SuRViV@LGiDS FRySKe TaaL en KuLTueR Fan: Klasse: DRaCHTeN, augustus 2015
In deze gids wordt Nederlandse tekst cursief weergegeven. Oer it Frysk Westerlauwers Fries is het Fries dat gesproken wordt in de Nederlandse provincie Friesland en een aangrenzend deel van de provincie Groningen. Deze taal wordt doorgaans Fries genoemd. Ook in Duitsland wordt nog Fries gesproken, namelijk in Saterland in de deelstaat Nedersaksen. We noemen die variant het Saterfries. Van het Fries bestaat ook een variant die in de grensstreek tussen Duitsland en Denemarken wordt gesproken. Deze variant staat bekend als het Noord-Fries. Vul in: Aantal inwoners in Friesland: Aantal mensen die het Fries als moedertaal hebben: Aantal mensen dat Fries spreekt: Is het Fries een taal? De Nederlandse regering heeft het Fries erkend als autochtone* minderheidstaal. Het Fries is daarmee de tweede rijkstaal van Nederland. Naast die erkenning kun je het Fries ook een taal noemen, omdat het een taal is met bijvoorbeeld eigen woordenboeken, een eigen omroep, literatuur, onderwijs (van basisonderwijs tot en met universitair onderwijs), geschiedenis, dialecten, wetenschappelijk instituut: de Frysk Akademy enzovoort. *autochtoon = oorspronkelijk, tegenstelling = allochtoon Voorbeelden van allochtone talen in Nederland zijn bijvoorbeeld het Turks en het Marokkaans. Wat is een minderheidstaal? Dat zijn talen die gebruikt worden binnen een bepaald gebied van een land door de oorspronkelijke bewoners. Strikt genomen is een minderheidstaal elke taal die in een bepaald gebied door een minderheid van de bevolking wordt gesproken. Het Fries staat onderdruk van het en tegenwoordig ook van het. 2
7 argumenten voor het vak Fryske taal en kultuer op school. 1. Het Fries is de taal die bij het gebied hoort waar wij wonen. 2. Het Fries kan belangrijk zijn voor je vervolgopleiding Pabo, journalistiek, zorg. 3. Omdat het Fries een minderheidstaal is, staat het onderdruk van het Nederlands. Als er op de scholen niets aan het Fries gedaan wordt, is de kans groter dat de taal op den duur zal verdwijnen. 4. Tweetaligheid (of meertaligheid) is goed voor de hersenen. 5. Leerlingen die twee of meer talen beheersen, pakken makkelijker een nieuwe, andere taal op. Leerlingen worden taalgevoeliger door meertaligheid. 6. Voor een groot aantal inwoners van Friesland is de Friese taal een deel van hun identiteit. 7. Er wordt niet alleen stilgestaan bij het aanleren van de taal, maar er is ook aandacht voor bijvoorbeeld de cultuur, geschiedenis, topografie van Friesland. Het vak is dus goed voor je algemene ontwikkeling. Tip: Een handige app: watwurdit. Dit is een klein woordenboekje N F en F N. Nog een leuke app: Gamefrysk. Met deze app kun je Friese (taal)spelletjes spelen. Beide app s binne fergees (= gratis). 3
Survivaltips foar Frysk: 1. Bedenk dat je niet de enige bent, die het vak Frysk heeft. Bijna alle leerlingen in de eerste klas van het voortgezet onderwijs in Friesland krijgen Frysk. 2. Bedenk dat het Frysk familie is van het Nederlands, Engels en Duits. Dat betekent dat er veel overeenkomsten zijn met die talen. Maak oefening 1. 3. Probeer het vak positief te benaderen. Alles wat je met tegenzin doet, is moeilijker, kost meer tijd en vraagt meer energie. Dat geldt trouwens ook voor wiskunde, biologie, Engels enzovoort. 4. Vraag hulp als het nodig is. Je kan hulp vragen aan de docent, maar misschien kan een klasgenoot die thuis Frysk spreekt je ook helpen. Of vraag hulp aan je opa/oma, buurman/- vrouw, neef of nicht, oom/tante, vriend/vriendin, ouders, broer/zus, enzovoort. 5. Soms zeggen leerlingen: Ik kan geen Fries, want dat spreken we thuis niet. Dat klopt, maar je spreekt thuis toch ook geen Frans of Duits? (Misschien wel een enkeling ) Voor alles geldt: Waar je je voor inzet, wordt beter. Dat geldt ook voor Fries! 6. Er zijn mensen die denken dat de leerlingen die thuis Fries spreken een voorsprong hebben bij dit vak. Dat is maar voor een deel waar. Veel leerlingen spreken Fries met Nederlandse invloeden er door en moeten dat afleren. En afleren is soms lastiger dan iets nieuws aanleren. En het schrijven moet iedereen leren. Het blijkt dat Nederlandstalige leerlingen even hoge cijfers kunnen halen, dan Friestalige leerlingen. Oefening 1. Vertaal onderstaande Friese en Engelse woorden in het Nederlands. Frysk Nederlands 1. acht 2. koekje 3. maart 4. stoel 5. tafel Engels Frysk 6. cheese tsiis 7. church tsjerke 8. key kaai 9. rain rein 10. day dei Aantal antwoorden goed 4
Bûter, brea en griene tsiis, wa t dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries. (Vertaling: Boter, roggebrood en groene kaas, wie dat niet kan zeggen, is geen oprechte Fries) Deze spreuk werd naar verluidt door de Friese vrijheidsstrijder Grutte Pier tijdens de oorlog tussen Friesland en de hertog van Saksen gebruikt om te achterhalen of iemand werkelijk een Fries was. Was men geen Fries, dan werd men door Grutte Pier en zijn aanhangers als de vijand beschouwd en vermoord. Grutte Pier leefde van ca. 1480 tot 28 oktober 1520. Wat hast nedich foar dit fak? benodigdheden - tekstboek en werkboek. Het werkboek krijg je tijdens de les van je docent; - snelhechter* + 10 blaadjes lijntjespapier; De Survivalgids moet in je snelhechter. - Boekje Taaldoarp Frysk (komt later). - Je hebt geen schrift nodig! *Een snelhechter kun je eventueel kopen bij de docent voor 0,10. Voor het vak Frysk krijg je natuurlijk cijfers: SO s, proefwerken, kijk- en luisteropdrachten, creatieve opdrachten, taaldorp (spreekvaardigheid). Je krijgt ook een huiswerkcijfer. Dat betekent dat iedereen aan het begin van het schooljaar een 10 krijgt, cadeautje. Elke keer als je je boeken niet mee hebt of het huiswerk bent vergeten te maken, gaat er 1,0 van die 10 af. Aan het eind van het schooljaar houd je dan je huiswerkcijfer over. Dat kan dus een 10,0 zijn! Het huiswerkcijfer telt mee voor rapport 3. 5
Ynternetopdracht. Je mag eventueel in het Nederlands antwoorden. 1. A. Hoe wordt het eendaagse Friestalige muziekfestival genoemd dat elk jaar in het dorp Nijland wordt gehouden? B. Op welke dag wordt dat muziekfestival gehouden? 2. Noem de twee grote dagbladen in Friesland. A. B. 3. Wie is Tomke? 4. Wie is de commissaris van de koning in Friesland? 5. A. Wat is fierljeppen? B. Waar staat het standbeeld De Fierljepper? 6. A. Wat is een terp? B. Waar staat de hoogste terp van Friesland? 7. Wat is Tryater? 8. Kaatsen is een typisch Friese sport. A. Welke sport is uit het kaatsen ontstaan? B. Hoe wordt de belangrijkste kaatswedstrijd genoemd en waar wordt die wedstrijd gespeeld (plaatsnaam noemen)? 6
Topo-opdracht. Schrijf achter de Nederlandse plaatsnamen de Friese plaatsnamen op. Gebruik de laatste bladzijde van je tekstboek. Zorg voor de juiste schrijfwijze! Nederlands Frysk 1. Leeuwarden 2. Sneek 3. Heerenveen 4. Drachten 5. Holwerd 6. Dokkum 7. Kollum 8. Surhuisterveen 10. Bergum 12. Grouw 13. Gorredijk 14. Oosterwolde 15. Appelscha 16. Wolvega 17. Joure 18. Lemmer 19. Sloten 20. Stavoren 21. Hindeloopen 22. Workum 23. IJlst 24. Bolsward 25. Makkum 26. Harlingen 27. Franeker a. Waddenzee b. IJsselmeer I Vlieland II Terschelling III Ameland IV Schiermonnikoog
8
Typysk Frysk. Lês ûndersteande strip en meitsje dêrnei de opdracht op side 11. 9
10
Opdracht bij de strip Goofy jout les oer Fryslân Schrijf alle dingen uit de strip op die typisch Fries zijn. Dat mag in het Nederlands. 11
Het vak Fryske taal en kultuer op het Drachtster Lyceum heeft een eigen website: www.fryskopitdrachtster.nl Al het losse lesmateriaal is terug te vinden op deze site. Dus ben je een keertje wat kwijt, kijk dan eerst op deze site onder de knop foar learlingen. Op de site staat verder achtergrondinformatie, nieuwtjes en werk van leerlingen. Heb je een vraag aan de docent buiten de les om, mail dan naar: a.wallinga@singelland.nl Niet via Magister mailen!!!! 12