Leeswijzer Voorbeeld: Kerncijfers ervaren gezondheid, 65 jaar en ouder (%)

Inhoudsopgave Leeswijzer...3 Achtergrondkenmerken...4 Ervaren gezondheid...5 Chronische aandoeningen...7 Geestelijke gezondheid...11 Zorggebruik...15 Medicijngebruik...17 Mantelzorg...19 Voeding en overgewicht...21 Lichaamsbeweging...23 Genotmiddelen...28 Huiselijk geweld...31 Woning en woonomgeving...33 Inkomen en bezuinigen...36

Leeswijzer In dit tabellenboek wordt een overzicht gegeven van de gemeentelijke cijfers van de Gezondheidsmonitor 2012. Per onderwerp zijn tabellen beschikbaar. De resultaten van de Gezondheidsmonitor zijn getoetst op significantie. Significante resultaten worden aangegeven met een asterisk (*). Een significant resultaat betekent dat een waargenomen verschil niet op toeval berust. Er is dan sprake van een daadwerkelijk verschil. De gevonden waarden wijken dan in voldoende mate van elkaar af. Alleen wanneer een verschil significant bevonden is, kan gezegd worden dat de ene groep afwijkt van de andere groep. In de tabellen met resultaten per gemeente zijn de verschillen tussen afzonderlijke gemeenten met het Fries gemiddelde getoetst. Een asterisk achter A betekent dus dat het gemeentelijk percentage van A significant afwijkt van het Fries gemiddelde. Voorbeeld: Kerncijfers ervaren gezondheid, 65 jaar en ouder (%) Goed tot zeer goed Fryslân 70 Dongeradeel 70 Ferwerderadiel 68 Franekeradeel 69 Harlingen 61 Heerenveen 68 Kollumerland C.A. 82* Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 In dit voorbeeld is dus te zien dat het percentage mensen dat de ervaren gezondheid als goed tot zeer goed beoordeelt in Kollumerland C.A. significant afwijkt van dat van Fryslân. In dit geval een positieve afwijking (Kollumerland C.A. scoort hoger), maar een gevonden significant verschil kan ook negatief zijn. Het feit dat bij bijvoorbeeld Harlingen geen asterisk is opgenomen betekent dat het verschil (61% in de gemeente tegenover 70% in de provincie) in dat geval niet significant is. 3

Achtergrondkenmerken Tabel 1: Deelnemers gezondheidsmonitor 2012 ongewogen (n) 19 tot en met 64 jaar 65 jaar en ouder Totaal Fryslân 4077 2527 6604 Achtkarspelen 97 81 178 Het Bildt 107 95 202 Boarnsterhim 103 110 213 Dantumadiel 114 29 1 143 De Friese Meren 310 286 596 Gaasterlân-Sleat 96 94 190 Lemsterland 111 99 210 Skarsterlân 103 93 196 Dongeradeel 95 99 194 Ferwerderadiel 95 106 201 Franekeradeel 99 106 205 Harlingen 364 86 450 Heerenveen 188 98 286 Kollumerland C.A. 103 90 193 Leeuwarden 420 335 755 Leeuwarderadeel 109 113 222 Littenseradiel 120 122 242 Menameradiel 90 32 2 122 Ooststellingwerf 123 108 231 Opsterland 110 101 211 Smallingerland 224 98 322 Súdwest Fryslân 793 134 927 Tytsjerksteradiel 209 91 300 Weststellingwerf 97 106 203 Waddeneilanden 107 101 208 1 Door het kleine aantal deelnemende ouderen in de gemeente Dantumadiel kunnen er geen betrouwbare cijfers worden gegeven. In de overige tabellen over de populatie van 65 jaar en ouder wordt daarom het cijfer van Dantumadiel vervangen door een cijfer voor een cluster van de volgende gemeentes: Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A., Ferwerderadiel (Noordoost Fryslân n=324) 2 Door het kleine aantal deelnemende ouderen in de gemeente Menameradiel kunnen er geen betrouwbare cijfers worden gegeven. In de overige tabellen over de populatie van 65 jaar en ouder wordt daarom het cijfer van Menameradiel vervangen door een cijfer voor een cluster van de volgende gemeentes: Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel (Noordwest Fryslân n=319) 4

Ervaren gezondheid Tabel 2: Kerncijfers ervaren gezondheid naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Goed tot zeer goed Fryslân 84 Achtkarspelen 87 Het Bildt 85 Boarnsterhim 83 Dantumadiel 82 De Friese Meren 84 Gaasterlân-Sleat 82 Lemsterland 79 Skarsterlân 87 Dongeradeel 84 Ferwerderadiel 91 Franekeradeel 83 Harlingen 85 Heerenveen 86 Kollumerland C.A. 87 Leeuwarden 81 Leeuwarderadeel 90 Littenseradiel 90 Menameradiel 90 Ooststellingwerf 82 Opsterland 84 Smallingerland 82 Súdwest Fryslân 85 Tytsjerksteradiel 86 Weststellingwerf 82 Waddeneilanden 83 5

Tabel 3: Kerncijfers ervaren gezondheid naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Goed tot zeer goed Fryslân 70 Achtkarspelen 65 Het Bildt 71 Boarnsterhim 72 De Friese Meren 73 Gaasterlân-Sleat 68 Lemsterland 71 Skarsterlân 77 Dongeradeel 70 Ferwerderadiel 68 Franekeradeel 69 Harlingen 61 Heerenveen 68 Kollumerland C.A. 82* Leeuwarden 66 Leeuwarderadeel 65 Littenseradiel 70 Noordoost Fryslân (DDFK) 1 73 Noordwest Fryslân 2 68 Ooststellingwerf 61* Opsterland 73 Smallingerland 69 Súdwest Fryslân 78 Tytsjerksteradiel 64 Weststellingwerf 68 Waddeneilanden 74 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 6

Chronische aandoeningen Tabel 4: Kerncijfers chronische aandoeningen naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Minimaal voor één Minimaal één ADL, beperkt bij chronische chronische minimaal één van de aandoening onder aandoening drie ALD-activiteiten behandeling Fryslân 52 35 2 Achtkarspelen 49 32 3 Het Bildt 50 34 2 Boarnsterhim 55 40 2 Dantumadiel 49 32 2 De Friese Meren 53 32 3 Gaasterlân-Sleat 53 35 1 Lemsterland 50 34 2 Skarsterlân 53 31 3 Dongeradeel 45 36 3 Ferwerderadiel 40* 25 1 Franekeradeel 47 32 4 Harlingen 54 36 1 Heerenveen 50 37 1 Kollumerland C.A. 56 38 3 Leeuwarden 51 33 3 Leeuwarderadeel 59 42 1 Littenseradiel 54 42 4 Menameradiel 54 34 0 Ooststellingwerf 64* 43 4 Opsterland 49 36 3 Smallingerland 54 34 3 Súdwest Fryslân 55 39 1* Tytsjerksteradiel 53 35 4 Weststellingwerf 60 38 0 Waddeneilanden 50 32 3 7

Tabel 5: Kerncijfers chronische aandoeningen naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Minimaal voor één ADL, beperkt bij Minimaal één chronische minimaal één van chronische aandoening onder de tien ALDactiviteiten aandoening behandeling Fryslân 79 74 12 Achtkarspelen 82 70 11 Het Bildt 84 73 13 Boarnsterhim 83 79 13 De Friese Meren 77 69 14 Gaasterlân-Sleat 79 71 12 Lemsterland 85 80 13 Skarsterlân 73 64 12 Dongeradeel 81 73 16 Ferwerderadiel 75 75 18 Franekeradeel 83 75 17 Harlingen 92* 84 14 Heerenveen 88* 86* 8 Kollumerland C.A. 88 81 13 Leeuwarden 83 74 15 Leeuwarderadeel 82 75 10 Littenseradiel 83 78 22* Noordoost Fryslân (DDFK) 1 81 77 11 Noordwest Fryslân 2 84 76 13 Ooststellingwerf 76 69 21* Opsterland 81 78 14 Smallingerland 73 76 11 Súdwest Fryslân 67* 61* 7 Tytsjerksteradiel 81 81 15 Weststellingwerf 88* 74 13 Waddeneilanden 81 74 12 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 8

Tabel 6: Kerncijfers beperkingen naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Minimaal één functiebeperking Gehoor - Minimaal één beperking Gezicht - Minimaal één beperking Mobiliteit - Minimaal één beperking Fryslân 9 2 3 5 Achtkarspelen 7 0 2 5 Het Bildt 11 4 3 8 Boarnsterhim 8 3 4 3 Dantumadiel 12 2 5 7 De Friese Meren 14 4 2 7 Gaasterlân-Sleat 14 5 7* 4 Lemsterland 10 0 5 6 Skarsterlân 11 1 6 8 Dongeradeel 9 2 2 5 Ferwerderadiel 3 1 0 2 Franekeradeel 13 2 2 10* Harlingen 9 3 6* 4 Heerenveen 8 2 4 4 Kollumerland C.A. 8 1 4 4 Leeuwarden 9 2 3 6 Leeuwarderadeel 7 5 1 2 Littenseradiel 11 2 7* 5 Menameradiel 6 1 4 2 Ooststellingwerf 6 2 3 6 Opsterland 13 5 1 6 Smallingerland 9 3 2 6 Súdwest Fryslân 6 1 3 3* Tytsjerksteradiel 8 2 1 6 Weststellingwerf 13 5 3 6 Waddeneilanden 5 1 2 4 9

Tabel 7: Kerncijfers beperkingen naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Minimaal één functiebeperking Gehoor - Minimaal één beperking Gezicht - Minimaal één beperking Fryslân 25 7 6 19 Achtkarspelen 26 7 7 20 Het Bildt 33 9 5 26 Boarnsterhim 20 7 6 11* De Friese Meren 33 10 8 20 Gaasterlân-Sleat 33 10 12* 23 Lemsterland 24 8 8 17 Skarsterlân 25 11 6 17 Dongeradeel 26 7 5 23 Ferwerderadiel 29 5 6 24 Franekeradeel 35* 12 6 25 Harlingen 19 3 5 19 Heerenveen 29 9 7 21 Kollumerland C.A. 17 7 3 14 Leeuwarden 29 8 9 23 Leeuwarderadeel 22 4 5 18 Littenseradiel 34* 8 6 28* Noordoost Fryslân (DDFK) 1 26 5 5 16 Noordwest Fryslân 2 25 6 4 19 Ooststellingwerf 29 9 9 25 Opsterland 27 10 10 16 Smallingerland 29 5 4 27 Súdwest Fryslân 15 6 1* 10 Tytsjerksteradiel 28 11 4 23 Weststellingwerf 29 10 9 23 Waddeneilanden 33 13 13* 19 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 Mobiliteit - Minimaal één beperking 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 10

Geestelijke gezondheid Tabel 8: Kerncijfers geestelijke gezondheid(1) naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Matig tot hoog risico Depressief Angstig afgelopen op angststoornis of afgelopen 12 12 maanden depressie maanden Fryslân 36 29 27 Achtkarspelen 35 21 21 Het Bildt 28 23 24 Boarnsterhim 26* 31 24 Dantumadiel 32 32 26 De Friese Meren 34 27 24 Gaasterlân-Sleat 33 24 17* Lemsterland 40 25 28 Skarsterlân 31 29 24 Dongeradeel 47 36 31 Ferwerderadiel 24* 26 24 Franekeradeel 34 22 21 Harlingen 42 36 33 Heerenveen 36 27 27 Kollumerland C.A. 35 30 21 Leeuwarden 43* 31 32 Leeuwarderadeel 30 35 28 Littenseradiel 35 33 28 Menameradiel 25* 27 24 Ooststellingwerf 29 30 26 Opsterland 35 25 28 Smallingerland 40 27 30 Súdwest Fryslân 33 33 27 Tytsjerksteradiel 31 30 25 Weststellingwerf 39 35 24 Waddeneilanden 33 19* 19 11

Tabel 9: Kerncijfers geestelijke gezondheid(1) naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Matig tot hoog risico Depressief Angstig afgelopen op angststoornis of afgelopen 12 12 maanden depressie maanden Fryslân 33 26 19 Achtkarspelen 30 23 15 Het Bildt 32 25 17 Boarnsterhim 31 27 17 De Friese Meren 32 24 19 Gaasterlân-Sleat 39 26 17 Lemsterland 29 21 18 Skarsterlân 29 24 19 Dongeradeel 39 23 24 Ferwerderadiel 27 29 16 Franekeradeel 33 24 18 Harlingen 38 28 21 Heerenveen 39 30 27 Kollumerland C.A. 28 28 18 Leeuwarden 38 27 22 Leeuwarderadeel 31 21 22 Littenseradiel 38 22 17 Noordoost Fryslân (DDFK) 1 36 22 20 Noordwest Fryslân 2 34 25 20 Ooststellingwerf 34 30 18 Opsterland 34 28 21 Smallingerland 36 30 23 Súdwest Fryslân 19* 24 10* Tytsjerksteradiel 36 28 25 Weststellingwerf 34 24 16 Waddeneilanden 44 25 21 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 12

Tabel 10: Kerncijfers geestelijke gezondheid(2) naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Tevredenheid leven Eenzaamheid Suïcidale gedachten voldoende matig tot zeer ernstig rapportcijfer 1 afgelopen 12 mnd Fryslân 36 94 6 Achtkarspelen 35 93 9 Het Bildt 34 96 10 Boarnsterhim 32 96 3 Dantumadiel 34 93 4 De Friese Meren 32 96 4 Gaasterlân-Sleat 27 95 3 Lemsterland 36 97 5 Skarsterlân 32 95 4 Dongeradeel 35 94 7 Ferwerderadiel 33 96 3 Franekeradeel 44 97 5 Harlingen 37 93 6 Heerenveen 40 94 5 Kollumerland C.A. 35 93 7 Leeuwarden 39 92 4 Leeuwarderadeel 27* 95 7 Littenseradiel 25* 98 5 Menameradiel 37 96 6 Ooststellingwerf 28 99* 3 Opsterland 41 94 5 Smallingerland 39 91 7 Súdwest Fryslân 39 93 7 Tytsjerksteradiel 35 91 6 Weststellingwerf 34 90 8 Waddeneilanden 36 93 5 1 Voldoende is 6 of hoger 13

Tabel 11: Kerncijfers geestelijke gezondheid (2) naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Eenzaamheid Tevredenheid leven Suïcidale gedachten matig tot zeer voldoende ernstig rapportcijfer 1 afgelopen 12 mnd Fryslân 39 97 2 Achtkarspelen 44 99 5 Het Bildt 50 95 5 Boarnsterhim 43 99 1 De Friese Meren 42 97 3 Gaasterlân-Sleat 44 98 5 Lemsterland 41 93* 4 Skarsterlân 42 99 2 Dongeradeel 37 96 1 Ferwerderadiel 34 96 1 Franekeradeel 39 96 5 Harlingen 43 96 6 Heerenveen 30 98 2 Kollumerland C.A. 42 100 0 Leeuwarden 46 96 3 Leeuwarderadeel 42 98 2 Littenseradiel 46 97 2 Noordoost Fryslân (DDFK) 2 35 98 1 Noordwest Fryslân 3 40 96 4 Ooststellingwerf 44 96 4 Opsterland 30 97 1 Smallingerland 40 96 0 Súdwest Fryslân 32 100* 2 Tytsjerksteradiel 44 97 2 Weststellingwerf 46 97 1 Waddeneilanden 45 93* 2 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Voldoende is 6 of hoger 2 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 3 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 14

Zorggebruik Tabel 12: Kerncijfers contact met zorgvoorzieningen naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Huisarts Tandarts Medisch specialist Fryslân 71 80 37 Achtkarspelen 62 75 35 Het Bildt 66 78 38 Boarnsterhim 69 82 42 Dantumadiel 94 87 38 De Friese Meren 68 80 35 Gaasterlân-Sleat 61 80 39 Lemsterland 75 83 36 Skarsterlân 68 78 33 Dongeradeel 71 84 42 Ferwerderadiel 60* 84 31 Franekeradeel 66 82 38 Harlingen 74* 74 35 Heerenveen 74 76 44 Kollumerland C.A. 71 72 35 Leeuwarden 73 84 30* Leeuwarderadeel 69 80 28 Littenseradiel 73 75 39 Menameradiel 67 76 32 Ooststellingwerf 77 80 38 Opsterland 69 83 40 Smallingerland 73 75 40 Súdwest Fryslân 72 81 38 Tytsjerksteradiel 72 77 37 Weststellingwerf 68 77 38 Waddeneilanden 72 83 34 15

Tabel 13: Kerncijfers contact met zorgvoorzieningen naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Huisarts Tandarts Medisch specialist Fryslân 83 53 57 Achtkarspelen 79 37* 35* Het Bildt 77 40* 56 Boarnsterhim 87 45 57 De Friese Meren 81 50 54 Gaasterlân-Sleat 85 43 54 Lemsterland 75 38* 52 Skarsterlân 81 59 54 Dongeradeel 80 49 54 Ferwerderadiel 75 33* 55 Franekeradeel 78 47 56 Harlingen 81 48 56 Heerenveen 86 56 73* Kollumerland C.A. 82 37* 55 Leeuwarden 86 55 66* Leeuwarderadeel 85 48 52 Littenseradiel 79 46 52 Noordoost Fryslân (DDFK) 1 83 45* 59 Noordwest Fryslân 2 79 51 54 Ooststellingwerf 81 55 56 Opsterland 85 62 70* Smallingerland 81 51 52 Súdwest Fryslân 82 70* 53 Tytsjerksteradiel 83 52 55 Weststellingwerf 77 43* 50 Waddeneilanden 82 52 47 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 16

Medicijngebruik Tabel 14: Kerncijfers medicijngebruik, slaap- en kalmeringsmiddelen, antidepressiva naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Slaap- en Medicijngebruik in Antidepressiva in de kalmeringsmiddelen de afgelopen vier afgelopen twee in de afgelopen twee weken, % weken, % weken, % Fryslân 37 14 14 Achtkarspelen 40 14 7 Het Bildt 38 6 5 Boarnsterhim 36 4 9 Dantumadiel 40 14 10 De Friese Meren 35 13 11 Gaasterlân-Sleat 38 10 15 Lemsterland 39 7 6 Skarsterlân 32 18 11 Dongeradeel 48* 13 23 Ferwerderadiel 36 8 6 Franekeradeel 33 10 3 Harlingen 37 16 14 Heerenveen 37 15 22 Kollumerland C.A. 39 8 20 Leeuwarden 34 24* 21* Leeuwarderadeel 43 6 14 Littenseradiel 47* 8 10 Menameradiel 36 10 12 Ooststellingwerf 36 10 18 Opsterland 34 12 19 Smallingerland 31 19 9 Súdwest Fryslân 37 9 8* Tytsjerksteradiel 34 18 9 Weststellingwerf 42 15 18 Waddeneilanden 37 13 7 17

Tabel 15: Kerncijfers medicijngebruik, slaap- en kalmeringsmiddelen, antidepressiva naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Slaap- en Medicijngebruik in Antidepressiva in de kalmeringsmiddelen de afgelopen vier afgelopen twee in de afgelopen twee weken weken weken Fryslân 80 14 6 Achtkarspelen 87 16 3 Het Bildt 77 16 3 Boarnsterhim 85 5* 1 De Friese Meren 78 12 6 Gaasterlân-Sleat 79 12 6 Lemsterland 88 8 6 Skarsterlân 73 14 5 Dongeradeel 84 14 9 Ferwerderadiel 74 12 3 Franekeradeel 83 20 7 Harlingen 87 7 6 Heerenveen 83 8 9 Kollumerland C.A. 85 8 5 Leeuwarden 79 16 9 Leeuwarderadeel 83 6* 8 Littenseradiel 78 18 4 Noordoost Fryslân (DDFK) 1 82 14 8 Noordwest Fryslân 2 84 12 5 Ooststellingwerf 72 5* 8 Opsterland 79 5* 5 Smallingerland 77 21 5 Súdwest Fryslân 78 20 6 Tytsjerksteradiel 86 15 0* Weststellingwerf 72 16 5 Waddeneilanden 79 15 3 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 18

Mantelzorg Tabel 16: Kerncijfers mantelzorg naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Mantelzorg geven Fryslân 12 Achtkarspelen 12 Het Bildt 15 Boarnsterhim 13 Dantumadiel 16 De Friese Meren 16* Gaasterlân-Sleat 15 Lemsterland 14 Skarsterlân 18 Dongeradeel 17 Ferwerderadiel 14 Franekeradeel 15 Harlingen 13 Heerenveen 9 Kollumerland C.A. 9 Leeuwarden 10 Leeuwarderadeel 19* Littenseradiel 14 Menameradiel 17 Ooststellingwerf 10 Opsterland 16 Smallingerland 10 Súdwest Fryslân 8* Tytsjerksteradiel 9 Weststellingwerf 11 Waddeneilanden 11 19

Tabel 17: Kerncijfers mantelzorg naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Mantelzorg geven Mantelzorg ontvangen Fryslân 13 13 Achtkarspelen 12 10 Het Bildt 11 18 Boarnsterhim 13 10 De Friese Meren 13 14 Gaasterlân-Sleat 12 17 Lemsterland 12 13 Skarsterlân 13 13 Dongeradeel 11 17 Ferwerderadiel 12 15 Franekeradeel 19 19 Harlingen 13 7 Heerenveen 16 18 Kollumerland C.A. 13 14 Leeuwarden 17 15 Leeuwarderadeel 12 11 Littenseradiel 13 24* Noordoost Fryslân (DDFK) 1 13 13 Noordwest Fryslân 2 14 12 Ooststellingwerf 13 18 Opsterland 11 9 Smallingerland 10 13 Súdwest Fryslân 10 7 Tytsjerksteradiel 17 22* Weststellingwerf 6* 12 Waddeneilanden 16 14 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 20

Voeding en overgewicht Tabel 18: Kerncijfers voeding en overgewicht naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Voldoet aan de Voldoet aan de Voldoet aan de voedingsnorm Overgewicht voedingsnorm voedingsnorm groente/ matig/ernstig fruit/sap ontbijten rauwkost Fryslân 34 32 78 45 Achtkarspelen 23* 23 68* 47 Het Bildt 36 35 80 52 Boarnsterhim 31 34 77 44 Dantumadiel 29 34 82 45 De Friese Meren 39 35 79 44 Gaasterlân-Sleat 35 39 82 40 Lemsterland 34 37 80 47 Skarsterlân 44 32 77 43 Dongeradeel 28 24 78 47 Ferwerderadiel 29 30 77 36 Franekeradeel 36 35 77 39 Harlingen 35 40 79 55* Heerenveen 29 33 82 46 Kollumerland C.A. 22* 30 70 50 Leeuwarden 36 34 80 42 Leeuwarderadeel 32 32 87* 46 Littenseradiel 44* 35 83 46 Menameradiel 39 39 88* 44 Ooststellingwerf 33 35 73 49 Opsterland 26 32 74 50 Smallingerland 35 24 71 44 Súdwest Fryslân 37 35 79 44 Tytsjerksteradiel 34 29 83 43 Weststellingwerf 27 34 70 46 Waddeneilanden 42 41 79 50 21

Tabel 19: Kerncijfers voeding en overgewicht naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Voldoet aan de Voldoet aan Voldoet aan de voedingsnorm de Overgewicht voedingsnorm groente/ voedingsnorm matig/ernstig fruit/sap rauwkost ontbijten Fryslân 48 60 83 58 Achtkarspelen 36 59 62* 66 Het Bildt 42 61 75 67 Boarnsterhim 44 52 80 64 De Friese Meren 45 64 89* 60 Gaasterlân-Sleat 47 62 84 59 Lemsterland 44 60 85 62 Skarsterlân 45 67 93* 59 Dongeradeel 52 53 86 63 Ferwerderadiel 45 58 82 63 Franekeradeel 58 63 80 59 Harlingen 49 51 80 52 Heerenveen 38 54 82 54 Kollumerland C.A. 47 59 70* 64 Leeuwarden 47 59 86 58 Leeuwarderadeel 51 66 85 69 Littenseradiel 42 69 85 59 Noordoost Fryslân (DDFK) 1 50 57 82 67* Noordwest Fryslân 2 50 61 82 56 Ooststellingwerf 44 60 78 55 Opsterland 47 57 82 55 Smallingerland 57 58 81 56 Súdwest Fryslân 54 66 87 50 Tytsjerksteradiel 42 60 83 56 Weststellingwerf 49 64 83 56 Waddeneilanden 48 65 85 61 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 22

Lichaamsbeweging Tabel 20: Kerncijfers beweegnormen naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Voldoet aan NNGB Voldoet aan de fitnorm Voldoet aan de combinorm Fryslân 67 20 69 7 Achtkarspelen 72 21 73 7 Het Bildt 64 24 67 10 Boarnsterhim 55* 20 57* 5 Dantumadiel 59 15 60 7 De Friese Meren 71 20 72 5 Gaasterlân-Sleat 71 21 71 1* Lemsterland 64 19 65 7 Skarsterlân 75 21 75 5 Dongeradeel 54* 19 56* 11 Ferwerderadiel 70 14 70 5 Franekeradeel 62 20 64 0* Harlingen 79* 27* 79* 5 Heerenveen 66 19 67 10 Kollumerland C.A. 63 22 67 9 Leeuwarden 70 17 72 8 Leeuwarderadeel 67 23 70 4 Littenseradiel 61 16 64 3 Menameradiel 62 21 64 3 Ooststellingwerf 66 25 67 9 Opsterland 68 16 68 4 Smallingerland 65 17 67 10 Súdwest Fryslân 69 23 71 5 Tytsjerksteradiel 66 22 67 6 Weststellingwerf 72 22 72 6 Waddeneilanden 82* 29* 84* 5 Inactief 23

Tabel 21: Kerncijfers sportdeelname naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Onregelmatige Regelmatige Niet-sporters Sportdeelname sporters sporters 0-11 x p. j. 12-59 x p. j. 60 x p. j. Fryslân 62 38 24 38 Achtkarspelen 60 40 14 46 Het Bildt 56 45 25 30 Boarnsterhim 71 29 32 39 Dantumadiel 55 45 26 28 De Friese Meren 60 40 22 38 Gaasterlân-Sleat 73* 27 25 49 Lemsterland 62 38 25 37 Skarsterlân 64 46 20 35 Dongeradeel 58 42 20 38 Ferwerderadiel 62 38 31 32 Franekeradeel 57 44 26 31 Harlingen 62 38 23 39 Heerenveen 55* 45 21 34 Kollumerland C.A. 59 41 25 34 Leeuwarden 68 33 28 40 Leeuwarderadeel 63 37 20 44 Littenseradiel 71 29 31 40 Menameradiel 61 39 21 40 Ooststellingwerf 65 35 22 43 Opsterland 64 36 25 40 Smallingerland 59 41 27 32 Súdwest Fryslân 67* 38 26 42 Tytsjerksteradiel 62 42 21 41 Weststellingwerf 58 38 25 34 Waddeneilanden 62 33 21 41 24

Tabel 22: Kerncijfers beweegnormen naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Voldoet aan Voldoet aan Voldoet aan Inactief NNGB de fitnorm de combinorm Fryslân 70 44 72 10 Achtkarspelen 59 38 61* 16 Het Bildt 66 39 67 12 Boarnsterhim 70 40 74 6 De Friese Meren 72 49 74 10 Gaasterlân-Sleat 63 37 64 14 Lemsterland 74 43 74 10 Skarsterlân 74 58* 78 8 Dongeradeel 62 40 68 13 Ferwerderadiel 68 38 69 15 Franekeradeel 68 45 69 16 Harlingen 79 49 79 9 Heerenveen 71 52 74 9 Kollumerland C.A. 65 39 66 7 Leeuwarden 66 44 68 17* Leeuwarderadeel 64 43 69 8 Littenseradiel 63 28* 64 13 Noordoost Fryslân (DDFK) 1 69 40 72 11 Noordwest Fryslân 2 74 47 74 10 Ooststellingwerf 60* 35 66 10 Opsterland 65 42 68 9 Smallingerland 65 37 65 9 Súdwest Fryslân 86* 55 87* 2* Tytsjerksteradiel 68 48 74 9 Weststellingwerf 55* 26* 55* 13 Waddeneilanden 77 56* 80 7 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 25

Tabel 23: Kerncijfers sportdeelname naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Onregelmatige Niet-sporters Sportdeelname sporters 0-11 x p. j. 12-59 x p. j. Fryslân 40 61 18 21 Achtkarspelen 29 71 13 16 Het Bildt 37 63 19 18 Boarnsterhim 37 63 15 22 De Friese Meren 44 56 24 20 Gaasterlân-Sleat 48 52 21 27 Lemsterland 48 53 25 22 Skarsterlân 41 59 24 16 Dongeradeel 26* 74 6* 20 Ferwerderadiel 28* 72 18 10* Franekeradeel 26 64 15 21 Harlingen 40 60 15 25 Heerenveen 35 65 13 22 Kollumerland C.A. 29 71 11 18 Leeuwarden 36 64 18 18 Leeuwarderadeel 37 63 19 18 Littenseradiel 38 62 22 16 Noordoost Fryslân (DDFK) 1 31* 69 11 20 Noordwest Fryslân 2 40 60 18 22 Ooststellingwerf 35 65 19 16 Opsterland 43 57 25 18 Smallingerland 36 64 12 24 Súdwest Fryslân 56* 44* 29 27 Tytsjerksteradiel 37 63 16 22 Weststellingwerf 33 67 14 19 Waddeneilanden 35 65 9 26 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel Regelmatige sporters 60 x p. j. 26

Tabel 24: Kerncijfers soort sportdeelname naar gemeente, 19 jaar en ouder (%) Sportverenigin g Fitness commercieel Anders georganiseerd Fryslân 25 21 12 39 Achtkarspelen 27 21 10 30 Het Bildt 24 12* 12 40 Boarnsterhim 30 22 12 49* Dantumadiel 23 17 10 37 De Friese Meren 27 13* 9 43 Gaasterlân-Sleat 35* 12* 15 47 Lemsterland 21 24 9 43 Skarsterlân 27 8* 7 42 Dongeradeel 19 26 13 32 Ferwerderadiel 33 11* 5* 42 Franekeradeel 26 18 15 40 Harlingen 24 23 11 39 Heerenveen 18* 18 12 37 Kollumerland C.A. 29 11* 6* 40 Leeuwarden 22 30* 16* 37 Leeuwarderadeel 28 16 13 44 Littenseradiel 28 22 7* 43 Menameradiel 26 16 14 46 Ooststellingwerf 24 21 12 46 Opsterland 28 23 10 35 Smallingerland 23 23 7* 32* Súdwest Fryslân 28 19 13 47* Tytsjerksteradiel 30 16 14 38 Weststellingwerf 26 21 15 36 Waddeneilanden 26 14 10 39 Ongebonden 27

Genotmiddelen Tabel 25: Kerncijfers alcohol en roken naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Zware drinker Overmatige drinker Roken Fryslân 13 10 27 Achtkarspelen 15 14 31 Het Bildt 19 14 30 Boarnsterhim 12 12 29 Dantumadiel 10 8 17* De Friese Meren 11 9 24 Gaasterlân-Sleat 12 8 24 Lemsterland 15 5 27 Skarsterlân 8 12 22 Dongeradeel 16 9 22 Ferwerderadiel 10 10 20 Franekeradeel 16 7 30 Harlingen 13 9 31 Heerenveen 11 7 25 Kollumerland C.A. 12 7 31 Leeuwarden 14 10 34* Leeuwarderadeel 11 11 18 Littenseradiel 9 11 26 Menameradiel 11 8 27 Ooststellingwerf 11 14 24 Opsterland 9 7 24 Smallingerland 12 10 27 Súdwest Fryslân 14 13 28 Tytsjerksteradiel 15 9 25 Weststellingwerf 17 8 24 Waddeneilanden 26* 17* 28 28

Tabel 26: Kerncijfers alcohol en roken naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Zware drinker Overmatige drinker Roken Fryslân 5 6 11 Achtkarspelen 1 3 13 Het Bildt 2 3 12 Boarnsterhim 3 3 7 De Friese Meren 5 7 12 Gaasterlân-Sleat 7 9 13 Lemsterland 8 12 10 Skarsterlân 3 3 13 Dongeradeel 6 10 9 Ferwerderadiel 4 5 11 Franekeradeel 7 6 10 Harlingen 8 10 19* Heerenveen 2 4 14 Kollumerland C.A. 5 1 11 Leeuwarden 4 6 12 Leeuwarderadeel 4 3 7 Littenseradiel 4 5 9 Noordoost Fryslân (DDFK) 1 5 7 9 Noordwest Fryslân 2 5 5 13 Ooststellingwerf 3 2 8 Opsterland 3 5 16 Smallingerland 5 8 9 Súdwest Fryslân 10* 12 9 Tytsjerksteradiel 4 7 16 Weststellingwerf 0* 5 10 Waddeneilanden 5 7 16 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 29

Tabel 27: Kerncijfers cannabis en harddruggebruik naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Cannabis ooit Cannabis in de afgelopen 12 maanden Harddrugs ooit Fryslân 21 6 6 Achtkarspelen 18 3 3 Het Bildt 21 7 1* Boarnsterhim 13 3 4 Dantumadiel 10* 3 1 De Friese Meren 14* 1* 5 Gaasterlân-Sleat 13 3 5 Lemsterland 22 3 4 Skarsterlân 11* 0* 5 Dongeradeel 15 5 2 Ferwerderadiel 15 3 0* Franekeradeel 15 5 8 Harlingen 24 5 8 Heerenveen 22 3 4 Kollumerland C.A. 14 4 3 Leeuwarden 34* 15* 15* Leeuwarderadeel 13 1* 3 Littenseradiel 17 2 4 Menameradiel 17 3 4 Ooststellingwerf 17 2 2* Opsterland 23 6 4 Smallingerland 16 4 3 Súdwest Fryslân 23 6 9 Tytsjerksteradiel 19 6 5 Weststellingwerf 24 3 8 Waddeneilanden 15 5 2 30

Huiselijk geweld Tabel 28: Kerncijfers slachtoffer van huiselijk geweld naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Ooit slachtoffer Fryslân 8 Achtkarspelen 5 Het Bildt 8 Boarnsterhim 5 Dantumadiel 8 De Friese Meren 6 Gaasterlân-Sleat 7 Lemsterland 9 Skarsterlân 5 Dongeradeel 8 Ferwerderadiel 5 Franekeradeel 10 Harlingen 10 Heerenveen 6 Kollumerland C.A. 4 Leeuwarden 9 Leeuwarderadeel 5 Littenseradiel 3 Menameradiel 7 Ooststellingwerf 5 Opsterland 7 Smallingerland 9 Súdwest Fryslân 10 Tytsjerksteradiel 7 Weststellingwerf 8 Waddeneilanden 8 31

Tabel 29: Kerncijfers slachtoffer van huiselijk geweld, naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Ooit slachtoffer Fryslân 3 Achtkarspelen 1 Het Bildt 2 Boarnsterhim 5 De Friese Meren 4 Gaasterlân-Sleat 2 Lemsterland 4 Skarsterlân 4 Dongeradeel 4 Ferwerderadiel 4 Franekeradeel 3 Harlingen 6 Heerenveen 5 Kollumerland C.A. 0 Leeuwarden 4 Leeuwarderadeel 2 Littenseradiel 1 Noordoost Fryslân (DDFK) 1 2 Noordwest Fryslân 2 4 Ooststellingwerf 4 Opsterland 4 Smallingerland 2 Súdwest Fryslân 2 Tytsjerksteradiel 2 Weststellingwerf 3 Waddeneilanden 4 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 32

Woning en woonomgeving Tabel 30: Kerncijfers woning en woonomgeving naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Woonomgeving Onveilig Woning Groen in de Onveilig s onvoldoenddoende nachts buurt onvol- avonds / s onvoldoende overdag Fryslân 6 8 9 5 15 Achtkarspelen 4 4 9 1* 9 Het Bildt 9 5 14 3 12 Boarnsterhim 5 6 5 2 14 Dantumadiel 7 9 6 5 18 De Friese Meren 3* 8 7 6 12 Gaasterlân-Sleat 7 8 2 4 7* Lemsterland 5 6 6 5 9 Skarsterlân 1* 9 8 7 15 Dongeradeel 8 13 6 5 12 Ferwerderadiel 6 6 9 1* 5* Franekeradeel 5 11 9 2 11 Harlingen 5 5 16* 5 15 Heerenveen 13* 13 4 3 19 Kollumerland C.A. 4 3 6 4 12 Leeuwarden 8 12* 15* 8* 22* Leeuwarderadeel 2 3 11 2 15 Littenseradiel 1* 4 4 2 9 Menameradiel 5 3 7 2 10 Ooststellingwerf 6 6 5 8 18 Opsterland 5 9 5 4 10 Smallingerland 5 5 11 5 13 Súdwest Fryslân 8 10 10 5 15 Tytsjerksteradiel 7 8 5 4 12 Weststellingwerf 6 8 3 7 16 Waddeneilanden 6 3 1 3 7* 33

Tabel 31: Kerncijfers woning en woonomgeving naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Woon- Groen in Onveilig Woning Woont in om- geving de buurt Onveilig s onvoldoende -woning 2 onvol- overdag avonds / ouderen onvoldoenddoende s nachts Fryslân 2 9 4 6 4 12 Achtkarspelen 2 7 5 2 4 15 Het Bildt 5 8 7 5 7 17 Boarnsterhim 3 9 2 8 3 11 De Friese Meren 3 14* 6 6 2 9 Gaasterlân-Sleat 7* 20* 9* 4 4 12 Lemsterland 3 14 4 11 0 9 Skarsterlân 1 9 5 4 2 8 Dongeradeel 4 8 4 6 9* 19 Ferwerderadiel 0 7 1 6 4 14 Franekeradeel 0 13 3 8 7 12 Harlingen 2 4 3 16* 5 14 Heerenveen 7* 12 12* 10 6 11 Kollumerland C.A. 4 14 5 8 2 10 Leeuwarden 3 11 4 6 7* 16* Leeuwarderadeel 3 5 6 8 5 13 Littenseradiel 3 12 3 9 0 10 Noordoost Fryslân (DDFK) 1 2 8 4 7 4 12 Noordwest Fryslân 2 1 8 3 10* 6 13 Ooststellingwerf 1 11 1 3 4 12 Opsterland 1 8 2 3 4 14 Smallingerland 1 5 1 6 2 13 Súdwest Fryslân <1* 5 1* 3 2 6 Tytsjerksteradiel 7* 7 5 5 3 13 Weststellingwerf 1 16* 3 5 6 15 Waddeneilanden 2 17* 1 1 3 4* Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 34

Tabel 32: Kerncijfers ernstige hinder door geluid en geur in de woonomgeving naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Door tenminste één geluidsbron ernstig gehinderd Door tenminste één geurbron ernstig gehinderd Fryslân 19 6 Achtkarspelen 17 3 Het Bildt 12 6 Boarnsterhim 15 5 Dantumadiel 23 5 De Friese Meren 17 5 Gaasterlân-Sleat 13 5 Lemsterland 17 4 Skarsterlân 18 6 Dongeradeel 16 6 Ferwerderadiel 15 7 Franekeradeel 17 3 Harlingen 19 8 Heerenveen 17 8 Kollumerland C.A. 7* 4 Leeuwarden 29* 6 Leeuwarderadeel 26 4 Littenseradiel 22 5 Menameradiel 36* 11 Ooststellingwerf 10* 3 Opsterland 13 6 Smallingerland 17 8 Súdwest Fryslân 19 6 Tytsjerksteradiel 15 4 Weststellingwerf 16 4 Waddeneilanden 15 2 35

Inkomen en bezuinigen Tabel 33: Kerncijfers inkomen en bezuinigen naar gemeente, 19 tot en met 64 jaar (%) Moeite met rondkomen Bezuinigt op minimaal 1 terrein Fryslân 26 72 Achtkarspelen 34 78 Het Bildt 19 72 Boarnsterhim 19 70 Dantumadiel 21 70 De Friese Meren 26 68 Gaasterlân-Sleat 20 63 Lemsterland 23 69 Skarsterlân 29 70 Dongeradeel 25 72 Ferwerderadiel 10* 68 Franekeradeel 25 66 Harlingen 33* 74 Heerenveen 29 74 Kollumerland C.A. 20 79 Leeuwarden 29 78* Leeuwarderadeel 23 65 Littenseradiel 17* 71 Menameradiel 24 63 Ooststellingwerf 21 63 Opsterland 27 80 Smallingerland 31 73 Súdwest Fryslân 25 68 Tytsjerksteradiel 25 69 Weststellingwerf 20 61* Waddeneilanden 26 73 36

Tabel 34: Kerncijfers inkomen en bezuinigen naar gemeente, 65 jaar en ouder (%) Moeite met Bezuinigt op Alleen AOW rondkomen minimaal 1 terrein Fryslân 10 54 20 Achtkarspelen 13 51 42* Het Bildt 17* 55 28 Boarnsterhim 12 49 22 De Friese Meren 10 52 21 Gaasterlân-Sleat 15 57 20 Lemsterland 11 57 28 Skarsterlân 8 48 18 Dongeradeel 11 67* 26 Ferwerderadiel 9 58 33* Franekeradeel 8 56 22 Harlingen 14 56 31* Heerenveen 13 53 15 Kollumerland C.A. 13 62 39* Leeuwarden 10 51 17 Leeuwarderadeel 11 45 20 Littenseradiel 14 63 25 Noordoost Fryslân (DDFK) 1 9 61 24 Noordwest Fryslân 2 13 56 25 Ooststellingwerf 11 57 21 Opsterland 13 47 15 Smallingerland 8 53 18 Súdwest Fryslân 5 55 6* Tytsjerksteradiel 12 61 29* Weststellingwerf 2* 58 29* Waddeneilanden 14 58 24 Bron: GGD Fryslân, Gezondheidsenquête 2012 1 Cluster van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland C.A. en Ferwerderadiel 2 Cluster van de gemeenten Menameradiel, Het Bildt, Harlingen en Franekeradeel 37