RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEITSONDERZOEK BIJ BASISSCHOOL DE ACHTBAAN Plaats : Utrecht BRIN-nummer : 27CL Arrangementsnummer : 83006 Onderzoek uitgevoerd op : 20 mei 2010 Rapport vastgesteld te Utrecht op 27 september 2010 HB 2811938/10 documentnummer: H 2964928
Pagina 2 van 15
INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING...5 2. BEVINDINGEN...7 3. TOEZICHTARRANGEMENT...15 Pagina 3 van 15
1. INLEIDING De Inspectie van het Onderwijs heeft op 20 mei 2010 een onderzoek uitgevoerd op De Achtbaan naar aspecten van de kwaliteit van het onderwijs en de naleving van wet- en regelgeving. Onderzoek en aanleiding Op 20 mei 2010 heeft de inspectie De Achtbaan bezocht. Het bezoek is in eerste instantie afgelegd in het kader van een steekproef voor een landelijk onderzoek naar de staat van het primair onderwijs in Nederland. Het doel van dit onderzoek is allereerst het verzamelen van informatie over een aantal indicatoren, waarover de inspectie rapporteert in het Onderwijsverslag 2009-2010. Deze indicatoren hebben betrekking op de opbrengsten, het onderwijsleerproces, de zorg en begeleiding en de kwaliteitszorg. Daarnaast zijn enkele verplichtingen van de school in het kader van de naleving van wet- en regelgeving gecontroleerd, waaronder de onderwijstijd. De bijlage bij dit rapport bevat een overzicht van de indicatoren en de bevindingen van de inspectie daarover. Tijdens dit schoolbezoek constateerde de inspectie dat de school ernstige tekortkomingen heeft in de tussenopbrengsten. Dit ondanks het feit dat de school door bovengemiddelde eindopbrengsten bij de jaarlijkse risicoanalyses niet naar voren is gekomen als een school met risico s. Vanwege de onvoldoende tussenopbrengsten van de school en omdat de inspectie tevens tijdens het onderzoek risico s in enkele normindicatoren constateert, is het onderzoek voor het Onderwijsverslag 2009-2010 omgezet in een kwaliteitsonderzoek, waarvan hier de rapportage. In dit onderzoek wordt tevens nagegaan of de school aan enkele wettelijke vereisten voldoet. Toezichthistorie In 2005 heeft de inspectie een periodiek kwaliteitsonderzoek (PKO) uitgevoerd. Het kwaliteitsprofiel laat voor de eind- en tussenopbrengsten een positief beeld zien. In de jaren 2007, 2008 en 2009 heeft de inspectie een primaire detectie uitgevoerd voor de eindopbrengsten die met de Cito Eindtoets worden vastgesteld. De school bleek geen risico te lopen. Onderzoeksopzet Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Een controle van de aanwezigheid van de schoolgids, het schoolplan en het zorgplan bij de inspectie. Een toets op de aanwezigheid van enkele verplichte onderdelen in de schoolgids, het schoolplan en het zorgplan, die in het kader van het programmatisch handhaven zijn gecontroleerd. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Schoolbezoek, waarbij in een aantal groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Deze lesbezoeken vonden plaats in de groepen 1/2 (Dolfijnen), 3, 4, 6a, 7 en 8b. Bovendien heeft de inspectie over de kwaliteit van de indicatoren gesprekken gevoerd met de directie en de intern begeleiders. Pagina 5 van 15
Op uw school is verder een gesprek gevoerd met de leraren bij wie een lesobservatie is uitgevoerd. Aan het eind van het schoolbezoek heeft de inspectie de bevindingen van het onderzoek besproken met de intern begeleiders, de directie en een vertegenwoordiging van het bevoegd gezag. Tijdens het onderzoek zijn meerdere indicatoren beoordeeld van de volgende aspecten opbrengsten, leerstofaanbod, tijd, didactisch handelen, afstemming, zorg en begeleiding en kwaliteitszorg. Toezichtkader De inspectie heeft zich bij haar onderzoek onder andere gebaseerd op het Toezichtkader po/vo 2009 en de notitie Analyse en waarderingen van opbrengsten primair onderwijs. Beide documenten zijn te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek over de onderwijskwaliteit en de wettelijke vereisten weergegeven. Deze worden gevolgd door een beschouwing waarin tekortkomingen worden toegelicht en waar mogelijk de schoolontwikkeling in samenhang wordt beschreven. Hoofdstuk 3 geeft het toezichtarrangement weer. Pagina 6 van 15
2. BEVINDINGEN 2.1 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabel vermeldt de inspectie welke indicatoren in dit onderzoek zijn betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader primair onderwijs. De bevindingen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de betreffende indicator gerealiseerd is. De inspectie heeft daarnaast onderzocht of wordt voldaan aan de naleving van enkele wettelijke voorschriften. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen (alleen bij opbrengsten) Bij wet- en regelgeving is in de waardering tot uitdrukking gebracht of de school wel (ja) of niet (nee) voldoet aan de genoemde wettelijke vereisten. Opbrengsten 1.1* De resultaten van de leerlingen aan het eind van de basisschool liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 1.1.1 De taalresultaten van de leerlingen aan het eind van de basisschool liggen ten minste op het niveau dat op grond van kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 1.1.2 De rekenresultaten van de leerlingen aan het eind van de basisschool liggen ten minste op het niveau dat op grond van kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 1.2*. De resultaten van de leerlingen voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde tijdens de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 1.3 De leerlingen doorlopen in beginsel de school binnen de verwachte periode van 8 jaar. 1.4 Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften ontwikkelen zich naar hun mogelijkheden. 1.5 De sociale competenties van de leerlingen liggen op een niveau dat mag worden verwacht. 5 Pagina 7 van 15
Leerstofaanbod 2.1* Bij de aangeboden leerinhouden voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde betrekt de school alle kerndoelen als te bereiken doelstellingen. 2.1.1 Bij de aangeboden leerinhouden voor Nederlandse taal betrekt de school alle kerndoelen als te bereiken doelstellingen. 2.1.2 Bij de aangeboden leerinhouden voor rekenen en wiskunde betrekt de school alle kerndoelen als te bereiken doelstellingen. 2.2* De leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar 8. 2.2.1 De leerinhouden voor Nederlandse taal worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar 8. 2.2.2 De leerinhouden voor rekenen en wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar 8. 2.3 De leerinhouden in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan. 2.4* De school met een substantieel aantal leerlingen met een leerlinggewicht biedt bij Nederlandse taal leerinhouden aan die passen bij de onderwijsbehoeften van leerlingen met een taalachterstand. 2.5 De school heeft een specifiek aanbod om sociale competenties te ontwikkelen. 2.6 De school heeft een aanbod gericht op bevordering van actief burgerschap en sociale integratie met inbegrip van het overdragen van kennis over en kennismaking met de diversiteit in de samenleving. Tijd 3.1 De leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. Schoolklimaat 4.7 Het personeel van de school zorgt ervoor dat de leerlingen op een respectvolle manier met elkaar en anderen omgaan. Didactisch handelen 5.1* De leraren geven duidelijke uitleg van de leerstof. 5.2* De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 5.3* De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. Afstemming 6.1 De leraren stemmen de aangeboden leerinhouden af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.2 De leraren stemmen de instructie af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.3 De leraren stemmen de verwerkingsopdrachten af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.4 De leraren stemmen de onderwijstijd af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. Begeleiding 7.1* De school gebruikt een samenhangend systeem van genormeerde instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. 7.2 De leraren volgen en analyseren systematisch de voortgang in de ontwikkeling van de leerlingen. Pagina 8 van 15
Zorg 8.1 De school signaleert vroegtijdig welke leerlingen zorg nodig hebben. 8.2 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen. 8.3* De school voert de zorg planmatig uit. 8.4 De school evalueert regelmatig de effecten van de zorg. Kwaliteitszorg 9.1 De school heeft inzicht in de onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 9.2 De school evalueert jaarlijks de resultaten van de leerlingen. 9.3 De school evalueert regelmatig het onderwijsleerproces. 9.4 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 9.5 De school borgt de kwaliteit van het onderwijsleerproces. 9.6 De school verantwoordt zich aan belanghebbenden over de gerealiseerde onderwijskwaliteit. 9.7 De school draagt zorg voor de kwaliteit van het onderwijs gericht op bevordering van actief burgerschap en sociale integratie, met inbegrip van het overdragen van kennis over en kennismaking met de diversiteit van de samenleving. Wet- en regelgeving N1 Door of namens het bestuur is de vastgestelde schoolgids naar de inspectie gestuurd en deze schoolgids bevat de verplichte onderdelen (WPO, art. 16 en 13). N2 Door of namens het bestuur is het vastgestelde schoolplan naar de inspectie gestuurd en dit schoolplan bevat de verplichte onderdelen (WPO, art. 16 en 12). N3 Door of namens het bestuur is het vastgestelde zorgplan van het samenwerkingsverband naar de inspectie gestuurd en dit zorgplan bevat de verplichte onderdelen (WPO, art. 19). N4 De geplande onderwijstijd voldoet aan de wettelijke vereisten (WPO, art. 8). ja nee De normindicatoren zijn aangegeven met een asterisk*. Pagina 9 van 15
2.2 Beschouwing Algemeen beeld De inspectie concludeert dat de kwaliteit van het onderwijs op basisschool De Achtbaan zwak is. De tussenopbrengsten zijn onvoldoende en daarnaast kent het onderwijsproces enkele belangrijke tekortkomingen. Deze liggen in het systeem voor zorg en begeleiding en in een tekortschietend leerstofaanbod voor het stimuleren van de taalontwikkeling. Daarnaast is de afstemming van het onderwijs op ontwikkelingsverschillen tussen leerlingen onvoldoende. Ook is het systeem voor kwaliteitszorg nog volop in ontwikkeling. De onvoldoende tussenopbrengsten staan haaks op de eindopbrengsten van de school, die als goed zijn beoordeeld omdat deze in de afgelopen drie jaar boven de bovengrens van de inspectie lagen. De afstemming van het onderwijs op de verschillen tussen leerlingen schiet tekort. De school zag binnen enkele jaren het leerlingenaantal verdubbelen en heeft om die reden veel nieuw personeel moeten aantrekken dat veelal jong en onervaren was. De snelle groei en de onervarenheid van het team slokten veel aandacht van het toenmalige management op, waardoor te weinig is geïnvesteerd in de vertaling van de schoolvisie naar de noodzakelijke kenmerken van het onderwijsleerproces. Ook heeft de school te laat opgemerkt dat de populatie geleidelijk veranderde en er in de kleutergroepen steeds meer leerlingen met een taalachterstand instroomden. Tegelijkertijd is in de onderbouw te weinig aandacht besteed aan de signalering van (mogelijke) achterstanden. Daarbij komt nog dat er in het leerstofaanbod geen doorgaande lijn vanuit groep 1 en 2 naar groep 3 was. De school had er kortom te weinig zicht op of leerlingen bij de doorstroom naar groep 3 over voldoende (tussen)vaardigheden beschikten. Dit alles speelde zich bovendien nog af in een context waarin de vorige schoolleiding problemen kende in de aansturing van de school. Ondanks de geschetste problemen vanuit de context ziet de inspectie nu goede mogelijkheden voor verbetering van de school. Na een wisseling van de directie in december 2008 heeft de school met grote inzet een aantal zaken opgepakt. Het team is gemotiveerd en de leraren benoemen zonder uitzondering een prettige en collegiale onderlinge verstandhouding. Ook beschikt het team in voldoende mate over pedagogische en didactische kwaliteiten. Inmiddels wordt al vanuit een strategisch beleidsplan hard gewerkt aan een vijftal essentiële verbeterpunten, waarbij de schoolvisie en de taalontwikkeling belangrijke speerpunten zijn. De effecten van dit verbeterproces moeten nu op korte termijn zichtbaar worden in verbetering van de tussentijdse leerresultaten. Een ander gunstig uitgangspunt is dat het nieuwe directieduo haar taak uiterst serieus neemt en de schoolontwikkeling krachtig aanstuurt. Hieronder volgt een toelichting op de opbrengsten, daarna volgt een beschouwing op een aantal aspecten van het onderwijsleerproces en de leerlingenzorg. Toelichting Opbrengsten De opbrengsten aan het eind van de basisschool, gemeten met de Cito Eindtoets, liggen zowel in 2010 als 2009 en 2008 boven de bovengrens die de inspectie hanteert. Op grond daarvan beoordeelt de inspectie de eindopbrengsten als goed. Dit is opmerkelijk gezien het feit dat de tussenopbrengsten allemaal onvoldoende zijn. Vooral het technisch lezen in groep 3 en 4 en rekenen en wiskunde in groep 4 en 6 scoren ver onder de inspectienorm. De score op de toets begrijpend lezen in groep 6 is net onder de inspectienorm, dus eveneens onvoldoende. Het team is zich niet bewust geweest van de onvoldoende tussenopbrengsten en is hier dan ook onaangenaam door getroffen, vooral omdat recent nog een cursus bij het Cito is gevolgd. De grote discrepantie tussen de tussenopbrengsten en de eindopbrengsten is in het algemeen beeld toegelicht vanuit de context van de school. De toestroom in de onderbouw van het aantal leerlingen met een taalachterstand vraagt om gerichte taalstimulering, waar de school onvoldoende op heeft geanticipeerd. In de bovenbouw speelden de taalachterstanden indertijd niet, wat bijdraagt aan de verklaring van de goede Pagina 11 van 15
eindopbrengsten van de school. Daarbij kwam nog dat de school in de onderbouw enige jaren geen landelijk genormeerde instrumenten of andere signaleringsinstrumenten heeft gebruikt. Mede hierdoor bleef onopgemerkt dat de tussenopbrengsten daalden en dat er ingegrepen moest worden in het onderwijsleerproces, met name in de onderbouwgroepen. De school heeft twee leerlingen die met een eigen leerlijn werken en voor hen is een ontwikkelingsperspectief geformuleerd. De inspectie waardeert de bijbehorende indicator 1.4 echter niet omdat voor deze leerlingen nog geen resultaatmetingen beschikbaar zijn. Leerstofaanbod en signalering De leeromgeving in de onderbouw is stimulerend en de leraren werken met een rooster en een planning en registratie van de leeractiviteiten. Toch bevat de planning van leraren geen concrete tussendoelen voor beginnende geletterdheid en beginnende gecijferdheid, aan de hand waarvan een beredeneerd aanbod voor taal en rekenen en wiskunde wordt vastgelegd. Dit betekent dat het risico bestaat dat leerlingen die doorstromen naar groep 3 onvoldoende (verantwoord) zijn voorbereid. Maar ook in de overige groepen is, gezien de taalachterstanden binnen de populatie, het leerstofaanbod nog te weinig taalstimulerend en is er onvoldoende plaats voor de spreek- en luistervaardigheden. De school heeft in het taalbeleidsplan wel uitbreiding van de woordenschatontwikkeling opgenomen, maar de implementatie hiervan is nog maar recent van start gegaan en mede daarom is het niet bekend of dit al effect heeft. In de groepen 1 en 2 gebruikt de school een observatiesysteem en dit jaar is pas weer voor het eerst sinds enkele jaren een instrument gebruikt voor het meten van de taalontwikkeling van de leerlingen. Uit de resultaten van deze toets heeft de school geconcludeerd dat het aantal leerlingen met een taalachterstand in de onderbouw vergeleken met enkele jaren geleden aanzienlijk is toegenomen. Gezien dit substantieel aantal leerlingen met taalachterstanden is het een vereiste om een woordenschattoets te gebruiken en dat is niet het geval. Tegelijkertijd hanteert de school in de groepen 1 en 2 geen landelijk genormeerd leerlingvolgsysteem voor (het voorbereidend) rekenen en wiskunde. Om deze redenen is de bijbehorende indicator voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen als onvoldoende gewaardeerd. Overigens hanteert de school in groep 3 wel de herfstsignalering van het dyslexieprotocol en het ligt in de bedoeling dit ook binnenkort voor de andere groepen in te voeren. Ook heeft de school een taalbeleidsplan opgesteld en is zij begonnen met de implementatie daarvan. Behalve tekortgeschoten signalering in de onderbouw constateert de inspectie ook dat methodegebonden toetsen in midden- en bovenbouw (groep 3 t/m 8) niet door alle leraren systematisch worden geregistreerd en geanalyseerd. Om deze reden wordt indicator 7.2 als onvoldoende beoordeeld. Daarmee laat de school kansen liggen om tijdens het leerproces direct in te spelen op leerstof die leerlingen nog niet beheersen. De school merkt overigens zelf nog op dat de methoden voor taal, aanvankelijk lezen en voor rekenenwiskunde verouderd zijn, ook al voldoen deze formeel aan de kerndoelen. Het successievelijk vervangen van de methoden en een aanvulling van het leerstofaanbod in de onderbouw is om die reden al opgenomen in de planning en in het taalbeleidsplan. Ook stuurt de directie op scholing van leerkrachten op het gebied van NT2. Afstemming en zorg en begeleiding De school heeft twee ervaren intern begeleiders en daarnaast twee remedial teachers die in samenwerking met de leraren veel werk verzetten. Allen spannen zich zeker in om leerlingen extra zorg te bieden. Dat is echter een bijna onmogelijke opgave vanwege het aantal leerlingen dat uitvalt op de landelijk genormeerde toetsen, vooral in de groepen 3 en 4. De school heeft voor een deel van deze leerlingen extra zorg gepland in de vorm van handelingsplannen en in het circuitmodel. Maar door het grote aantal uitvallers, met name in één van de twee groepen 4, lukt het niet om al deze leerlingen tijdig en ook voldoende extra zorg te bieden. Het komt regelmatig voor dat als gevolg van late signalering zorg wordt geboden wanneer de achterstanden al enige tijd aanwezig zijn. Ook worden de toetsgegevens door leraren onvoldoende geanalyseerd om vervolgens passende zorg te bieden. Voor die gevallen waarin wel extra zorg is gepland wordt deze wel geëvalueerd. De school erkent dat zij tot voor kort mogelijke achterstanden te laat heeft gesignaleerd. Mede daarom zijn de instructie, de verwerking en de onderwijstijd onvoldoende afgestemd op de verschillen tussen leerlingen. Het onderwijs is te klassikaal en leerlingen die meer Pagina 12 van 15
tijd nodig hebben om vaardigheden te leren krijgen dit door de klassikale aanpak niet. De school is wel begonnen met de invoering van dag- en weektaken én met het werken in circuits in de groepen 3 en 4 biedt de school wel mogelijkheden om leerlingen extra tijd en oefening te bieden, maar het effect daarvan is nog niet zichtbaar in verbeterde leerresultaten. Kwaliteitszorg De nieuwe directie van de school zag zich geconfronteerd met een school die sterk groeide en bovendien een grote toeloop van leraren had. Het gevolg hiervan was dat steeds nieuw personeel gezocht en ingewerkt moesten worden. Ook was onder leiding van de vorige directeur de kwaliteitszorg nog niet goed van de grond gekomen. Dat het nu is gelukt om binnen het team alle neuzen weer één kant op te krijgen en een nieuwe koers in te slaan, is dan ook een prestatie. De school heeft in een strategisch beleidsplan vijf ontwikkelpunten uitgewerkt die recent allemaal in werkgroepen in gang zijn gezet. Zo is er een helder beleid voor het pedagogisch klimaat opgesteld en ook volgt het team een scholing voor het geven van effectieve instructie. De inspectie heeft tijdens de lesobservaties kunnen constateren dat zowel het pedagogisch als het didactisch handelen van leraren, waaronder ook de instructie, van voldoende kwaliteit is. Dat betekent echter nog niet dat de kwaliteitszorg op alle punten nu voldoet. Behalve dat de school nog niet systematisch de opbrengsten evalueert, is ook nog niet schoolbreed en systematisch het pedagogisch en didactisch handelen van leraren geëvalueerd. Voor wat betreft de borging van de gerealiseerde verbeteringen heeft de school inmiddels een goede aanzet gedaan. Daarmee kan de school zich in de toekomst verantwoorden over de bereikte resultaten. Met de verbeteracties die de school inmiddels heeft ingezet, is wel een duidelijke stap in de goede richting gemaakt. Wat de school nu aanvullend nodig heeft, is de omslag naar een opbrengstgerichte cultuur. De verbeteracties die sinds kort zijn ingezet zijn weliswaar belangrijke ontwikkelpunten, maar de activiteiten zijn nog te weinig expliciet gericht op het verhogen van het rendement van het onderwijs. Kortom, verbetering van de prestaties van alle leerlingen zou de centrale doelstelling moeten zijn. Pagina 13 van 15
3. TOEZICHTARRANGEMENT Belangrijke tekortkomingen in de onderwijskwaliteit De kwaliteit van het onderwijs vertoont belangrijke tekortkomingen en is als zwak beoordeeld. Om deze reden kent de Inspectie van het Onderwijs aan de Achtbaan een aangepast arrangement toe. De school valt onder intensief toezicht. Met het bevoegd gezag is afgesproken dat de onderwijskwaliteit in 2011 weer van voldoende niveau is. De inspectie voert in het derde kwartaal van 2011 opnieuw onderzoek uit om na te gaan of de tekortkomingen zijn opgeheven. Pagina 15 van 15