WERK VAN DEN AKKER Afdeling Herentals TOMATEN TELEN LESGEVER: FRANS VAN HOUT 11-12 - 11 VERSLAG: MICHEL PEETERS 1. ALGEMEEN. De tomaat (Lycopersicon esculentum ) behoort tot de familie van de nachtschadigen. (Solanaceae ) 1.1 Herkomst De plant is afkomstig uit Zuid-Amerika en was daar al heel lang in cultuur voordat ze door de Spanjaarden naar Europa werd gebracht. Na enige tijd als sierplant te zijn geteeld werd ze pas in de 19 de eeuw op beperkte schaal als groente gekweekt. Dit vooral omdat ze altijd een beetje bekend stond als gifplant, zoals de aardappel. 1.2 Gebruik De toepassingsmogelijkheden van de tomaat zijn bijna onbeperkt. Men kan er allerlei salades, tussendoortjes, snacks of borrelhapjes mee maken. Ze zijn geschikt voor soepen, sauzen en warme bereidingen. Niet alleen bevatten ze veel vitamine C maar ook lycopeen (mogelijk bescherming tegen kanker ). 1.2 Plantkundige kenmerken Het is een meerjarige, kruipende plant die als eenjarig wordt geteeld. Het blad en de stengel zijn giftig. De bloemen vormen lange trossen.de groene bessen zijn licht giftig. De bladeren zijn bezet met haartjes waarop kliertjes staan. Deze geven bij aanraking de typische tomatengeur af. 2. SOORTEN EN TEELTEN. 2.1 Soorten Er is geen groente met zoveel verschillende vormen en kleuren. De rassen zijn ook onder te verdelen in groene en bleke rassen. Bij groene rassen is er in een onrijp stadium rond het kroontje een donkergroene zone, die soms minder goed doorkleurt bij rijping. Men moet ook onderscheid maken tussen zaadvaste en hybride rassen. De zaadvaste rassen hebben als voordeel dat het zaad goedkoper is en dat men er zaad kan van winnen. De productie is lager. De zaden van hybride rassen zijn duur, maar de productie is groter Indeling - Ronde tomaat - veel zaad - veel vocht - 2 hokken ( bij het overlangs doorsnijden ) - bleek - kleurt goed - goede bestuiving - kleine vruchten 200 g - minder smaak - relatief dikke vel - Vleestomaat - weinig zaad 1
- weinig vocht - veel hokken - donkerrood - moeilijke bestuiving - grote vruchten 500-700 g - veel smaak - kleuren moeilijker ( groenkragen ) - dunnere vel - Tussentype Ze bevat 3 à 4 hokken en ligt qua kenmerken tussen de twee vorige. - Trostomaten. Meestal zijn het dezelfde tomaten dan de ronde tomaten. Ze zijn geselecteerd opdat de tros in een keer zou rijpen. - Aperitieftomaten - Cherrytomaten ( Kerstomaten ) - lange trossen - zeer goede smaak ( kindjes ) - ze bestaan ook zelftoppend, zodat men ze op het terras kan kweken. - Pruimtomaat of Romatomaat - ze is beperkt in grootte en is eivormig - ze wordt vooral gebruikt voor puré - Pyros tomaat - veel smaak - zacht - dunne schil - Long live tomaten: deze tomaten worden in de supermarkten aangeboden. De dikke schil zorgt voor weinig beschadiging ( en dus afval ) bij machinale oogst en transport. - Gele tomaten zijn over het algemeen zoet. - Striped Stuffer is een ideale tomaat om op te vullen. - Coeur de Boeuf is een lekkere tomaat maar wordt snel melig - Bruine tomaten. 2.2 Teeltwijzen - Groeiwijze Er zijn zelftoppende rassen en doorgroeiende rassen. De zelftoppende vormen één of meerdere stengels die allen eindigen op een bloemtros. Deze worden vaak gebruikt voor machinale oogst. De doorgroeiende vormen constant, na iedere bloemtros, een nieuw groeipunt. - Beschutte teelt De teelt onder beschutting, in het bijzonder glas, is een aanrader bij de tomaat. De aardappelplaag komt er minder voor. De groei en afrijping verlopen vlotter, waardoor de oogst veel vroeger start. Ook de uiterlijke kwaliteit van de vruchten is beter. - Teelt in potten. Kerstomaten en kleine ronde tomaten lenen zich uitstekend om in een pot geteeld te worden Verkies wel een zonnige en windstille standplaats. 3. AANBEVOLEN RASSEN. Het aantal vormen bij tomaten is zeer groot en maakt het rassenaanbod nog des te groter. Verschillende zaadhuizen hebben eigen hybriden ontwikkeld. Men kan kiezen voor nieuwere hybridenrassen of voor de ouder, traditionele rassen. Vooral deze laatste geven andere smaken, kleuren en vormen. Kiest men voor teeltgemak, met een goede productie, weinig kwaliteitsproblemen en een lage ziektegevoeligheid, kies dan hybridenrassen. Kies nieuwe hybridenrassen, die zijn ondertussen veel verbeterd ten opzichte van de oudere. Als men kiest voor openluchtteelt gebruikt men best een ras dat hiervoor duidelijk wordt aanbevolen. Rassen die perfect zijn onder glas zijn meestal een grote teleurstelling in de buitenteelt. Enkele rode, groeikrachtige en ziektebestendige hybriden voor buiten en onder glas, tenzij anders vermeld zijn: 2
- Vleestomaat Diplom F1 - Cronos F1 - Agora F1. Robin F1 enkel onder glas Tolstoy F1 is een zeer sterke buitentomaat Montfavet F1 is een oude bekende, sterk geribde vleestomaat die nog actueel is. - Ronde tomaat Meran F1 - Bonset F1 - Trésor F1 Pyros is een grofrond type dat dikwijls als plantmateriaal wordt aangeboden in Vlaanderen. - Trostomaat Serrat F1 - Monica F1 - Vitador F1 Van de volgende groepen zijn nog niet zo lang hybriden beschikbaar: - Kerstomaat Sweet 100 F1 - Cherissita - Pruimtomaat Redhunter - Santa F1 Roma VF is zeer ziektegevoelig buiten. Charm F1 is een nieuwe, sterke vleespruimtomaat voor open lucht Aviro is een soort met een verhoogd cartogeengehalte. Andere kleuren en vormen van tomaat zijn er in overvloed, sommige zaadhuizen zijn er in gespecialiseerd. Volgende soorten zijn nog vrij algemeen verkrijgbaar: Yellow Pearshaped - Red Pearshaped : rode en gele peervormige, vrij kleine tomaatjes. Striped Stuffer : heeft de vorm van een paprika Goldene Koningin is een gele ronde tomaat Golden Jubilee is een gele vleestomaat Yellow Début is een gele kersttomaat Tigerella is rood - oranje gestreept Volgende rassen zijn bij onze zaadleverancier te verkrijgen: Hybriderassen - Ausonio F1 zowel voor volle grond als glas ( 200-250 g ) - Estivan F1 fijne smaak felrode kleur ( 150-180 g ) - Country Taste F1 Vleestomaat voor de liefhebber ( 750 g ) - Hobby F1 Zowel volle grond als glas, vrij gemakkelijk te kweken - Pink Wonder F1 roze vleestomaat, de vruchten zijn lang bewaarbaar - Pisa F1 type roma, voor bereidingen en puree. - Shady Lady F1 zelftoppend ideaal voor balkon en terras ( 200 g ) - Tiren F1 lange Italiaanse tomaat, om te drogen of op te leggen in olijfolie. Aperitieftomaten - Apero F1 ovale smaakvolle vruchtjes - Golden Pearl F1 zoete goudgele kerstomaat - Reginella F1 culinair hoogstandje voor presentatie en smaak - Siderno F1 voor kweek op balkon en terras, zoet - Tomato Berry F1 tomaatjes in de vorm van een aardbei Ook oude rassen zijn verkrijgbaar: - Black Russian donker mahonierode vruchten. Zoetzuur van smaak ( 100 g) - Bloody Butcher 5 cm grote, dieprode vruchten. Kruidig, aromatisch en zoet - Cherry Roma pruimvormige minitomaat, zeer aromatisch en dieprood gekleurd. Vooral geschikt vaar puree, pasta, salsa en tapenade. - Christmas Grapes zo groot als een druif, superzoet, sappig en sterk aroma. - Giliegia Gialla gele kerstomaat, zoete vruchten. - Coeur de Boeuf Italiaanse tomaat, aparte vorm. Vooral voor pasta en saus. - Homestead groeikrachtige plant met vruchten tot 1 kg - Lemon Tree heldergele vrucht in de vorm van een citroen voor ketchup en sap als saus. - Pink Brandywine een echte vleestomaat ( 300 à 400 g ) van oranjegroen afrijpen naar 3
rozerode niet alledaagse kleur. - Pink Thai egg: roze eivormige cocktailtomaat - Randy F1 zelftoppend met 10 cm lange donkerrode vruchten. Prima voor pasta s. - Red Pear Italiaanse soort in de vorm van een afgeplatte peer ( 250-300 g ) - Siberian Superior 6 à 7 cm grote eivormige vruchten met sterke aromatische geur en smaak - Supersteak F1 De reus onder de vleestomaten, vruchten vol aroma ( 750 g ) - Tangella zoete smaak met een vleugje citroen - White Wonder crèmewitte kleur, zachte huid en milde smaak. - Yellow Gazzi Ribbed zéér sappige tomaat, geel afrijpend ( 500 g ) - Zloty Ozarowski mooie oranje tomaten. 4. STANDPLAATS EN BEMESTING. Buiten in de tuin Gewoon tomaten buiten planten en oogsten bestaat niet meer. Ze moeten minstens zo geplant worden zodanig dat ze niet nat worden. Door de regen en condens ontspruiten de ziektekiemen en stijgt vooral de kans op schimmelvorming. Men kan ze beschermen door tomatenhoezen te gebruiken. Toch is de kans op condensvorming nog groot. Ze moeten daarom voorzien zijn van verluchtingsgaten en worden eventueel alleen s nachts gebruikt. Indien men toch besluit van tomaten buiten te planten zal men de plantmaat van 60 x 80 cm aanhouden ( ver genoeg uit elkaar ) om zo snel mogelijk te kunnen drogen. Ook verwijdert men het blad boven de tros om dezelfde reden. Volledig ziekteresistente tomaten bestaan nog niet. Serreteelt ( liefhebbers ) Welke tomaat willen we kweken? Het aantal hokken die in de tomaat aanwezig zijn bepalen de smaak. Hoe meer, hoe smakelijker maar ook hoe moeilijker te telen. Het ras Pyros wordt algemeen aangeprezen voor liefhebbers. Het is een donkerrode tomaat met veel smaak en dunne vel. 4.1 Bodem Tomaten kunnen op veel grondsoorten geteeld worden. De grond moet rijk zijn aan organisch materiaal en een goede waterafvoer hebben. 4.2 Vruchtwisseling Onder glas moet men ernaar streven slechts om de 4 jaar op dezelfde plaats terug te planten. Door de beperkte oppervlakte lukt dit dikwijls niet. Dan ontstaan er op de duur problemen met kurkwortel en aaltjesaantasting. De oplossing is geënte planten te gebruiken, de onderstam is resistent tegen kurkwortel. Ook kan men de grond uit de serre regelmatig vervangen. 4.3 Licht Tomaten verdragen eigenlijk geen schaduw. De vruchten moeten beschermd worden tegen felle zonnestraling om slechte kleuring en barsten te vermijden. 4.4 Bemesting Belangrijk bij de tomaat is de verhouding stikstof - kalium.stikstofovermaat veroorzaakt een te weelderige bladgroei ten nadele van de bloem- en vruchtkwaliteit. Voldoende kalium is nodig voor een smaakvolle, stevige vrucht met een mooie kleur die goed bewaarbaar is. Magnesium is belangrijk om de bladkleur van de oudste bladeren te bewaren. De jaarlijkse organische bemesting moet goed verzorgd worden. Om een voldoende hoge zoutconcentratie te behouden is een vrij grote voorraad bemesting gewenst met bijvoorbeeld 70 g/m² potenkali en 50g/m² kalkammonsalpeter. Ofwel 100 g/m² samengestelde meststof. Bemesting per 10 m² is als volgt: N = 0,11 kg - P = 0,07 kg - K = 0,15 kg of een samengestelde meststof van 11-7 - 15 of een die zo dicht mogelijk bij deze waarden ligt. De hoeveel meststof is in 3 maal toe te dienen: ½ bij het planten en 2 x ¼ tijdens oogstperiode Werd er een grote hoeveelheid stalmest of compost gebruikt, gebruik dan minder stikstof. Om verbranding te vermijden verdeelt men de meststoffen in de bovenste grondlaag van 25 cm. Er wordt ook bekalkt. Zeewierkalk kan nog voor de teelt, anders tijdens het najaar of winter. 4
4.5 Bijbemesting Als de plant een 3 tal trossen gevormd heeft, is er al heel wat voeding uit de grond opgenomen Men kan dan wat meststoffen in het gietwater oplossen of een vloeibare meststof gebruiken. Neem een meststof met relatief veel kalium. Als men 2 g oplost per liter water kan je telkens als er water gegeven wordt, meststoffen toedienen. Meer toedienen veroorzaakt een te hoge zoutconcentratie aan de wortels. 5. OPKWEEK. 5.1 Zaaien Zaai acht tot tien weken voor het uitplanten. Zaaigrond bestaat uit 4 delen potgrond en 1 deel mager zand. Na bevochtigen laat u dit klimatiseren bij een temperatuur van 20 C. Verspreid dan de zaden en dek af met een halve cm mager zand. Het geheel afdekken met een glasplaat. De glasplaat zorgt nu voor een voldoende hoge temperatuur en belet tevens dat het zaaisubstraat gaat uitdrogen. Overdag wat lichten door de glasplaat op een kier te zetten, ( stokje onder de glasplaat ). door dun te zaaien kan men het verspenen uitstellen. Dit is van belang wanneer er weinig verwarmde ruimte voorhanden is. Hou er ook rekening mee dat max. 80 % van het zaad uitkomt. Het belangrijkste is het licht. Bij een te lage grondtemperatuur heeft men veel meer kans op het ontstaan van ziekten. NACHTTEMP. DAGTEMP. Zaaien tot kieming 22-25 C 22-25 C Tot verspenen 20 C 23 C Na verspenen 18 C 20 C Tijdens afkweken 15 C 18 C 5.2 Verspenen Het verspenen kan gebeuren wanneer het eerste echte blaadje te voorschijn komt. Dit is zo n 14 dagen na het zaaien. Eventueel wachten tot het tweede blaadje te voorschijn komt. Wees streng bij de selectie. Plantjes die duidelijk kleiner zijn dan de rest worden niet gebruikt. Ook als de kiemblaadjes wat misvormd zijn levert dit waarschijnlijk een slechte plant op. Het verspenen gebeurt in potten met een diameter van 12 cm gevuld met potgrond. Om voetziekten te vermijden moeten de kiemblaadjes na het verspenen nog juist boven de grond uitkomen. Bij het verspenen aangieten met lauw water. Nadien beperkt gieten om wortelvorming te stimuleren. Verspenen kan ook in een bak op maat 5 x 5 cm. 5.3 Verzorging Plantmateriaal van tomaten kweken is echt niet zo gemakkelijk te noemen. Toch zijn er een aantal spelregels die de opkweek doen lukken. Teelt bij voldoende hoge temperaturen, nachttemperatuur onder 12 C veroorzaken groeistilstand. Geef niet te veel of te weinig water, in het ene geval bekomt u een plant met bleek geel blad; in het ander geval een gedrongen donkere plant. Pas de watergift aan volgens zo,licht en temperatuur. Door de lange teeltduur raken de voedingsstoffen uitgeput. Geef bijbemesting: 2,5 g/liter kaliumrijke samengestelde meststof oplossen en dit telkens gebruiken als de planten water krijgen. Of koop vloeibare meststof. 5.4 Afharden Bij tomaten die in de kas worden uitgeland noemt men dit afkweken.men kan de planten gewoon maken aan de ruimere plantafstand, door ze eerst enkele dagen, in een pot naast de voorziene plantplaats te zetten. De watergift wordt wat beperkt om steviger planten te hebben en de bloei e stimuleren. Tomaten die buiten geplant worden, worden afgehard op de klassieke manier echter niet bij koud en regenachtig weer. 5
6. PLANTEN. 6.1 Tijdstip De planten zijn plantklaar als de eerste tros zichtbaar wordt.onder glas uitplanten doet men ten vroegste vanaf half april bij zacht weer ( zoniet wachten tot begin mei ) tot half juni. In licht verwarmde kas kan geplant worden vanaf einde maart. In openlucht planten voor 20 mei heeft weinig zin. Hou er rekening mee dat tomatenplanten absoluut vorstgevoelig zijn. 6.2 Werkwijze Plant in een opgewarmde grond, met een minimale grondtemperatuur van 15 C. Zoniet stijgt de kans op wortel - en voetziekten. Men kan de grondtemperatuur verhogen door de grondstrook een tiental dagen af te dekken met plastiekfolie. Ook het plantgat laten openstaan totdat plantgat en uitgespreide grond op temperatuur zijn is ook een optie. Streef naar een plantdichtheid van 2,5 planten per m² ( 60 x 60 ). Een te dichte stand veroorzaakt extra problemen met schimmelziekten. De potkluit moet bij het uitplanten goed vochtig zijn, want de plant put de eerste dagen hieruit zijn reserves. Let erop dat de potkluit niet bedekt wordt met grond ( potkluit 1 cm boven de grond ), daarin zitten nogal wat ziektekiemen die de plantvoet aantasten. De kiemblaadjes komen ook hier niet onder de grond terecht. Om het aanspoelen van de grond en het inwortelen te bespoedigen gebeurt het aangieten met water van 20 C. 7. GEWASONDERHOUD. 7.1 Steunen De planten worden gesteund met een touw of stokken. In de kas werkt men gemakkelijk met touwen die bovenin de constructie aangebonden worden.men kan ook in openlucht met touwen werken, door eerst een houten ophang raamwerk te maken. Bij opgroei zal men de koord eenmaal rond de tak draaien tussen de tros en het derde blad. De touwen worden met een losse lus onderaan de plant vastgemaakt. Ook kan men de gekende kurkentrekker - vormige tomatensteunen gebruiken. 7.2 Dieven en indraaien Regelmatig moet de stengel rond de koord gedraaid worden. om te vermijden dat de stengel breekt bij het indraaien kan men ook de stengel aan de koord bevestigen met een clips. Clipsen hebben het voordeel dat de plant niet meer kan zakken. Bij groeizaam weer verschijnt er om de week een nieuwe tros op de plant. Dit betekent dat er iedere week drie bladeren bijkomen, samen met drie dieven. Dieven zijn okselscheuten die zich bevinden waar het blad vergroeid is met de stengel. Deze dieven worden weggebroken ( eerst links, dan naar rechts ) 6
of met een mes weggesneden indien ze wat groter zijn. Om twee takken aan een plant te laten doorgaan laat men een dief doorgaan. De sterkste dief bevindt zich juist onder de tros. 7.3 Trossnoei We kunnen eigenlijk al beginnen selecteren als er bloemen op de tros staan. Een normale bloem heeft 5 bloemblaadjes en 5 kelkblaadjes. Een bloem met een afwijkend aantal blaadjes geeft misvormde vruchten, daarom worden deze verwijderd. Eenmaal de vruchtjes op een tros zichtbaar zijn is trossnoei een aanrader. Zonder trossnoei is er onderaan de plant veel productie, maar bovenaan valt de groei stil. Trossnoei leidt tot regelmatige productie. Bij vleestomaten laat men max. vier tot vijf vruchten per tros uitgroeien. Bij ronde of trostomaten zijn dat er ongeveer zeven tot acht afhankelijk van de grootte van de vrucht. Men neemt altijd de misvormde vruchten weg, daarna wat nog overtollig is. Bij kerstomaten is trossnoei overbodig. 7.4 Toppen Bij een goede groei wordt in de kas ten laatste op 10 augustus getopt, het groeipunt wordt uitgeknepen boven de laatste bloeiende tros. Deze vruchten kan men oogsten begin oktober. Er verlopen ongeveer zes ( zomer ) tot acht ( later op het seizoen ) weken tussen de vruchtzetting en de rijping. In open lucht toppen we na vier of vijf trossen ten laatste eind juli 7.5 Blad plukken Enkele weken na het planten kan men de onderste vier bladeren verwijderen. Het is belangrijk dat de vruchten niet constant door felle, rechtstreekse zonnestralen beschenen worden. De vruchttemperatuur loopt hierdoor zeer sterk op met als gevolg dat delen van de vrucht bij het rijpen groen blijven. Dat de bladeren weg moeten om de vruchten beter te laten rijpen is niet helemaal waar. Niet zozeer licht maar wel warmte doen vruchten rijpen. Pas vanaf september heeft het zin de trossen bloot te maken om extra zonnewarmte te benutten. Men kan wel steeds blad verwijderen tot onder de op dat ogenblik rijpende tros. Op die manier is er tussen het gewas een luchtig klimaat. Bij zeer sterke groei, als door het vele blad de vruchten niet meer zichtbaar zijn, kan men tussenin enkele bladeren wegsnijden. 7.6 Vruchtzetting Tomaten zijn zelfbestuivend. Het stuifmeel dat loskomt van de meeldraden blijft kleven aan de stamper van dezelfde bloem. Stuifmeel losmaken kan door te tikken tegen de bloemtros rond de middag. s Morgens is het stuifmeel nog te vochtig en komt het niet los van de meeldraden. Op een warme dag in de namiddag zal het stuifmeel wel loskomen, maar blijft niet kleven aan de stamper van de bloem omdat deze ondertussen te droog geworden is. Om de andere dag tikken is voldoende. 7.7 Water geven Wanneer is er voldoende vocht in de bodem? Hiertoe neemt men een bodemstaal op 20 cm diepte ( een handvol grond ). Men knijpt de grond samen. Valt de grond uit elkaar dan is er te weinig vocht aanwezig. Loopt er bij het knijpen vocht uit, dan is het te nat. Als de planten nat worden is de kans op schimmelziekten groter. Men geeft dus water onderaan, per plant of per rij, niet over de volledige grondoppervlakte. Zo vermijdt men een te vochtig klimaat. De hoeveelheid water beïnvloed de productie, maar ook de kwaliteit, hardheid en de smaak van de vrucht. Droger telen leidt soms tot kleinere maar smaakvolle vruchten. Te natte grond is schadelijker dan droge grond.men past de watergift aan volgens de weersomstandigheden en is spaarzaam in frissere en regenachtige perioden. We gieten bij voorkeur s avonds bij warm weer en s morgens bij kouder weer. 7
8. OOGSTEN EN BEWAREN Oogst de tomaten door met de duim de verdikking tussen tomaat en tros in te drukken. Zo blijft het kroontje aan de vrucht. Rijpe tomaten worden bewaard op een koele en goed verluchte plaats. De optimale bewaartemperatuur is 12 C. Oogst de tomaten als ze rijp ( rood ) zijn, zo komt de smaak volledig tot zijn recht. Rijpe tomaten barsten gemakkelijker. Vanaf half september kan men over buitentomaten een plastieken hoes plaatsen om de rijping te bevorderen. Zodra de temperatuur in oktober lager wordt, worden de resterende, nog niet rijpe maar wel volgroeide vruchten geoogst. Deze kunnen binnenshuis bij een temperatuur van 20 C narijpen Plaats de tomaten, afgedekt met papier, samen met enkele rijpe appels. Deze geven ethyleen af dat de rijping versnelt. We plukken vooral s morgens zodat de wonde kan opdrogen. 9. ZIEKTEN EN INSECTEN. 9.1 Ziekten - Botrytis: grijsrot kan voorkomen op het blad, de stengel en de bloem. De oorzaak moet men gaan zoeken in natte planten, hoge luchtvochtigheid en wonden. Bestrijden: planten droog houden, s morgens bewerken ( vb. dieven ) zodat de wonden snel kunnen opdrogen. Cuprex, Foram, Captan. - Tomatenplaag : het blad verkleurt donkerbruin met vlekken met bleke rand. tast ook de vruchten aan ( ook onrijpe ). De oorzaak is de schimmel Phytophthora infestans (natte planten ) Bestrijden: planten droog houden. Cuprex - maneb (koper) - Witziekte : witte schimmel op het blad Bestrijden: zwavelproducten - Kurkwortel: de wortels zijn gezwollen en hebben een donkerbruine kleur. Oorzaak: geen teeltafwisseling Bestrijden: geënte tomatenplanten kopen of zelf doen. Onderstam is resistent. Grond uit de serre voeren en verse grond aanbrengen ( 25 cm ) 9.2 Insecten - Witte vlieg - zuigen sap - produceren zoete uitwerpselen waarom honingdauw ( zwart ) ontstaat en het blad sterft af. - brengt ook virus over Bestrijden: - serre ontsmetten met javel ( februari ) - spuiten met Baythroid EC 050 ( ook tegen luizen en rupsen ) - Mineervlieg - graven gangetjes in het blad - aangetast blad direct verwijderen - Spint - in de kop van de plant - onder de ramen aan de Oostzijde - kleine gele stipjes in het blad - onderaan het blad en in de top van de plant zitten er spinseltjes Bestrijden: Masai de plant s morgens afwassen. Algemene bestrijding tegen insecten: Okapi - Sanmite WP 8
9