Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade Van Auteurs ProRail Vervoer en Dienstregeling, Vervoersanalyse en Geraldine Woestenenk / Hans Westerink Kenmerk 3077089 Versie 1.0 Datum 12 april 2012 Bestand EDMS-#3077089-v1F-OBV_capaciteitsanalyse_Emmen_Lutterade Status Vrijgegeven door MT VACO
Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Knelpunten 4 2.1 Geluid 4 2.2 Onderhoudsrooster 6 3 Kansrijke oplossingsrichtingen 7 3.1 Oplossingsrichting 1: geluidwerende maatregelen 7 3.1.1 Indicatie maatregelen en kosten 7 3.2 Oplossingsrichting 2: inzet stiller materieel 7 3.3 Oplossingsrichting 3: aanpassen milieuvoorschriften Hengelo 10 3.4 Oplossingsrichting 4: tijdligging en herroutering 10 3.5 Toekomstige ontwikkelingen 11 3.5.1 Treinlengte van 10 wagens 11 3.5.2 Maximaal mogelijk goederenvervoer 13 4 Conclusies en adviezen 13 4.1 Conclusies 13 4.2 Adviezen 14 Foto voorpagina: Vincent Moolenaar Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 2/19
1 Inleiding Op basis van een overbelastverklaring voert ProRail capaciteitsanalyses uit. Deze analyses geven oplossingsrichtingen voor het geconstateerde probleem en een advies op welke wijze een nadere uitwerking van één of meerdere kansrijke oplossingen mogelijk is. Het uitwerken van kansrijke oplossingen vindt plaats tijdens een vervolgstap in een capaciteitsvergrotingsplan. Deze procedure is vastgelegd in de Europese richtlijn 2001/14, artikel 25 en 26. Op 28 oktober 2011 is een overbelastverklaring afgegeven voor het traject Emmen Mariënberg Almelo Hengelo Zutphen Arnhem Nijmegen Venlo Roermond Sittard - Lutterade. DB Schenker heeft capaciteit aangevraagd voor dagelijkse goederentreinen van Lutterade DSM naar Emmen v.v. via deze route. Voor 2012 ligt de vraag voornamelijk in de nachtperiode. Het gaat per werkdag om 1 trein per richting, bestaande uit 7 wagons en een locomotief. Op termijn kan de trein groeien naar 10 wagons en een locomotief per richting. De overbelastverklaring is weergegeven in bijlage 1. De capaciteitsaanvraag levert 3 soorten van conflicten; De goederentreinen in de gewenste dienstregeling versus onderhoudsrooster op de baanvakken Zutphen Hengelo en Roermond - Nijmegen. Het kopmaken te Hengelo past niet in de vigerende milieuvergunning. Het structureel rijden in de nacht van de gevraagde goederentreinen leidt samen met het gevraagde reizigersverkeer tot geluidoverschrijding op verschillende trajectdelen. Oorspronkelijk was een vierde conflict geconstateerd: het opstellen van reizigersmaterieel door Arriva te Emmen is onvoldoende mogelijk als gevolg van rangeerwerkzaamheden van goederenvervoerders. In overleg met Arriva is besloten dit conflict te laten vervallen. De trein heeft naar aanleiding van deze overbelastverklaring een andere route gekregen en rijdt op dit moment via de route Emmen Almelo Deventer Amersfoort - Utrecht Eindhoven Sittard Lutterade. Daarbij wordt kopgemaakt in Almelo. Het gaat om een structureel knelpunt. Er is geen indicatie dat het vervoer stopt. Deze overbelastverklaring heeft geen relatie met de overbelastverklaring tussen Coevorden en Zwolle, OBV 2012/05: baanvak Zwolle - Coevorden. Die overbelastverklaring behandelt een capaciteitsknelpunt tussen reizigersverkeer en goederenverkeer tijdens de normale exploitatietijden van het reizigersverkeer. Het nieuwe bedieningsmodel van Arriva voor dienstregeling 2013 is evenmin van invloed op deze overbelastverklaring. De goederentreinen rijden s nachts cq in de vroege ochtend van maandag tot en met vrijdag. De trein uit Lutterade komt nu in de vroege ochtend (rond 06.30 uur) aan in Emmen. Naar verwachting is er dan geen conflict met de reizigerstreinen van Arriva. Allereerst worden in hoofdstuk 2 de knelpunten beschreven In hoofdstuk 3 komen oplossingen voor de hierboven genoemde conflicten aan bod. In het afsluitende hoofdstuk 4 worden de conclusies en adviezen gepresenteerd. Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 3/19
De volgende bijlagen zijn opgenomen: de overbelastverklaring (bijlage 1); wet en regelgeving (bijlage 2). 2 Knelpunten 2.1 Geluid Als wettelijk kader is de nieuwe geluidwetgeving SWUNG gebruikt, die hoogst waarschijnlijk per 1 juli 2012 van kracht zal zijn. Deze wet gaat uit van geluidproductieplafonds (GPP s) voor het doorgaande spoor. De uitgangspunten zijn beschreven in een memo van dbvision, met kenmerk PRO017-12-20rl, d.d. 21 oktober 2011. Voor de intensiteiten is uitgegaan van de realisatie 2008 plus 5 extra goederentreinen per week in de nachtperiode. De resultaten zijn verderop in dit rapport weergegeven. Op basis van de hierboven beschreven uitgangspunten is de aanvraag getoetst aan de GPP s. Uit het onderzoek blijkt dat het aangevraagde vervoer niet past binnen de GPP s. Figuur 1 laat zien dat de aanvraag op een deel van het traject leidt tot overschrijdingen. De overschrijdingen vinden plaats op circa 50 kilometer spoor. Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 4/19
Figuur 1 Toetsing aanvraag aan GPP In een eerdere studie in het kader van PHS bleek het traject Zutphen Arnhem knelpunten voor geluid te geven. Op dit traject was slechts ruimte voor 1 goederentrein per dag. Dit traject komt in deze geluidtoets niet als knelpunt naar voren. De reden hiervoor is, dat in het kader van PHS is gerekend met langere goederentreinen met lengtes van 30 wagens. In deze studie Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 5/19
wordt uitgegaan dat naast het reizigersverkeer alleen de goederenverbinding Emmen Lutterade met lengtes van 7 wagens wordt afgehandeld via dit trajectdeel. 2.2 Onderhoudsrooster Op de overbelastverklaarde route geldt een conflict met het onderhoudsrooster. De route valt onder twee beheerregio s. Hieronder staat aangegeven welke buitendienstellingen er regulier zijn op de route (beide sporen cq het enkelspoor buiten dienst). Daarbij zijn in het vet de verwachte conflicten weergegeven (op basis van de huidige dienstregeling): Nacht van: Traject of emplacement tijd Week Zo / ma Emn - Mrb 23.32 05.02 Alle Zo / ma Aml - Hgl 00.35 06.05 Alle Zo / ma Zpta - IJbza 01.00 05.30 Alle Zo / ma Zp 02.50 04.20 Alle Zo / ma Zp - Ijbza 01.00 05.30 Alle Zo / ma Va - Ah 00.50 05.35 Alle Zo / ma Est - Nm 01.50 05.35 Alle Zo / ma Mbt - Srn 01.00 05.20 AB Zo / ma Std - Lut 23.25 04.55 Alle Ma / di Emn - Mrb 00.02 05.20 Alle Ma / di Aml 00.30 03.30 Alle Ma / di Hgl - Zpta 00.15 05.45 Alle Ma / di Zpta - Zp 01.00 05.45 Alle Ma / di Nm - Bmr 00.30 05.30 Alle Ma / di Bmr - Br 01.00 05.00 AC Di / Wo Mrb - Aml 23.30 05.30 Alle Di / Wo Aml 23.30 03.00 Alle Di / Wo Zpta - Zp 01.00 05.45 Alle Di / Wo Vl - Rm 00.58 05.28 Alle In de nacht van zondag op maandag is het traject tussen Zutphen en Nijmegen niet beschikbaar, in de nacht van maandag op dinsdag Hengelo Zutphen, in de nacht van dinsdag op woensdag de zuidelijke Maaslijn en de aansluiting bij Zutphen (=Hengelo Zutphen) en in de nacht van woensdag op donderdag opnieuw de aansluiting bij Zutphen. In de nachten van woensdag op donderdag en donderdag op vrijdag zijn er vanuit het onderhoudsrooster geen belemmeringen om te rijden. Het aanpassen c.q. afstemmen van onderhoudsroosters zodat er in de (meeste) nachten ruimte ontstaat op de vetgedrukte trajectdelen leidt naar verwachting tot hogere kosten. Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 6/19
3 Kansrijke oplossingsrichtingen Mogelijke oplossingsrichtingen zijn: Geluidwerende maatregelen (3.1) Inzet stiller materieel (specifieke vraag van DB Schenker is wat het maximaal aantal wagons is per jaar bij inzet van stiller materieel als geen andere maatregelen worden genomen) (3.2) Aanpassing milieuvergunning Hengelo (dit is inmiddels geen knelpunt meer) (3.3) Tijdligging en herrouteren dienstregeling (3.4) 3.1 Oplossingsrichting 1: geluidwerende maatregelen 3.1.1 Indicatie maatregelen en kosten Er is van uitgegaan dat geluidmaatregelen nodig zijn, als de gpp s worden overschreden bij woonwijken en als de geluidbelastingen bij de woningen hoger is dan de voorkeurswaarde van 55 db. Dit geeft een globale inschatting van de omvang van het maatregelpakket, dat nodig is om de aanvraag te laten passen binnen de gpp s. Mogelijke maatregelen zijn vervroegde vervanging van de bovenbouw (houten dwarsliggers vervangen door betonnen), raildempers, geluidsschermen. Maatregelen zijn volgens deze globale berekening nodig in de woonkernen van Vroomshoop, Daarlerveen, Delden, Goor, Eefde, Dieren, Molenhoek en Blerick. Deze maatregelen staan hieronder weergegeven. Type maatregel Vervanging bovenbouw Spoor voegloos maken Raildempers Geluidsscherm, 1 m hoog Totaal Lengte maatregel 9 km 0,5 km 4 km 2 km 3.2 Oplossingsrichting 2: inzet stiller materieel Als de aangevraagde capaciteit volledig bestaat uit stille goederenwagens, past de aanvraag op een groot deel van het traject binnen de GPP s. Bij de stations Goor en Lochem worden de GPP s overschreden. Figuur 2 laat dit zien. Hierbij moet opgemerkt worden, dat de hoogte van de GPP s op het traject Zutphen Hengelo nog niet definitief vastgesteld is door het ministerie van I en M. Er is in dit onderzoek van uit gegaan, dat de GPP s gebaseerd worden op de aantallen goederentreinen die in 2005 in de nachtperiode mochten rijden. Navolgende tabel geeft een overzicht van de benodigde maatregelen Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 7/19
Type maatregel bij inzet stil materieel Vervanging bovenbouw Spoor voegloos maken Totaal Lengte maatregel 0,5 km 0,5 km Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 8/19
Figuur 2 Toetsing aanvraag aan GPP, bij inzet stil goederenmaterieel Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 9/19
3.3 Oplossingsrichting 3: aanpassen milieuvoorschriften Hengelo Het kop maken op emplacementen valt volgens jurisprudentie 1 niet onder de Wet Milieubeheer vergunningen en moet gerekend worden tot het doorgaand verkeer. Het effect van kopmaken in de toets op GPP s is hier nihil. Er worden derhalve tevens geen geluidsknelpunten op emplacementen voorzien. Het in de overbelastverklaring genoemde knelpunt te hengelo komt hiermee te vervallen. 3.4 Oplossingsrichting 4: tijdligging en herroutering Het overdag laten rijden van de trein levert knelpunten op met reizigersvervoer op in elk geval Emmen Mariënberg en op de Maaslijn. Een alternatief voor de aangevraagde route is de route Emmen Zwolle Utrecht Eindhoven Sittard Lutterade. Momenteel rijden de treinen 4 dagen per week via de route Emmen Mariënberg Almelo Wierden Deventer - Amersfoort - Utrecht Eindhoven Sittard Lutterade en 1 dag per week via Emmen Zwolle Utrecht Eindhoven Sittard Lutterade. Er is onderzocht of de aangevraagde extra treinen binnen het GPP passen op de route Mariënberg Zwolle Amersfoort, omdat op het overige delen geen knelpunt is geconstateerd in de huidige dienstregeling. Vervoer over de alternatieve route past binnen de GPP s. Figuur 3 laat dit zien. Uit het figuur wordt afgeleid dat het treinverkeer via deze route ingelegd kan worden. Ook is er geen conflict met het onderhoudsrooster. 1 Uitspraak Raad van State, zaaknummer 200503272/1, d.d. 15-02-2006 Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 10/19
Figuur 3 Toetsing alternatieve route aan GPP's (tussen Coevorden en Amersfoort) 3.5 Toekomstige ontwikkelingen 3.5.1 Treinlengte van 10 wagens Op termijn kan de aangevraagde trein groeien naar 10 wagens en een locomotief per richting. Ook dit vervoer past niet binnen de GPP s op de gevraagde route. Als de aangevraagde capaciteit volledig uit stil goederenmaterieel bestaat, leidt dit op een aantal locaties tussen Zutphen en Hengelo tot GPP-overschrijdingen. Figuur 4 laat dit zien. Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 11/19
Figuur 4 Toetsing aanvraag (treinlengte 10 wagens) bij inzet stil goederenmaterieel Navolgende tabel geeft een schatting van de benodigde maatregelen: Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 12/19
Type maatregel bij inzet stil materieel Vervanging bovenbouw Geluidsscherm, 1 m hoog Totaal Lengte maatregel 0,5 km 1,5 km Met een lengte van 10 wagens (niet persé stil materieel) past de aangevraagde trein wel binnen de GPP s op de alternatieve route via route Emmen Zwolle Utrecht Eindhoven Sittard Lutterade. 3.5.2 Maximaal mogelijk goederenvervoer In de overbelastverklaring is de vraag gesteld, welke treinlengtes maximaal mogelijk zijn. Voor geluid wordt de ruimte begrensd door het traject Zutphen Hengelo. De aanvraag is getoetst aan de nieuwe geluidwetgeving, die naar verwachting per 1 juli 2012 van kracht zal zijn. Op dit moment wordt een aantal laatste zaken in de wet ingevuld. Daarom kan pas zodra de nieuwe wetgeving van kracht is een analyse gedaan worden naar de maximale treinlengtes. Deze vraag is nu buiten de capaciteitsanalyse gelaten. Het voorkeursbesluit PHS (Programma Hoogfrequent Spoor) voorziet in 2 goederenpaden per uur tussen Arnhem en Zutphen, doorgaand naar Hengelo en Oldenzaal. Wanneer dit besluit wordt bekrachtigd en het bijbehorende maatregelenpakket is uitgevoerd past de bestaande goederentrein Emmen Lutterade binnen de geluidsruimte. 4 Conclusies en adviezen 4.1 Conclusies DB Schenker rijdt vijf nachten per week een goederentrein (1 loc met 7 wagens) van Emmen naar Geleen Lutterade v.v. De kortste route loopt via Almelo Hengelo Zutphen Arnhem Nijmegen Venlo Sittard Geleen. Voor deze route is een overbelastverklaring opgesteld vanwege geluidsproblematiek en vanwege het onderhoudsrooster. Om die reden wordt nu gereden via Almelo Deventer Amersfoort Utrecht Eindhoven Sittard Geleen of in plaats van via Almelo via Zwolle. Het in de overbelastverklaring genoemde knelpunt te Hengelo blijkt zich niet voor te doen. Ten aanzien van het knelpunt geluidsoverschrijding wordt het volgende geconcludeerd: Door maatregelen in de infrastructuur te nemen kan het knelpunt geluidsoverschrijding worden opgelost. Deze oplossing is niet toekomstvast. Bij inzet van langere treinen zullen aanvullende maatregelen getroffen moeten worden. Ook bij inzet van stil materieel moeten er maatregelen aan de infrastructuur worden genomen om de aangevraagde route toekomstvast te kunnen faciliteren. Herrouteren via Emmen Zwolle Amersfoort Eindhoven - Lutterade past binnen het GPP. Ten aanzien van het knelpunt met het onderhoudsrooster wordt geconcludeerd dat: Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 13/19
Routering via Emmen - Hengelo Zutphen Nijmegen Venlo Sittard - Lutterade leidt tot een drietal conflicten waardoor het treinverkeer een alternatieve route via Emmen Zwolle Amersfoort Utrecht Eindhoven Sittard - Lutterade zal krijgen. De route via Zwolle en Utrecht niet leidt tot conflicten tussen het goederenverkeer en het onderhoudsrooster. De optie herrouteren via Emmen Zwolle Amersfoort Utrecht Eindhoven Sittard - Lutterade kan zonder maatregelen gerealiseerd worden en biedt een oplossing voor alle in de overbelastverklaring genoemde knelpunten. Er wordt dan ook geconcludeerd dat deze optie veruit het meest kansrijk is. 4.2 Adviezen De optie herrouteren via Emmen Zwolle Amersfoort Utrecht Eindhoven Sittard - Lutterade kan als enige per direct ingevoerd worden en biedt als enige een oplossing voor alle conflicten. Deze oplossingsrichting vraagt geen investeringen in materieel of infrastructuur en is toekomstvast. Op basis van deze analyse wordt geadviseerd de maatregel Herrouteren te implementeren als oplossing voor deze overbelastverklaring. Aangezien deze maatregel direct ingevoerd kan worden en geen verdere uitwerking in een capaciteitsvergrotingsplan nodig maakt wordt voorgesteld geen capaciteitsvergrotingsplan uit te werken. Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 14/19
Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 15/19
Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 16/19
Bijlage 2: Wet- en regelgeving De overbelastverklaring is conform de Europese richtlijn 2001/14 vastgelegd in het Besluit capaciteitsverdeling hoofdspoorweginfrastructuur (d.d. 3 december 2004), 4, art. 7 lid 2. De beheerder verklaart de betrokken infrastructuur overbelast, indien er geen overeenstemming is bereikt tijdens de coördinatie ten aanzien van concurrerende capaciteitsaanvragen in de capaciteitsverdelingsprocedure. Na overbelastverklaring verricht de beheerder een capaciteitsanalyse als bedoeld in artikel 25 van richtlijn 2001/14/EG en stelt vervolgens een capaciteitsvergrotingsplan op als bedoeld in artikel 26 van richtlijn 2001/14/EG (art. 7 lid 2b en 2c van Besluit capaciteitsverdeling hoofdspoorweginfrastructuur). De tekst van artikel 7, 26 en 26 luidt als volgt: Artikel 7 2 1. Indien de beheerder constateert dat er geen overeenstemming kan worden bereikt tijdens de coördinatie ten aanzien van concurrerende capaciteitsaanvragen die betrekking hebben op vervoer, kunnen beheerder en een betrokken gerechtigde door toepassing van een verhoging als bedoeld in artikel 62, derde lid, van de wet tot overeenstemming komen. 2. Indien de verhoging bedoeld in artikel 62, derde lid, van de wet niet is toegepast of geen bevredigend resultaat heeft opgeleverd: a. verklaart de beheerder de betrokken infrastructuur overbelast, b. verricht deze een capaciteitsanalyse als bedoeld in artikel 25 van richtlijn 2001/14/EG en c. stelt deze binnen zes maanden een capaciteitsvergrotingsplan als bedoeld in artikel 26 van richtlijn 2001/14/EG op. 3. Het resultaat van de verhoging is in ieder geval niet bevredigend indien ten gevolge hiervan de minimale niveaus van het personenvervoer of het goederenvervoer niet worden gehaald. 4. Indien de verhoging bedoeld in artikel 62, derde lid, is doorberekend, verricht de beheerder een capaciteitsanalyse als bedoeld in artikel 25 van richtlijn 2001/14/EG en stelt deze binnen zes maanden een capaciteitsvergrotingsplan als bedoeld in artikel 26 van richtlijn 2001/14/EG op. 5. Het tweede lid, onderdelen b en c, en het vierde lid gelden niet indien reeds uitvoering wordt gegeven aan een capaciteitsvergrotingsplan als bedoeld in artikel 26 van richtlijn 2001/14/EG. 2 Bron: Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, Jaargang 2004 667 Besluit van 3 december 2004, houdende regels over de verdeling van de capaciteit van de hoofdspoorweg-infrastructuur (Besluit capaciteitsverdeling hoofdspoorweginfrastructuur) Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 17/19
Artikel 25 3 Capaciteitsanalyse 1. Met de capaciteitsanalyse wordt de vaststelling van de beperkingen van infrastructuurcapaciteit beoogd die de adequate afhandeling van aanvragen van infrastructuurcapaciteitbelemmeren. Tevens wordt beoogd methoden voor te stellen om aan extra aanvragen te kunnen voldoen. Bij deze analyse worden niet alleen de redenen voor de overbelasting vastgesteld, maar ook de maatregelen die op korte en op middellange termijn daartegen kunnen worden genomen. 2. Bij de analyse wordt rekening gehouden met de infrastructuur, de exploitatieprocedures, de aard van de verschillende diensten die worden geboden, en het effect van al deze factoren op de infrastructuurcapaciteit. Mogelijke maatregelen zijn met name de omleiding van routes, de vaststelling van nieuwe vertrek- en aankomsttijden, snelheidswijzigingen en infrastructurele verbeteringen. 3. Een capaciteitsanalyse moet voltooid zijn binnen zes maanden nadat infrastructuur tot overbelaste infrastructuur is verklaard. Artikel 263 Capaciteitsvergrotingsplan 1. Binnen zes maanden na afronding van de capaciteitsanalyse legt de infrastructuurbeheerder een capaciteitsvergrotingsplan voor. 2. Het capaciteitsvergrotingsplan wordt opgesteld na overleg met de gebruikers van de betrokken overbelaste infrastructuur. In het plan worden omschreven: a) de reden van de overbelasting b) de vermoedelijke toekomstige ontwikkeling van het verkeer c) de beperkingen ten aanzien van de infrastructurele ontwikkeling d) de mogelijkheden voor en de kosten van de capaciteitsvergroting, met inbegrip van te verwachten wijzigingen van toegangsrechten, en wordt aan de hand van een kosten-batenanalyse van de gevonden mogelijke maatregelen bepaald welke maatregelen zullen worden genomen om de infrastructuurcapaciteit te vergroten, inclusief een tijdschema voor de uitvoering ervan. Artikel 28 Infrastructuurcapaciteit voor gepland onderhoud 1. Aanvragen om infrastructuurcapaciteit met het oog op onderhoudswerkzaamheden moeten tijdens de programmatieprocedure worden ingediend. 2. De infrastructuurbeheerder houdt terdege rekening met de gevolgen die reservering van infrastructuurcapaciteit in verband met het geplande onderhoud van de sporen voor aanvragers heeft. 3 bron RICHTLIJN 2001/14/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 26 februari 2001 Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 18/19
Colofon Titel Documentnummer 3077089 Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade Versie/Datum 1.0 van 12 april 2012 Status Vrijgegeven door MT VACO Van Auteurs Distributie Document ProRail Vervoer en Dienstregeling, vervoersanalyse en capaciteitsontwikkeling Geraldine Woestenenk / Hans Westerink EDMS-#3077089-v1F-OBV_capaciteitsanalyse_Emmen_Lutterade Wijzigingsbeheer / documenthistorie versie datum gewijzigd naar aanleiding van wijziging Autorisatie gewijzigd door paraaf paraaf Voorwoord Programmamanager (Hans Westerink) Inleiding clustermanager VACO regionale netwerken (Evert Kleinhout) MT VACO datum Vervoersanalyse en, Regionale Netwerken Capaciteitsanalyse Emmen - Geleen Lutterade 19/19