Inspecties in de Metaalproductenindustrie 2014 Aanleiding De metaalindustrie is één van de grootste industriële sectoren in Nederland waarin ca. 4,5% van de beroepsbevolking werkzaam is. De arbeidsrisico s liggen vooral op het gebied van machineveiligheid, werken met verschillende arbeidsmiddelen en gevaarlijke stoffen. Er is sprake van een relatief hoog aantal ongevallen. Mensen die nieuw in de metaal komen werken zoals jongeren en uitzendkrachten zijn relatief vaker het slachtoffer. Vanwege de hoge risico s en relatief lage naleving bij bepaalde subsectoren in de metaalsector zijn inspecties noodzakelijk. De metaalproductenindustrie is zo n subsector. In 2011 was het percentage bedrijven waar handhavend is opgetreden 82%. Van 1 februari tot 1 december 2014 is opnieuw in deze subsector geïnspecteerd. In deze factsheet zijn de inspectieresultaten hiervan weergegeven. Selectie bedrijven De subsector metaalproductenindustrie telt in totaal zo n 9990 bedrijven 1. In dit project zijn 689 bedrijven geïnspecteerd, 7% van het totaal aantal bedrijven in de subsector. Het betreft een selectieve steekproef. Deels zijn bedrijven geselecteerd met een forse handhavingshistorie qua ongevallen, klachten en handhaving vanuit vorige projecten alsook bedrijven die bij de Inspectie SZW bekend staan als bedrijven met slechte arbeidsomstandigheden. De resultaten geven daarom geen representatief beeld van de sector. Daarnaast zijn bedrijven bezocht waar de Inspectie SZW niet eerder is geweest. Dit omdat uit eerdere inspecties is gebleken dat bij veel van deze bedrijven de kennis van arbeidsomstandigheden gering is. Inspectieonderwerpen In het project is geïnspecteerd op de meest risicovolle onderwerpen die in deze sector voorkomen: machineveiligheid en veilig werken met diverse arbeidsmiddelen; algemene veiligheid op de arbeidsplaats, o.a. veilige inrichting; gevaarlijke stoffen met name blootstelling aan lasrook. Tevens is gelet op de aanwezigheid van een goed werkende risico-inventarisatie en -evaluatie en op de manier waarop in de bedrijven voorlichting, onderricht en toezicht over gezond en veilig werken is georganiseerd. Als er jongere werknemers, stagiaires en tijdelijke krachten in het bedrijf waren, is op dit laatste extra gelet. 5xbeter De werkgevers- en werknemersorganisaties hebben gezamenlijk een programma onder de naam 5xbeter, IJzersterk voor Veilig Werk. Dit programma ondersteunt bedrijven met een informatieve website, diverse praktische verbeterchecks en met verbetercoaches 2. De Inspectie stimuleert de bedrijven om hiervan gebruikt te maken. Resultaten In totaal zijn 689 bedrijven geïnspecteerd. 27% hiervan (183) had geen overtredingen op de onderwerpen waarop is geïnspecteerd. Bij 73% van de bedrijven (506) zijn wel overtredingen geconstateerd en is handhavend opgetreden. Dit is 10%-punt lager dan het gemiddelde percentage in de sector metaal over de periode 2009-2013, zijnde 83%. Het percentage ligt 7% boven het landelijk gemiddelde (66% in 2013). Figuur 1 Resultaat na inspectie (N=689) 73% 27% In orde Niet in orde Het valt op dat bij de bedrijven met 2 t/m 4 werknemers, het nalevingspercentage beduidend hoger is dan dat van bedrijven met meer werknemers, namelijk 46% versus een percentage dat fluctueert tussen 16 en 24%. Mogelijke verklaringen kunnen te maken hebben met de omvang van het 1 Hiertoe behoren ook bedrijven die oppervlaktebehandeling van metalen uitvoeren. Deze bedrijven zijn in 2013 vanwege de sectorspecifieke gevaarlijke stoffenproblematiek, in een apart project geïnspecteerd, en zijn dus in dit project niet meegenomen. 2 www.5xbeter.nl: Verbetercoaches informeren en adviseren in de bedrijven en reiken maatwerkoplossingen aan middels het uitvoeren van verbeterchecks. Alle producten en diensten van 5xbeter, inclusief de verbetercoaches zijn kosteloos beschikbaar voor alle bedrijven die vallen onder de cao metaalbewerking en metalektro. De projectpartners in het project 5xbeter zijn FME-CWM, Metaalunie, FNV, CNV en De Unie.
Tabel 1 Resultaat na inspectie (N=689) Bedrijfsgrootte Inorde Niet inorde Totaal 0-1 2 12% 15 88% 17 2 t/m 4 86 46% 99 54% 185 5 t/m 9 27 20% 110 80% 137 10 t/m 19 21 16% 109 84% 130 20 t/m 49 34 24% 109 76% 143 50 en meer 13 17% 64 83% 77 Totaal 183 27% 506 73% 689 machinepark: ze hebben veelal kleinere werkplaatsen met minder machines. Hierdoor is de kans op overtredingen ook relatief kleiner. Ook hebben zij verhoudingsgewijs minder vaak tijdelijke krachten in dienst, hetgeen eveneens een verklaring kan zijn. 3 Bij 506 bedrijven zijn in totaal 1.971 overtredingen geconstateerd. Dit is gemiddeld vier overtredingen per bedrijf. 33% van de bedrijven (156) heeft een aantal overtredingen dat boven dit gemiddelde ligt. In figuur 2 is aangegeven hoe de verdeling van het aantal overtredingen per bedrijf is. Figuur 2 Aantal overtredingen per bedrijf (N=689) 11% 11% 11% 10% Resultaten per onderwerp In tabel 2 zijn de resultaten per geïnspecteerd onderwerp weergegeven. Veruit de meeste overtredingen hebben betrekking op arbeidsmiddelen en machines. Op de tweede en 3 Het aandeel bedrijven met tijdelijke krachten in deze bedrijfscategorie was 13%, terwijl de andere percentages zich bevonden tussen 25% (categorie 5-9 werknemers), 40% (categorie 10-19), tot en met 87% (categorie 100 en meer). In dit project is vastgesteld dat bedrijven met tijdelijke krachten vaker overtredingen hebben (zie tabel 5). 14% 16% 27% derde plaats staan achtereenvolgens de risicoinventarisatie en evaluatie en maatregelen om blootsteling aan gevaarlijke stoffen (hoofdzakelijk lasrook) tegen te gaan. Arbeidsmiddelen 63% van het totaal aangetroffen overtredingen (1.971) heeft betrekking op arbeidsmiddelen. Het ontbreken dan wel de degelijkheid van schermen/beveiligingsinrichtingen op machines zijn de meest geconstateerde overtredingen. Tien boeterapporten van de 15 zijn hierop ingezet. De meeste overtredingen betroffen (kolom)boormachines. Ook kantbanken, draaibanken en pons- en knipmachines bleken vaak niet in orde. Voor het niet tijdig keuren/beproeven van een mobiel arbeidsmiddel zijn 68 handhavingsinstrumenten ingezet. Hierbij moet men denken aan ladders, bovenloopof portaalkranen en vorkheftrucks. Voorts hadden bedrijven overtredingen als gevolg van onvoldoende of gebrek aan onderhoud aan de verschillende arbeidsmiddelen. Risicoinventarisatie en evaluatie (RI&E) In dit project is naar de RI&E gevraagd als er overtredingen werden geconstateerd. Dit vanwege de samenhang tussen concreet aantoonbare overtredingen op de werkplek en de veelal structurele achterliggende oorzaken ervan die op het niveau van arbozorgbeleid in het bedrijf liggen. Het niet beschikken over een actuele, volledige RI&E dan wel het helemaal ontbreken daarvan was bij 32% van het totaal aantal bedrijven (220) het geval. Het aandeel overtredingen met betrekking tot de RI&E op het totaal aantal overtredingen bedroeg 11%. Gevaarlijke stoffen Bij 26% van de bedrijven (179) ontbrak de beoordeling van de aard van gevaarlijke stoffen waarmee de werknemers werken alsook van de mate waarin zij daaraan worden blootgesteld (184 overtredingen). Hoofdzakelijk gaat het hier om lasrook. Lasrook heeft kankerverwekkende eigenschappen en kan ernstige gezondheidsschade toebrengen aan longen, huid en het neurologisch systeem. Bij drie bedrijven is hiervoor een boete opgemaakt. De overige overtredingen hadden betrekking op het voorkomen van ongewilde gebeurtenissen met gevaarlijke stoffen, het vervangen van gevaarlijke stoffen (bijvoorbeeld een elektrisch aangedreven heftruck gebruiken i.p.v. een diesel aangedreven heftruck) maar ook ontbrak het aan goede instructies voor werknemers. Veilige arbeidsplaats Een ordelijke en nette werkomgeving kan (bijna-) ongevallen voorkómen. 70 overtredingen hadden hierop betrekking. In veel gevallen betrof dit onveilige stellingen. Daarnaast was in 54 situaties sprake van valgevaar. Vaak betreft dit opslagruimten. In drie situaties is deze werplek stilgelegd. Eerst moesten veilige leuningen of stellingen worden aangebracht voordat deze werkplek weer mocht worden betreden.
Overige overtredingen Overige overtredingen betroffen onder andere tekortkomingen ten aanzien van het toezicht op de werkvloer op naleving van de instructies/voorschriften en op het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Persoonlijke beschermingsmiddelen zijn bijvoorbeeld wel aanwezig maar worden niet altijd gedragen. Een aantal bedrijven is gesommeerd om het arbobeleid op orde te brengen, het geluidsniveau te beoordelen of de fysieke belasting in kaart te brengen. Tabel 2 Gegevens uitgewerkt per onderwerp Onderwerp Waarschuwing Eis Stillegging zonder boete Arbeidsmiddelen 964 49% 141 7% 114 6% 15 1% 1.234 63% Risicoinventarisatie en- evaluatie 203 10% 13 1% 4 0% 220 11% Gevaarlijke stoffen 223 11% 21 1% 2 0% 3 0% 249 13% Veilige arbeidsplaats 104 5% 49 2% 5 0% 1 0% 159 8% Voorlichting, onderricht en toezicht 10 1% 61 3% 71 4% Overig Persoonlijke beschermingsmiddelen 21 1% 2 0% 23 1% diversen 12 1% 2 0% 1 0% 15 1% Totaal 1.537 78% 289 15% 121 6% 24 1% 1.971 100% Boete Totaal Leerbedrijven en niet-leerbedrijven met elkaar vergeleken In haar sectoraanpak metaal heeft de Inspectie SZW jongeren in leer-werksituaties als speerpunt benoemd. Zij vormen, onder andere door gebrek aan kennis en ervaring, een kwetsbare groep op de werkvloer en hebben relatief vaker ongevallen dan oudere ervaren werknemers. Een bedrijf dat jongeren een leer-werkplek aanbiedt dient een erkend leerbedrijf te zijn. Voor de erkenning als leerbedrijf wordt het bedrijf geacht: een goede en (sociaal) veilige leerplaats conform de Arbowet te zijn (Lid 1. Artikel 5. Voorwaarden voor erkenning, Reglement Erkenning Leerbedrijven 2010). categorie bijna twee keer zo hoog, nl. 49%. De bedrijven verantwoordelijk voor de relatief hoge naleving in deze categorie bedrijven zijn voor het merendeel de niet-leerbedrijven. In de bedrijven met een omvang van 10-19 werknemers zijn het wel de leerbedrijven waar nu minder vaak handhavend is opgetreden dan bij de niet leerbedrijven, resp 83% versus 87%. Dit verschil is echter vrij gering. 4 Van 630 bedrijven die zijn geïnspecteerd is bekend of zij al dan niet een erkend leerbedrijf zijn. Tabel 3 geeft een overzicht van de inspectieresultaten van erkende leerbedrijven vergeleken met de overige (niet erkende) bedrijven die in dit project zijn bezocht. Van de 372 erkende leerbedrijven is bij 82% handhaving ingezet. Bij de niet-erkende leerbedrijven is dit 67%. Er is nagegaan of er een samenhang bestaat met bedrijfsgrootte en het hierboven geconstateerde verschil. Dit omdat er een specifieke categorie uitspringt, namelijk de bedrijven met 2-4 werknemers, waarvan de naleving relatief hoog is. In deze categorie zien we dat het aandeel leerbedrijven zonder overtredingen iets hoger ligt dan gemiddeld, namelijk 25 versus 18%. Het aandeel niet-erkende leerbedrijven zonder overtredingen, is echter in die 4 N.b. Voor de grootteklasse 50-99 werknemers en bedrijven met meer dan 100 werknemers, zijn het ook de leerbedrijven waar minder vaak handhavend is opgetreden. Daarvan zijn de aantallen echter te klein om generieke uitspraken te kunnen doen.
Tabel 3 Resultaat na inspectie leerbedrijf versus niet-leerbedrijf (N=630, op basis van monitorresultaten) Leerbedrijf Niet-leerbedrijf Bedrijfsgrootte Geen overtreding 1-meer overtredingen Geen overtreding 1-meer overtredingen 0 tot 1 1 13% 7 87% 1 17% 5 83% 2 tot 4 13 25% 39 75% 53 49% 55 51% 5 tot 9 13 17% 64 83% 14 29% 34 71% 10 tot 19 13 17% 66 83% 6 13% 40 87% 20 tot 49 20 19% 83 81% 11 33% 22 67% 50 tot 99 3 15% 17 85% 1 8% 12 92% 100 en meer 6 18% 27 82% 0 0% 4 100% Totaal 69 18% 303 82% 86 33% 172 67% Er is ook gekeken naar welke handhavingsinstrumenten zijn ingezet bij leerbedrijven en niet-leerbedrijven. In tabel 4 is dit weergegeven. Het gemiddeld aantal overtredingen bij leerbedrijven valt iets hoger uit dan bij niet leerbedrijven. Het aandeel eisen ligt 5%-punt hoger bij de leerbedrijven dan bij de nietleerbedrijven. Er zijn minder boetes aangezegd in de leerbedrijven: vier boetes tegen 13 bij de niet-leerbedrijven. Tabel 4 Aantal ingezette handhavingsinstrumenten leerbedrijven versus niet-leerbedrijven Ingezet instrument Leerbedrijf Geen leerbedrijf Totaal Boeterapport 4 0% 13 2% 17 1% Eis Arbo 191 16% 66 11% 257 14% Stillegging zonder boete 73 6% 37 6% 110 6% Waarschuwing 952 78% 491 81% 1443 79% Totaal 1220 100% 607 100% 1827 100% Aantal bedrijven 303 172 475 Gemiddeld aantal overtredingen 4 3,5 3,8 In 2011 is eenzelfde vergelijking gemaakt. Ook toen bleek dat leerbedrijven vaker overtredingen hadden dan de niet- leerbedrijven in die groep, nl. 91% versus 71%. 5 129 leerbedrijven die in 2011 zijn geïnspecteerd, zijn nu opnieuw geïnspecteerd. Bij 29% van die bedrijven (37) zijn nu geen overtredingen geconstateerd. Dat is gemiddeld genomen een toename van de naleving. Echter, nog steeds is bij ruim tweederde van deze groep leerbedrijven (71%) die voor de tweede keer is geïnspecteerd de naleving niet op orde. In 2011 bleek ook dat, naast meer handhaving, de erkende leerbedrijven significant vaker bedrijfsongevallen hadden dan de niet-leerbedrijven. Voor de geïnspecteerde groep bedrijven in dit project is dit eveneens nagegaan met een vergelijkbaar resultaat (zie tabel 5). Tabel 5 Aantal meldingsplichtige ongevallen geïnspecteerde leerbedrijven versus geïnspecteerde niet-leerbedrijven Jaar Leerbedrijf Geen leerbedrijf 2011 27 10 2012 41 9 2013 28 9 2014 13 6 Totaal 109 32 5 Inspectie SZW. Factsheet Metaalproductenindustrie 2011. Leerbedrijven nader belicht.
Bedrijven met inleenkrachten versus bedrijven met vast personeel Een andere kwetsbare groep werknemers zijn tijdelijke inleenkrachten. Uit gegevens van de Inspectie SZW blijkt dat deze groep relatief vaker in de ongevalsmeldingen voorkomt. 6 In dit project is nagegaan of er verschillen in naleving zijn tussen bedrijven die gebruik maken van inleenkrachten en bedrijven die alleen met vast eigen personeel werken (zie tabel 6). Tabel 6 Resultaat na inspectie bedrijven met en zonder inleenkrachten (N=630) Met inleenkrachten Met eigen vast personeel Bedrijfsgrootte Verhouding inleen/vast Geen overtreding 1-meer overtreding Geen overtreding 1-meer overtreding 0 tot 1 36% 64% 0 0% 5 100% 2 22% 7 78% 2 tot 4 13% 87% 6 29% 15 71% 60 43% 79 57% 5 tot 9 25% 75% 5 16% 26 84% 22 23% 72 77% 10 tot 19 40% 60% 7 14% 43 86% 12 16% 63 84% 20 tot 49 59% 41% 16 20% 64 80% 15 27% 61 73% 50 tot 99 67% 33% 3 14% 19 86% 1 9% 10 81% 100 en meer 87% 13% 5 16% 27 84% 1 20% 4 80% Totaal 42 17% 199 83% 113 29% 296 71% Bedrijven met inleenkrachten laten vaker overtredingen zien dan bedrijven die alleen met eigen personeel werken, namelijk 83% tegen 71%. Een verklaring voor dit verschil kan te maken hebben met gebrek aan ervaring en specifieke kennis over het bedrijf en van de machines en arbeidsmiddelen waarmee gewerkt wordt. Ook onvoldoende voorlichting, instructie en toezicht kan een rol spelen. Bedrijfsgrootte is eveneens van invloed. Van de kleine bedrijven (2-4 werknemers) in de onderzochte groep is de naleving het hoogst (43%) en het percentage dat werkt met tijdelijke krachten het kleinst (13%). Gebruik verbeterchecks 5xbeter De inspectie heeft onderzocht wat het effect is van het gebruik van een of meerdere verbeterchecks op de algehele naleving van de arbeidsomstandigheden in een bedrijf. Tabel 7 Resultaat na inspectie bedrijven die wel/geen verbetercheck hebben gebruikt (N = 630) Gebruik verbetercheck Ja Nee in orde 66 30% 89 22% niet in orde 152 70% 323 78% Totaal 218 100% 412 100% Bedrijven die verbeterchecks inzetten, hebben de arbeidsomstandigheden vaker op orde dan bedrijven die daar geen gebruik van hebben gemaakt. Het positieve verschil met deze groep bedrijven is 8%-punt. 6 Inspectie SZW, Rapportage Arbeidsongevallen 2014. Oud en nieuw vergeleken Van de geïnspecteerde bedrijven zijn 395 bedrijven niet eerder bezocht in de periode 1 januari 20067 en 1 januari 2014 door de Inspectie SZW, de nieuwe bedrijven. 294 bedrijven (de oude bedrijven ) hebben in dat tijdbestek wel een bezoek gehad van de Inspectie SZW. Een deel hiervan (174) is ook geïnspecteerd in het inspectieproject in 2011. In onderstaande tabel is het verschil in naleving weergegeven. Er is onderscheid gemaakt naar nieuwe bedrijven, oude bedrijven uit het inspectieproject Metaalproductenindustrie 2011, en overige oude bedrijven. Deze laatste categorie zijn de bedrijven die zijn geselecteerd vanwege een aanzienlijke handhavingshistorie (buiten het project uit 2011). Tabel 8 Resultaat na inspectie oude en nieuwe bedrijven (N = 689) Resultaat Nieuw Oud in project 2011 Oud overig In orde 104 26% 70 40% 15 13% niet in orde 291 74% 104 60% 105 88% 395 100% 174 100% 120 100% Duidelijk is dat bedrijven die opnieuw zijn bezocht na de inpsecties in 2011 nu een hogere naleving laten zien, nl 40%. Niet eerder is een dergelijk positief resultaat waargenomen bij inspecties in de metaalsector de afgelopen jaren. 7 In 2006 is 5xbeter het arbeidsomstandighedenproject van de sociale partners gestart.
Conclusies en aanbevelingen De inspecties wijzen uit dat in deze subsector van de metaal het algehele beeld ten opzichte van 2011 verbeterd is. Nu is in bijna driekwart van de bedrijven (73%) handhavend opgetreden, terwijl in 2011 in dezelfde subsector dit percentage 82% was. Nog steeds ligt het percentage bedrijven met overtredingen in deze groep bedrijven boven het landelijke gemiddelde van alle sectoren. Dit geldt niet voor de bedrijven uit het project in 2011 die nu opnieuw zijn geïnspecteerd: nu toont 40% van deze groep goed naleefgedrag op de geïnspecteerde punten, in tegenstelling tot de overige bedrijven. Het is voor het eerst dat de Inspectie SZW een dergelijk positief resultaat, dat uitstijgt boven het landelijk gemiddelde, bij een groep metaalbedrijven signaleert. Het laat zien dat de gerichte inspanningen van sociale partners in combinatie met de aanpak van de Inspectie SZW zijn vruchten beginnen af te werpen. Aandacht voor machineveiligheid en het veilig omgaan met arbeidsmiddelen blijft echter onverminderd de aandacht vragen. Dit geldt ook voor de blootsteling aan lasrook. Juist nu de eerste tekenen van verbetering zich manifesteren is het zaak om zowel vanuit sociale partners en het project 5xbeter als in de bedrijven zelf deze ontwikkeling vast te houden en te versterken. De resultaten tonen eveneens aan dat bepaalde categorieën bedrijven in de subsector Metaalproductenindustrie nog flink achterblijven. Nieuwe bedrijven die niet bekend zijn bij de Inspectie SZW, bedrijven met een forse handhavingshistorie maar ook leerbedrijven zullen in de nabije toekomst nog steeds op de nodige inspectie-aandacht kunnen rekenen. De resultaten bij de leerbedrijven bevestigen grotendeels de in 2011 gesignaleerde problematiek. Diverse partijen uit het veld van bedrijfsleven en beroepsonderwijs zijn de afgelopen periode door de Inspectie SZW benaderd om zich over dit vraagstuk te buigen. Intensievere samenwerking met 5xbeter op het thema nieuwkomers in de metaal is een van de afspraken. Daarnaast is er intensief overleg met de Inspectie van het onderwijs om gezond en veilig werken nadrukkelijker in het nieuw te ontwikkelen toezichtkader mbo 2016 op te nemen. Het vergroten van de bekendheid van de verbeterchecks van 5xbeter bij beroepsonderwijsinstellingen maakt eveneens deel van uit van de afspraken alsook meer focus op veilig gedrag, toezicht, voorlichting en onderricht in de afspraken die onderwijsinstellingen met bedrijven maken. Gezond en veilig werken dient als vanzelfsprekend deel uit te maken van het vakmanschap in de metaal. Niet in de laatste plaats bij de nieuwe werkenden in de Metaal. Dit acht de Inspectie SZW essentieel. Of dit nu jongeren betreft die nieuw in de metaal komen werken of tijdelijke inleenkrachten, het is in de ogen van de Inspectie SZW een noodzakelijke investering die zich zonder twijfel terugbetaalt in de toekomst. Daarbij is samenwerking met meerdere stakeholders uit dit veld onontbeerlijk. De Inspectie SZW zet hierop de komende periode stevig in en verwacht ook van andere partijen daarin hun bijdrage. Het aangescherpte handhavingsbeleid leidt ertoe dat de bedrijven uit dit project waar handhavend is opgetreden in 2016 opnieuw een inspectiebezoek kunnen verwachten, waarbij strenger zal worden opgetreden. Daarnaast zullen aanvullende interventies en activiteiten nodig zijn waaronder gerichte handhavingscommunicatie en samenwerking met sociale partners en andere stakeholders om de effecten van de inspecties te versterken 8. 8 De sinds januari 2013 in werking getreden Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving geldt als uitgangspunt voor de handhaving. Zie www.inspectieszw.nl.
Deze factsheet is een uitgave van: Inspectie SZW De Inspectie SZW maakt deel uit van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Projectnummer A1168 Projectleider Anja van Vlerken Projectsecretaris Annet Geurts Rijksoverheid April 2015 83631