SHEETS college gespreksanalyse BA CIW / NED 2003/4 h.mazeland, j.berenst, a.begeman, y.meinema globale gespreksorganisatie (hoofdstuk 6 en 7) opening... topicorganisatie... afsluiting topic 1, topic 2,... (fasering, institutionele setting) sequentie-organisatie (hoofdstuk 3 t/m 5) inclusief herstel- en preferentie-organisatie vraag beurt deelnemer A antwoord beurt deelnemer B beurtwisselingsorganisatie (hoofdstuk 2) lokale gespreksorganisatie figuur 1: schematisch overzicht niveaus van gespreksorganisatie 1
BEURTWISSELING De 3 componenten vh beurtwisselingsmodel van SSJ beurtopbouwcomponent technieken ter bepaling van de plaats waar beurtwisseling een optie kan worden beurttoewijzingscomponent technieken voor de selectie van de volgende spreker regelset (i) HKV: huidige-kiest-volgende (ii) ZS: zelfselectie door ander (iii) HGD: huidige-spreker-gaat-door figuur 1: het beurtwisselingsmodel van Sacks, Schegloff en Jefferson 2
BEURTOPBOUWCOMPONENT Een beurt bevat een of meer beurtopbouweenheden (BOE). Een spreker construeert een beurtopbouweenheid zodanig dat de andere gespreksdeelnemers kunnen anticiperen op het mogelijke voltooiiingspunt (MVP) daarvan, maw mbv van beurtopbouwprincipes wordt het eerstmogelijke voltooiingspunt geprojecteerd. Constructieprincipes projectie mogelijk voltooiingspunt van een BOE obv / mbv: - type syntactische eenheid - prosodische markering - handelingskarakter (pragmatisch) 3
BEURT-TOEWIJZINGSCOMPONENT soorten beurttoewijzingstechnieken: 1. HKV: huidige kiest volgende spreker 2. ZS: zelfselectie BEURTWISSELINGSREGELS rond het eerstvolgende MVP: 1. HKV (huidige kiest volgende) 2. ZS (zelfselectie) 3. HGD (huidige gaat door) 4
HKV ZS HGD figuur 2: schematische weergave van de rangorde van de toepassing van de beurtwisselingsregels rond het mogelijke voltooiingspunt van een beurtopbouweenheid 5
het drieledige karakter van beurten...... spreker-a spreker-b spreker-a - teruggrijpend op - voortgang realiserend - vooruitlopend op de volgende beurt 6
SEQUENTIEORGANISATIE AANGRENZENDE PAREN eigenschappen: 1. LENGTE VAN TWEE UITINGEN 2. NAAST ELKAAR 3. VAN VERSCHILLENDE SPREKERS 4. RELATIEVE ORDENING VAN DELEN (1 e deel na 2 e deel) 5. 2 e DEEL IS VAN HET PAARTYPE DAT HET 1 e DEEL INITIEERT 7
CONDITIONELE RELEVANTIE tussen eerste en tweede deel van een aangrenzend paar: bijv.: vraag / antwoord uitnodiging / beslissing (accept. / afslaan) verzoek / beslissing (inwilligen / weigeren) verwijt / beslissing (ontkennen / toegeven) groet / tegengroet gegeven: een uiting die herkenbaar is als het 1 e PAARDEEL van een bepaald paartype dan: verwachten de deelnemers een voortzetting die als het 2 e PAARDEEL van dat paartype kan fungeren 8
SEQUENTIE EXPANSIE PRE-EXPANSIE dmv presequenties (voorbereidende activiteiten) bijvoorbeeld: - aankondiging - aansnijden voorwaarden (preverzoek, prevoorstel) - oproep / beschikbaarstelling BASISSEQUENTIE (kernactiviteit) basispaar bijvoorbeeld: - uitnodiging/beslissing - vraag/antwoord - verzoek / beslissing - klacht / afwijzing - mededeling POSTEXPANSIE (sequentie-afsluitende activiteit(en) postsequenties bijvoorbeeld: - samenvatting of herhaling / bevestiging - 3e positie afsluiter - paar van minimale responsen 9
PREFERENTIE-ORGANISATIE mbt alternatieve opties voor de realisering van een tweede paardeel: de verschillende soorten tweede paardelen zijn meestal NIET-EQUIVALENTE ALTERNATIEVEN een bepaald type tweede paardeel is geprefereerd ten opzichte van voortzetting met een alternatief type tweede paardeel (dat is gedisprefereerd) VOORKEUR VOOR PROJECTSUCCES bijvoorbeeld: - inwilligen verzoek (versus weigeren) - accepteren uitnodiging (versus afslaan) VOORKEUR VOOR OVEREENSTEMMING - overeenstemmende tweede paardeel (agreement) - niet-overeenstemmende 2e paardeel (disagreement) 10
SAMENGESTELDE PREFERENTIESTRUCTUUR (zowel projectsucces als overeenstemming): bijvoorbeeld: MEDEDELING als eerste paardeel beurtontwerp tweede paardeel mededelingen [component 1 : {+/-} nieuwswaarde] + [component 2 : {+/-} overeenstemmende stellingname] OMKERING PREFERENTIESTRUCTUUR compliment zelfkleinering klacht (tegen persoon die daarvoor verantwoordelijk is) 11
EIGENSCHAPPEN NIET-GEPREFEREERDE 2 e -PAARDELEN: - plaatsing: - uitstel - vormgeving: - achteraan in de beurt - voorafgegaan door allerlei uitstel-componenten [+] toelichting (verklaring, verantwoording, rechtvaardiging) 12
VERBAND SEQUENTIE-ORGANISATIE en PREFERENTIE-ORGANISATIE: SEQUENTIE-EXPANSIE vaak ANTICIPEREND op (pre-expansie): BLOKKADE-OPRUIMEND voor (insertie-expansie): HERSTEL of REVISIE mogelijk makend van, respectievelijk TOELICHTING GEVEND op (postexpansie): een voortzetting met een NIET-GEPREFEREERD 2 e -PAARDEEL 13
HERSTELORGANISATIE (repair) basisonderscheidingen repairorganisatie: (a) initiëring van de repair (herstelinitiëring) vs. uitvoering van de repair ('repair proper') (b) zelf (= de spreker van de trouble source turn, de beurt met de repairable) ander (= recipiënt van de trouble source beurt) zelf-initiëring, zelf-correctie, ander-initiëring, ander-correctie NB: zelf kan in eigen beurt / heeft de voorkeur. ander kan pas in volgende beurt. 14
'repair-opportunity space' gelegenheid-1: de beurt waarin de repairable voorkomt (zelf) gelegenheid-1a: de transition space van die beurt (zelf) gelegenheid-2: volgend-beurt (ander) gelegenheid-3: de beurt (of positie) na volgende beurt (zelf): 3rd-position repair gelegenheid-4: de beurt/positie na gelegenheid-3: 4th-position repair 15
PREFERENTIE-ORGANISATIE REPAIRS legende: x > y betekent x heeft de voorkeur boven y zelf-correctie > ander-correctie zelf-initiëring > ander-initiëring zelf-geïnitieerd + zelf-gecorrigeerd: meest geprefereerd ander-geïnitieerd + ander-correctie: minst geprefereerd NB: na ander-initiëring heeft zelf-correctie nog steeds de voorkeur! meest gebruikelijke trouble-source types die door ander geïnitieerd worden: hoor-probleem referentie-probleem 16
open class repair-initiations (hè? wat?) bij onverwachte wendingn (bijv. topic-veranderingen) vóór disagreement (manier van uitstel gedisprefereerd 2e paardeel) embedded vs. exposed corrections 17
TOPIC ORGANISATIE topicale coherentie: "... a current utterance standing in an appropriate, continuous relation to ongoing talk." (Jefferson) voorkeur voor 'natuurlijke' plaatsing van een nieuw topic VORMEN VAN TOPICONTWIKKELING: stapsgewijze topicverandering afgebakende topicverandering 18
STAPSGEWIJZE TOPICVERANDERING [+] occasioned (contextueel getriggerd) bijv. dmv embedded repeats vb van technieken: gedeeld-klasselidmaatschap overkoepelende categorie 19
AFGEBAKENDE TOPICVERANDERING verteller initiatiefnemer tot het topic: topicsamenvatting topicaankondiging beoogd recipiënt is initiatiefnemer: topicsollicitaties topicnominaties topicverandering dmv beroep op informele agenda reden voor het gesprek topics inplannen lokale agenda 20
de sequentiële structuur van geslaagde topicsamenvattingen: (i) topicsamenvatting (ii) stabilisering van het topic door de recipiënt (iii) verdere uitwerking van het nieuws sequentiële structuur van onderhandelingsrondes over topicexpansie: ¾ topicinitiëringsronde (i) deelnemer A, eerste paardeel: topicsollicitatie (ii) deelnemer B, tweede paardeel: (a) hetzij een topicaanbiedende respons (b) hetzij een afhoudende respons topicaliseringsronde (i) deelnemer A: *topicstabilisering (ii) deelnemer B: topicexpansie. 21
LOPENDE ZAAK TOPICS: topicverandering dmv beroep op informele agenda reden voor het gesprek topics inplannen lokale agenda + known-in-advance status 22
TOPICAFSLUITING topicafsluitende aangrenzende paren: - 1e en 2e stellingname (conclusie, evaluatie) - een - vaak idiomatisch geformuleerde - gemeenplaats - een samenvatting of een herformulering werken allemaal obv principe van de closureimplicativeness van agreement topicafsluitende sequenties: ¾ ¾ topicafsluitend aangrenzend paar + 3e positie-afsluiter 23
topic talk ¾ beurtwisseling discourse units (DU)+ restricties op beurtwisseling beurt-voor-beurt-episodes ¾ sequentie-organisatie - installatie / oplossen participatiekader DU dmv aangrenzende paren - inhoudelijke recipiënt-interacties: meestal ook dmv aangrenzend-paar structuur 24
globale structuur informele gesprekken OPENING éen of meer episodes rond topics, topic-organisatie vaak samenvallend met sequentiële clusters AFSLUITING verschil met gesprekken in institutionele settings: - bijv. besluitvorming vergadering, winkel, dokter, sollicitatiegesprek, rechtszitting,... in institutionele gesprekken zijn episodes tov elkaar geordend als fases in een doelgericht handelingsverloop 25
OPENING EN AFSLUITING sequenties gespreksopening: oproep- / beschikbaarstellingssequentie identificatiesequentie (identificatie en herkenning; zelf- / anderidentificatie) groetsequentie (vertoon van herkenning, en formele bekrachtiging instelling gemeenschappelijk participatiekader hoe-gaat-'t-sequenties (meestal ritueel) toewerken naar het creëren van een slot voor het eerste topic, kan de reason for call zijn in gang zetten beurtwisselingsregels, sequentiëringsprincipes, topicorganisatieprincipes taken gerealiseerd door openingssequenties: - garanties reciproke beschikbaarheid - identificatie en herkenning - groeten 26
AFSLUITING De afsluitingssectie bevat vaak de volgende stappen: (i) afsluiting van het lopende topic, respectievelijk initiëring van een typisch afsluitend topic (ii) een of meer paren van pasbeurten met procedurele preclosing-items zoals okay, goed of prima (iii) als daar aanleiding toe is, een karakterisering van de signatuur van het gesprek (bijv. bedankt) (iv) optioneel - met name als er een afspraak voor de volgende keer gemaakt is - een ronde met een paar gecontextualiseerde groeten (bijv. tot morgen dan hè?) (v) de eindgroetsequentie cruciale momenten in het afsluitingstraject: (i) pre-closing-ronde: initiëring afsluitingstraject mbv pre-closing items zoals okay, goed, etc. (ii) de afsluitingsbezegeling met een paar van afscheidsgroeten. Het eerste pre-closing item stelt afsluiting voor, als de gesprekspartner daar ook met een pre-closing item op reageert (de return pass), kan er gezamenlijking naar afsluiting toegewerkt worden 27