Werkstuk door een scholier 2235 woorden 23 oktober 2003 6,5 26 keer beoordeeld Vak Biologie 1. Het Heelal Wanneer we s nachts naar de inktzwarte hemel turen, kijken we in feite ver in de ruimte, in de diepte van het heelal of het universum. Alle dingen die bestaan, de Aarde, de Maan, de Zon, de planeten, de sterren, de melkwegstelsels en ook de ruimte zelf, vormen samen het heelal. We weten een heleboel over het heelal en de hemellichamen. Maar niemand weet precies hoe het heelal is ontstaan. Maar wel denken veel wetenschappers dat het heelal is ontstaan door een grote explosie die de oerknal (of Big Bang ) wordt genoemd en ongeveer 14 miljard jaar geleden plaats vond. De oerknal was een explosie van alle materie in het Heelal die waren samengeperst in een klein gebied waar het meer dan tien miljard graden was. De materie explodeerde zo snel dat in een honderdste van een seconde het Heelal zo groot was als de Zon en het werd steeds groter. Wetenschappers hebben ontdekt dat de materie en groepen sterren zich nog steeds verder van elkaar verwijderen. Maar ze bewegen zich nu wel veel langzamer dan vlak naar de oerknal. Er zijn nu nog steeds resten van de oerknal. Want de wetenschappers hebben ook ontdekt dat de gemiddelde temperatuur van het Heelal 3 C boven het absolute nulpunt is, en dat is de laagst mogelijke temperatuur. Deze warmte zou nog van de oerknal afkomstig kunnen zijn die nog steeds aan het afnemen is. 2. Wat zijn sterren Als je vanaf de aarde naar de sterren kijkt zijn het kleine lichtgevende puntje. Maar in werkelijkheid zijn ze erg groot. Het zijn net zulke hemellichamen als onze Zon. Sterren bestaan uit hete gassen die net zoals de zon energie afgeven in de vorm van licht, warmte en andere straling. De sterren lijken zo klein omdat ze zo ver van ons af staan. Zelfs dichtbij gelegen sterren zijn meer dan 40 miljoen km van ons vandaan. Een lichtstraal die van deze sterren komt, heeft 4 jaar nodig om ons te bereiken. Daarom zeggen sterrenkundigen dat deze sterren op een afstand van 4 lichtjaren van ons vanaf staan. Een lichtjaar is een eenheid om de afstanden in de ruimte te meten. (1 lichtjaar is de afstand die het licht van de ster in een jaar aflegt dat is ongeveer 9,46 biljoen kilometer) 3. Geboorte en dood van sterren Sterren ontstaan in de grote gas- en stofwolken die door de melkwegstelsels zijn verspreid. Ze beginnen te schijnen wanneer hun kern gaat branden. Hoe groter en helderder een ster is, des te korter is de levensduur en des te spectaculairder de dood. Sterren zoals de zon gaan een rustige dood tegemoet. Ze https://www.scholieren.com/verslag/12200 Pagina 1 van 5
krimpen ineen tot een supercompacte witte dwerg die net zo klein is als een planeet. De zwaardere sterren gaan uit met een grote klap. Ze blazen zichzelf op in een ontzagwekkende supernova-explosie en schijnen daarbij voor korte tijd bijna net zo helder als een melkwegstelsel. 4. Sterrenbeelden Een aantal van de meest heldere sterren vormen bepaalde patronen aan de hemel. Deze patronen noemen we sterrenbeelden of ook wel gesternten. De sterrenbeelden waren meestal de sterren die goed te vinden en te zien waren. De mensen trokken daar dan lijntjes tussen dan werd het figuur een dier, mens of voorwerp. De eerste sterrenkijkers woonden in het oude Babylon (dat ligt in Perzië). Zij gaven aan alle sterrenbeelden die ze konden zien een naam waar ze het patroon van de sterren op vonden lijken dat waren de sterren die in de noordelijke sterrenhemel lagen omdat Perzië aan de Noordelijke kant van de evenaar ligt konden zij alleen die sterren zien. Je hebt ook nog een Zuidelijke sterrenhemel en die kun je zien als je aan de Zuidkant van de evenaar bent. Deze namen werden overgenomen in het oude Egypte, Griekenland en Rome. De Latijnse namen voor de sterrenbeelden worden nu nog steeds gebruikt. Zo heet de grote beer in het Latijns: Ursa Major en de kleine beer: Ursa Minor. Sommige sterrenbeelden hebben de naam van een held zoals Hercules en Orion (de machtige jager.) Sommige afzonderlijke sterren binnen een sterrenbeeld hebben een eigen naam (zo wordt de helderste ster in het sterrenbeeld de Grote Hond bijvoorbeeld Sirius genoemd.) In het algemeen geven astronomen (dat zijn sterrendeskundigen) aan elke ster in een sterrenbeeld een Griekse letter in plaats van een naam. Welke letter wordt gebruikt, hangt af van de helderheid of de plaats van een ster. De helderste ster krijgt meestal de letter alfa (a) en de volgende de letter bèta (b), en ga zo maar door. Om de helderheid van een ster te meten, wordt gebruik gemaakt van een systeem wat de oude Grieken hebben bedacht. De Grieken maakten 6 soorten groepen sterren in volgorde van helderheid: 1 voor de meest heldere ster en 6 voor de minst heldere ster. Sterren die buitengewoon helder zijn, krijgen een negatief cijfer ( bijv. 1.45). Sterren die alleen met een telescoop kunnen worden gezien, krijgen een cijfer die hoger is dan 6. De mensen uit het oude Babylon bedachten ook verhalen om te verklaren hoe de sterrenbeelden ontstaan waren. In totaal hebben 88 sterrenbeelden een naam gekregen. Ongeveer de helft daarvan is zichtbaar bij heldere nachten. Op de plaat hierboven zijn de 12 sterrenbeelden of de dierenriem. De grote beer (Ursa Major in het Latijns) is één van de grotere sterrenbeelden. De sterren van Grote beer zijn erg helder.de grote beer bestaat uit nog een sterrenbeeld het steelpannetje, maar de sterren van het steelpannetje vormen eigenlijk maar de helft van het sterrenbeeld. Het sterrenbeeld heeft zijn naam wellicht te danken aan zijn hoge noordelijke plaats aan de sterrenhemel. Alleen een beer kan op die grote (koude) hoogte overleven. Het sterrenbeeld heeft zijn naam reeds gekregen in de oudheid maar het is opvallend dat bijvoorbeeld de Oude Grieken en een aantal Indianenstammen er beide een beer inzagen. De Kleine beer (Ursa Minor in het Latijns) is lang niet zo helder en bijzonder dan de Grote beer. Hij is bekend geworden omdat de poolster (deze ster staat altijd naar het noorden gericht) een deel van de Kleine beer uitmaakt (de kleine beer staat in het sterrenbeeld op zo n kop) 5. Het melkwegstelsel https://www.scholieren.com/verslag/12200 Pagina 2 van 5
De sterren staan niet zomaar willekeurig verspreidt in de ruimte. Ze zijn gegroepeerd in grote ronddraaiende eilanden van sterren die we melkwegstelsel noemen. Alle sterren die we aan de hemel zien, maken deel uit van onze eigen melkwegstelsel. Onze Melkweg is een van de misschien wel honderd biljoen melkwegstelsels in het heelal. Elke stelsel bestaat uit miljarden sterren. De meeste stelsels leiden een relatief rustig leven en geven een tamelijk constant lichtschijnsel. Er zijn echter ook melkwegstelsels die veel actiever zijn. Er zijn 3 soorten melkwegstelsels: spiraalvormige stelsel: Van boven af gezien lijken spiraalvormige stelsel op grote draaikolken met lange spiraalarmen van sterren. Van de spiraalvormige stelsels ligt de Andromedanevel het dichts bij onze Melkweg: meer dan 2 miljoen lichtjaren van de aarde af..elliptische stelsels (de Elliptische stelsels hebben een eivormig figuur) lijken op spiraalvormige stelsels, maar de armen ontbreken. Mem denkt wel dat ze bestaan uit oude en stervende sterren.. Onregelmatige stelsels kunnen diverse vormen hebben. Ze zijn kleiner dan onze Melkweg. Men denkt wel dat ze bestaan uit jonge, pasgevormde sterren. Vlakbij onze melkwegstelsel zijn 2 andere melkwegstelsels die heten Grote Kaapwolk en de Kleine Kaapwolk. Deze melkwegstelsels hadden en hebben geprobeerd samen te klonten dat is nog niet gebuurt maar als In de toekomst deze melkwegstelsels in de toekomst groter worden kan het gebeuren dat ze dan gaan samen klonten. In ons Melkwegstelsel zijn de meeste sterren gegroepeerd in vanuit het middelpunt afbuigende of spiralende armen. Zou je het van de rand kunnen bekijken zou het er ongeveer zo uitzien (zie plaatje) Als je de Melkweg aan de hemel ziet, zie je in feite een dwarsdoorsnede van de schijf van ons Melkwegstelsel. 6. Kleuren van sterren Oude sterren zijn sterren die soms wel 10 tot 15 miljard jaar oud zijn. Dit kun je zien aan de kleur van een ster. Een witte ster is bijvoorbeeld erg jong en een rode ster erg oud. De kleur van een ster vertelt ons ook iets van de temperatuur van een ster. Witte of blauwe sterren zijn erg heet, maar rode sterren zijn weer erg koud. Rode sterren hebben een temperatuur tot 4000 graden Oranje sterren hebben een temperatuur tot ongeveer 5000 graden Gele sterren hebben een temperatuur van 5500 tot 8000 graden Blauw witte sterren hebben een temperatuur van 10.000 tot 20.000 graden Blauwe sterren hebben een temperatuur van 20.000 tot 50.000 graden 7. Sterrenhopen Veel sterren reizen in groepen door de ruimte. Sommige met zijn tweeën of drieën, andere in groepen van honderden of duizenden sterren. We noemen dit sterrenhopen. In veel groepen staan de sterren vrij ver uit elkaar: die noemen we opensterrenhopen. Maar in andere zitten ze dicht opeengepakt: dan spreken we van bolvormige sterrenhopen. Sterrenhopen bevinden zich verspreid in en tussen de sterrenbeelden. https://www.scholieren.com/verslag/12200 Pagina 3 van 5
8. Asteroïden Na de vorming van de planeten, zo n 5.000 miljoen jaar geleden, zijn er een heleboel brokken steen en ijs overgebleven. Het grootste gedeelte van deze brokstukken cirkelen nu in een brede strook rond de Zon, tussen de banen van Jupiter en Mars. Dit zijn de asteroïden, of kleine planeten. Er zijn tot nu toe duizenden asteroïden ontdekt. Deze verschillen in grootte van 1 tot duizend km in doorsnee. Al ze in aanraking komen met de zon verdampt het ijs en de steen gaat branden dan is de asteroïde een komeet geworden die je kunt zien s avonds en ook overdag. Fraaie opname van komeet Kohoutek Als een komeet instort op aarde komt ontstaat er een groot gat in de aardbodem. Dat kun je goed zien op het plaatje hiernaast. Dit is de Barringer-Krater bij Winslow (dat ligt in de USA) Deze krater heeft bijna de vorm van een cirkel en heeft een diameter van 1,2 km en een diepte van 170 m. De meteoriet die deze, krater heeft veroorzaakt moet een grootte van 30 m en een gewicht van minstens 150.000 ton hebben gehad. 9. Sterrenkunde Sterrenkundigen bestuderen de sterren met het blote oog, met verrekijkers, telescopen, antennes, elektronische sensoren en allerlei andere apparatuur. Ze werken in sterrenwachten of observatoria. De meeste sterrenwachten liggen in een hoge, droge omgeving. Daar zijn ze boven het dikste en vuilste deel van de atmosfeer. In een droog klimaat is de lucht minder vochtig en de kans op bewolking kleiner. Telescopen vormen het belangrijkste gereedschap van sterrendeskundigen. De Italiaanse sterrendeskundige Galilei werkte in 1608 er als eerste mee. Hij gebruikte een telescoop waarin met glazen lenzen het licht werd opgevangen en scherpgesteld. Zo n telescoop heet een refractor. Tegenwoordig wordt vooral gewerkt met reflectoren, telescopen waarin spiegels het licht opvangen. Sommige hebben spiegels met een doorsnede van wel 6 meter. Kitt Peak Observatoria is een van de beste sterrenwachter ter wereld. Het is gelegen op een berg in de woestijn van Arizona. In de koepels bevinden zich enorme spiegeltelescopen. 10. Nevels Een nevel is een grote wolk van stof en gas in de ruimte. Er zijn veel van die nevels. Sommige stralen zelfs licht uit. Andere weerkaatsen het licht van sterren uit de buurt. Nog andere stralen helemaal niet, maar we weten dat ze er zijn omdat ze het licht afdekken van sterren die zich erachter bevinden. Er zijn verschillende soorten nevels. Hun naam zegt iets over de vorm van de nevels 11. Eise Eisinga Vroeger dachten de mensen dat als er 4 planeten op één lijn stonden dat de wereld dan zou vergaan. Dat https://www.scholieren.com/verslag/12200 Pagina 4 van 5
gebeurde ook in het voorjaar van 1774. Daarom bouwde Eise Eisinga (die van beroep wolkammer was) In zijn woonkamer het planetarium (het heelal) om aan de mensen te laten zijn wat er werkelijk in de hemel gebeurde. De zolder boven de woonkamer heeft hij helemaal verbouwd tot een mechanisch aangedreven schaalmodel van het zonnestelsel. Het handgemaakte raderwerk bestaat uit hoepels en schijven eikenhout met duizenden handgesmede spijker erin. Hij gebruikte om dit alles in elkaar te zetten eenvoudig gereedschap zoals: zaagjes, hamers en handboren. Toen alles klaar was waren er zeven jaren voorbij gegaan. Vanuit de woonkamer zag het er zo uit Eise Eisinga had 7 grote ringen in het plafond gemaakt voor al de 6 planeren die je met het blote oog kan zien. De zevende ring had hij alle dagen van het jaar op geverfd zo dat je kunt zien wat voor dag het was. De planeten hing hij aan draden die door de sleuven konden draaien. Hij verfde naast de planeet hoe lang die over een jaar deed. Boven zijn bedstee had hij ook nog allemaal klokjes hangen die laten zien hoe laat de maan onder gaat en hoe laat hij weer op komt. En hoe de sterrenbeelden vandaag stonden. Eise Eisinga had de gewichten en de slinger voor het hele planetarium in de bedstee gehangen zodat hij ze elke keer voor dat hij naar bed ging ze kon opladen. Maar toen moest Eise Eisinga een keer weg en hij vergat de gewichten op te halen. Zo kon zijn vrouw dus niet in de bedstee komen. Zo n vrouw was toen zo boos dat ze de gewichten er af knipte en de slinger eraf haalde. Toen Eise Eisinga weer thuis kwam stond zo n planetarium stil. Hij besloot toen de slinger en de gewichten in de klerenkast te hangen. Er kwamen veel mensen kijken naar het planetarium. Zelfs de koning Willem de 3 kwam langs voor een bezoek. Hij wou het planetarium kopen van Eise Eisinga en dat heeft hij ook gedaan. Nu is het een museum geworden. Ik weet dit allemaal omdat ik er in de vakantie ben geweest speciaal voor mijn spreekbeurt en werkstuk. https://www.scholieren.com/verslag/12200 Pagina 5 van 5