VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL DE TUIMELAAR Locatie : Plaats : Diemen Registratienummer : 3233867 Onderzoeksnummer : 14988 Datum onderzoek : 08-07-2011 Datum vaststelling rapport : 11-10-2011 VVE-rapport 14988 Onderzoeksdatum: 08-07-2011 Pagina 1 van 7
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie peutergroepen: Aantal peuters in groep a: 11, waarvan 3 doelgroeppeuters Aantal peuters in groep b: 15, waarvan 2 doelgroeppeuters Aantal peuters in groep c: 16, waarvan 1 doelgroeppeuter VVE-rapport 14988 Onderzoeksdatum: 08-07-2011 Pagina 2 van 7
2. HET TOTAALBEELD Peuterspeelzaal is gehuisvest in een lokaal van basisschool De Duif. Tot 2007 was De Tuimelaar een zelfstandige peuterspeelzaal. De sterke punten van liggen in de betrokken houding van de leidsters en de mogelijkheden die zij de kinderen bieden om hun spel en taal te verrijken. Daarnaast zijn veel onderdelen van het aanbod, het pedagogisch en educatief handelen voldoende ontwikkeld. De ouders geven aan tevreden te zijn over het effect van het aangeboden programma. Volgens de ouders ondersteunt het aangeboden programma de taalontwikkeling en het leren (samen)spelen van hun kind. Verder zijn zij enthousiast over de kindvriendelijke sfeer en het gestructureerde klimaat in de speelzaal. Verbeterpunten zijn er ook. Deze liggen op het gebied van de inrichting van de speelomgeving (nog te weinig talig) en op het doelbewust differentiëren (met name voor de sterkere peuters). Daarbij komt dat de leidsters momenteel nog weinig noteren, noch als het gaat om de planning noch als het gaat om de extra begeleiding van de peuters. Dit bemoeilijkt een evaluatie van de wijze waarop gewerkt wordt met het VVE-programma en is wellicht ook van invloed op de effecten ervan. In Diemen evalueren de VVE-locaties de kwaliteit van VVE in een jaarlijkse monitor. Echter binnen de kwaliteitszorg heeft de peuterspeelzaal in mindere mate aandacht voor VVE. De voorschool heeft geen zichtbare verbeterplannen laten zien, anders dan een opleidingsplan. De contacten tussen en De Duif zijn goed en er is sprake van een warme overdracht. Maar de doorgaande lijn met de vroegschool is een ontwikkelpunt. De thema s zijn gedeeltelijk op elkaar afgestemd, maar de inhoudelijke samenwerking is nog beperkt. 3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS Naam gemeente Diemen A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 3 A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie getoetst 3 A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Puk & Ko A1.2 Wat is de kwaliteit van het programma? 3 A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") 3 A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) 3 A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor 2,5 jaar VVE? A5 Kwaliteit beroepskrachten A5.2 Alle beroepskrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) 3 A5.3 Alle beroepskrachten spreken voldoende Nederlands 3 A5.4 Alle beroepskrachten zijn toereikend geschoold (voor het vve-programma) 3 A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 3 VVE-rapport 14988 Onderzoeksdatum: 08-07-2011 Pagina 3 van 7
(A0.1) Er is een recent GGD rapport beschikbaar op de peuterspeelzaal, waarin ook het ambitieniveau vermeld staat. (A5.4) De beide beroepskrachten zijn toereikend geschoold in het VVE-programma. De voorschool heeft weinig kinderen met leerlingengewicht (6 van de 42). Maar in werkelijkheid komen er voor een groot deel ook kinderen binnen met een verscheidenheid aan problematiek. Dit betreft NT2- kinderen, waarvan de ouders niet of nauwelijks Nederlands spreken. Maar gezien de opleiding van de ouders is er geen gewicht toegekend. B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 3 B3 Intake 2 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 3 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voorschool 3 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 2 B7 Rekening houden met de thuistaal 3 (B1) Peuterspeelzaal heeft nog weinig inzicht in de kenmerken van de ouderpopulatie. De analyse van de ouder- en kindkenmerken vraagt nog om een verdiepingslag. Op basis van dergelijke analyse kunnen de wensen van de ouders en de eigen doelstellingen concreter geformuleerd worden om sturing te kunnen geven aan de inhoud van het ouderbeleid. (B3)Een intakegesprek vindt mondeling plaats. De leidsters hebben eigenhandig een formulier ontwikkeld om zo meer inzicht te krijgen in de kindkenmerken. Vanuit de welzijnsorganisatie krijgen zij alleen inzicht in de organisatorische kenmerken van het gezin. Het ontwikkelen van een intakeformulier waarop de volgende aspecten vermeld staan: samenstelling van het gezin en de plaats van het kind daarin, bijzonderheden van de ontwikkeling van het kind, gezondheid en (opvallende) gedragskenmerken van het kind, alsmede de wijze van opvoeden en het stimuleren van de ontwikkeling, ontbreekt. (B4) Het programma Puk & Ko heeft een oudercomponent waarvan de leidsters gebruik maken. De leidsters benoemen dat het gebruik hiervan weer een impuls kan gebruiken. Het vaststellen van doelen omtrent ouders en ontwikkelingstimulerende thuisactiviteiten kan hierbij als hulpmiddel dienen. Het is belangrijk om bij de VVE-activiteiten van de speelzaal de ouders te betrekken en hen te stimuleren deze activiteiten ook thuis te doen om zo het rendement van VVE te verdubbelen en hen te betrekken bij de ontwikkeling van hun kind. Wat willen we bereiken en wat is daarvoor nodig? (B6) Een ontwikkelpunt is om twee keer per jaar een formeel moment met ouders te plannen om een gesprek te voeren over de ontwikkeling van hun kind. Momenteel vinden deze gesprekken met name plaats tijdens het haal en breng moment. C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma 3 C1.2 Werken met een doelgerichte planning 2 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend 3 C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 2 C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters is respectvol 3 C2.2 De leidsters hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen 3 C2.3 De leidsters stimuleren de sociale vaardigheden en de persoonlijke 3 competenties van de kinderen C2.4 De leidsters tonen respect voor de autonomie van het kind 3 VVE-rapport 14988 Onderzoeksdatum: 08-07-2011 Pagina 4 van 7
C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend 3 C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar 3 afgestemd C3.2 Er worden effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling 3 uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen 3 C3.4 De leidsters stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en verrijken 3 het spelen en werken C3.5 De leidsters bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag (strategieën) bij 3 de kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters met de kinderen is responsief 3 C3.7 De leidsters stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van 2 de individuele kinderen (C1.2 en C1.4) De leidsters werken met een jaarplanning, waarin duidelijk aangegeven wordt welke thema's van het VVE-programma wanneer in het jaar aangeboden worden. Per week wordt er ook een planning gemaakt van de activiteiten die worden aangeboden. In onvoldoende mate wordt bijgehouden met namenlijsten of de peuters ook daadwerkelijk de activiteit uitvoeren. Een punt van aandacht ligt bij het evalueren en bijstellen als blijkt dat de activiteit meer of minder aandacht nodig heeft. Nu is niet inzichtelijk welke (tussen)doelen aan bod komen en in hoeverre er sprake is van afstemming van de activiteiten op de ontwikkelingsbehoefte van de groep en van individuele kinderen. Beide indicatoren zijn dan ook als ontwikkelpunten aangemerkt. (C2) De leidsters treden de peuters in gedrag en taalgebruik open en met respect tegemoet. Uit de reacties van de kinderen blijkt dat zij zich gewaardeerd voelen. (C2.5) De inrichting van de ruimte voldoet aan de norm. De huishoek springt vriendelijk en uitdagend in het oog, met een onder- en bovenverdieping. De themahoek is aangepast aan het thema, net zoals de boeken in de kast. Peuters zijn ware onderzoekers. Wat, hoe en waarmee ze willen spelen en waarmee ze willen exploreren verandert voortdurend met hun ontwikkeling. En elk kind heeft hierbij zijn eigen voorkeuren en tempo. Als kinderen de mogelijkheid krijgen zelf na te denken over mogelijke oplossingen en zelf bezig te zijn met materialen kunnen ze zich goed ontwikkelen. Bij het inrichten van de speelomgeving voor peuters is deze behoefte om te spelen en te ontdekken het uitgangspunt. Veel punten zijn bij goed verwerkt. Een puntje op de i kan nog gezet worden ten aanzien van het labelen. (C3.1) Er zijn vaste afspraken in het team over de taakverdeling tussen de beide leidsters binnen een groep, waardoor het handelen van de leidsters op elkaar is afgestemd. In de dag-/ weekplanning staan gerichte activiteiten volgens de Puk & Ko methode gepland. De leidsters betrekken, stimuleren en begeleiden de peuters bij de interactie door het stellen van open vragen en door het kind te prikkelen om na te denken. De leidsters voeren gesprekken over zaken die spelen in de belevingswereld van de peuter. (C3.7) Een ontwikkelpunt in het educatief handelen is de afstemming op verschillen in ontwikkelingsbehoeften van kinderen. De leidsters overleggen mondeling over hoe de activiteiten af te stemmen, maar leggen de uit te voeren activiteiten niet planmatig vast. Hierdoor is reflectie niet mogelijk. Bovendien ontbreekt een koppeling tussen de resultaten uit de kindobservaties en planning van doelgerichte activiteiten. D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 3 D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en 2 het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 2 VVE-rapport 14988 Onderzoeksdatum: 08-07-2011 Pagina 5 van 7
D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 2 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig 3 hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de 3 voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra 2 zorg bijhouden (D1.1) Aan de hand van de observatielijst van Puk & Ko wordt elk kind in totaal vier keer geobserveerd, waarna er uit vier verschillende dimensies van sociale ondersteuning hulp door de pedagogisch medewerkers kan worden geboden. (D1.2) De leidsters weten welke peuters voor ondersteunende activiteiten in aanmerking komen. Deze begeleiding wordt ook uitgevoerd. De inspectie heeft hier voorbeelden van gezien tijdens het onderzoek. Maar de leidsters slagen er nog niet altijd in om voor deze peuters een plan op te stellen waarop duidelijk de beginsituatie vermeld staat (naar aanleiding van de observatielijsten) en de doelen die de leidsters voor een peuter willen bereiken. De planmatigheid waarmee de leidsters aan de ontwikkeling werken, is daarom nog een ontwikkelpunt. (D1.3) Ook de evaluatie van het effect van de extra begeleiding verdient nog aandacht. Omdat niet altijd duidelijk staat beschreven welke doelen de leidsters voor ogen hebben, is het achteraf moeilijk om te bepalen of die begeleiding succes heeft gehad. (D2.3) De leidsters zijn niet altijd tevreden over de terugkoppeling van en samenwerking met externe hulpverleners. Vaak moeten de leidsters zelf het initiatief nemen om te horen hoe de hulpverlening verloopt en hoe zij hier het best op kunnen voortborduren in de peuterspeelzaal. E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de voorschool 3 E2 De voorschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig 2 E3 De voorschool evalueert de opbrengsten van alle kinderen 2 E4 De voorschool formuleert op basis van evaluaties verbetermaatregelen en 2 voert die aantoonbaar en planmatig uit E5 De voorschool borgt de kwaliteit van haar educatie 2 (E1 t/m E5) In Diemen is regelmatig overleg in de projectgroep VVE. Hierin zitten de beleidsmedewerker VVE en de coördinator VVE van de gemeente Diemen, de coördinator peuterspeelzaalwerk Stichting Welzijn Diemen en de coördinatoren van de scholen. In dit overleg stellen de vertegenwoordigers beleid op, evalueren beleid en bespreken de jaarlijkse monitor VVE. Het systeem van kwaliteitszorg is in ontwikkeling. De inspectie constateert dat op centraal niveau inspanningen worden geleverd om de voorwaarden te realiseren voor een goede uitvoering van VVE. Op de peuterspeelzalen zijn de leidsters voldoende tot goed geschoold. Bovendien zijn in algemene zin afspraken vastgelegd over de uitvoering van het VVE-programma en het gebruik van het peutervolgsysteem. Desondanks concludeert de inspectie dat de kwaliteitszorg bij de uitvoering van VVE nog versterkt kan worden. Weliswaar worden evaluatieve activiteiten ondernomen, in specifieke zin hebben zij echter te weinig betrekking op de kwaliteit van de uitvoering van het programma, de effecten van de beschikbare en bestede tijd, de kwaliteit van het pedagogisch en educatief handelen van pedagogisch medewerkers, het ouderbeleid en de participatie van ouders en de resultaten c.q. uitkomsten van specifieke zorg voor kinderen. Met behulp van instrumenten en de ondersteuning van externe instanties wordt hier stapsgewijs vorm en inhoud aan gegeven. VVE-rapport 14988 Onderzoeksdatum: 08-07-2011 Pagina 6 van 7
Reeds uitgevoerde evaluaties resulteren vooral in aantoonbare verbetermaatregelen gericht op scholing en professionalisering. Een ontwikkelpunt is om verbeteronderwerpen uit te werken in een concreet en meetbaar plan van aanpak. Bovendien is het van belang een systematiek te ontwikkelen om de opgebouwde kwaliteit binnen de peuterspeelzaal te borgen. De evaluatie is nog niet specifiek gericht op de kwaliteit van voor- en vroegschoolse educatie, al zijn wel deelaspecten in protocollen herkenbaar. Het nader uitwerken (evaluatie) van de VVE is een ontwikkelpunt. Dit geldt ook voor de evaluatie van de opbrengsten van VVE. Deze maken nog geen deel uit van het kwaliteitszorgproces. F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 3 F2 Voldoende kinderen stromen door naar een vroegschool 3 F3 De voorschool zorgt voor een warme overdracht 4 F4 Het aanbod van de voor- en vroegschool is op elkaar afgestemd 2 F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en 2 vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met ouders om te gaan op de voor- en de vroegschool is op 2 elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg zijn op de voor- en vroegschool op elkaar 3 afgestemd (F3) Een voorbeeld voor anderen is de wijze waarop de warme overdracht plaatsvindt. De leidster en de intern begeleider van basisschool De Duif hebben een keer per kwartaal overleg over de ontwikkeling van de kinderen, en bespreken welke kinderen welke zorg hebben gehad. Zo kan De Duif een juiste groepsindeling waarborgen. (F4) De leidsters en de leraren hebben een paar gemeenschappelijke thema s opgenomen, zoals het thema, kerst, carnaval, eten en drinken als ook het thema circus. De voor- en vroegschool ronden de bovenstaande thema s ook gezamenlijk af. Echter van een doorgaande lijn in het aanbod is nog geen sprake. (F5) Op beide locaties heerst een prettige en open sfeer waarin veel belangstelling voor het wel en wee van de kinderen is. Inhoudelijk overleg over bijvoorbeeld de woordenschatdidactiek of over de informatie aan ouders moet nog van de grond komen. De verwachting op zowel De Duif als op De Tuimelaar is dat de nieuwe Brede School in 2013 hier meer kansen voor gaat bieden. Toch kunnen de leraren en leidsters nu ook al meer bij elkaar over de vloer komen om de eenheid van handelen te vergroten. (F6) De Duif en gaan naar eigen inzichten om met de ouders. Zij hebben beiden nog geen gericht ouderbeleid voor kinderen die VVE nodig hebben. Ook dit is een ontwikkelpunt voor beide locaties. (F7) Zoals gezegd hebben de leidsters en de intern begeleider regelmatig overleg en komt de intern begeleider ook in de peuterspeelzaal. Hierdoor is er lijn gebracht in de wijze waarop beide locaties omgaan met zorgkinderen. 4. VERVOLGAFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport 14988 Onderzoeksdatum: 08-07-2011 Pagina 7 van 7