Delen is het nieuwe zijn! Bouwen aan verbinding en een vangnet voor professionele zorg

Delen is het nieuwe zijn! Bouwen aan verbinding en een vangnet voor professionele zorg Programma Werkbezoek Vaste commissie voor VWS vrijdag 22 maart 2013

Programma Werkbezoek Vaste commissie voor VWS vrijdag 22 maart 2013 De wijk als uitgangspunt Zelfredzaamheid bij de cliënt begint bij een zelforganiserende professional in de wijk JUFFERENWAL ZWOLLE 10.45 u ontvangst 11.05 u Egbert Gritter (RvB) en Rutger Scholte ter Horst (CCR) De wijk als uitgangspunt 11.20 u presentaties & verhalen Sylvia van Gelder (RIBW) Behoud van functioneren is hard werken Ben de Fooij (RIBW) De kansen van een vangnet Nelleke Vedelaar (gemeente Zwolle) Marije Vollering en Ida Tulp (RIBW) Partners hebben elkaar nodig 12.15 u lunch & dialoog 13.15 u rondleiding Nicole Geerts en Paul Hulman (RIBW) 13.40 u vertrek naar wijkcentrum De Pol WIJKCENTRUM DE POL ZWOLLE-ZUID 13.55 u presentaties & verhalen Hartelijk welkom, leden van de Tweede Kamer! Vandaag brengt u een werkbezoek aan de RIBW Groep Overijssel. Het is ons een bijzonder genoegen u welkom te heten. Dat doen wij als voorzitters van de Raad van Bestuur en de Centrale Cliëntenraad samen. De inspraak en medezeggenschap van cliënten is in onze organisatie van oudsher goed geborgd. Uw werkbezoek is dan ook in nauwe samenspraak met cliënten en de cliëntenraden opgezet en georganiseerd. Gezamenlijk vertellen wij u ons verhaal. Maar daar blijft het niet bij. Ook enkele partners in wonen en welzijn en bestuurders van twee grotere gemeenten zijn vandaag van de partij. Graag gaan we gezamenlijk in dialoog over de uitdagingen waar wij allen in Nederland, en specifiek in Overijssel, voor staan: meer zelfredzaamheid van mensen met een psychosociale en/of psychiatrische beperking. Voor ons is die uitdaging verbonden aan het fundamenteel grondrecht op professionele en langdurige zorg, op momenten dat dit nodig is. Dat recht staat momenteel zwaar onder druk De wijk staat centraal in de aanpak van de RIBW Groep Overijssel. We hebben onze organisatie per 2013 getransformeerd naar meer dan zestig zelforganiserende wijkteams. Daarbij focussen we op coachend en ontwikkelend leiderschap. In onze visie kunnen wij cliënten alleen zo maximaal activeren en begeleiden naar zoveel mogelijk zelfredzaamheid en verbinding in de eigen wijk. Maar daar waar noodzakelijk, blijvend te ondersteunen in een meer beschermende omgeving. Lammie Bouwman (RIBW) Jij + ik = wij Huub Egberink (gemeente Enschede) en Dennis Oude Nijeweme (RIBW) Met frontlijnsturing doen wijkbewoners het weer zelf Martin Bleijenburg (deltawonen) Buurtgeluk: De kracht en de ambities van mensen 14.40 u afsluiting Egbert Gritter (RvB) Egbert Gritter Raad van Bestuur RIBW Groep Overijssel Rutger Scholte ter Horst Centrale Cliëntenraad RIBW Groep Overijssel

We gaan voor maximaal meedoen De RIBW Groep Overijssel is een professionele, innovatieve organisatie met een maatschappelijke missie. Wij ondersteunen op jaarbasis ruim 3.000 mensen met psychiatrische en/of psychosociale problemen bij wonen, werken en welzijn. Dit gebeurt methodisch en deskundig. Doel is dat cliënten zoveel mogelijk zelf vorm kunnen geven aan hun dagelijks leven, in de eigen wijk of buurt. In verbinding In de visie van de RIBW is het niet aan de orde of mensen met psychiatrische en/of psychosociale problemen met ondersteuning in staat zijn om in de samenleving te wonen. Het is vooral de vraag hoe we dit samen mogelijk maken. De RIBW ziet de beste mogelijkheden in de verbinding van mensen met hun eigen omgeving. En waar dat echt nodig is, moet professionele begeleiding beschikbaar zijn. We willen met onze partners een samenhangend aanbod creëren. Hierbij spelen familie, buren en naastbetrokkenen altijd een belangrijke rol. Focus op herstel De begeleiding is sterk gericht op herstel. Geen herstel van ziekte maar herstel van meerdere burgerrollen. Uitgangspunt is mensen helpen om zo zelfstandig mogelijk deel te nemen aan de samenleving. Daarbij gaan we altijd uit van de wensen en mogelijkheden van de cliënt zelf. Met kwalitatief goede ondersteuning zetten we in op het behouden en het versterken van hun functioneren. Daarmee wordt achteruitgang, sociale armoede en een toenemende zorgvraag voorkomen. Onze kernprincipes Zelfstandigheid voorop Zuiver in denken en doen Mens centraal Toekomstgericht

Behoud van functioneren is hard werken Soms kun je niet meer dan koesteren wat je al hebt bereikt Sylvia van Gelder, begeleider RIBW De RIBW begeleidt op de locatie in Heino vijftien cliënten. De cliënten zijn bekend met een ernstige psychiatrische problematiek. Zij hebben te maken gehad met langdurige opnames. Met deze cliënten gaat het relatief goed. Voor mensen met een ZZP3-indicatie of hoger is juist het er zijn van groot belang, vertelt Sylvia van Gelder. Blijvende begeleiding Sylvia is begeleidingscoördinator. Ze legt uit dat het bij deze groep cliënten belangrijk is om hen te blijven opzoeken. Duidelijk zijn, werkt goed. Doen wat je zegt en zeggen wat je doet. Met deze begeleiding zijn cliënten soms tot meer in staat dan we ooit hadden verwacht. Maar behoud van functioneren is juist bij deze groep heel hard werken. Het is continu zoeken naar mogelijkheden. Doen we dat niet, dan kun je rekenen op een terugval. Flexibiliteit en vasthoudendheid Het team in Heino gaat voor het hoogst haalbare. Dat vraagt veel flexibiliteit en vasthoudendheid van begeleiders, benadrukt Sylvia. Zij en haar collega s doen een beroep op een zo groot mogelijke zelfstandigheid van de cliënten. Om dat mogelijk te maken, hebben we de deskundigheid van de behandelaar, maar ook de erkenning van de familie, direct betrokkenen en de cliënt zelf nodig. Noodzaak begeleiding Sylvia: Het is niet altijd mogelijk professionele begeleiding los te laten. Een deel van onze cliënten valt dan tussen wal en schip. Zeker de cliënten met een zware problematiek. En die zitten ook bij de groep met een ZZP3-indicatie. Koesteren wat je hebt Zelfstandigheid vindt Sylvia een breed begrip. Wij streven altijd naar het hoogst haalbare, maar dat is bij sommige cliënten het voorkómen van opnames of overlast. Soms is het maximale wat erin zit, dat je het mogelijk maakt dat iemand bij de RIBW kan blijven. Dat kan al meer zijn dan je ooit voor mogelijk had gehouden. Dan koesteren wij dat we dat hebben bereikt en doen we er alles aan om in ieder geval die situatie in stand te houden.

De kansen van een vangnet Het is de kunst om in verbinding te blijven. Dat moet dan wel mogelijk zijn Ronald (22) heeft een autistische stoornis. Hij woont nu nog in een tweepersoons woning van de RIBW Groep Overijssel, met begeleiding op afstand. Die begeleiding bestaat vooral uit activering rondom de dagstructuur en ondersteuning bij huishoudelijke en financiële zaken. Ronald heeft een ZZP 2 indicatie. Als die straks vervalt, moet hij zelfstandig gaan wonen. En kan hij gebruik maken van allerlei voorzieningen in de buurt. Om te voorkomen dat Ronald s huis vervuild raakt of rekeningen niet worden voldaan, is een vangnet van belang. Ronald moet snel kunnen terugvallen op een voorziening als het hem (even) niet lukt. Dat geldt zeker voor mensen met een zwaardere beperking. Zoals Peter (42). Hij heeft schizofrenie en vertoont bij prikkels een agressieve, dreigende houding. Ook neigt hij dan naar zelfverwaarlozing. Na jaren opgenomen te zijn geweest in een psychiatrisch ziekenhuis, woont Peter nu in een woonvorm van de RIBW Groep Overijssel. Door de prikkelarme en beschermende omgeving vindt hij hier stabiliteit, structuur en veiligheid. Peter heeft een ZZP 4 indicatie. Mogelijk houdt de professionele begeleiding bij wonen, werken en welzijn op omdat mensen als Peter niet meer in aanmerking lijken te komen voor een ZZP-indicatie. En dan moet hij ook zelfstandig gaan wonen. Verlies van controle Volgens relatiemanager Ben de Fooij is Peter een van de mensen voor wie dat een onmogelijke opdracht is. Door de grote hoeveelheid medicatie, die vanwege zijn ziekte niet kan worden afgebouwd, heeft Peter dagelijks forse opstartproblemen. Ook verliest hij de controle over zijn emoties bij toenemende prikkels. Op dat moment heeft hij continue begeleiding nodig. Bezorgd Volgens Ben de Fooij is het dan ook een illusie om te denken dat alle cliënten met ZZP 1 tot en met ZZP 4 zich uiteindelijk zonder professionele hulp kunnen redden in het leven. De Wmo is een voorzieningenstelsel. De wet gaat uit van de eigen kracht van de samenleving. Die visie koesteren wij. Voor een aantal mensen met psychiatrische en psychosociale problemen zal de Wmo leiden tot meer zelfredzaamheid en uiteindelijk meer persoonlijk geluk. Daar kunnen we ook zeker winst behalen. Maar als je het niet goed regelt voor mensen zoals Ronald en Peter, en dat zijn er veel, kunnen onmenselijke situaties ontstaan. Omdat langdurige en blijvende zorg niet langer gegarandeerd is voor hen. Daar ben ik bezorgd over. Dat zouden wij als maatschappij niet moeten willen! Dynamiek Ben de Fooij ziet veel kansen in een combinatie van voorzieningen in de wijk en professionele begeleiding. Zoals door de RIBW Groep Overijssel of andere, professionele organisaties. Ik pleit voor een regionaal vormgegeven vangnet in de Wmo of de Awbz, juist voor de groep mensen die nu een ZZP 3 of ZZP 4 indicatie hebben. En daardoor gebruik kunnen blijven maken van professionele begeleiding wanneer dit nodig is. Deze groep mensen vertoont de grootste dynamiek in het ziektebeeld. Zij zijn nog enorm aan het zoeken in het leren leven met hun beperking. Daar zit beweging in. De vraag is dan: welke kant gaat die beweging op? Het is de kunst om, als dat nodig is langdurend, met hen in verbinding te blijven. Maar dat moet dan wel mogelijk zijn.

Hoe het gezin door de RIBW is ondersteund: Zorgdragen voor een goed verloop van de inname van medicatie door moeder. Inzetten op interventie met behandelaar Dimence. Zorgen dat begeleiding van de kinderen wordt opgepakt. Grootouders bij de problemen betrekken en vragen om hun hulp. Tactus in contact brengen met vader vanwege de alcoholproblematiek. De huisarts en de basisschool betrekken om zicht te houden op de situatie van de kinderen. Partners hebben elkaar nodig Je hoeft niet alles zelf te kunnen Samenwerking met partners speelt een grote Breed kijken rol in de begeleiding van cliënten. In een Het wijkgericht werken vanuit zelforganiserende kleinere gemeente in Twente bijvoorbeeld wijkteams is geen doel op zich. Het is een middel om ondersteunt de RIBW Groep Overijssel een goede zorg te kunnen leveren aan mensen met een gezin, waarvan de moeder te maken heeft beperking, zoals in dit gezin. Wijkgericht werken is met een ernstige psychische stoornis. En de dan ook een dynamisch concept dat medewerkers de vader met alcoholproblematiek. Hierdoor is mogelijkheid geeft om adequaat in te springen op de situatie voor met name de kinderen onverwachte situaties. Die zijn kenmerkend voor ons schrijnend. werk. De focus op de wijk biedt ruimte om altijd te zoeken naar de organisatie of partij die, zo mogelijk Passende begeleiding samen met ons, de beste oplossing biedt voor de Dit gezin is een van de voorbeelden waarbij het recht cliënt. Daardoor blijven wij als professionals zuiver op zorg van groot belang is. Ook al wordt daar door in onze eigen rol. En verantwoordelijk voor dat waar de ouders niet direct zelf een beroep op gedaan. we goed in zijn. Werk uit handen geven is, zoals een Door goede samenwerking met het AMK (Advies- begeleider in Twente het zelf zegt, geen vorm van en Meldpunt Kindermishandeling) hebben wij als falen. Je hoeft niet alles zelf te kunnen. RIBW-professionals toch een goed contact kunnen krijgen en opbouwen met het gezin. Dat is cruciaal geweest in de begeleiding. Daarnaast is er veel overleg met andere partijen, zoals ggz organisatie Dimence, de basisschool en de grootouders. Die samenwerking maakt dat wij de moeder de best passende en effectieve begeleiding kunnen geven. En dat we zo samen werkelijk iets kunnen betekenen voor de kinderen.

Jij + ik = wij We dagen ook professionals uit om op een nieuwe manier samen te werken Met frontlijnsturing doen wijkbewoners het weer zelf In Zwolle hebben Travers Welzijn en de RIBW Groep Overijssel het verbindend, wijkgericht werken in de praktijk ontwikkeld. Jij + ik = wij is een methode voor verbindend wijkgericht werken. Dit betekent niet alleen een andere benadering van wijkbewoners, maar ook een nieuwe manier van samenwerken tussen de verschillende professionals in de wijk. Samen één doel Jij + ik = wij gaat kort gezegd over buurtbewoners die meer met elkaar in verbinding komen. Het gaat over de professionals van verschillende organisaties, die elk hun eigen taak en expertise hebben, maar samen aan één doel werken. Dat is het creëren van een klimaat waarin mensen met en zonder beperking relaties met elkaar aangaan. Het gaat dan om relaties waarin buurtbewoners betekenisvol zijn voor elkaar. En om verbindingen die ondersteunend zijn voor mensen met een beperking. In Enschede hebben de gemeente, de RIBW Groep Overijssel en andere hulpverlenende instanties meerdere wijkcoaches aangesteld. De wijkcoach ondersteunt bewoners op het gebied van wonen, werk, inkomen, welzijn en zorg. En probeert met de bewoners gezamenlijk inzicht te krijgen in de eigen kracht en talenten. Zodat bewoners beter in staat zijn om zelf problemen aan te pakken. Zelf probleem oplossen In alle stadsdelen van Enschede is een wijkteam actief. Hierin zit minimaal één medewerker van vijf verschillende organisaties. Dit zijn MEE Twente, Livio (thuiszorg/verzorging/verpleging), Stichting Maatschappelijke Dienstverlening Enschede- Haaksbergen, Bureau Jeugdzorg en de RIBW Groep Overijssel. Het continu kunnen delen van de expertise door de professionals is de grote meerwaarde van deze aanpak. Want gezinnen in de wijk die hulp nodig hebben, kampen vaak met een combinatie van sociaal/economische en psychosociale problemen. De wijkcoach stelt samen met hen een plan van aanpak op. Het gezin lost vervolgens zelf het probleem op, met het eigen plan als houvast. Gedragsverandering Omdat het wijkteam zichtbaar in de wijk aanwezig is, kennen de bewoners het team. En weten ze dat de professionals kunnen ondersteunen bij het vinden van een oplossing voor vele problemen. Zo verbetert de situatie van de bewoners in de wijk. Doordat de teams dichtbij zijn, worden problemen vroegtijdig gesignaleerd. Dit kan de inzet van zwaardere zorg voorkomen. Bij veel wijkbewoners is al een gedragsverandering ontstaan waardoor de wijk vreedzamer wordt. Kansen in meedoen Het doel van Jij + ik = wij is het bieden van mogelijkheden aan wijkbewoners met een psychiatrische en/of psychosociale beperking om mee te doen in de wijk. Dat gebeurt door meer in te zetten op de eigen kracht en interesses van wijkbewoners met en zonder beperking.

De kracht en de ambities van mensen Gelukkige burgers zijn productiever, creatiever en gezonder Woningcorporaties deltawonen en SWZ in Zwolle zijn initiatiefnemer van het project Buurtgeluk. De corporaties werken hierin onder meer samen met de RIBW Groep Overijssel en met onder meer collega- instelling Frion, organisatie voor verstandelijk gehandicapten. In dit project wordt geen onderscheid gemaakt tussen wonen, welzijn en zorg. Het gaat om de geluksbeleving van bewoners. Geluk is iets waar je zelf verantwoordelijk voor bent. De buurt is aan zet, aldus Martin Bleijenburg, programmamanager van deltawonen. Netwerken In Buurtgeluk staat de eigen kracht van buurtbewoners centraal. Bewoners kunnen meer vanuit de eigen kracht doen en zelf regie voeren op wat in de wijk gebeurt. Buurtgeluk zie ik als een netwerkorganisatie. Het gaat erom dat de bewoners en de samenwerkingspartners in de wijk elkaar weten te vinden. Een bewoner weet wat hij zelf aan een probleem kan doen en op welk punt hij dat niet kan, vertelt Martin Bleijenburg. Autonomie uit handen geven Martin Bleijenburg: Zorg- en welzijnsinstellingen, gemeenten en woningcorporaties staan ten dienste van bewoners als er zaken moeten worden opgepakt die zij niet zelf kunnen. Dan moeten we elkaar niet met z n twintigen voor de voeten lopen, maar één of twee generalisten aanwijzen die namens de aanwezige ketenpartners kunnen optreden. Dat vraagt om bereidheid en vertrouwen van instellingen om hun autonomie gedeeltelijk uit handen te geven, vindt Martin Bleijenburg. Professionals dichtbij Een beroep op elkaar doen. Dat is de kern van Buurtgeluk. Martin Bleijenburg: Maar niet elk probleem in de wijk kan door een bewoner zelf worden opgelost. Iemand met bijvoorbeeld een psychiatrische beperking heeft een specifieke zorgvraag. Als bewoners in de buurt overlast ervaren van deze persoon, dan moet men snel terug kunnen vallen op een organisatie als de RIBW Groep Overijssel. Daarom is het van belang dat ook de professionals netwerkgericht opereren. Elkaar aanvullen Drie maanden geleden is Buurtgeluk in Kampen en Zwolle gestart. Martin Bleijenburg ziet steeds meer besef bij de bewoners ontstaan. En professionals ervaren dat er in de buurt veel meer beklijft als oplossingen voor problemen door wijkbewoners zelf worden bedacht en georganiseerd. Martin Bleijenburg: Bewoners realiseren zich dat zij veel meer kunnen dan dat ze dachten. Bovendien voelen ze zich beter als ze zelf zaken oppakken. Gelukkige burgers zijn productiever, creatiever en gezonder. En dat zien we. Ze komen met ideeën en gaan hiermee actief aan de slag. Buurtgeluk toont aan dat bewoners en professionals elkaar goed aanvullen. Dat is geweldig. Wat betekent buurtgeluk? Je voelt je veilig in je buurt Je voelt je goed in je buurt Je woont lekker in je buurt Je maakt deel uit van je buurt Je draagt bij aan je buurt

Wie staat er klaar voor burgers met beperkingen? Wat hebben burgers voor elkaar over? Zijn burgers bereid naar medeburgers die ondersteuning nodig hebben om te zien? Wat is de aard van de contacten tussen hen? Vragen die ons steeds meer bezighouden nu de verzorgingsstaat ondubbelzinnig op zijn retour is. Mensen worden steeds meer aangesproken op hun eigen kracht, hun zelfredzaamheid en op het draagvermogen van hun netwerk. Professionele ondersteuning wordt meer en meer tot een laatste vangnet gezien, die pas kan worden ingezet als alle andere hulpbronnen zijn uitgeput. Femmianne Bredewold heeft in opdracht van de RIBW Groep Overijssel en Frion onderzoek gedaan naar contacten tussen weerbare en kwetsbare burgers onderling. Op dit onderzoek zal zij dit jaar promoveren aan de Universiteit van Amsterdam. Niet vanzelfsprekend Uit dit onderzoek blijkt dat deze contacten niet vanzelfsprekend zijn, ook al wonen mensen met verstandelijke of psychische beperkingen steeds vaker gewoon in de wijk. Een minderheid van wijkbewoners zonder beperkingen blijkt (wel eens) contact te hebben met wijkbewoners met beperkingen, maar dit contact is veelal oppervlakkig van aard. Hulp en zorg hoeven we van buurtbewoners niet te verwachten. Ook familieleden blijken vaak beperkt beschikbaar. Stof tot nadenken Steunende zorgnetwerken voor burgers met beperkingen zijn dus niet zomaar voor handen, terwijl dit wel een verwachting is van de Wmo. Dit is een constatering die tot nadenken aanzet, nu de verwachtingen van de inzet van burgers hooggespannen zijn.

1 2 3 Wij onderscheiden drie groepen cliënten Mensen die zonder begeleiding levenslang of tijdelijk geen enkel perspectief hebben. Hun problematiek is onoplosbaar. Mensen die tijdelijk en wisselend intensief begeleiding nodig hebben, gericht op afbouw en uitstroom. Mensen bij wie de begeleiding is gericht op het meedoen in de samenleving. Waar we ons sterk voor maken Maximale toepassing van de Wmo. De wet biedt nieuwe kansen! Een goed geborgd vangnet met gegarandeerde toegang tot professionele zorg. Dat is essentieel voor mensen met ernstige psychiatrische problemen. Géén scheiding van huisvesting en zorg voor alle cliënten van ZZP 3 en hoger, gezien hun grote kwetsbaarheid. Delen is het nieuwe zijn! Kennis uitwisselen. Een beroep doen op elkaar. Iets terugdoen voor de ander. Maar ook langdurig en blijvend gebruik kunnen maken van professionele zorg als dat nodig is. Dat is het nieuwe delen. Samen met de zorgverzekeraars, gemeenten, partners én wijkbewoners bouwt de RIBW Groep Overijssel aan nieuwe methodieken en waardesystemen. Zoals herwaardering van huidige zorgconcepten. Of zo mogelijk alternatieve valuta: ruildiensten. Steeds gericht op maatschappelijke winst. Zo krijgt de samenleving een nieuwe identiteit. Waarbij verbinding, zelfredzaamheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid de kernwaarden zijn, naast het fundamenteel grondrecht op professionele zorg. Behoud van de regionale organisatie van beschermende en ambulante RIBW-zorg. Wijkgericht werken is geen doel, maar een middel om professionele zorg te leveren

ribw groep overijssel Dr. Klinkertweg 2 8025 BS Zwolle tel 088 825 00 10 mail info@ribwgo.nl www.ribwgo.nl