THEMAONDERZOEK UITSTROOMPROFIEL VERVOLGONDERWIJS SG Harreveld, locaties Anker (JeugdzorgPlus) en Prisma (Jeugdzorg) Plaats : Harreveld BRIN nummer : 04YK OKE 01 VSO Onderzoeksnummer : 292529 Datum onderzoek : 22 mei 2017 Datum vaststelling : 18 oktober 2017
Pagina 2 van 15
INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING............................................ 5 2 BEVINDINGEN.......................................... 7 3 VERVOLGTOEZICHT..................................... 15 Pagina 3 van 15
Pagina 4 van 15
1 INLEIDING Op 22 mei 2017 heeft de inspectie Scholengemeenschap Harreveld, locaties Anker (JeugdzorgPlus) en Prisma (Jeugdzorg) bezocht voor een thematisch onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs binnen het uitstroomprofiel vervolgonderwijs. Het betreft een stelselonderzoek voor de Staat van het Onderwijs van 2018. De school verzorgt voortgezet speciaal onderwijs aan residentiële leerlingen in de leeftijd van 12 tot 20 jaar met (zeer) ernstige gedragsproblemen. Zij werkt nauw samen met Horizon, een particuliere instelling voor open en gesloten Jeugdzorg, waarbij de jongeren in behandeling zijn. Daarnaast zijn op het terrein van Horizon enkele gezinshuizen geplaatst. Jeugdige gezinsleden vanaf 12 jaar die tijdelijk in zo'n huis verblijven, krijgen onderwijs op locatie Prisma. Contextbeschrijving De meeste leerlingen op Scholengemeenschap Harreveld volgen onderwijs binnen het profiel vervolgonderwijs. Het is een van de drie scholen voor voortgezet speciaal onderwijs met een examenlicentie. Dit betekent dat de school zelfstandig een vmbo-opleiding op alle niveaus mag aanbieden en examineren. Door een intensieve samenwerking met ROC Het Graafschap College wordt er op de school ook mbo-onderwijs aangeboden op niveau 1 en 2. De capaciteit op locatie Prisma is 55 leerlingen en op locatie Anker 92 leerlingen. Themaonderzoek uitstroomprofiel vervolgonderwijs Ruim drie jaar geleden is de Wet kwaliteit vso ingevoerd. Het doel van het themaonderzoek is de stand van zaken in beeld te brengen van het onderwijs in het profiel vervolgonderwijs, inclusief examinering en diplomering van de leerlingen. De inspectie gaat na in hoeverre leerlingen in het vso dezelfde kans krijgen als leerlingen in het regulier voortgezet onderwijs om het vo-diploma te behalen. Ook zijn de bevoegdheden van het onderwijspersoneel dat in dit profiel het onderwijs verzorgt, onderdeel van het themaonderzoek. Onderzoeksopzet Voorafgaand aan het onderzoek heeft de school een vragenlijst van de inspectie ingevuld over het onderwijs aan leerlingen met het uitstroomprofiel vervolgonderwijs. De inspectie heeft deze vragenlijst bestudeerd en ook de documenten van de school die al bij ons aanwezig waren, die voorafgaand aan het onderzoek zijn ingezonden en die tijdens het onderzoek ter inzage beschikbaar waren. Op basis van deze informatie zijn gesprekken gevoerd met de schoolleiding, de commissie voor de begeleiding, leraren en leerlingen. Verder zijn er op beide locaties vier lessen bezocht in de bovenbouwgroepen. Pagina 5 van 15
Het betrof vier theoretische lessen en vier beroepsgerichte vakken. Uitkomsten van het onderzoek naar het uitstroomprofiel vervolgonderwijs De inspectie vormt zich een algemeen beeld van het onderwijs aan leerlingen met het uitstroomprofiel vervolgonderwijs op deze school. Zij gebruikt hiervoor de standaarden uit het waarderingskader (V)SO 2017. Bij het thematisch onderzoek beoordeelt de inspectie geen standaarden en geeft zij geen toezichtarrangement af. Als zij grote risico s aantreft, dan kan zij besluiten het bezoek te laten volgen door een risicogericht kwaliteitsonderzoek. Hiervoor maakt zij dan in overleg met het bestuur een vervolgafspraak. In april 2018 verschijnt een algemene rapportage over de uitkomsten van het themaonderzoek binnen het sectorhoofdstuk (voortgezet) speciaal onderwijs van de Staat van het Onderwijs (het Onderwijsverslag). Pagina 6 van 15
2 BEVINDINGEN In deze paragraaf legt de inspectie de bevindingen vast van dit thematisch onderzoek. Tijdens het onderzoek richt de inspectie zich op het onderwijsleerproces, de examinering, de examenresultaten en de kwaliteitszorg. Daarvoor gebruikt zij de standaarden Aanbod (OP1), Zicht op ontwikkeling en begeleiding (OP2), Didactisch handelen (OP3), Toetsing en afsluiting (OP8), Resultaten (OR1), Vervolgsucces (OR3) en Kwaliteitszorg (KA1) van het waarderingskader-2017. Meer informatie over het toezichtkader voor het (voortgezet) speciaal onderwijs is te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. Algemeen beeld Scholengemeenschap Harreveld is een school voor voortgezet speciaal onderwijs met examenlicentie. De school verzorgt onderwijs voor jongeren die voor behandeling bij Horizon in de gesloten of open jeugdzorg verblijven. De meeste leerlingen zitten in het profiel vervolgonderwijs. Daar krijgen ze een passend aanbod dat waar mogelijk leidt tot een diploma. De laatste jaren is dat vaker een mbo-1 diploma dan een vmbo-diploma. Leerlingen die niet voor examinering en diplomering in aanmerking komen, helpt de school zo goed mogelijk op weg om het voorbereidende onderwijs elders te kunnen voortzetten. Alle leerlingen hebben een ontwikkelingsperspectief. In het format dat de school hiervoor gebruikt, vragen de leergebiedoverstijgende doelen en de evaluatie ervan nadere aandacht. De school benoemt jaarlijks in de schoolgids de examenresultaten, maar concludeert niet of zij daarmee aan vooraf gestelde doelen voor opbrengsten op schoolniveau voldaan heeft. Een schoolstandaard voor opbrengsten en een werkwijze om resultaatgegevens te verzamelen en te duiden, zijn in ontwikkeling. Onderwijsleerproces Standaard OP1 - Aanbod Het aanbod bereidt de leerlingen voor op hun vervolgbestemming en samenleving. Pagina 7 van 15
Bevindingen De school verzorgt onderwijs op alle niveaus van het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) en op niveau 1 en 2 van het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Voor het vmbo betreft het de sectoren techniek, economie en zorg & welzijn. Voor mbo zijn het trajecten voor installatietechniek, bouwtechniek, motorvoertuigentechniek, horeca, groen en zorg & welzijn. Sommige leerlingen krijgen een individueel lesprogramma, bijvoorbeeld voor vwo-3 of mbo-2. Het onderwijsaanbod voldoet aan de kerndoelen en sluit aan bij de vereiste referentieniveaus. Binnen het vmbo biedt de school op dit moment nog de oude beroepsgerichte examenprogramma's aan. Komend schooljaar wil de school aan de wettelijke eisen van het vernieuwde vmbo voldoen, waarbij dan de sectoren plaats zullen maken voor profielen. Het aantal jongeren dat zich voorbereidt op een vmbo-diploma is de laatste jaren sterk afgenomen. Veel vaker volgen de leerlingen een mbo-1 traject. Voor de inrichting van het uitstroomprofiel kijkt de commissie voor de begeleiding niet alleen naar de intelligentie van de leerling, maar ook naar de leeftijd en de didactische voorgeschiedenis. Bovendien houdt zij er rekening mee dat de verblijfsduur meestal niet langer is dan één jaar. Een mbo-1 opleiding kan in betrekkelijk korte tijd tot een diploma leiden, waarna doorstroom op mbo-2 niveau mogelijk is. Voor de populatie van SG Harreveld met veel leerlingen die al wat ouder zijn en een leerachterstand hebben opgelopen, is een volledig vmbo-traject meestal niet meer haalbaar. Ook is het vaak moeilijk om de leerlingen voor zo'n lang traject te motiveren. Bovendien is de kans op succes beperkt, wanneer zij doorstromen naar een vervolgvoorziening waar zij minder intensieve begeleiding krijgen. De school biedt een volwaardige entree-opleiding aan die mogelijk is door een Entree Convenant met het (MBO) Graafschap College in Doetinchem. Door de toenemende eisen ten aanzien van vooral de duur van die opleiding, wordt het voor de leerlingen die korter verblijven lastiger om een volledig entree-diploma te behalen. Voor de leergebiedoverstijgende kerndoelen had de school eerder een methode die niet goed aansloeg bij de jongeren. Sinds januari heeft ze in afstemming met jeugdzorg een nieuwe methode in gebruik genomen die ze wil koppelen aan de leerlijnen leren leren en sociaal gedrag. Voor een periode van enkele weken staat een bepaald thema centraal. Aan de hand daarvan kunnen de leerlingen doelgericht vaardigheden ontwikkelen op het gebied van leren leren, leren Pagina 8 van 15
functioneren in sociale situaties, leren taken uitvoeren en werken aan een persoonlijk toekomstperspectief. Voor de sociale en emotionele ontwikkeling sluiten de leerlijnen bovendien aan bij de individuele doelen uit de zogenoemde 'my box', die de leerling in overleg met zijn mentor van jeugdzorg heeft vastgesteld. Met deze 'box' moet de leerling zelf eigenaar worden van zijn pedagogische ontwikkeling. Om de zes weken moet hij de voortgang op deze doelen aan de mentoren van groep en klas en aan zijn ouders presenteren. In de methodes voor sociale vaardigheden en maatschappijleer komen ook burgerschap en sociale integratie aan bod. In het mbo staat het vak burgerschap op het rooster. Volgend schooljaar krijgen deze ontwikkelgebieden bovendien aandacht bij loopbaanoriëntatie en begeleiding (lob), een vak dat in het vernieuwde vmbo een belangrijke plek zal krijgen. Standaard OP2 - Zicht op ontwikkeling en begeleiding De school volgt en begeleidt de leerlingen zodanig dat zij een ononderbroken ontwikkeling kunnen doorlopen. Bevindingen De school hanteert een digitaal leerlingvolgsysteem. Onderdeel van dat systeem is een format, waarin de commissie voor de begeleiding (cvb) voor iedere leerling binnen zes weken na toelating het ontwikkelingsperspectief vastlegt. Ook de beginsituatie en het proces van evalueren en nieuwe doelen stellen, wordt in dit format bijgehouden. Een deel van alle informatie rondom het ontwikkelingsperspectief wordt tevens opgenomen in het volgsysteem van jeugdzorgpartner Horizon. Zo is er voor iedere leerling één gezamenlijk perspectiefplan, waarvan de voortgang regelmatig in regiebesprekingen aan bod komt. In het huidige schoolformat voor het ontwikkelingsperspectief vragen vooral de vakoverstijgende doelen op enkele punten nadere aandacht. Zo zijn niet alle doelen concreet genoeg geformuleerd, waardoor het soms moeilijk is vast te stellen of de leerling de doelen op de vormingsgebieden behaald heeft. Bovendien ontbreekt een duidelijke relatie van deze doelen met het beoogde uitstroomprofiel en met de belemmerende en bevorderende factoren van de leerling. Bij evaluatie van het perspectief laat de cvb vervolgens niet zien welke planmatige consequenties zij trekt om leerlingen op koers te houden. Het gaat dan niet alleen om handelingsaanbevelingen om de leraren pedagogische voorwaarden te laten realiseren. Van belang is ook dat de cvb hen met de zorgpartner geïntegreerde doelen laat stellen die de leerling waar mogelijk Pagina 9 van 15
helpen om belemmeringen op te heffen. Het is een goede ontwikkeling, dat de doelen uit my box voortaan ook een plaats in het format krijgen. Waar nodig nemen de leraren bij de start referentietoetsen af om het actuele niveau van de leerling te bepalen. Om de didactische ontwikkeling te volgen, neemt de school methodeafhankelijke en methodeonafhankelijke toetsen af. Voor de sociale en emotionele ontwikkeling gebruikt ze geen genormeerd instrument. Ze scoort de voortgang op de doelen die ze voor deze ontwikkelingsgebieden heeft vastgesteld. De school voert leerlijnen in, waarmee ze in de toekomst beter kan waarborgen dat de doelen samenhang en een doorgaande lijn vertonen. Standaard OP3 - Didactisch handelen Het didactisch handelen van de leraren stelt leerlingen in staat tot leren en ontwikkelen. Bevindingen De geobserveerde lessen verliepen over het algemeen ordelijk, rustig, taak- en doelgericht. Bij de theorielessen waren weektaken in gebruik om de leerstof te plannen en het tempo te bewaken. Ter ondersteuning van de lessen werkten sommige leerlingen met tablets op of de laptop of computer. Een aantal leerlingen maakten opdrachten, terwijl ze muziek luisterden of filmpjes keken. Dat lijkt de sfeer in de klas ten goede te komen, maar helpt de leerlingen niet om een leerhouding te ontwikkelen die in een vervolgvoorziening van hen gevraagd wordt. Door de onregelmatige instroom van nieuwe leerlingen die veelal aan individuele trajecten werken, is het onderwijs minder klassikaal en vooral individueel gericht. Dit past bij de omstandigheden waarin de school het onderwijs verzorgt. Toch zijn er soms ook klassikale theorielessen, waarbij leraren aan de hand van thema's onderdelen of onderwerpen van vakken behandelen. Van klassikale praktijklessen is vaker sprake, vooral als nieuwe technieken aan de orde komen. Individuele instructie gebeurt volgens de directie zowel op initiatief van de docent als van de leerling naar aanleiding van vragen, bijvoorbeeld als er nieuwe onderwerpen aan bod komen of als uit nakijkwerk blijkt dat er bepaalde fouten zijn gemaakt. Bij de lessen die de inspectie geobserveerd heeft, was de didactische uitdaging beperkt. Leraren konden in die lessen meer kansen benutten, onder andere om de leerlingen te stimuleren zelf na te denken en oplossingen te bedenken. Pagina 10 van 15
Standaard OP8 - Toetsing en afsluiting De toetsing en afsluiting verlopen zorgvuldig. Bevindingen Voor het vmbo heeft de school een examenlicentie om zelf examens te kunnen afnemen. Zij heeft een examencommissie ingesteld die toezicht houdt op de kwaliteit van de examens en alle zaken regelt die met de examens te maken hebben. De voorzitter van de examencommissie is de locatiedirecteur. De examensecretaris is belast met het laten uitvoeren van het examenreglement, hij verzorgt alle correspondentie met betrekking tot de examens en stuurt de vakgroepen aan met de juiste informatie over alles wat met de examens te maken heeft. Per vakgroep is een coördinator verantwoordelijk voor de begeleiding van de examens en het verzamelen van alle relevante stukken t.b.v. het Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA) voor het vmbo en het portfolio voor het mbo. De vmbo examenleerlingen hebben het PTA in hun bezit. De examinatoren zijn vakleraren met een eerste- of tweedegraads bevoegdheid. Incidenteel neemt een leerling deel aan het staatsexamen. De school is bekend met de regeling die het mogelijk maakt om in bijzondere gevallen de wijze van examinering aan te passen. De afgelopen jaren waren er echter geen leerlingen die hiervoor in aanmerking kwamen. De mbo examens worden op SG Harreveld afgenomen door examinatoren van ROC Het Graafschap College. Het is een proeve van bekwaamheid, waarvoor de school de leerlingen kort voor het examen als extraneus aanmeldt. Een leerling kan slechts aan deze proeve deelnemen, als zijn stage en portfolio als voldoende beoordeeld zijn. Onderwijsresultaten Standaard OR1 - Resultaten De school behaalt met haar leerlingen leerresultaten die ten minste in overeenstemming zijn met de gestelde norm. Bevindingen Wanneer de behandeling stopt, verlaten de leerlingen de school. Dat betekent voor een deel van de leerlingen dat zij wel op weg geholpen zijn naar een diploma, maar geen examen kunnen doen. Zij verhuizen dan naar een ander deel van het land, vaak naar Zuid-Holland waar de meeste leerlingen vandaan komen. In 2015 was er één leerling die opging voor een volledig vmbo-diploma, naar het niet behaald heeft. In dat jaar slaagden 28 leerlingen voor een mbo-1 diploma. In 2016 waren er acht examenkandidaten voor een vmbo-diploma die alle het diploma behaald hebben. In dat jaar slaagden 23 leerlingen voor een Pagina 11 van 15
mbo-1 diploma. De mbo leerlingen worden enkele weken voor examinering aangemeld. De school weet dan zeker dat de jongeren het diploma zullen behalen. De school houdt geen totaaloverzicht bij of de trajecten van alle - ook de niet-examen - leerlingen volgens plan verlopen zijn. Ook heeft ze geen standaard voor opbrengsten geformuleerd, waartegen zij jaarlijks de resultaten van de leerlingen op schoolniveau kan concluderen of zij haar doelstellingen bereikt heeft. Standaard OR3 - Vervolgsucces De bestemming van de leerlingen na het verlaten van de school is bekend en voldoet ten minste aan de verwachtingen van de school. Bevindingen Conform de afspraak met de inspectie voor vso-scholen met zogenoemde residentiële leerlingen gaat de school tot een half jaar na schoolverlaten na of de leerlingen zich met succes in hun vervolgbestemming weten te handhaven. Daarvoor neemt ze telefonisch contact op met de vervolgscholen. De data registreert ze in een geautomatiseerd systeem, dat tot evaluaties en analyses leidt. De informatie die de school hiermee verwerft, heeft tot nu toe geen aanleiding gegeven voor verbeteracties. De factoren die een vervolgsucces in de weg staan, hangen meestal samen met de persoonlijke omstandigheden van de leerling, waarop de school geen invloed heeft. Ook is de invloed van de school op de vervolgresultaten moeilijk vast te stellen, aangezien de meeste leerlingen niet langer dan een jaar op Scholengemeenschap Harreveld gezeten hebben. Kwaliteitszorg en ambitie Standaard KA1 - Kwaliteitszorg De school heeft een stelsel van kwaliteitszorg ingericht en verbetert op basis daarvan het onderwijs. Bevindingen Een werkwijze is in ontwikkeling om op schoolniveau resultaatgegevens te verzamelen en te duiden om waar nodig verbeteracties uit te zetten en doelen te plannen voor schoolontwikkeling. In verband hiermee wil de school voor alle vak- en vormingsgebieden streefniveaus benoemen. De school analyseert al wel de examenresultaten, onder andere door cijfers voor het schoolexamen met die van het centraal schriftelijk eindexamen te vergelijken. Ook gaat ze per examenvak en per docent na of leerlingen de resultaten behalen die van hen verwacht mogen worden. Een lc-docent is verantwoordelijk gemaakt voor de kwaliteit van de portfolio's die leerlingen Pagina 12 van 15
moeten maken die mbo examen willen doen. Evaluatie heeft uitgewezen dat voor een goed portfolio zelfreflectie doorslaggevend is, een vaardigheid waarover de leerling meestal onvoldoende beschikken. Daarom heeft de school nu speciaal voor zelfreflectie een begeleidingsuur ingeroosterd. Diverse leraren zijn in opleiding, omdat zij niet over de juiste bevoegdheid beschikken om een bepaald vak te mogen geven. Het betreft onder andere twee leraren die een vierjarige opleiding volgen voor zorg en welzijn. Deze sector heeft de school nog niet zo lang geleden toegevoegd vanwege de toename van het aantal meisjes. Onbevoegde docenten werken onder regie, maar niet altijd in de directe nabijheid van een bevoegde collega. De uren die leerlingen bij werkmeesters doorbrengen in de erkende leerwerkbedrijven die de school 'in huis' gehaald heeft, beschouwt de directie als stage-uren. De inspectie zal een toetsing uitvoeren om vast te stellen of er op het gebied van bevoegd lesgeven in voldoende mate sprake is van naleving van wet- en regelgeving. Pagina 13 van 15
Pagina 14 van 15
3 VERVOLGTOEZICHT De Inspectie van het Onderwijs handhaaft voor Scholengemeenschap Harreveld, locaties Anker (JeugdzorgPlus) en Prisma (Jeugdzorg) het basisarrangement. Dit betekent dat de inspectie op dit moment geen reden heeft om het toezicht te intensiveren. Het basistoezicht bestaat uit een jaarlijkse risicoanalyse en eventueel een themaonderzoek of een verificatieonderzoek als onderdeel van het vierjaarlijks onderzoek naar bestuur en scholen. De inspectie ziet aanleiding de naleving van wet- en regelgeving met betrekking tot artikel 3 van de Wet op de expertisecentra (WEC) te toetsen. Het wetsartikel heeft betrekking op de inzet van bevoegde leraren. Over de conclusies van deze toetsing ontvangt het bestuur een aparte brief. Pagina 15 van 15