Reizende tentoonstelling Kindsoldaten I.s.m. UNICEF België, www.unicef.be Met de steun van: DGIS, Federale Ontwikkelingssamenwerking en de Vlaamse Gemeenschap Technische e fiche 3 modules, elk bestaande uit 9 panelen, waarvan 3 panelen interactief 1 module, ingericht als Afrikaanse hut Inleiding Op dit ogenblik zijn er wereldwijd minstens 300.000 kinderen, zowel jongens als meisjes, onder de 18 jaar actief verwikkeld in één of ander gewapend conflict. Honderdduizenden anderen werden geronseld door regeringstroepen of gewapende verzetsbewegingen en lopen het risico om elk moment ingezet te worden. Hoewel de meerderheid van de kindsoldaten tussen de 15 en 18 jaar oud is, begint men vaak al met de rekrutering van kinderen vanaf 10 jaar en soms zelfs nog jonger. In Angola, Sierra Leone en Oeganda worden zelfs kinderen van 7 jaar in het regeringsleger aangetroffen. Ze beginnen vaak als dragers, boodschappers of spionnen, maar worden meestal al snel naar het strijdtoneel gestuurd. Het gebruik van kindsoldaten als kanonnenvlees of als eerste linie op terreinen vol landmijnen, zoals in de oorlog in Iran en Irak, zijn schokkende voorbeelden van de manieren waarop deze kinderen worden misbruikt. Hoewel ze de minderheid vormen, worden ook meisjes niet ontzien. In veel gevallen worden zij ingeschakeld als kokkin en / of als concubine. Soms wordt één meisje gedwongen meerdere soldaten van de basis "van dienst te zijn". Maar buiten die taken worden ook zij vaak ingezet in de gewapende gevechten. De Tamiltijgers in Sri Lanka zijn gekend om het groot aantal meisjes dat hun rangen versterkt. Zij ondernemen kamikaze missies. In het geval ze gevangen worden genomen, zijn ze verplicht een cyaankalicapsule te slikken. Kortom: in regerings- en rebellengroepen in meer dan 30 landen in de wereld zijn om en nabij de 300 000 kinderen actief als soldaat. In meer dan 85 landen worden nog eens honderdduizenden kinderen gerekruteerd door zowel regeringstroepen als gewapende verzetsbewegingen. Voorbereiding 1 verdeel de groep in subgroepjes van 3 of 4 deelnemers deel de werkkaarten uit (voor elke deelnemer één) en overloop de vragen zorg dat iedereen schrijfgerief bij heeft
leidraad Opbouw tentoonstelling. De tentoonstelling is opgebouwd uit vier modules. Er is geen echt beginpunt, noch eindpunt. De deelnemers kunnen met andere woorden beginnen bij eender welke module en bij eender welk paneel van die module. De modules: 3 driehoeksmodules Op de panelen van deze modules vindt men beeldmateriaal, theoretische informatie en interactieve denk- en doe-opdrachten. Elk van deze modules is doorspekt met getuigenissen van voormalig kindsoldaten uit heel de wereld, daarnaast wordt de informatie geïllustreerd met pakkende foto's. In de modules zijn steeds een aantal interactieve panelen verwerkt. module 1: Deze module geeft een algemeen beeld op de situatie in de wereld: waar vind je kindsoldaten, hoe situeert de problematiek zich doorheen de geschiedenis, welke verdragen zijn er, over hoeveel kinderen gaat het, module 2: Deze module geeft een antwoord op o.a. het 'hoe' en 'waarom': hoe en waarom worden kinderen gerekruteerd, waarom kiezen kinderen voor een leven als kindsoldaat, welke zijn de gevolgen, module 3: Deze module gaat specifieker in op de taken van kindsoldaten in het leger, de rol van meisjes, de reden voor de toename van het aantal kindsoldaten, 1 vierkantsmodule Deze module heeft het uitzicht van en is ingericht als een Afrikaanse hut. Binnenin wordt op originele wijze het demobilisatieproject van UNICEF in Soedan verteld, in woord en beeld. Belangrijke onderliggende boodschap: de situatie is niet uitzichtloos. Zolang wij kindsoldaten niet aan hun lot overlaten is er voor deze kinderen nog steeds hoop! Werkkaart. Voor elk van de deelnemers is een werkkaart voorzien. Met deze werkkaart als leidraad kunnen zij de tentoonstelling doorlopen. Elke deelnemer vult zijn eigen naam en die van de andere groepsleden in op het werkkaartje. Per module worden er op de kaart enkele vragen gesteld. De deelnemers lezen de vragen (het gaat om zowel open als gesloten vragen) en gaan vervolgens op zoek naar de antwoorden in de tentoonstelling. Telkens wordt een module volledig afgewerkt, paneel per paneel. nabespreking Het thema van deze tentoonstelling is niet vrolijk. Er werd naar gestreefd om de realiteit zoveel mogelijk weer te geven en dat kan soms hard zijn. Een nabespreking is met andere woorden noodzakelijk. 2
Werkkaarten Bespreek de tentoonstelling aan de hand van de werkkaart. Overloop de vragen op de werkkaarten. Welke antwoorden werden gegeven? Module 1: 1.Noteer vijf landen waar men niet aarzelt om kinderen in te zetten in gewapende conflicten. Italië, Oostenrijk, Cyprus, Verenigde Staten, Irak, Polen, Verenigd Koninkrijk, Peru, Angola, Laos. 2.Wie was de vermoedelijk jongste Britse gesneuvelde van WO I en hoe oud was hij? John Condon stierf op 24 mei 1915, hij was toen 13 jaar en 9 maanden. ter info: Condon ligt begraven op Poelcapelle British Cemetery. 3.Vind jij dat er nood was aan een Aanvullend Protocol bij Artikel 38 van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind? Waarom (niet)? eigen mening Module 2: 4.Kan men altijd spreken van een vrijwillige toetreding als kinderen zich bij een leger aansluiten? Waarom wel/niet? Men kan zelden van een vrijwillige toetreding spreken. Al te vaak laten de omstandigheden nauwelijks keuzevrijheid over. 5.Paneel 15 toont gevolgen van oorlog. Welke gevoelens roepen deze foto s bij jou op? eigen mening 6.Noem drie voordelen die verbonden zijn aan het rekruteren van kinderen. ongebondenheid, economische en fysieke voordelen, hoog moreel, manschappen (vers vlees), lichte wapens Module 3: 7.Welke taken krijgen meisjes toebedeeld in het leger? Naast de gewone taken van kindsoldaten in het algemeen (als vechter, drager, spion, boodschapper,...) worden zij vaak ingeschakeld als kokkin of als vrouw toegewezen (aan één of meerdere mannen) en kunnen zij zorgen voor een nieuwe generatie kindsoldaten. 8.Aan welk minimumcijfer komen we als we alle kinderen tellen die op de één of andere manier betrokken worden bij de gevechten? 500.000 kinderen 9.Zijn kindsoldaten volgens jou daders of slachtoffers? En waarom? eigen mening Module 4, Afrikaanse hut: 10.Op welke websites vind je zoal informatie over kindsoldaten? www.warchild.nl, www.child-soldiers.org, www.savethechildren.be, www.kindsoldaten.nl, www.worldvision.nl, www.childsoldiers.net, www.unicef.be 11.Hoeveel kindsoldaten kon UNICEF in Soedan bevrijden in februari 2001? 3551 kindsoldaten 3
Nabespreking van het project Breng een gesprek op gang door het stellen van algemene vragen als: Wat vond je van de tentoonstelling? Wat vond je van de film? Hoe sta jij tegenover dit thema? Welk paneel/welk thema/welk beeld blijft je het meeste bij? En meer specifieke vragen als: Hebben meisjes die als kindsoldaat werden ingezet nood aan andere opvang en hulp dan jongens? Zijn kindsoldaten beulen of slachtoffers? Kan men spreken van vrijwilligheid als kinderen kiezen voor een bestaan als kindsoldaat? Wat zou jij doen als je door rebellen gedwongen wordt om iemand te vermoorden? En als het gaat om je ouders? Wat vind jij van het feit dat kinderen door volwassenen worden ingezet in de gewapende strijd? Bespreek volgende teksten en getuigenissen uit de tentoonstelling. Wat vinden de jongeren hiervan? leeftijd: In België kan je vanaf 16 jaar terecht in de Koninklijke Militaire School voor een militaire opleiding. Vanaf die leeftijd mag je wel opgeleid, maar nog niet naar het slagveld gestuurd worden (daarvoor moet je 18 jaar zijn). wraak: In Soedan sluiten kinderen vaak aan bij het leger nadat een familielid vermoord werd door rebellen (of bij de rebellen als het regeringsleger de schuldige is). Het is de uitgelezen manier om de dood van een geliefde te wreken. Dhurka woont in een klein dorpje in Sri Lanka. Toen ze vijftien jaar was, trouwde Dhurka met haar neef, een rijstboer. Haar echtgenoot vertrok in de zomer van 1992 voor een paar dagen naar zijn rijstveld. Daarna zag Dhurka hem niet meer levend terug. 'Ik werd de volgende dag gewaarschuwd door de burgemeester van het dorp. Er was een lijk gevonden, net buiten het dorp. Het lichaam was zo toegetakeld dat het niet meer geïdentificeerd kon worden, maar er lag een foto naast. Een foto van mij. Samen met mijn zoon ben ik gaan kijken. Ik viel flauw toen ik mijn man zag liggen ' Na de moord op hun vader speelden de kinderen van Dhurka met een pop van papier. Ze hingen de pop in de boom en deden alsof het een boksbal was. 'Terwijl hij sloeg, riep mijn zoon: "Dit is de moordenaar van mijn vader." Hij vroeg me elke dag waarom zijn vader dood moest. Ik wist het ook niet. Twee jaar later vertrok hij naar de Tamil Tijgers, samen met zestien andere jongens uit zijn klas die hetzelfde hadden meegemaakt.' macht: 'Ik was gelukkig met mijn wapen, ja, ik was echt gelukkig. Elke keer als we hoorden dat er een aanval kwam, begonnen we te dansen en te trommelen. Terwijl we wisten dat we zouden gaan vechten. Vroeger was ik verlegen, maar als ik een wapen droeg, durfde ik met de mensen praten. Ik hou van de oorlog. Ik voelde mij slecht als ik één van de onzen zag sterven. Maar als er bij een vuurgevecht een vijand werd gedood, voelde ik mij supergoed.' Robert Gengbek, 16 jaar, Liberia meisjes: Wie denkt dat meisjes worden uitgesloten van het krijgsgewoel zit er wel erg ver naast. Ook meisjes ontsnappen niet aan het lot om als kindsoldaat ingezet te worden. Meisjes kunnen voor verschillende functies (mis)(ge)bruikt worden, zij zijn echte manusjesvan-alles. Vaak worden zij ingeschakeld als kokkin, of zij worden toegewezen als vrouw, of nog erger; zij worden gedwongen om meerdere soldaten van de basis 'van dienst te zijn'. Los van dit alles worden ook zij gedwongen om te vechten in de strijd. 4
moord: tot je schrik merk je dat de rebellen je meenemen naar het dorp waar je bent opgegroeid. Plots sta je oog in oog met je beste vriend. De rebellen bevelen je hem te vermoorden. Ben jij een moordenaar? 'Ze zeggen dat we dit moeten doen, dan hebben we geen angst meer voor de dood en willen we niet meer vluchten. Ik droom nog vaak van die jongen uit mijn dorp die ik vermoord heb. Ik zie hem in mijn dromen, hij praat met mij en zegt dat hij me niet haatte en dat ik voor niks heb gedood. Dan huil ik.' Suzan, 16 jaar, Oeganda Getuigenis. Organiseer een groepsdiscussie aan de hand van de onderstaande getuigenis van Douglas: Had je al van kindsoldaten gehoord? Wist jij dat kinderen ontvoerd werden om ingezet te worden als kindsoldaat? Wat zou jij doen in de situatie van Douglas? Zou jij durven vluchten? Wat zijn de risico's die je loopt als je vlucht? Douglas Olyech, 12 jaar: ontvoerd Twee dagen geleden kwam Douglas in het opvangcentrum in Gulu, Noord-Oeganda, aan. De nachtmerrie begon vijf maanden geleden. Hij en een paar vrienden waren net naar bed gegaan. Ze lagen nog een beetje te praten. Plots werd de deur ingetrapt en scheen het licht van een zaklamp in hun gezicht. Ze werden de hut uitgesleurd en met een touw aan elkaar vastgebonden. Douglas moest een zak wortels op zijn hoofd dragen en kreeg een tas met kleren in zijn hand gedrukt. Onder begeleiding van tien gewapende soldaten trokken ze door het oerwoud. Na een tijdje sloten ze aan bij andere rebellen die zes meisjes meevoerden. Tegen de ochtend werd een kamp gemaakt. De meisjes moesten koken. De kinderen kregen wat de soldaten overlieten. Een dag later bereikten ze het basiskamp en Douglas werd toegewezen aan commandant Ocan. Wie zich niet aan de regels hield, kreeg slaag. In het begin mocht hij niet met andere ontvoerde kinderen spreken. Ook mocht hij niet apart zitten, want dan dacht men dat hij wou ontsnappen. Kort na de ontvoering had hij gezien hoe een meisje dat niet verder kon lopen, werd doodgeslagen. In de loop van zijn gevangenschap werd de controle minder scherp. Eerst was hij drager, later moest hij wacht lopen en maakte hij deel uit van de verkenningsploeg. Hij leed honger en kreeg een huidziekte die vreselijk jeukte. De hoop om zijn eigen dorp en familie ooit terug te zien, had Douglas eigenlijk al opgegeven toen zich een mogelijkheid voordeed om te ontsnappen. Toen hij wacht liep, zag hij een colonne van het regeringsleger aan komen marcheren. Hij dacht: "Als ik nu mijn groep probeer te waarschuwen, ben ik de eerste die geraakt wordt als het schieten begint. Meer uit angst dan om te ontsnappen, vluchtte hij toen het schieten begon. Hij zwierf drie dagen moederziel alleen door het oerwoud. Honger en dorst dreven hem naar de bewoonde wereld. Bij de eerste hut werd hij weggejaagd. De volgende poging had succes. Hij werd door de bewoner achterop de fiets naar een militaire post gebracht. Het bleek het kamp van het regeringsleger te zijn. Vandaar belandde Douglas in het opvangcentrum. Vijf maanden na zijn ontvoering kwam er een einde aan zijn nachtmerrie. 5
... om verder te werken rond kindsoldaten... MUZUNGU In het kader van de Vlaamse Vredesweek 2002 (die het thema kindsoldaten droeg) werkte Jeugd & Vrede onder de noemer Muzungu een geheel van drie initiatieven uit. Elk van deze initiatieven benadert het thema op een heel eigen manier. Muzungu - theater vanaf 12 jaar Een toneelstuk dat niet vrolijk is, maar het publiek wel van begin tot eind in zijn ban houdt. Een boeiende combinatie van verteltheater en muziek. Uitkoopsom scholen: 260, jeugdwerk: 162 (verplaatsingen excl. 0,25/km) Muzungu - doekrant 10 tot 14 jaar Een krantje voor en over kinderen, boordevol puzzels, feiten en weetjes, foto s, getuigenissen, denkopdrachten en doe-opdrachten,... Soms speels, soms ernstig, soms hard, maar steeds de waarheid. 4 blz., A3, vierkleurendruk, prijs: 0,50, bestelcode: 0242 Muzungu - vormingsmap Voor iedereen die meer wil weten over het fenomeen kindsoldaten. Een uitgebreid pedagogisch document met algemene informatie en bijdragen en ervaringen van mensen in the field. Achteraan worden een aantal methodieken aangereikt om met kinderen en jongeren te werken rond het thema. 50 blz., formaat A4, gekleurde kaft, prijs: 7, bestelcode: 0241 Voor meer informatie over deze producten: raadpleeg onze catalogus of website of geef een belletje Jeugd & Vrede vzw Kon. Astridlaan 160 2800 Mechelen tel 015/43 56 96 - fax 015/43 56 97 www.jeugdenvrede.be - info@jeugdenvrede.be 6