van de thema s is Circulaire economie. Datum en tijd: woensdag 12 maart 2014 van 11.00-17.00 uur Locatie: Expo Haarlemmermeer, Stelling 1 in Vijfhuizen Kosten: 25,- (basiskaart), 50,- (toegang tot alle seminars) per persoon Informatie: www.branchecontact.nl

6 WinWin nr.5 oktober 2013 DUURZAAMHEID IS GEEN MODEGRIL Ondanks de crisis legt 38% van de bedrijven zich juist méér toe op MVO Een andere tijd vraagt een ander denken Feitse Boerwinkel

7 door: bart de haan beeld: shutterstock Gehoord bij de koffieautomaat: Duurzaamheid, dat is zó 2008. Door de voort durende crisis zouden ondernemers wel wat anders aan hun hoofd hebben. Onzin, zeggen deze duurzame voorhoedespelers. Duurzaamheid is niet iets dat in of uit de mode kan raken. Welkom in de blijvende systeemverandering. Een duurzame samenleving kan niet zonder plezier Oog voor de omgeving, iedereen laten meetellen, maatschappelijke verantwoordelijkheid. Aan zulke waarden appelleert Ward Verkuylen zonder daar heel bijzonder over te doen. Met succes. Wezo, waar mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt werk vinden, klimt uit een dal. Onze medewerkers zijn waardevol en worden dus gewóón betaald. Punt. Je trad aan in een onrustige periode. Directiewisselingen, onrust onder het personeel, verliezen. Ondanks de crisis lukt het om de boel aardig op orde te krijgen. Boekjaar 2012 werd een half miljoen euro beter afgesloten dan begroot. Wat is het geheim? We zetten de luiken naar buiten open. Of nee, die luiken hebben we weggegooid. Wij willen een gewoon bedrijf zijn. Wij slaan tentakels uit in een groot-zwols netwerk van bedrijven. Werkgevers komen ons tegen. Op een plezierige manier. We zijn enthousiast en geïnteresseerd, gericht op samenwerking. Dat slaat aan en leidt tot nieuwe opdrachten. Maar eerlijk is eerlijk: we hebben ook bezuinigd. Dat deed pijn. Er moesten 35 mensen uit bij de staf. Een klap, maar het was nodig. Maar een gewoon bedrijf zijn, dát is de sleutel? Ja. Hier werken mensen met een arbeidsbeperking en dat is niet bijzonder. Mijn eigen arbeidsbeperkingen zijn talrijk en divers. Ik neem te veel hooi op de vork en loop geregeld tegen mijn eigen grenzen aan. Volgens de ondernemingsraad communiceer ik nog wel eens hoekig. Iedereen is beperkt. Termen als mensen met een vlekje, daar moet je van gruwelen. Vreselijk. De onderkant van de arbeidsmarkt, ook belachelijk. Ik kom van de zogenaamde bovenkant van de arbeidsmarkt, werkte bij het academisch ziekenhuis UMC St Radboud. Nou, daar heb ik heel wat mensen ontmoet met een arbeidsbeperking. Ward Verkuylen (Wezo) Wezo levert stralende collega s Wie is Ward? Ward Verkuylen (52) heeft een opvallende carrière achter zich. De Nijmegenaar werkte voor Connexxion, was hoofd marketing van UMC St Radboud en directeur Stadsbedrijven bij de gemeente Nijmegen. Hij werkt graag op het snijpunt van markt en maatschappelijke dienstverlening. Sinds november 2011 is hij directeur van Wezo. Ward is getrouwd en krijgt energie van wielrennen. De beste voetballer ter wereld is een dwerg. Is dat wat je zegt? Euh ja. Al heb ik Messi nog nooit zo bekeken. Al die etiketten, stigma s het is onzin. Het gaat er om wat je kunt. En dat je ondernemend bent. We wijzen bedrijven consequent op de mogelijkheden van onze mensen. Dat ondernemende dragen we met elan uit. En het blijft niet bij woorden. Het resulteert in transacties en omzet. Waarom moet een ondernemer kiezen voor jullie? Onze medewerkers hebben een lach op het gezicht. Ga maar eens kijken bij Unica. Daar zitten Wezo-talenten achter de balie. Ze doen administratief werk, assembleren onderdelen. Onze medewerkers zijn compleet opgenomen in de Unica-familie. We gingen met raadsleden uit vijf gemeenten langs Wezo-werkprojecten in de spelersbus van PEC Zwolle, waar wij bijvoorbeeld het stadion netjes houden. Een sitemanager van Unica, Chris van Vilsteren, vertelde over onze collega s. Hij deed er zó normaal over. Zonder de Wezo zou het hier niet lukken, zei hij. Geweldig vond ik dat.

8 WinWin nr.5 oktober 2013 Maar waarom kiest die Unica-sitemanager voor jullie? Hij kan momenteel ook afgestudeerde jongeren van Saxion, Deltion, Windesheim krijgen. Je stelt het scherp. Dan doe ik dat ook. De mbo er of hbo er die door marktomstandigheden wordt gedwongen om onder zijn of haar niveau te werken, werkt vanuit een negatieve motivatie. Er is even niks beters. De medewerker van ons wordt uitgedaagd om zelfs ietsje boven zijn niveau te werken. In een omgeving waarvan we een paar jaar geleden nog zeiden: dat kan niet, dat is te kwetsbaar. Het tegendeel bewijzen we. Kijk, iets zorgt er voor dat onze mensen niet op eigen kracht de weg vinden op de arbeidsmarkt. Onze consulenten, allemaal toppers in hun vak, zoeken verbindingen die wél werken. Vorig jaar keerde 10 procent van onze gedetacheerden terug na een mismatch. Dat vind ik erg weinig. We dagen onze collega s uit om op het maximum van hun vermogen te presteren. En dat lukt in negentig procent van de gevallen. Hoe mooi is dat? De Wezo-medewerker staat om tien voor acht te trappelen om te beginnen. Is dat het idee? Ja. Onze arbeidsmoraal is goed en de arbeidsproductiviteit hoog. We werkten in een bedrijf, ik ga de naam niet noemen, waar een strenge mores heerst. Daar hebben we Bulgaren en Polen naar huis geconcurreerd. Niet omdat we goedkoper waren, maar omdat we betere productiecijfers draaiden. Voor de goede orde, ik heb niets tegen Bulgaren of Polen, maar ik vind het een bewijs van onze gedrevenheid. Mijn collega s verkopen zichzelf. Zie wat er gebeurt met een Wezo-collega Peter Groot die meehelpt bij een inauguratie op Windesheim, die scheidingswanden plaatst, de statafels rokt en de stoelen klaarzet. Die man stráált. Hij is blij en Windesheim ook. Het klinkt melodramatisch, maar ik geloof in de kreet work is healing. Als je meetelt en gewaardeerd wordt, dan ontwikkel je jezelf. Die warmte, die inclusieve samenleving, lijdt die onder de crisis? Nee. Veel bedrijven werken vanuit de drie P -s : people, profit, planet. Ik snap dat je bij ons aanklopt vanwege die p van people, maar wij hebben nog een vierde p. Bij een duurzame samenleving hoort plezier, of zo je wilt pleasure. Huh, jullie werken met vier P s? De bekende drie zijn bij ons aardig in balans. Wij letten op de cijfers. Wij verduurzamen onze gebouwen. Wij streven naar gezonde, lokale producten in onze kantine. Wij bieden medewerkers via zorgverzekeraars bewegingsprogramma s aan. De extra p is van plezier. Zie je die scholekster daar? Die bouwde een nestje. Het begin van een dagelijkse soap. Toen de eitjes braken en twee kuikentjes werden geboren heb ik getrakteerd op beschuit met muisjes. Prompt ontving ik blije teksten op even vrolijke geboortekaartjes. Vorige week overleed een kuikentje. De OR vroeg of ik op kleffe cake ging trakteren. Daar houd ik van, zulke lol moet er zijn. Die emoties zitten in ons bedrijf. We keren niemand de rug toe, hebben een lach op het gezicht. Dat gaat niet vanzelf hoor. Toen ik aantrad, waarde hier somberheid rond. Dat is veranderd. We zijn weer een vrolijk bedrijf en ik denk dat me dát uiteindelijk nog de meeste trots bezorgt. Wat is Wezo? De Wezo-groep helpt zo n duizend medewerkers die een steuntje in de rug kunnen gebruiken aan werk. Iets meer dan de helft van de medewerkers werkt gedetacheerd bij ondernemers in de regio. De rest werkt in het bedrijvencentrum van Wezo op de Hessenpoort in Zwolle. Daar pakken zij bijvoorbeeld spelletjes en schoonmaakproducten in. Ook is er een afdeling die aluminium bewerkt. Het aantal gedetacheerde medewerkers stijgt. Wezo is nu nog eigendom van de gemeenten Zwolle, Zwartewaterland, Hattem, Dalfsen en Raalte. Tendens lijkt dat gemeenten afzonderlijk afspraken willen maken met het bedrijf. Een andere grote verandering die voor de deur staat, is de Participatiewet die in 2015 van kracht wordt. Die brengt nieuwe doelgroepen en een nieuw bedrijfsmodel met minder overheidsbijdragen met zich mee. CEO s van de toekomst Op de vraag Welke kant van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen vind je het belangrijkste? antwoordt de wifi-generatie: Milieukant (goed zorgen voor de aarde) 32% Ontwikkelingskant (goed zorgen voor de armsten op deze aarde) 25% Lokale kant (goed zorgen voor de directe omgeving waar de organisatie gevestigd is) 43%

9 7duurzame do s and don ts Polderbaan De luchthaven in Lelystad gaat groeien. Hard groeien. Het vliegveld is aangewezen als dependance van Schiphol. Let de directie bij de realisatie van de ambities op duurzaamheid? Of is het juist een sta-in-de-weg? Erik Lagerweij heeft een nuchtere kijk op de groene zaak. Dr. Lineke Stobbe is binnen Windesheim expert op het gebied van MVO. Daarnaast is zij verbonden aan het Windesheim Honours College, een opleiding voor getalenteerde HBO ers. Binnen deze topopleiding staan duurzaamheidsvraagstukken hoog op de agenda. 1 Maak het strategisch Omarm duurzaamheid in de strategische visie. Laat het aansluiten op waar je toch al goed in bent. Veel bedrijven doen nu nog aan responsive corporate social responsability. De voetbalclub vraagt om steun, jij geeft het. De kunst is om de omslag te maken naar strategic csr: de hele keten verduurzamen. Waarden herijken, visies herschrijven, dat moeten veel organisaties nog doen. 2 De tijd van symboolpolitiek is voorbij Duurzaamheid is niet even een zonnepaneel en een spaarlamp ophangen. Duurzaamheid is geen projectje dat je dropt bij de communicatieafdeling. Ja, óók. Maar het vraagt om zoveel meer. Bedrijven moeten zich echt opnieuw uitvinden. 3 Durf te krimpen Groei is heilig verklaard. Alleen zo bereik je vooruitgang. Dat klopt niet en voor bedrijven hoeft krimp geen ramp te zijn. Kleinschaligheid, rust, exclusiviteit zijn merkwaarden die je met krimp kunt bereiken. Kijk naar de Bijenkorf. Die kregen opvallend veel lof voor hun besluit om te krimpen. 4 Investeer in grondstof die niet op raakt Hoe handig is het om afhankelijk te zijn van steeds schaarser wordende grondstoffen. Die steeds duurder worden, steeds lastiger te delven zijn. En je maakt er ook nog vuile handen mee. Waarom olie gebruiken als het met wind kan? Waarom tropisch hardhout als het met bamboe lukt? Schaliegas, ook zoiets. We weten niet eens hoeveel er precies in de bodem zit, maar één ding is zeker: de voorraad is eindig. En voor niets gaat de zon op. Er rust geen eigendomsrecht, geen patent, geen trademark op een zonnestraal. Het is gratis. Wind ook. 5 Waarom lineair als het ook circulair kan? De mens denkt nog steeds boven de natuur te staan. Maar we zijn er onderdeel van en kunnen leren van de natuur. In de natuur is al het afval voedsel. 6 Hoezo, #omdathetkan? Voor elke aanbieder zou een morele plicht moeten gelden om kritisch te kijken naar zijn eigen handel. Omdat het kan, tweet de 18-jarige eindexamenkandidaat die zojuist voor dertig euro een vliegreis heeft geboekt. Die tweet bewijst dat aanbod vaak de vraag schept, in plaats van andersom. Wees je daarvan bewust als ondernemer en neem verantwoordelijkheid. 7 Maak er gerust een wedstrijdje van In Hoonhorst, een dorpje niet ver van Zwolle, loopt een succesvol project van afvalverwerker ROVA. Die halen het gescheiden, recyclebare afval gratis op. Alles wat overblijft, de grijze bak, moet je zelf naar de stortplaats brengen. Voor bewoners is het een wedstrijd om zo min mogelijk grijs afval over te houden. Ze sturen elkaar tweets en sms jes over hun scores én worden beloond voor hun inspanning. Dat werkt. Lelystad Airport gaat groeien. Eerst in een aantal fases naar 2,5 miljoen passagiers. De start- en landingsbaan wordt verlengd naar 2.4 kilometer zodat vakantiecharters bij jullie terecht kunnen. Klopt. Dat is het gevolg van nationaal beleid over de groei van de luchtvaart en hoe dat in Nederland verdeeld kan worden. Het kwam onder supervisie van Hans Alders tot stand. Dit bepalen we niet zelf. Hoe belangrijk is de factor duurzaamheid in de groei? Van levensbelang. In vijftig jaar tijd is er in Nederland niet meer een luchthaven op deze manier omgebouwd. Dat is een greenfield operation die voor de omgeving allerlei plussen met zich meebrengt. Werkgelegenheid, mobiliteit, vanuit de luchthaven om de hoek naar heel Europa. Maar natuurlijk zijn er minnen. Geluidshinder, luchtkwaliteit, zorgen over biologische landbouw, nadelige gevolgen voor de fauna. De negatieve effecten moeten we vermijden, Vliegwiel in de polder luchtvaartpionier op een groen veld Erik Lagerweij (56) werkt sinds 1987 voor Schiphol en zwaait sinds februari 2011 de scepter in Lelystad. Daar stijgen nu voornamelijk propellervliegtuigen op voor rondvluchten en trainingen, maar het vliegveld groeit uit naar een van de belangrijkste regionale luchthavens van Nederland. Tussen nu en 2020 verrijst in de polder een regionale luchthaven waar vooralsnog 12.500 toestellen per jaar landen en opstijgen. Lelystad Airport is een dochteronderneming van de Schiphol Group. Erik Lagerweij (Lelystad Airport) LEES VERDER OP PAGINA 10

10 WinWin nr.5 oktober 2013 beheersen of compenseren. Razend spannend. De balans tussen mens en dier wordt hierbij zeker een issue. We zitten niet ver van de Oostvaardersplassen en de randmeren. Is het mogelijk om niet over die natuurgebieden te vliegen? We gaan niet over de vliegroutes. Die worden momenteel ontworpen door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en de Luchtverkeersleiding Nederland. Maar we zijn wel betrokken bij de beperking van de hinder en bevordering van de leefbaarheid. Kansrijk is dat men in het ontwerp van routes rekening kan houden met allerlei belangen. Dat is een puzzel vol dilemma s. Je kunt een natuurgebied mijden, maar dat bekent vaak meer overlast boven woongebieden. Profiteert Lelystad als opgroeiende dochter van kennis bij het moederbedrijf? Zeker. Toevallig heb ik vlak voordat ik naar Lelystad ging binnen de Schiphol Group twee jaar getrokken aan het inbedden van corporate social responsability. Wij hebben duurzaamheidsdoelstellingen SMART gemaakt en rapportagelijnen geïntegreerd met andere managementgegevens zodat managers in staat werden gesteld goede afwegingen te maken tussen mens, omgeving en financiële parameters. In Twente ligt al een baan van drieduizend meter, maar de doorstart naar een luchthaven voor burgerluchtvaart is lastig. Leren jullie van zo n casus? Ja daar leren wij van, maar de vergelijking is niet makkelijk te maken. Belangrijk bij een luchthaven is de economische haalbaarheid. Voor Twente is net over de Duitse grens volop concurrentie actief. Het lijkt lastig om een economisch rendabel reizigersvolume op de been te krijgen. De eerdere openbare aanbesteding van het veld is mislukt omdat gerenommeerde exploitanten te veel twijfels hadden. Onze economische onderbouwing ligt anders. We zijn gekoppeld aan de groei op Schiphol en de concurrentie ligt wat verder weg. Wij willen groeien tot 2,5 à 3 miljoen passagiers. Lelystad moet dé vakantieluchthaven van Nederland worden voor vluchten naar Europa en de randen van Europa. Die 2,5 tot 3 miljoen passagiers moeten naar Lelystad toe. Wij denken bij Lelystad meteen: lekker met de auto! Snap ik. Weinig files, geen parkeerproblemen. Toch is openbaar vervoer een waardig alternatief. De Hanzelijn is vorig jaar in gebruik genomen en die verbinding kunnen we opwaarderen met shuttlebussen die een tien-minutenverbinding onderhouden. Dat kunnen andere regionale luchthavens in Nederland op dit moment nog niet waarmaken. Nog een voordeel: vakantievervoer laat zich kenmerken door voorspelbare pieken. Die stroom mensen kun je prachtig met elektrische bussen bedienen die in de daluren aan de laadpaal kunnen. Onderhandelen jullie ook met groene organisaties die groei van de burgerluchtvaart per definitie afwijzen? Ook. Die organisaties zitten aan tafel en letten op hun eigen belang. Zo kijkt de ene organisatie vooral naar verstoringen van broedgebieden, de andere weer naar de landbouw en weer een andere naar de mens. In onze inrichting en uitrusting kunnen we hierop inspelen. Zo moeten we een nieuwe terminal bouwen. Dat is een kans. Daar kunnen we een cradle to cradle-concept op loslaten, met duurzame materialen zoals bijvoorbeeld bamboe en zonnepanelen. We zijn bezig met een initiatiefnemer die energy farms ontplooit en biogas wint uit gras waar vogels en ganzen niet van houden. Dat is interessant voor ons. Dat biogas willen we gebruiken in ons wagenpark. Samen met anderen onderzoeken we zelfs of er lesvliegtuigen op kunnen vliegen. Willen jullie de groenste luchthaven van Europa worden? Nee! Dat is zo n klassieke overdrijvingsfout. Groen is maar één ding van het ondernemen. Dat is alleen maar planet. Kijk, misschien worden we door slim nadenken en een pakket maatregelen uiteindelijk wel de groenste luchthaven van Europa. Prima! Maar dat is niet een doel an sich. Balans is het sleutelwoord. We moeten óók een verantwoord bedrijfseconomisch concept bieden. Daar vragen reizigers en vliegmaatschappijen nadrukkelijk om. Het is ook verantwoordelijk om niet iets te bouwen dat over een jaar of wat failliet gaat. Ja, dat is prachtig werk. Dit is mijn droombaan. Zo n uitdaging krijg je in deze branche niet gauw. Wifi-generatie reageert Bij een organisatie die zich niet met MVO bezighoudt zou ik niet willen werken. : EENS 32% Op de vraag Wat vind jij belangrijk in een toekomstige werkgever? antwoorden hbo-studenten: 61% Oneens 68% Staat een luchthavendirecteur die praat over duurzaamheid in de publieke opinie niet bij voorbaat 2-0 achter? Ja. Wantrouwen is ingebakken en dat begrijp ik best. Kijk naar vliegtuigmotoren. Die produceren geluidshinder. Dat kan ik niet veranderen. Ik kan wel meepraten over vluchtroutes en hinderbeperkende maatregelen. Overlast is nooit helemaal te voorkomen maar wel te beperken. De behoefte aan mobiliteit laat zich echter lastiger beteugelen. De luchtvaart groeit, ook tegen de recessie in. De mensen van deze tijd gebruiken het vliegtuig zoals wij vroeger de bus gebruikten. De behoefte aan werkgelegenheid wil je evenmin inperken. Hier in de polder is de grootschalige landbouw aan het automatiseren. Dat gaat ten koste van banen. De luchthaven is een uitkomst. Verder ligt Lelystad exact in het midden van Nederland. Dat heeft logistieke voordelen en kan onnodige uitstoot door inefficiënte verkeersroutes voorkomen. 11% een hoog salaris dat je makkelijk kunt doorgroeien 11% dat de organisatie maatschappelijk verantwoord onderneemt 18% dat je ook internationale ervaring op kunt doen

11 Melk, de duurzamere motor FrieslandCampina zoekt slimme vernieuwers. Want er moet een systeem op de schop. De wereldbevolking groeit explosief en de vraag naar proteïnerijke voeding stijgt met de dag. CEO Cees t Hart, die maar spaarzaam interviews geeft, vertelt Winwin over zijn duurzame missie en de mensen die hem daarbij moeten gaan helpen. De reputatie van FrieslandCampina zit in de lift. In het jaarlijks onderzoek van het Amerikaanse Reputation Institute steeg FrieslandCampina van vijf naar twee. In Nederland scoort alleen Philips beter. Hoe belangrijk is duurzaamheid voor die stijging? Ik ken het rapport. De corporate reputatie is de optelsom van zeven aanjagers waarvan maatschappelijke betrokkenheid, governance en werkgeverschap het meest te koppelen zijn aan het begrip duurzaamheid. FrieslandCampina was in 2013 volgens het Reputation Institute het meest duurzaam en in het totaalklassement eindigden we als tweede. Het weegt dus zwaar mee. Als coöperatie draait het om continuïteit voor onze leden. In onze visie gaat het dus om de lange termijn. Duurzaamheid gaat hand in hand met dat belang. Onze leden hebben altijd al geweten hoe belangrijk het is om in een goede verhouding tot hun natuurlijke omgeving te staan. Dat was vijftig jaar geleden zo en dat is het nu nog. Wij kijken goed naar de eisen die de samenleving aan ons stelt. Wij zijn ons bewust van onze shared value. Ook weten we dat als we een explosief groeiende wereldbevolking willen voeden, dit niet lukt als we op de oude manier doorgaan. Minder boeren moeten meer mensen voeden Ja. De wereldpopulatie stijgt van 7 miljard naar 9 miljard mensen. Al die mensen hebben proteïne nodig en wij kunnen dat, samen met anderen leveren. Veiligheid, kwaliteit én beschikbaarheid van voedsel waren al belangrijke thema s en dat belang neemt sterk toe. Tegelijkertijd zie je, haaks op die bevolkingsgroei, het aantal boeren afnemen. Volgens diverse onderzoeken is wereldwijd de gemiddelde leeftijd van een boer 57 jaar. Je kunt echt spreken van vergrijzing. Met ons Dairy Development Program kunnen we boeren in het buitenland helpen om hogere opbrengsten uit hun veestapel te halen. Dat is nodig om de vraag bij te benen én om die boeren bestaanrecht en toekomstperspectief te verschaffen. Nog niet zo lang geleden stopten boeren in Afrika en Azië uit armoede. Zij trokken straatarm naar de stad. Dat tij moeten we keren. Het betekent ook dat we méér melk moeten halen uit minder land, met minder water, met minder vee. Dat is beter voor mens, milieu en ook voor de economie. Die balans zit er in. De wereld helpen voeden, het klinkt mooi en filantropisch, maar er zit ook gewoon een verdienmodel achter. Vinden leden dat interessant, die strategische inbedding van duurzaamheid? Ja, absoluut. Hoe merken jullie dat dan? Onze ruim 19 duizend melkveehouders, moeten er best veel voor doen. Nederlandse consumenten zien hun koeien graag in de wei. We willen dat ze van alles bedenken voor de verwerking van hun mest. We vragen om opwekking van duurzame energie. Eigenlijk moet de hele huishouding op een boerderij veranderen. Dat gaat niet altijd zonder slag of stoot, maar het begrip is groot. Vanuit Over Cees t Hart De hoogste baas van FrieslandCampina studeerde sociale wetenschappen aan de Universiteit van Leiden. In zijn studententijd had hij talrijke bijbaantjes, van piccolo tot taxichauffeur, tot zijn carrière een vlucht nam bij Unilever. Hij bekleedde diverse functies, waaronder leidinggevende in Italië, Polen en Hongarije. In 2008 werd hij benoemd als directievoorzitter van Friesland Foods. Na de fusie met Campina werd hij CEO van FrieslandCampina Cees t Hart (FrieslandCampina) de wereld voeden zonder de aarde uit te mergelen maatschappelijke overwegingen, maar zeker ook omdat het kosten bespaart. Wel vinden onze leden het prettig om duidelijke en consistente doelen te hebben. Ook vanuit de politiek. Niet de ene dag alle aandacht voor mestproblematiek, dan weer voor CO2 en vervolgens weer voor duurzame stroom. Maar de wil is er. Bij onze leden en zeker ook bij onze medewerkers. Onder hen staat een nieuwe generatie op. Een generatie die echt anders wil. Frank van Ooijen, jullie duurzaamheidsman, zei in NRC/Next dat bedrijven géén duurzaamheidspecialisten moeten aannemen. Iedereen moet duurzaamheid omarmen in zijn eigen vakgebied. Moet duurzaamheid gewoon worden? De verantwoordelijkheid voor duurzaamheid is overal in de organisatie belegd. Bij een investeringsaanvraag voor een nieuwe productielocatie moeten indieners altijd een duurzaamheidsparagraaf leveren. In de supply chain is het gemeengoed. Onze merken moeten in hun positionering duurzaamheid verantwoorden. Chocomel moet werken met duurzame cacao, om maar eens wat te noemen. Niemand kan zeggen: dat vind ik niet belangrijk. Maar als die nieuwe fabriek veel duurder wordt omdat het duurzaam moet. Of als die gecertificeerde cacao duurder blijkt. dan doen we het toch. Omdat we het belangrijk vinden. Een ander specifiek voorbeeld is dat we in een productieproces zijn overgeschakeld op duurzame palmolie. Dat kost ons 4 miljoen euro extra. Per jaar. Ondanks die kosten zijn we meteen overgestapt. Zonder overgangsperiode. Jullie helpen boeren van Kenia tot Maleisië. Wat drijft FrieslandCampina daarin? Een blije boer die in zijn levensonderhoud kan voorzien in pak m beet Vietnam, die méér en kwalitatief betere melk levert waaraan

12 WinWin nr.5 oktober 2013 we in de productie minder hoeven te corrigeren, dat is in ons belang. Dat geeft intern de juiste drive. Je kunt wel allerlei vrijblijvende projecten rond goede doelen optuigen, maar een natuurlijke integratie in de business werkt beter. Overigens hecht ik er waarde aan om te benadrukken dat we ons in het buitenland als goed staatsburger gedragen. We moeten lokale overheden laten zien, dat we niet een puur kapitalistisch, korte termijn en winstgedreven bedrijf zijn, maar dat we streven naar balans tussen ons verdienmodel en hun lokale ontwikkeling. FrieslandCampina krijgt lof toegezwaaid voor haar duurzame en sociale beleid. Tegelijk liggen jullie ook onder een kritisch vergrootglas, bijvoorbeeld bij Greenpeace en Wakker Dier. Irriteert dat? Nee. Het is goed om kritisch bejegend te worden als toonaangevende voedselproducent. Als geen ander moeten wij transparant zijn. Dat organisaties onderzoeken of onze prestaties wel in lijn liggen met onze visie, is goed. Wel vind ik het jammer wanneer de toon doorslaat naar populisme. Dat verstoort het debat dat we graag voeren. Zo kregen wij van Wakker Dier een nominatie voor Liegebeest 2013 omdat wij in een commercial koeien toonden die in de wei stonden. Volgens Wakker Dier staan er juist minder koeien in de wei. En dat terwijl FrieslandCampina jaarlijks 45 miljoen euro uittrekt voor weidegang. 81 procent van onze melkveehouders doet mee en 74 procent van de leden laat hun koeien structureel buiten grazen. Ik herken me daarom niet in een term als liegebeest. Wat zijn duurzame trends voor de komende jaren? We houden de handen vol aan CO2-uitstoot, mest en mineralen. Maar daar komen nieuwe dingen bij. Ik verwacht dat onze producten verder veranderen. Na de terugdringing van het vetgehalte zullen we de toevoeging van suiker en zout terugdringen. Bijdragen aan gezonde voeding en een gezonde leefstijl, dat versta ik ook onder duurzaamheid. FrieslandCampina wil in 2015 alleen nog maar verantwoorde soja kopen Ja, maar dat is een bestaand doel. Hét grootste issue, het ultieme maatschappelijk vraagstuk luidt hoe we méér voedingswaarde kunnen produceren met minder hulpmiddelen. De wereldbevolking groeit. In grote delen van de wereld staat een middenklasse op. De behoefte aan voeding stijgt en dat vraagt om grote veranderingen als we de aarde niet willen uitputten. Niet alleen zuivel exporteren dus, maar ook kennis, innovatie Ja en daar hebben we talent voor nodig. Een vernieuwende generatie met internationale ambities. En organisaties als de onze moeten zo flexibel zijn om die veranderingsgezinde jongeren een plek te geven. Jullie zoeken mensen. Techneuten, maar ook persoonlijkheden die in verre oorden veranderingen in gang kunnen zetten. Zeker. Wij hebben een bedrijf met bijna 20 duizend voltijdsbanen op allerlei niveaus en een coöperatie met meer dan 19 duizend leden-melkveehouders. We spelen in op de vraag van een groeiende wereldbevolking. Ons werk gaat verder dan melk in pakken stoppen of kaas verpakken. Het speelt in op globale issues, die vragen om technologische innovatie. Elke jongere die dergelijke ambities najaagt, adviseer ik om te kiezen voor onze sector. Is dat nu niet het geval dan? Het kan beter. We vinden dat we nog niet als aantrekkelijk genoeg worden ervaren. Jongeren kiezen nog steeds liever voor Google dan voor ons. Bent u niet te bescheiden? Andere sectoren, denk aan de financiële dienstverlening, zijn qua imago bepaald niet ongeschonden uit de huidige crisis gekomen. Het doet me deugd dat te horen, maar wij voorzien toch problemen op de arbeidsmarkt tussen nu en zes jaar. De gemiddelde leeftijd in onze fabrieken ligt rond de 47 jaar. Het aantal studenten op terreinen die voor onze sector interessant zijn, stemt somber. Voor procestechnologen hebben we veel vacatures. We voelen een noodzaak om harder te werken aan de aantrekkingskracht op jonge mensen. We voeden de wereld, staan open voor veranderingsgezinde starters en hebben volop werk ik zou het wel weten. Over FrieslandCampina FrieslandCampina is het grootste Nederlandse agro-food bedrijf. De onderneming is een exportkampioen. Meer dan 70 procent van de omzet (10,3 miljard euro in 2012) wordt geboekt buiten de landsgrenzen. Internationaal meet het concern zich met multinationals als Arla (Denemarken) en Fronterra (Nieuw-Zeeland). Waar de Europese markt stagneert, groeit het bedrijf sterk op buitenlandse markten als Azië en Afrika. FrieslandCampina ontvangt veel lof voor haar duurzaamheid. Toekomstige medewerkers en duurzaamheid? In zijn algemeenheid vindt at vind je van organisaties die sterk inzetten op duurzaamheid at vind je van organisaties die sterk inzetten op duurzaamheid at vind je van organisaties die sterk inzetten op duurzaamheidnuance: Wat vind je van organisaties die sterk 54 % inzetten op duurzaamheid? Dat verwacht ik van elke organisatie van de jongeren het belangrijk dat een organisatie zich inzet op duurzaamheid. Het is mooi dat ze dat doen, maar voor mijn carrière maakt het niets uit Fantastisch, daar zou ik graag willen werken Wat vind je van organisaties die sterk inzetten op duurzaamheid 32% 36% 32%

13 Drie vragen aan Dr. Liesbeth Rijsdijk Idealen dienen én geld verdienen? Dat kan tegelijk Dr. Liesbeth Rijsdijk werkte voor de VN in het buitenland aan preventie van aids en mediaontwikkeling. Op Windesheim is Liesbeth als Communicatie- & Mediadeskundige verbonden aan het Windesheim Honours College. Haar kennis op het gebied van ontwikkelingssamenwerking en haar communicatiedeskundigheid zet zij onder meer in voor Ideal4 Change. 1. Het is juist noodzaak. Multinationals als Heineken, DSM en Zijn bedrijven in deze crisisjaren wel te porren voor ontwikkelingslanden en duurzaamheid? FrieslandCampina zijn niet voor niets al zo lang bezig op dit vlak. Die hebben al lang gezien dat gangbare grondstoffen op raken, dat dit groeimarkten zijn. Kijk naar Afrika. Een miljard mensen, 54 landen waaronder 7 van de 10 snelst groeiende wereldeconomieën. Addis Abeba en Nairobi zijn bruisende metropolen. Terwijl de Europese markt het dak van de groei heeft bereikt, begint het daar, vooral omdat er in Afrika en Azië een middenklasse ontstaat. 2. Dat mag! Natuurlijk moet het wel netjes gaan. Een bedrijf moet Maar mag een bedrijf wel geld verdienen met idealen? niet naar Afrika of Azië gaan om de boel te vervuilen, om mensen uit te buiten. Maar kijk eens hoe FrieslandCampina in het buitenland veeteelt ontwikkelt. Zij leiden boeren op, nemen lokale mensen in dienst, zijn een vliegwiel voor complete regio s. In Oeganda ontmoette ik Olav Boenders die een bloeiend bedrijf in zaailingen heeft in Entebbe. Hij heeft veel vrouwen in dienst. Die kwamen regelmatig niet opdagen. Dat had alles te maken met de zorg voor hun kinderen. Boenders bouwde binnen zijn bedrijf een gezondheidspost, een schooltje en regelde kinderopvang. Werkt als een trein, voor zijn vrouwelijke medewerkers, hun kinderen én voor de winstgevendheid van het bedrijf. 3. Absoluut. Binnen Windesheim Honours College zijn we Kan Windesheim Honours College een partner zijn die internationale deuren in sociaal ondernemen opent voor het MKB? gestart met Ideal4Change, een internationaal projectmanagement bureau. Ook ontwikkelen we een minor Social Entrepreneurship waarin we bekijken hoe je sociale problemen op een ondernemende manier kunt aanpakken. Een voorbeeld? We werken samen met de gemeente Deventer, AOC Oost, ondernemers in de stedendriehoek en twee NGO s in het platform Connect2Uganda. Nederlandse ondernemers delen in die projecten hun ervaring en kennis over hoe je bijvoorbeeld producten kunt vermarkten. Daarnaast hebben onze studenten in Oeganda onder meer onderzoek gedaan naar verbetering van de voedingssituatie van schoolgaande kinderen. Ook hebben ze een projectplan geschreven voor de opzet van praktisch beroepsonderwijs. Momenteel werken we aan een leiderschapstraining voor de Nederlandse MKB-ers en studenten. Essentie is dat we samen met de ondernemers dáár gaan kijken en zowel Nederlandse als Oegandese jongeren begeleiden bij het opstarten van kleine bedrijfjes hier of in Oeganda. Weet je, veel ondernemers zijn zo druk met overleven dat ze zichzelf niet de rust gunnen om over de schutting te kijken. Soms is het juist wel goed om dat te doen. En daar kunnen wij bij helpen door ze in contact te laten komen met ondernemers in ontwikkelingslanden. Door co-creatie met jongeren hier en daar kunnen zij letterlijk en figuurlijk hun blikveld verruimen en nieuwe ideeën opdoen voor hun bedrijf in Nederland. Interesse in Ideal4Change of sociaal ondernemen in het buitenland? Stuur een mail naar honourscollege@windesheim.nl

14 WinWin nr.5 oktober 2013 Duurzaamheidprestatie Sector chemie: 58,5% DSM: 76,4%

15 door: bart de haan beeld: fotopartners It s all about chemistry Het Polymer Science Park begint vruchten af te werpen. Zo gaan studenten en deskundigen van Windesheim onderzoeken of hergebruikt kunststof van kleur te voorzien valt door poedercoating. Met de hulp van een grote speler lukt dat. Er is chemie tussen Windesheim en het duurzame DSM Resins. LEES VERDER OP PAGINA 14

16 WinWin nr.5 oktober 2013 Margie Topp Is lector Kunststof technologie aan Windesheim. Ze is afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen en promoveerde aan de Universiteit Twente binnen de vakgroep Polymeerchemie en Biomaterialen. Tot 2013 deed ze toegepast industrieel onderzoek bij DSM. Op Windesheim is al het onderzoek van het lectoraat Kunststoftechnologie gericht op duurzaamheid. Denk daarbij aan duurzaam produceren en onderhoudsarme composieten. Daarnaast is 3D-printing een actueel thema. Bij DSM Coating Resins (resin is het Engelse woord voor hars, red.) is duurzaamheid meer dan een modewoord, verzekert Bert Bakker. De managing director Powder, Can & Coil gaat in gesprek met Margie Topp, lector Kunststoftechnologie op Windesheim. Bert: Het verduurzamen is al jaren de levensader. Neem de verduurzaming door poedercoating, waarvoor dit bedrijf al dertig jaar innovatieve poederharsen op de markt brengt. Door metaal te poedercoaten krijgt het kleur én gaat het langer mee. Margie moet lachen als we haar voor dit verhaal de rol van theoreticus toebedelen. Ik hoop juist dat bedrijven Windesheim aantrekkelijk vinden vanwege onze praktische aanpak. We doen toegepast onderzoek en dát onderscheidt ons van universiteiten. Het toeval wil dat haar lectoraat veel doet vlakbij haar oude werkplek. In haar vorige baan deed Margie toegepast onderzoek voor DSM. Bert Bakker, haar oud-collega, kijkt vanuit zijn kantoor aan de Zwolse Ceintuurbaan uit op het Polymer Science Park. Hier in Zwolle heeft DSM Coating Resins de staf en een groot deel van Research & Development gehuisvest. Nee, productielijnen vinden we niet in het hart van Zwolle. De fabrieken liggen verspreid over de hele wereld. Uit Waalwijk komen bijvoorbeeld watergedragen harssystemen. Poederharsen komen uit Schoonebeek, Barcelona, Augusta in de Verenigde Staten, Kunshan (vlakbij Shanghai) en Taiwan. In dat laatste land heeft de onderneming sinds 2010 eveneens een meerderheidsbelang in een producent van duurzame hars die uithardt onder ultra-violet licht. Belangrijk: in het portfolio zit nagenoeg geen enkele verf meer op basis van oplosmiddelen. Bert: De oplosmiddelen zijn schadelijk voor mens en milieu. De vluchtige oplosmiddelen zijn een veroorzaker van de schildersziekte, een beruchte beroepsaandoening. Zulke producten passen niet in onze visie. Vriendelijke alternatieven Dus zoekt het bedrijf naar vriendelijke alternatieven die hetzelfde kunnen. Of liever: naar alternatieven die nog méér effect sorteren. En poedercoating is kansrijk, leggen Margie en Bert uit. Voor de leek: denk aan fijn, meelachtig poeder met een kleurtje. Klassiek is de toepassing om dat gekleurde poeder tegen metaal te stuiven. Dat metaal is elektrisch geladen waardoor de poeder hecht. Dat bestoven metaal wordt op 180 graden afgebakken in een oven en is daarna voorzien van een bestendige kleur. Bert: Poedercoating is populair bij fabrikanten omdat het zo duurzaam, effectief en ook kostenbesparend is. Poeder dat je niet gebruikt, vang je op in een bak en gebruik je gewoon opnieuw. Een natte coating geeft veel meer verlies. Overspray heet dat. Bij natte coatings loopt dat verlies op tot dertig, veertig procent. Logisch dus dat DSM Resins onderzoekt of het

17 mogelijk is om naast metaal ook ander materiaal van poedercoating te voorzien. Margie: Die oven van 180 tot 200 graden, dát is de bottleneck. Bert: Precies. Metaal kun je op die hoge temperatuur afbakken, maar met hout lukt het niet. Hout vliegt dan in de brand. En de meest gangbare soorten kunststof smelten. Of vervormen zodanig dat het onbruikbaar wordt. Onze grootste uitdaging van dit moment is dus om die uithardingstemperatuur substantieel omlaag te brengen. Kleur DSM Coating Resins is goed op weg in die missie. Het bedrijf heeft inmiddels een hars uitgevonden die uithardt op 100 tot 120 graden. En het is nu zaak om interessante toepassingen te zoeken bij die innovatie. Daarbij valt te denken aan mdf ( Ikea-kastjes! ) maar zeker ook aan kunststof. En daar schuift Windesheim in beeld. Dit najaar gaan onderzoekers van het lectoraat Kunststoftechnologie zich in twee groepen van drie buigen over de vraag hoe je kunststof het best elektrisch geladen krijgt zodat de poederhars hecht. Net zoals bij metaal dus. Margie: Het is vooral interessant om zo gerecycled kunststof te kleuren. Hergebruikt kunststof heeft door de vermenging van kleuren die ontstaat bij de inzameling vaak een beperkt kleurenpalet. Denk maar aan de bekende bruine bloembakken of zwarte vuilniszakken. Door poedercoating kan hergebruikt kunststof op een slimme manier méér kleur krijgen. Dat vergroot de aantrekkelijkheid van hergebruikt kunststof natuurlijk enorm. Bert ziet ook logistieke voordelen. Producenten moeten nu nog voorraad aanhouden van hetzelfde product met meerdere kleuren. Kun je poedercoaten, dan sla je voortaan nog maar één blanco product op en de klant geeft het achteraf elke kleur die het maar wil. Meters maken In de zoektocht naar die duurzame innovatie hebben DSM en Windesheim elkaar gevonden. Voor DSM is het prettig om onafhankelijke onderzoeksinstituten als Windesheim aan zich te binden. Aan eigen research kleeft het wij-van-wc-eendadviseren-wc Eend -argument. Bert: Maar die onafhankelijke positie is niet de hoofdreden om met een instituut als Windesheim in zee te gaan. Doorslaggevend is dat Windesheim met zijn specifieke kennis van spuitgieten voor ons serieuze meerwaarde kan bieden. Margie vult aan: Bovendien werkt ons lectoraat voor het hele domein techniek. Je vindt bij ons niet alleen werktuigbouwkundigen, maar ik kan ook een beroep doen op civiele docenten, industriële ontwerpers en specialisten in duurzame energie. Wij kunnen door die breedte meters maken Polymer Science Park (PSP) Is een open innovatiecentrum voor bedrijven en onderwijs. Een dynamische werkplaats op het gebied van kunststoftechnologie. Doel is om de innovatiekracht van het bedrijfsleven te versterken en duurzame economische groei te stimuleren. Het PSP werd in het voorjaar van 2012 gelanceerd en is een samenwerkingsverband van zes partijen: DSM, Wavin, Windesheim, Deltion College, Gemeente Zwolle en de Provincie Overijssel. Bert Bakker Is managing director bij DSM Coating Resins. Bert studeerde af als chemicus aan de Universiteit Eindhoven en werkt sinds 1999 voor DSM. Hij maakte een kort uitstapje naar Lankhorst (hoogwaardige kunstvezels) maar keerde terug bij DSM, waar hij sinds 2008 eindverantwoordelijk is voor het onderdeel Powder, Can & Coil. Hij heeft vestigingen in drie continenten en honderden klanten die over de hele wereld zitten. Bert is dan ook veel onderweg. Windesheimers buigen zich dit najaar samen met senior scientists van DSM Resins over de vraag hoe je kunststof kunt poedercoaten. Dat kan hergebruikt kunststof straks een stuk aantrekkelijker maken.

18 WinWin nr.5 oktober 2013 door: bart de haan beeld: gerlinde schrijver 08:00 AM ontbijt + gesprek in het groen Hoe neem je niet-financiële factoren mee in de berekening van je kosten? Deze vraag houdt veel CEO s, bestuurders en ondernemers al een tijd bezig. Drie maatschappelijk betrokken kopstukken gaan met elkaar in discussie. Over één ding zijn Bert Bruggink (Rabobank), Daan van Vliet (Unica) en Peter Epe (Windesheim) het in ieder geval eens: Als duurzaamheid je aan het hart ligt, moet het overal in terugkomen. Je moet er als het ware mee opstaan.

19 Stelling 1: Sociale, maatschappelijke en ecologische prestaties zijn moeilijk in cijfers uit te drukken. Bert: Moeilijk. Maar het kán wel. Peter: Een winstcijfer snapt iedereen, maar bij niet-financiële waarden wordt de interpretatie van getallen een stuk lastiger. Wat meet je? En hoe? Bert: Lastig is dat er geen allesomvattend duurzaamheidsgetal bestaat. Het is vaak een verzameling deelgegevens die ook nog eens vragen oproept. Wat zegt dit nou? Neemt niet weg dat bedrijven gewoon aan de slag moeten. De gewenning komt vanzelf. Peter: Vanuit de overheid is er weinig regelgeving. Je hoeft geen duurzame cijfers openbaar te maken. Als je kijkt naar jaarrekeningen dan ligt daar een pak wetgeving voor klaar. Over het directieverslag, waarin je zulke dingen kwijt kunt, staat maar zo n klein stukje. Daan: Bij Unica hebben we het dit jaar heel anders gedaan. Wij hebben people, profit en planet door het hele jaarverslag gewoven. We hebben het Global Reporting Initiative (red: een internationale organisatie, gevestigd in Amsterdam, die richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving opstelt) omarmt en dat in alle hoofdstukken meegenomen. Dat ging verrassend goed. Het was lange tijd een trend om duurzame prestaties in een apart boekje te stoppen. Dat waren toch vaak moetjes voor de bühne, die slecht werden gelezen. Door de integratie in de standaard verslaggeving gaat het meer leven. Bert: Bij de Rabobank is die beweging ook ingezet. We maken één verslag. Er komt wel een praktisch probleem bij kijken. Het verslag wordt nogal dik. Logisch, want je hebt zoveel te vertellen, maar er zit een fysieke grens aan transparantie. Lezers kunnen het niet meer absorberen. Peter: Toen ik student was, diepte een docent een boekwerkje van veertig pagina s uit zijn tas: het jaarverslag van Philips! Ik weet nog dat ik dat toen indrukwekkend vond. Als ik nu één jaarverslag van Philips in mijn koffer stop, is hij al bijna vol. Misschien moeten we afspreken dat als er informatie bij komt, er ook informatie uit moet. Daan: Al die verplichte cijfers moet je er eigenlijk uit laten. Stop die in bijlages die je alleen op internet zet. In het jaarverslag gaat het om de essentie. Bert: Ik vrees wel dat we nog steeds in een periode zitten, waarin bedrijven alleen nog maar méér en méér moeten verantwoorden. Hoe vervelend dat ook is voor de leesbaarheid van zulke verslagen. beoordeling van prestaties. Daan: Als je duurzame prestaties rapporteert volgens GRI-standaarden kun je die extern laten auditen. Unica overweegt om dat volgend jaar te doen. Bert: Ik denk wel dat er grenzen zijn aan de inzet van externe accountants. Het gaat er vooral om dat je zelf structureel met een fair en eerlijk verhaal komt. Ik vraag me wel eens af of het toegevoegde waarde heeft om overal stempeltjes voor te halen als je gewoon een correct en bestendig verhaal hebt. Peter: Waarom laat je de jaarrekening controleren? Dat gaat om geloofwaardigheid. Denk aan de boekhoudschandalen. Daan: De standaardisering heeft voordelen. Daarom waren we ook blij verrast met de exercitie rond ons verslag. Dat het zo logisch was. We hebben workshops gegeven aan managers die onderdelen moesten aanleveren, zo leerden onze eigen mensen hoe ze het verslag kunnen lezen. Peter: Mooi. Bert: Ja erg goed. Het lezen van niet-financiële jaarverslagen vergt gewenning. Dat moet je leren. Rabobank brengt al een jaar of tien zulke duurzame data naar buiten, maar beleggers en rating-instituten vragen bijna altijd naar financiële data. De interesse van de buitenwereld is nog gering. Daan: Bij ons doet de verslaglegging meer intern dan extern. Medewerkers gaan vragen stellen. Waarom zijn onze gebouwen niet allemaal AA+? En hoe kan ik duurzame prestaties volgend jaar hoger krijgen? Dat is precies wat we beogen. Wij willen excelleren in duurzaamheid, sterker nog: de meest duurzame installateur zijn. Dus we moeten wel doorpakken. LEES VERDER OP PAGINA 20 Stelling 2: Bij maatschappelijke verantwoording is geloofwaardigheid de sleutel. Peter: Natuurlijk, dat is op alle fronten belangrijk. Daan: Betrouwbaarheid hangt aan de reputatie die je nastreeft. Beloof je als supermarkt scharreleieren, dan is het dodelijk wanneer er toch legbatterij-eieren tussen zitten. Ik ken bedrijven die om die reden terughoudend zijn met duurzame claims. Je kunt zeperds maken rond duurzaamheid. Reputaties sneuvelen snel. Peter: Dan kun je beter zwijgen. Als je duurzaamheid belooft, moet het kloppen De publieke waardering staat of valt met de

20 WinWin nr.5 oktober 2013 Duurzaamheid is niet duur. Winstgevendheid is dé kans op een duurzame doorbraak. je symboolprojecten tot visie verheffen. Daan: Er gebeurt veel een beetje. Bert: Al ben ik optimistisch over het feit dát er steeds meer over duurzaamheid wordt gerapporteerd, dat het ook in cijfers wordt gevat. We moeten dit tijd gunnen. Tussen de uitvinding van de dubbele boekhouding en de plicht om degelijk te rapporteren zat ook tweehonderd jaar. prachtig plan ontwikkeld voor dertig vestigingen van een gezondheidscluster. Voor 8 ton konden zij, door laaghangend fruit te plukken, prachtige besparingen bereiken. In vier of vijf jaar zou die investering zijn terugverdiend. Wij hebben bij banken aangeklopt maar die vonden het te ingewikkeld. Daar lopen wij vaak tegenaan. Er staat Stelling 3: Alleen witte raven verantwoorden zich ruimhartig. Daan: Dat denk ik helemaal niet. Peter: Nee. Zwarte raven, die helemaal niet zo duurzaam zijn, vertellen soms de prachtigste verhalen. Daan: Er zijn bedrijven genoeg die liever een goede storywriter inhuren, dan er echt veel aan te doen. Bert: Je kunt elk cijfer oppoetsen tot het blinkt. Dan roep je wat indrukwekkends over CO2-uitstoot, maar het getal is vaak nietszeggend. Daan: Dan zie je de prachtigste sociale verslagen met blije mensen, kleine voorbeelden. Peter: Op het sociale vlak en duurzaamheid kun Stelling 4: Het is crisis! Bedrijven laten liever hun kille dan hun warme kant zien. Bert: Klopt niet. Bedrijven zijn bezig met overleven, maar dat is óók duurzaamheid. Deze periode van economische krimp is bijzonder, vooral door de lengte. Overleven kan worden ervaren als kil, maar ik vind dat een menselijke eigenschap. En wat ook is veranderd: bedrijven die vasthouden aan traditionele modellen, blind zijn voor maatschappelijke veranderingen, hebben het moeilijk. Peter: Juist nu is het belangrijk om oog te houden voor die veranderde omgeving, om innovatief te zijn en te investeren in duurzame oplossingen. Stabiele bedrijven die oog hebben voor die lange termijn doen het simpelweg beter. Kijk naar de Rabobank. Bert: Voor de crisis kregen we wel eens het verwijt saai te zijn. Tegenwoordig worden we juist volop geprezen voor die vermeende saaiheid. Boring is beautiful. We denken na over later en ook duurzaamheid is verbonden aan die langetermijnvisie. Stelling 5: Bedrijven die geloofwaardig rapporteren over duurzame en sociale prestaties, komen eerder aan financiering. Bert: Ha, dat is een goeie. Maar laat ik het een stap verder brengen. Uiteindelijk moet ook de Rabobank financiering vinden. De helft van onze middelen komt uit de kapitaalmarkt: van beleggers dus. Vragen die naar duurzaamheidsprestaties? Nee, ik moet jullie teleurstellen. Er bestaat maar een minderheid bewuste beleggers die dit thema hoog op de agenda hebben gezet. Daan: Vanuit Unica ben ik soms wel teleurgesteld in de bereidwilligheid bij financiers. We hebben een een rem op. We financieren veel op onze eigen balans. Bij banken lukt het vaak niet. Bert: Ik herken dat signaal wel. De huiver om te investeren in de bouw is momenteel groot. Dat je dan terugvalt op klassieke patronen is herkenbaar. Daan: Nederland presteert daardoor minder goed. We zijn het afgelopen jaar van 4,3 naar 4,4 procent duurzame opwekking van energie gegaan. Daar kun je in het buitenland niet mee aankomen. Letland zit al op 12 procent, Duitsland op 20 procent, Zweden op 40 procent. Het rare is: we hebben de oplossingen maar kunnen ze niet uitvoeren. Bert: Speelt de overheid daarin een rol? Daan: Ook. Er is onvoorspelbaarheid. Ik ben geen aanhanger van subsidies, maar meer fiscale stimu