Yulius Academie Contact secretariaat Yulius Academie T 088 40 56 950 SecretariaatYuliusAcademie@yulius.nl Voortgangsrapportage innovatiesubsidie FACT Jeugd en Gezin 1 e helft 2018 Document kenmerken Versie: 1 Datum opstelling: 30-07-2018 Auteurs: Mathilde Overbeek, Stephanie de Kwant 1. Inleiding 2. Training gezinssensitief werken in multiprobleemgezinnen 3. Tijdspad Bijlage 1: Programma (bijeenkomst 1 en 2) Bijlage 2: Vragenlijst gezinssensitief werken
1. Inleiding In de zomer van 2017 heeft Jeugdhulp Rijnmond een subsidieaanvraag van de Yulius Academie, in samenwerking met Lucertis en Stek jeugdhulp, gehonoreerd voor het regionaal innovatiebudget Specialistische Jeugdhulp. De voornaamste doelstelling van deze aanvraag was het versterken van het behandelmodel FACT Jeugd en Gezin (J&G) met een meer gezinssensitieve aanpak. In de periode van oktober t/m december 2017 zijn er groepsinterviews met professionals uitgevoerd over de huidige werkwijze en behandelmethodiek van FACT-teams van Lucertis en Yulius, waarnaar ook mensen vanuit onder andere Enver en YOUZ gedetacheerd zijn. Daarnaast zijn er ook groepsinterviews uitgevoerd met professionals die expertise hebben in het werken met multiprobleemgezinnen en systeemproblematiek van Lucertis, Enver (Stek Jeugdhulp) en Yulius. Een belangrijk thema in deze interviews was hoe bijscholing in een meer gezinssensitieve aanpak het beste kan worden vormgegeven. In de periode van januari t/m juli 2018 is conform het tijdspad de training in gezinssensitief werken ontwikkeld en is de eerste bijeenkomst van de training aan alle zeven FACT J&G teams van Yulius en Lucertis gegeven. Een beschrijving van alle activiteiten in deze periode staat in dit document beschreven. 2/16
2. Training gezinssensitief werken in multiprobleemgezinnen In het eerste kwartaal van 2018 is in overleg met professionals van de afdeling Gezinspsychiatrie van Yulius de training Gezinssensitief werken in multiprobleemgezinnen ontwikkeld. Korte beschrijving training Het doel van de training Gezinssensitief werken in multiprobleemgezinnen is om de FACT medewerkers van de verschillende Jeugd en Gezin teams meer bewust te maken van gezinssensitief werken. Dit vergroot hun repertoire van handelen om in te zetten bij hun cliënten. De training bestaat uit twee bijeenkomsten en wordt gegeven door een expert op het gebied van gezinspsychiatrie en een medewerker van de Yulius Academie. Zie Bijlage 1 voor het programma van de training. De eerste bijeenkomst is met name bedoeld om te bepalen in hoeverre het team al gezinssensitief werkt, behoeften en hiaten te inventariseren en globaal inhoudelijk in te gaan op de belangrijkste concepten van gezinssensitief werken. Hiervoor scoren de teamleden zichzelf op thema s binnen gezinssensitief werk op een schaal van 0-10, zie Bijlage 2 voor een overzicht van alle vragen waarop de deelnemers een score geven. Elk thema wordt besproken en afhankelijk van de behoefte van het team wordt er dieper ingegaan op een thema. Tijdens de bijeenkomst voeren de deelnemers diverse interactieve opdrachten uit, om het begrip en de toepassing van gezinssensitief werken bij deelnemers te versterken. In de training is er aandacht voor wat de visie en wensen van het team met betrekking tot gezinsgericht werken is/zijn, en wat er nodig is om daar te komen binnen de gestelde kaders van de zorginstelling en gemeente. Aan het einde van de bijeenkomst worden opdrachten/middelen en literatuur aangeboden om in de tussentijd mee te werken. Tussen de eerste en tweede bijeenkomst zitten drie maanden waarin de FACT medewerkers aan de slag kunnen met deze nieuwe kennis. Tijdens de tweede trainingsbijeenkomst wordt meer verdiepend gewerkt, en kunnen medewerkers casussen inbrengen waarin zij naar aanleiding van de eerste bijeenkomst meer gezinssensitief zijn gaan werken, of het gevoel hebben dat dit nodig is, maar hier 3/16
nog niet de vaardigheden voor hebben. Aan de hand van deze casussen en thema s die de medewerkers inbrengen, worden de principes van gezinsgericht werken nader besproken. Ontwikkeling & Voorbereiding Het concept voor de teamtraining is ontstaan naar aanleiding van de groepsinterviews met professionals van FACT-teams en experts op het gebied van gezinsbehandeling/gezinspsychiatrie. Om de inhoudelijke kwaliteit van de training te waarborgen zijn we een samenwerkingsrelatie aangegaan met een orthopedagoog en kinder- en jeugdpsychiater die werkzaam zijn op de afdeling Gezinspsychiatrie van Yulius. Beide hebben ervaring met het ontwikkelen en geven van trainingen. Deze samenwerking bestond uit: 1) advies over de ontwikkeling en implementatie van de training en 2) het geven van de training (samen met een medewerker van de Yulius Academie). Het vraaggerichte karakter van de training is van groot belang, echter maakt het wel lastig om een vast programma te ontwikkelen. Door gebruik van een interactief stemsysteem krijgen de trainers direct inzicht in de wensen en hiaten van het team/de teamleden en weten zij welke thema s relevant zijn om te bespreken. Voor alle thema s zijn er powerpointsheets voorbereid met relevante literatuur, voorbeelden, afbeeldingen en opdrachten. De verschillende thema s waar naar behoefte dieper op ingegaan kan worden, zijn: multiprobleemgezinnen, oplossingsgericht werken, de werkrelatie, betekenisgeving, context, jezelf als diagnostisch middel en gezinsverhoudingen. Parallel aan het ontwikkelen van de training zijn de teammanagers van Yulius en Lucertis benaderd en is met hen de aankomende training doorgesproken. De teammanagers hebben geadviseerd over de beste wijze van implementatie van de training en hebben de training aangekondigd bij de FACT-teams. De eerste bijeenkomsten van de training zijn geweest in de maanden mei en juni en de tweede bijeenkomsten zullen plaatsvinden in de maanden augustus, september en oktober. Voor de training is ook accreditatie aangevraagd en verkregen bij het Kwaliteitsregister Jeugd (SKJ) en het Verpleegkundig Specialisten Register (VSR). 4/16
Uitvoering training De trainingsbijeenkomsten duren 3 uur. Zie Tabel 1 voor de FACT J&G teams en het aantal deelnemers per team. Na afloop van de eerste bijeenkomst documenteren de trainers welke thema s zijn besproken en op welke gebieden het team meer kennis behoeft. Aan de hand van deze thema s krijgen deelnemers na afloop van de eerste bijeenkomst voor hen relevante literatuur per mail toegestuurd. Tabel 1. FACT-teams en aantal deelnemers Afdeling Aantal deelnemers* Lucertis FACT J&G team 1 8 Lucertis FACT J&G team 2 6 Lucertis FACT J&G team 3 10 Lucertis FACT J&G team 5 6 Lucertis FACT J&G team 8 6 YuliusFACT J&G team Barendrecht 15 Yulius FACT J&G team Dordrecht 12 Tabel 1. * = Aantal deelnemers die aanwezig waren bij de eerste bijeenkomst. Voorbereiding op tweede bijeenkomst 5/16
Vanaf augustus vinden de tweede bijeenkomsten plaats. Omdat de trainers het team inmiddels kennen wordt de tweede bijeenkomst meer op maat voorbereid. Ruwweg drie weken voordat de tweede bijeenkomst plaatsvindt is er contact met het team met de herinnering om een casus voor te bereiden en te vragen of er in de tussentijd nog vragen of suggesties zijn voor wat inhoudelijk tijdens de bijeenkomst aan bod kan komen. Ten slotte zijn er voor de laatste bijeenkomst evaluatievragen opgesteld die ook via hetzelfde digitale systeem kunnen worden ingevuld. 6/16
3. Tijdspad Jaar 2017 2018 Maand 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Activiteiten Groepsinterviews met professionals en management X X X X Voorstel schrijven voor aanpassing handelswijze FACT X X X Training ontwikkelen X X X FACT teams trainen X X X X X Kwalitatief onderzoek naar nieuwe werkwijze Publieke rapportage en kennisdisseminatie X X X Door de interviews met de verschillende professionals en het management is duidelijk geworden dat alle teams onderling erg verschillen; qua dynamiek, expertise en mate waarin op dit moment al gezinssensitief gewerkt wordt. Op basis van deze informatie is de activiteit het schrijven van een handleiding over de doorontwikkelde aanpak (zoals opgenomen in het oorspronkelijke tijdspad) komen te vervallen. De voorgestelde aanpak voor bijscholing sluit aan bij de individuele behoeften van elk team en is daardoor niet te generaliseren naar een algemene aanpak. Wel blijft een speerpunt om door kennisdisseminatie deze bijscholing breder bekend te maken, zodat wellicht ook andere teams (buiten de regio) hier van kunnen profiteren. 7/16
Bijlage 1: Programma training Gezinssensitief werken in Multiprobleemgezinnen (bijeenkomst 1 en 2) Bijeenkomst 1 (180 min) 0-10 min: Welkom en kennismaking. De trainers verwelkomen de deelnemers en starten met een korte introductie. De trainers vertellen iets over de totstandkoming, inhoud en doel van de training. 10-30 min: Deelnemers beantwoorden met behulp van het Avint stemsysteem een reeks vragen die gezinssensitief werk omvatten, zie bijlage 2 voor een beschrijving van het Avint stemsysteem en de lijst met vragen en antwoordopties. 30 min 90 min: In dit eerste inhoudelijke deel van de training worden door middel van de antwoorden van de teamleden thema s van gezinssensitief werken besproken. De vragen zijn opgedeeld in een aantal thema s: Multiprobleemgezinnen, Oplossingsgericht werken, de Werkrelatie, Betekenisgeving, Contextwerken, Jezelf als diagnostisch middel, en Gezinsverhoudingen. Bij elk thema horen PowerPoint slides met theorie, voorbeelden en handvatten. De hoeveelheid tijd die wordt besteed aan een bepaald thema is afhankelijk van het team. 90 105 min: Pauze. 105 160 min: In dit tweede inhoudelijke deel van de training is er meer aandacht voor verdieping. Hier komen thema s aan bod die vragen hebben opgeroepen bij de deelnemers. Bij elk thema hebben de trainers één of meerdere opdrachten 8/16
voorbereid. De trainers kiezen afhankelijk van de wensen en behoeften van het team één of meerdere opdrachten uit. 160 180 min: In dit afsluitende gedeelte wordt de huidige bijeenkomst geëvalueerd en wordt er stil gestaan bij wat het team in de volgende bijeenkomst nog meer wil leren qua verdieping. Als het team naar aanleiding van de eerste bijeenkomst behoefte heeft aan kennis of andere middelen worden deze na de bijeenkomst toegezonden per mail, evenals de sheets van de bijeenkomst. 9/16
Bijeenkomst 2 (180 min) 0 10 min: Welkom en terugkoppeling van de vorige bijeenkomst. 10 60 min: De deelnemers brengen een casus in van een gezin uit hun caseload waarbij zij tegen problemen aanlopen in de hulpverlening. Aan de hand van de casuïstiek wordt er steeds een koppeling gemaakt naar de thema s die tijdens de eerste bijeenkomst zijn besproken. 60 80 min: Het team voert (in groepjes) een opdracht uit. Bij elk thema hebben de trainers één of meerdere opdrachten voorbereid. De trainers kiezen een opdracht die voor het team/de casus relevant is. 80 95 min: Pauze 95 145 min: De deelnemers brengen een tweede casus in van een gezin uit hun caseload waarbij zij tegen problemen aanlopen in de hulpverlening. Aan de hand van de casuïstiek wordt er steeds een koppeling gemaakt naar de thema s die tijdens de eerste bijeenkomst zijn besproken. 145 160 min: Het team voert (in groepjes) een opdracht uit. Bij elk thema hebben de trainers één of meerdere opdrachten voorbereid. De trainers kiezen een opdracht die voor het team/de casus relevant is. 160 180 min: 10/16
De training wordt afgesloten met een evaluatie. Als het team behoefte heeft aan aanvullende kennis of andere middelen worden deze na de bijeenkomst toegezonden, danwel besproken hoe aan deze wens tegemoet gekomen kan worden met eventueel aanvullende training. 11/16
Bijlage 2: Vragenlijst gezinssensitief werken Het Avint stemsysteem (https://www.avint.nl/) wordt gedurende de training gebruikt om te inventariseren welke gezinsgerelateerde thema s binnen het team spelen en van meerwaarde zijn om te bespreken. De deelnemers beantwoorden digitaal op een smartphone/tablet/laptop aan het begin van de bijeenkomst een reeks vragen die gezinssensitief werk omvatten. Terwijl de deelnemers de vragenlijsten digitaal invullen worden de resultaten daarvan direct zichtbaar voor de trainers. Nadat iedereen alle vragen heeft beantwoord, worden de antwoorden geprojecteerd op een scherm, zodat iedereen inzicht heeft in wat de teamleden (anoniem) hebben gestemd. De meeste vragen hebben antwoordopties van 1 10, waarbij 1 gewoonlijk betekent dat iemand geen problemen ervaart of kennis behoeft op een bepaald thema, en 10 betekent dat iemand veel problemen ervaart of kennis behoeft op een bepaald thema. Er zijn twee open vragen, ook de antwoorden op deze open vragen kunnen inzichtelijk worden gemaakt door middel van een wordcloud. 1) Waar denk je aan bij het woord multiprobleemgezinnen? Open vraag (word cloud) 2) Ik heb behoefte aan meer kennis (theoretisch en/of praktisch) om in gecompliceerde gezinssituaties te werken. 1 Ik heb helemaal geen behoefte - 10 Ik heb heel veel behoefte 3) Meer kennis over gezinssensitieve hulpverlening gaat mij helpen om mijn werk beter te doen. 12/16
1 Meer kennis levert niets op 10 Meer kennis levert veel op 4) De FACT-methodiek is toegespitst op jeugdigen in multiprobleemgezinnen. 1 De methodiek is helemaal niet toegespitst -10 De methodiek is volledig toegespitst. 5) Ik kom regelmatig in gecompliceerde gezinssituaties terecht waar mijn hulpverlening niet lijkt te werken of niet beklijft. 1 Nooit - 10 Altijd 6) Vanwege de complexe problematiek ligt de focus van mijn hulpverlening vaak op de problemen in plaats van op de gewenste situatie. 1 De focus ligt nooit op de problemen - 10 De focus ligt altijd op de problemen. 7) Binnen het gezin neem ik een houding van niet-weten aan, in plaats van een expert-rol. 1 Ik neem een expert-rol aan - 10 Ik neem een niet-weten houding aan. 8) Ik kom regelmatig in gezinnen waar er geen consensus wordt bereikt over de hulpvraag, haalbaarheid en/of de werkbaarheid daarvan. 1 Dit komt nooit voor - 10 Dit komt altijd voor. 13/16
9) Wanneer ik in gezinnen kom waarbij de werkrelatie moeilijk op gang te brengen is of stagneert, weet ik wat ik moet doen om de werkrelatie tot stand te brengen of weer op gang te brengen. 1 Ik weet altijd wat ik kan doen - 10 Ik weet nooit wat ik kan doen. 10) Ik werk in gezinnen waarbij ik gezinsleden te weinig kan betrekken of mobiliseren. 1 Ze zijn nooit betrokken - 10 Ze zijn altijd betrokken. 11) Ik werk in gezinnen waarbij ik het netwerk te weinig kan betrekken of mobiliseren. 1 Ze zijn nooit betrokken - 10 Ze zijn altijd betrokken. 12) Ik besteed tijd aan het helpen van gezinsleden door een andere betekenis te geven aan hun problemen, zodat zij zich niet schuldig en machteloos voelen. 1 Ik besteed hier geen tijd aan - 10 Ik besteed hier altijd tijd aan. 13) Ik maak vaak mee dat ondanks mijn hulpverlening, gevoelens van machteloosheid bij gezinsleden blijven bestaan. 1 Dat maak ik nooit mee - 10 Dat maak ik altijd mee. 14) Ik voel me regelmatig machteloos in de hulpverlening aan gecompliceerde gezinssystemen. 14/16
1 Ik voel mij nooit machteloos - 10 Ik voel mij altijd machteloos. 15) In complexe gezinnen is de verwevenheid van de problematiek voelbaar. Het is moeilijk om alle gezinsleden in beweging te krijgen in de gewenste richting. 1 Het is nooit moeilijk - 10 Het is altijd moeilijk. 16) Ik kan niet altijd tijdens de hulpverlening meervoudig partijdig zijn, omdat mijn hulpverlening gericht is op de jeugdige. 1 Ik ben nooit meerzijdig partijdig - 10 Ik ben altijd meerzijdig partijdig. 17) Aandacht voor hoe mensen naar zichzelf kijken in hun verschillende rollen (ouder/ partner/kind/ familielid) speelt geen rol in mijn hulverlening. 1 Dit speelt nooit een rol - 10 Dit speelt altijd een rol. 18) Ik zoek samen met gezinsleden naar onderliggende patronen die maken dat het lastig is om doelen te behalen. 1 Ik zoek nooit naar patronen - 10 Ik zoek altijd naar patronen. 19) Ik werk in gezinnen waar gezinsleden het onderling niet eens zijn over de problemen binnen het gezin en hoe de problemen opgelost kunnen worden. 1 Ik werk niet in zulke gezinnen - 10 Ik werk altijd in zulke gezinnen. 20) Ik vind het moeilijk om mijn gevoelens en neigingen in te zetten ter bevordering van de hulpverlening in gezinnen. 15/16
1 Ik vind het niet moeilijk - 10 Ik vind het wel moeilijk. 21) Ik reflecteer op de manier hoe ik mij als persoon gedraag en reageer op gezinsleden, ik ben me bewust van mijn eigen triggers en valkuilen. 1 Ik reflecteer niet - 10 Ik reflecteer altijd. 22) Ik merk dat ik geneigd ben om direct te handelen (praktische ondersteuning) in een gezin als er in mijn ogen iets moet gebeuren. 1 Ik doe dit nooit - 10 Ik doe dit altijd. 23) Ik breng mijn neigingen onder woorden en benut deze als interventie. 1 Ik doe dit nooit - 10 Ik doe dit altijd. 24) Ik weet niet altijd bij wie ik terecht kan of waar ik om advies kan vragen wanneer mijn hulpverlening stagneert binnen een gezin vanwege complexe systeemproblematiek. 1 Ik weet altijd waar ik terecht kan - 10 Ik weet nooit waar ik terecht kan 25) Stel je voor dat je vanmiddag nadat je de training hebt gehad heel tevreden naar huis gaat, wat is er dan gebeurd? Wat heb je dan geleerd of beleefd? Open vraag (word cloud) 16/16