VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL DE OLIFANT Locatie : Plaats : Elst (Rhenen) Registratienummer : 3481634 Onderzoeksnummer : 11321 Datum onderzoek : 6 november 2012 Datum vaststelling rapport : 7 januari 2013 VVE-rapport 11321 Onderzoeksdatum: 06-11-2012 Pagina 1 van 9
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. Dit rapport maakt onderdeel uit van de bestandsopname in de gemeente Rhenen. In deze gemeente hebben alle voor- en vroegscholen die te maken hebben met VVE een vragenlijst ingevuld waarin zij de stand van zaken op hun (voor)school weergeven. Alle locaties krijgen automatisch een zelfrapportage. Enkele locaties zijn vervolgens bezocht door de Inspectie van het Onderwijs ter verificatie van deze zelfevaluaties. Alle bezochte locaties ontvangen een rapportage met de bevindingen van de inspectie. Het definitieve rapport wordt gepubliceerd op de website van de inspectie: www.onderwijsinspectie.nl. De uitkomsten van alle zelfevaluaties en de bevindingen van de Inspectie van het Onderwijs naar aanleiding van de locatiebezoeken worden samengevat in een gemeentelijk rapport. Dit geeft een totaalbeeld weer van VVE in de gemeente Rhenen. Dit rapport wordt, als het definitief is vastgesteld, samen met de locatierapporten, gepubliceerd op de website van de inspectie: www.onderwijsinspectie.nl. Werkwijze onderzoek is een van de voorscholen die bezocht is door de Inspectie van het Onderwijs. Daarbij hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden: groepsbezoeken gesprekken met leidsters en/of leerkrachten gesprekken met ouders gesprekken met locatieleiding, coördinatie en directie Dit rapport geeft de bevindingen van de Inspectie over de kwaliteit van VVE op deze locatie weer. Inhoud rapport In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. VVE-rapport 11321 Onderzoeksdatum: 06-11-2012 Pagina 2 van 9
3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Dit rapport is gebaseerd op het VVE-toezichtkader (zie de internetsite van de onderwijsinspectie). Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Daarbij kunnen de overeenkomsten en verschillen tussen de zelfevaluatie van de locatie en de bevindingen van de inspectie eveneens worden geduid. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie peutergroepen Aantal peuters in de groep van op dinsdagmorgen: 16, waarvan 4 doelgroeppeuters. VVE-rapport 11321 Onderzoeksdatum: 06-11-2012 Pagina 3 van 9
2. HET TOTAALBEELD Peuterspeelzaal (PSZ) van Stichting Peuterspeelzaal Rhenen (SPR) is vanaf 2012 ondergebracht in een nieuw multifunctioneel gebouw (MFG) aan De Spijlen in Elst. In het MFG zijn ook de buitenschoolse opvang (BSO) en kinderopvang (KDV) De Regenboog, het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG), een consultatiebureau(cb), Daltonschool De Driesprong, PC basisschool en PSZ Het Visnet en culturele instellingen als de bibliotheek en een muziekvereniging ondergebracht. Tussen de in het gebouw ondergebrachte instellingen vindt een paar keer per jaar overleg plaats. Dat beperkt zich tot nu toe tot zaken rond het beheer. Beide in het pand gevestigde peuterspeelzalen zijn erkende voorscholen. PSZ werkt sinds 2005 met Puk & Ko en voldoet aan alle VVE-basisvoorwaarden (zie ook de GGD-rapporten van 23 mei en 20 juli 2012). De meeste kinderen gaan als ze 4 jaar worden naar de in het MFG gevestigde basisscholen. De helft van de kinderen gaat naar PC Het Visnet, de andere helft gaat naar Daltonschool De Driesprong en enkele scholen in de omgeving. PSZ telt op dit moment in het totaal 24 kinderen, die één of meerdere dagdelen per week komen. Daarvan zijn er 5 doelgroeppeuter. Deze kinderen komen minimaal 10 uur per week (drie ochtenden) naar de PSZ. Door daling van het aantal geboortes in de gemeente Rhenen en door het feit dat er drie aanbieders zijn in het MFG, zijn er het afgelopen jaar minder kinderen aangemeld bij PSZ. Daarnaast spelen de recessie en de bezuinigingen een rol. KDV De Regeboog is onverwacht de gemeenschappelijke speelzaal als groepsruimte gaan gebruiken, waardoor het gebruik van deze speelzaal voor in de knel kwam. Inmiddels zijn er afspraken over het gebruik van de speelzaal gemaakt. De PSZ is sinds dit schooljaar op woensdagmorgen gesloten. Op de andere dagen zijn er gemengde groepen met een wisselende samenstelling. De PSZ gebruikt het programma Puk & Ko, zowel in de grote als in de kleine groep. Stichting Peuterspeelzaal Rhenen vangt via PSZ Bruintje Beer, Panda, IJsbeertje en 125 kinderen op waarvan er 38 (30,4%) tot de doelgroep behoren. De SPR beschikt met 40 plekken voor deze kinderen over voldoende doelgroepplekken. Spraak-/taalproblemen zijn bij het merendeel van de kinderen (tweederde deel) de aanleiding voor het consultatiebureau (CB) om een kind te indiceren voor voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE-ontwikkelpunten zijn er op dit moment bij de onderwerpen de ouders, de kwaliteitszorg en de doorgaande lijn tussen voor- en vroegschool. Over de resultaten van VVE kan nog niet veel gezegd worden. De ontwikkelingen rond VVE binnen de gemeente Rhenen zijn van recente datum. De effectmeting van VVE in Rhenen en meer speciaal op PSZ staat nog in de kinderschoenen. De SPR wil dit schooljaar, na scholing, het peutervolgsysteem Kijk gaan invoeren. VVE-rapport 11321 Onderzoeksdatum: 06-11-2012 Pagina 4 van 9
3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS 3 Naam gemeente Rhenen A0.0 Samenwerking met vroegschool Ja A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 3 A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie 3 getoetst A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Puk & Ko A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") 3 A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) 3 A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor VVE? 2 jaar en 3 maanden A5 Kwaliteit leidsters/leerkrachten A5.2 Alle leidsters/leerkrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) 3 A5.3 Alle leidsters spreken voldoende Nederlands 3 A5.4 Alle leidsters zijn toereikend geschoold (voor het VVE-programma) 3 A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 3 In principe werkt de SPR samen met alle 9 basisscholen in de gemeente wat betreft de overdracht en het bespreken van kinderen in casusoverleggen van het CJG (Centrum Jeugd en Gezin). In de praktijk gaan bijna alle kinderen van deze PSZ in Elst naar PC Het Visnet (50%) en Daltonschool De Driesprong (bijna 50%) die in hetzelfde gebouw zitten als. Een enkeling gaat naar Rhenen (de PC Eben Haezerschool) of naar het basisonderwijs in Veenendaal of Amerongen (A0.0). Recent heeft de GGD bij haar inspectie van PSZ ook het 8 ste domein (voorschoolse educatie) beoordeeld. Daarbij is vastgesteld dat de voorschool aan alle gestelde eisen ten aanzien van de basiskwaliteit voldoet. Na verificatie heeft de onderwijsinspectie alle oordelen van de GGD in dit onderzoek overgenomen (A0.1 A5.5). B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 2 B3 Intake 3 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 2 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voor/vroegschool 2 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 3 B7 Rekening houden met de thuistaal 3 De ouders waarmee de inspectie heeft gesproken, zijn tevreden. De kinderen gaan volgens hen met plezier naar de voorschool en ontwikkelen zich naar verwachting. Ouders geven aan dat zij met vragen altijd bij de leidsters terecht kunnen. De informatie die ouders vooraf krijgen over de voorschoolse educatie, beperkt zich veelal tot het programma en de werkwijze op de peuterspeelzaal. Daarnaast ontvangen ouders, wanneer ze voor het eerst op de PSZ komen, een ouderbrief met algemene informatie over VVE. De verwachtingen ten aanzien van de ouderbetrokkenheid bij VVE-activiteiten, zowel op de PSZ als thuis, en de ambities die daarbij nastreeft, zijn echter nog niet geformuleerd en aan ouders voorgelegd. VVE-rapport 11321 Onderzoeksdatum: 06-11-2012 Pagina 5 van 9
Er is geen gericht VVE-ouderbeleid en ouders kunnen daarover dus ook niet geïnformeerd worden (B1 en B2). Ook de indicatoren B4 en B5 zijn ontwikkelpunten. Weliswaar gaat er bij elk thema een nieuwsbrief uit met uitgebreide informatie over het thema en de bijbehorende woorden/begrippen, liedjes, en ook tips en spelsuggesties voor ouders. Deze activiteiten worden echter niet met de ouders doorgenomen en de daadwerkelijke uitvoering van de activiteiten wordt niet gecontroleerd. Er is in die zin geen sprake van gerichte stimulatie om activiteiten thuis uit te voeren. Wel blijkt een programma als Boekstart en het bibliotheekbezoek met peuters voor ouders soms stimulerend te werken. Er is daarnaast geen sprake van georganiseerde VVE-activiteiten op de PSZ. In het verleden zijn er koffie-ochtenden voor ouders georganiseerd. In het nieuwe MFG is men er nog niet aan toe gekomen om iets dergelijks al dan niet met andere instellingen te organiseren. De instellingen delen het gebouw maar (nog) niet de activiteiten. probeert eenmaal per jaar een thematische ouderavond te organiseren, maar de opkomst is vaak gering. Zelfs bij de inloop s morgens en s middags is het nog geen regel dat (doelgroep)ouders blijven om met hun kinderen te spelen en/of te lezen. Na een paar maanden op de PSZ is er een oudergesprek en tweemaal wordt het observatie-/ overdrachtsformulier ingevuld: rond 3 jaar en bij 3 jaar en 9 maanden. Dit overdrachtsformulier wordt gebruikt bij de daarop volgende oudergesprekken en bij de overdracht naar de basisschool. De twee leidsters vullen de peuterontwikkelingsvolglijst samen in. De SPR en de SKR willen Kijk in gaan voeren. Binnenkort start de cursus voor de PSZ en voor het KDV van samenwerkingspartner Stichting Kinderopvang Rhenen (SKR). Als de kinderen 4 jaar zijn krijgen ze ook hun eigen map mee die in de loop van de jaren is opgebouwd: met werkjes, tekeningen, foto's van het kind, handafdrukken etcetera (B6). In Elst zijn op dit moment geen ouders die de Nederlandse taal niet machtig zijn (B7). C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma 3 C1.2 Werken met een doelgerichte planning 3 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend 3 C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 3 C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters/leerkrachten is respectvol 3 C2.2 De leidsters/leerkrachten hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen 3 C2.3 De leidsters/leerkrachten stimuleren de sociale vaardigheden en de 3 persoonlijke competenties van de kinderen C2.4 De leidsters/leerkrachten tonen respect voor de autonomie van het kind 3 C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend 3 C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar 3 afgestemd C3.2 Er worden de hele 'dag' effectieve en gerichte activiteiten voor de 3 taalontwikkeling uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen 3 C3.4 De leidsters/leerkrachten stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen 3 en verrijken het spelen en werken C3.5 De leidsters/leerkrachten bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag 3 (strategieën) bij de kinderen VVE-rapport 11321 Onderzoeksdatum: 06-11-2012 Pagina 6 van 9
C3.6 Het gedrag van de leidsters/leerkrachten met de kinderen is responsief 3 C3.7 De leidsters/leerkrachten stemmen de activiteiten af op verschillen in de 3 ontwikkeling van de individuele kinderen De leidsters op werken al jaren met Ko-Totaal (Puk & Ko). Aanvankelijk deden ook een paar basisscholen aan dit programma mee, maar die kozen tenslotte voor andere programma's. In het nieuwe gebouw zijn er voor PSZ speelmogelijkheden binnen en buiten. Voor (extra) boeken en materialen (materialenbank) kan een beroep gedaan worden op de bibliotheek. De leidsters werken volgens Puk & Ko: er is een jaarplanning van de thema's; er zijn weekplanningen met activiteiten, doelen en woorden/begrippen; per dagdeel splitst men de groep in kleine groepen met elk één leidster. Voor elk thema vindt gezamenlijk overleg (Rhenen Elst) plaats tussen de leidsters over de invulling van het thema. De kwaliteit van het pedagogisch handelen voldoet aan de gestelde eisen (C1 en C2). Men wil ook binnen de setting van het gebouw één lijn gaan hanteren wat betreft het pedagogisch handelen. Het overleg binnen het MFG beperkt zich echter tot nu toe tot de beheerkant. Uit de educatieve aanpak van de leidsters is op te maken dat ze weet hebben van de uitgangspunten van het gehanteerde programma en de achterliggende visie op ontwikkeling. Het handelen van de leidsters is door jarenlange ervaring goed op elkaar afgestemd. Er zijn vaste duo's, men wisselt af wie de VVE-kleine groep doet, wie de grote groep (C3). D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 3 D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en 3 het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 3 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 3 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg 2 nodig hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de 3 voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra 3 zorg bijhouden Zoals gezegd werken de leidsters op al jaren met het VVE-programma Puk & Ko en volgens de bijbehorende planning. Per thema stellen de leidsters gezamenlijk een bij de groepen passende planning op. Naast de planning voor de grote groep is er een planning voor de kleine groep, waarbij een enkele leerling soms extra aandacht krijgt. Een individueel handelingsplan opstellen was tot nu toe niet nodig. Bij zorgen over een leerling overleggen leidsters met de ouders, bij de inloop of bij de terugkomst van de logeer-puk en het projectkoffertje ik ben bijna 4 jaar of in een regulier oudergesprek. Oudergesprekken vinden in elk geval plaats wanneer een kind een paar maanden op de PSZ is, en wanneer het drie jaar en drie jaar en negen maanden wordt (aan de hand van het overdrachtsformulier). Eenmaal per twee maanden vindt er bovendien met de VVE-coördinator een zorgoverleg plaats over kinderen met een VVE-indicatie. Waar nodig wordt een plan van aanpak gemaakt. De leidsters overleggen tussendoor ook veel (D1). Er zijn goede contacten met het CB en met het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) en via deze instellingen/ketenpartners met specialisten als logopedisten. VVE-rapport 11321 Onderzoeksdatum: 06-11-2012 Pagina 7 van 9
De zorgcoördinator ondersteunt de ouders zo nodig bij de aanmelding voor externe zorg. Men weet op welke kinderen externe zorg ontvangen. Een overzicht van deze leerlingen met hun vorderingen bij de externe hulp (D2.1) is er echter niet. Het reguliere programma op de PSZ wordt tot nu toe nog niet afgestemd op de externe hulp (en visa versa). E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOORSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de voorschool 3 E2 De voorschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig 3 E3 De voorschool evalueert de VVE-resultaten van alle kinderen 2 E4 De voorschool werkt planmatig aan VVE-verbetermaatregelen 3 E5 De voorschool borgt de kwaliteit van haar VVE-educatie 3 Er is op iemand die tot taak heeft de voorschoolse educatie te coördineren (E1). Evaluatie van de kwaliteit van VVE vindt plaats via onder andere de groeps-/teamvergaderingen (eenmaal per 2 maanden) met de coördinator en het overleg (eenmaal per maand) directeur en coördinator SPR (E2). Er is een begin gemaakt met de evaluatie van de VVE-resultaten. Het is nu lastig om overzicht te krijgen en resultaten te vergelijken, aldus de leidsters. Kanttekening daarbij is dat de ambities/doelen voor VVE op gemeentelijk niveau niet bekend zijn: het streven is nu dat van de doelgroepkinderen bijvoorbeeld voor taal eind groep 2 in het basisonderwijs 95% niveau D haalt. Dat lijkt als ambitie aan de lage kant. Het recent gesloten convenant moet nog verder uitgewerkt worden voor de praktijk (E3). Gezien het pedagogisch beleidsplan, het zorgplan, het stappenplan en de notulen van de verschillende overleggen werkt de voorschool planmatig aan de VVE-verbetermaatregelen. De financiering is wel steeds vaker een probleem, mede omdat het afgelopen jaar het aantal kinderen in de gemeente is gedaald. Dat roept de vraag op wat haalbaar is van alle (VVE-)plannen de komende jaren en welke keuzes gemaakt (moeten) gaan worden (E4). Uit vastgelegde afspraken, de bezoeken van de zorgcoördinator aan de groepen, de periodieke verantwoordingen aan de gemeente en aan de algemene VVE-coördinator en het geobserveerde handelen van de leidsters, blijkt dat er sprake is van voldoende borging van de wijze waarop voorschoolse educatie wordt aangeboden (E5). F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 3 F2 Er is concreet beleid om zoveel mogelijk kinderen te laten doorstromen naar 3 een vroegschool F3 De voor- en vroegschool zorgen voor een warme overdracht 3 F4 Het aanbod van de voor- en de vroegschool zijn op elkaar afgestemd 2 F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en 2 vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met ouders om te gaan op de voor- en de vroegschool is op 2 elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg op de voor- en vroegschool zijn op elkaar 2 afgestemd VVE-rapport 11321 Onderzoeksdatum: 06-11-2012 Pagina 8 van 9
Recent zijn er tussen PSZ en KDV enerzijds en de basisscholen anderzijds afspraken gemaakt over VVE (het convenant VVE). Eén en ander moet echter nog nader uitgewerkt en ingevuld worden. Daarbij moet rekening gehouden worden met het gegeven dat de gemeente Rhenen drie kernen heeft (Rhenen, Elst en Achterberg) en dat de identiteit van een instelling een rol kan spelen. De coördinator van de SPR heeft overleg met de twee basisscholen in het MFG, van echte samenwerking en structureel overleg is echter nog geen sprake. Wel heeft zij structureel overleg met het CB. Het overleg tussen de instellingen in het MFG beperkt zich, zoals gezegd, tot nu toe tot de beheerkant. Het maken van nadere afspraken tussen voor- en vroegschool wat betreft de afstemming van het aanbod, het pedagogisch klimaat, het educatief handelen, het ouderbeleid en de zorg moet dus nog gebeuren (F4 F7). 4. VERVOLGAFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport 11321 Onderzoeksdatum: 06-11-2012 Pagina 9 van 9