Benchmark Gemeentelijk Groen

1 Nieuwsbrief Jaargang 7 Nummer 2 November 2017 Benchmark Gemeentelijk Groen Klantendag 2017, Programma, Het Rotterdamse verhaal, Boekjaar 2016, Invasieve soorten: Japanse duizendknoop, De groenbeheerder van de toekomst & benchmarken in de toekomst, Workshop A: Invasieve soorten, Workshop B: Geografische informatie, Workshop C: Vermindering hoeveelheid verharding, Workshop D: Onkruidbeheer op verhardingen, De grote BGG-quiz 2017

Nieuwsbrief De Nieuwsbrief Benchmark Gemeentelijk Groen geeft informatie over het project Benchmark Gemeentelijk Groen en ander onderzoek dat wordt uitgevoerd door Alterra (Wageningen Environmental Research) en Wageningen Universiteit op het gebied van groenbeheer. De nieuwsbrief is gratis en verschijnt driemaal per jaar. BGG De Benchmark Gemeentelijk Groen (BGG) is een benchmark met kengetallen over gemeentelijk groen en groenbeheer. De benchmark is in 1998 onder de naam Databank Gemeentelijk Groenbeheer opgezet door Alterra. Benchmark Gemeentelijk Groen Klantendag 2017 Deze nieuwsbrief staat in het teken van de Klantendag die 7 november is gehouden in Rotterdam. De klantendag was weer een groot succes, mede door de bijzondere locaties. In de ochtend was er een interessant programma over het beheer door de gemeente Rotterdam met een focus op circulair werken, de uitkomsten van de benchmark en de Japanse duizendknoop. Dit speelde zich af op de 40e verdieping van het gebouw De Rotterdam met prachtige vergezichten over de Nieuwe Maas en de stad. In de middag hadden we een afwisselend programma met workshops in de zalen van de Fenix Food Factory, in de voormalige havenloodsen van de Waalhaven. In deze nieuwsbrief vindt u een aantal verslagen van het hoofdprogramma en de workshops. Contact Als u meer informatie wilt over de nieuwsbrief of de Benchmark Gemeentelijk Groen dan kunt u contact opnemen met: Ir. Joop Spijker Joop.Spijker@wur.nl 0317-484 990 www.benchmarkgroen.nl De borrel aan het eind was weer heel gezellig. Benchmark Gemeentelijk Groen Foto cover: Uitzicht vanuit De Rotterdam. Pagina 2

Klantendag Benchmark Gemeentelijk Groen 2017 Eén keer per jaar organiseert het projectteam BGG samen met de klantenraad een Klantendag. Dit jaar waren we te gast bij de gemeente Rotterdam. Programma Ook dit jaar was het programma van de Klantendag weer zeer afwisselend en interessant. Voor de lunch presenteerde Joop Spijker de cijfers van de Benchmark Gemeentelijk Groen in combinatie met 'De QUIZ'. Daarnaast waren er presentaties van Tony Pipping over het groenbeheer in Rotterdam en Chris van Dijk van Wageningen Plant Research over de bestrijding van de Japanse duizendknoop. Na een heerlijke lunch werd nagedacht over de toekomst van de groenbeheerder en de Benchmark Gemeentelijk Groen. Vervolgens kon worden deelgenomen aan twee (van de vier) workshops. Thema s van deze workshops waren: Invasieve soorten, Geografische informatie, Vermindering hoeveelheid verharding openbare ruimte en Onkruidbeheer op verhardingen. De dag werd zoals gebruikelijk afgesloten met een gezellige borrel. Programma 9:15 9:45: Inloop met koffie/thee 9:45 12:00: Presentaties 1. Opening door Dennis de Heer (gem. Hoorn) Het Rotterdamse verhaal door Tony Pipping (gem. Rotterdam) 3. Uitkomsten benchmark BGG 2016 (Joop Spijker) - Resultaten 2016 op hoofdlijnen - Verrassende quiz met groene prijzen 4. Bestrijding Japanse duizendknoop (Chris van Dijk, Wageningen Plant Research) 12:00-13:00: Lunch in de Fenix Food Factory 13:00 16:00: Presentaties en Workshops in de Fenix Music Factory 1. Groenbeheer(der) en Benchmark van de toekomst Workshopronde 1 Pieter Boone organiseerde de inspirerende workshop Vermindering hoeveelheid verharding openbare ruimte. 3. Workshopronde 2 Workshops: A) Invasieve soorten B) Geografische informatie (o.a. Bomenregister) C) Vermindering hoeveelheid verharding openbare ruimte D) Onkruidbeheer op verhardingen 16:00-18:00: Afsluiting en gezellige borrel Pagina 3

Het Rotterdamse verhaal door Tony Pipping Tony Pipping van de gemeente Rotterdam presenteerde de stad en het groen en vertelde over Asset Management en de Circulaire stad. Rotterdam Het Stadsbeheer van de gemeente Rotterdam is opgedeeld in 3 afdelingen: Openbare Werken, Schone Stad en Toezicht en Handhaving. Openbare Werken houdt zich bezig met het groen in de stad. Rotterdam heeft als grote stad uiteraard heel veel groen. In totaal maar liefst 21.643.376 m. Verdeling groen: - Gazon intensief beheerd: 5.990.000. m. - Bemaaid met afvoer: 5.350.000 m. - Bosplantsoen: 500.000 m. - Gazon extensief beheerd: 450.000 m. - Begraasd: 1.585.000 m. - Parkbos: 1.520.000 m. - Sierheesters en bodembedekkers: 1.330.000 m. - Droge sloten en oevers: 250.000 m. - Geschoren hagen/heggen: 190.000 m. - Overig groen: 17000 m. - Bomen: 161.376 stuks. - Vaste planten: 100.000 m. - Paden in het groen: 35.000 m. - Eenjarigen: 4.400 m. - Struikrozen: 4.200 m. - Plantenbakken: 1.400 m. 20,4% 0,8% 42,9% Asset management lijkt appels met peren vergelijken. Asset Management Rotterdam werkt met Asset Mangement. Bij Asset Management wordt geprobeerd om zoveel mogelijk voordeel te halen uit de gebruiksmiddelen (mensen, geld etc.) die worden ingezet. Bij keuzes over aanleg en beheer wordt geprobeerd te kijken welke keuze het meeste rendement oplevert. Omdat je verschillende dingen wilt realiseren met de middelen die je hebt, heeft het maken van keuzes op dit vlak veel weg van het vergelijken van appels met peren. Om dit toch te kunnen doen, wordt niet op het niveau van appels en peren vergeleken, maar op een gedetailleerder niveau. Daartoe is eerst gekeken welke onderdelen van de appels en peren wel vergelijkbaar zijn. Ofwel Rotterdam heeft zogenaamde kernwaarden onderscheiden die worden gebruikt om te beoordelen wat een actie oplevert. Als je over appels en peren praat, kun je ze bijvoorbeeld vergelijken op het niveau van calorieën, vitaminen en mineralen die ze bevatten. De kernwaarden van groen die Rotterdam onderscheidt, zijn: - kwaliteit leefomgeving - milieu en gezondheid - weerbaarheid - economie - wet- en regelgeving - beschikbaarheid - veiligheid - imago. 35,3% 0,5% De circulaire stad,... Een van de kernwaarden van Rotterdam is weerbaarheid. Binnen die weerbaarheid is de Circulaire stad een begrip. Middels allerlei projecten probeert de stad te komen tot meer hergebruik, zelfvoorziening en energieneutraliteit. Zo is de weg ingeslagen naar circulaire parken, zelfvoorzienende festivals en speeltoestellen die gemaakt zijn van, door burgers verzameld plastic. Oppervlakte-aandelen van de verschillende beheercategorieën in het totale basisgroen in de Benchmark Gemeentelijk Groen: 42,9% gazon, 0,5% Planten, 35,3% Ruw gras, 20,4% Struiken en 0,8% Bomen. Meer informatie: tj.pipping@rotterdam.nl Klik hier voor de presentatie Pagina 4

Boekjaar 2016 door Joop Spijker Op de klantendag presenteerde Joop Spijker de uitkomsten van de Benchmark Gemeentelijk Groen boekjaar 2016. Naast op de jaarlijkse cijfers, ging hij ook in op enkele trends. Hieronder een aantal interessante trends van het gemeentelijk groen binnen de bebouwde kom. Voorts gaf hij uitleg over de uitkomst van de vragenlijst over invasieve exoten. Kosten per inwoner Doordat er al langere tijd gegevens verzameld zijn, is het mogelijk trends te onderscheiden. Zo kan m.b.v. de gegevens van de benchmark bepaald worden hoe de kosten van gemeentelijk groen per inwoner in de loop van de tijd veranderen of eigenlijk niet of slechts weinig veranderen. Index kosten per inwoner (2004 = 100) 120 100 80 60 40 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 jaar Kosten per inwoner in de loop van tijd (geindexeerd - 2004 is gesteld op 100). Gemeentelijk openbaar groen Basisgroen Kosten per vierkante meter De kosten per vierkante meter veranderen in de loop van de tijd. De kosten per vierkante meter groen waren in 2016 tussen de 70 en 80% van de kosten in 2004, afhankelijk van de berekeningsmethode. Dat is een aanzienlijk reductie, zeker als je bedenkt dat de inflatie in de tijdsperiode 2004-2016 ongeveer 20% was. Wel zie je de laatste 2-3 jaar een stabilisatie optreden. Areaal per inwoner Over dezelfde periode blijkt het areaal per inwoner ongeveer 20% te stijgen. Dit verklaart dan ook dat de kosten per inwoner ongeveer gelijk blijven, terwijl de kosten per vierkante meter dalen. De vraag die hier gesteld moet worden is of het aantal extra meters groen een echte trend is of dat groen beter wordt geregistreerd. Index areaal per inwoner (2004 = 100) 140 120 Ontwikkeling van de areaalverdeling In de loop van de tijd heeft er een opvallende verschuiving plaatsgevonden tussen de verschillende beheercategorieën. Gazon en ruw gras namen in oppervlakte-aandeel flink toe, terwijl er een kleiner oppervlakte-aandeel struiken werd beheerd. Areaalverdeling 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 jaar De areaalverdeling van de beheercategorieën in de loop van de tijd (geindexeerd - 2004 is gesteld op 100). Kosten beheercategorieën Uit de benchmark zijn ook gegevens te halen over de kosten per vierkante meter per beheercategorie in de loop van de tijd. De vierkante-meterprijs is voor de meeste beheercategorieën gedaald. Vooral gazon, ruw gras en platenperken zijn per vierkante meter sterk in prijs gedaald (zeker als je ook nog rekening houdt met de inflatie). Bomen is de enige categorie die in prijs is gestegen (ongeveer 25%). De stijging van de boomprijs is ongeveer gelijk aan die van de inflatie. Invasieve exoten De vragenlijst over invasieve exoten levert de volgende uitkomsten op. De meest problematische invasieve exoten in het openbaar groen zijn de Japanse duizendknoop en de Reuzenberenklauw. De Japanse duizendknoop veroorzaakt in bijna alle gemeenten lokaal of op grotere schaal problemen. Bovendien geven de gemeente aan te worstelen met het vinden van een goede bestrijdingsmethode. Ook de Reuzenberenklauw levert bij veel gemeenten overlast op, maar bij de bestrijding ervan worden gemakkelijker goede resultaten behaald, zo geven de gemeenten aan. Elders in deze nieuwsbrief wordt nader ingegaan op de problematiek van de Japanse duizendknoop. Meer informatie: joop.spijker@wur.nl. bomen gazon ruw gras struiken plantenperken 100 80 60 Gemeentelijk openbaar groen Basisgroen 40 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 jaar Aantal vierkante meters groen per inwoner (geindexeerd - 2004 is gesteld op 100). Pagina 5

Invasieve soorten: Japanse duizendknoop door Chris van Dijk, Wageningen Plant Research Chris van Dijk van Wageningen Plant Research is expert op het gebied van invasieve soorten. Hij gaf een presentatie over invasieve exoten en met name de Japanse duizendknoop. Invasieve soorten Invasieve soorten zijn dieren, planten en microorganismen die door menselijk handelen in een nieuw gebied terechtkomen. Kenmerkend is dat ze explosief vermeerderen, een bedreiging zijn voor de biodiversiteit (inheemse soorten wegconcurreren, opeten, infecteren of zich ermee vermengen) en/of dat ze gezondheidsproblemen bij mensen of economische schade kunnen veroorzaken. In de Europese landen zijn meer dan 1000 uitheemse soorten bekend (in Nederland ongeveer 1000). 10-15 % wordt als invasief beschouwd. Japanse duizendknoop Een van de invasieve soorten is de Japanse duizendknoop. Deze plant komt oorspronkelijk uit Zuid- OostAzië; China, Korea, Japan en Taiwan. Er zijn 3 soorten duizendknopen in NL: Fallopia japonica var, japonica (Japanse duizendknoop), Fallopia sachalinensis (Sachalinseduizendknoop) en de Fallopia x bohemica (Boheemse duizendknoop). De plant is ingevoerd als tuinplant rond 1830 en vanuit Leiden verspreid over de EU. De plant is sterk woekerend, verdringt inheemse soorten en is lastig te bestrijden. Preventie Bij de Japanse duizendknoop is het belangrijk dat de verspreiding wordt tegengegaan. Het algemene advies is: Weet wat je doet! - Voorkom verspreiding door wortel- of stengelfragmenten - breng locaties in beeld, - organiseer apart (maai)beheer, - maak materiaal en machines schoon, - wees terughoudend met grondtransport. - Let op met afvoer maaiafval - Niet mengen met overig groenafval - Composteren (min. 3 dagen >55 C) - Werk smenwerken met (private) terrein-beheerders en particulieren. Bestrijding Er zijn veel manieren om Japanse duizendknoop te bestrijden. Het blijkt wel dat er geen supermethode bestaat! Om de plant te bestrijden, moet je kiezen voor een combinatie van methoden en deze langdurig toepassen (jaren). Er zijn verschillende beheerscenario's: - Afdekken, inzaaien gras/kruidenmengsel, maaien - Uitgraven, inzaaien gras, maaien - Maaien gevolgd door najaarsbespuitingen - Maaien gevolgd door herbicide injecties (najaar) - Herbicidenbespuitingen Japanse duizendknoop. Pagina 6

Maaien en afvoeren Maaien van Japanse duizendknoop moet min. 1x per 4 weken, liefst vaker. Het moet zorgvuldig gebeuren omdat de ingreep anders bijdraagt aan de verspreiding. De effectiviteit is gering omdat het wortelstelsel intact blijft waardoor snel hergroei zal optreden Chemische bestrijding Chemische bestrijding geeft redelijke resultaten. Het kan op verschillende manieren en met verschillende middelen (RoundUp, Ultima, Pistol-Flex). Chemische bestrijding is in principe niet meer toegestaan per 1 november 2017. Er zijn wel uitzonderingen. Deze zijn: - Als er risico s voor de veiligheid zijn (vliegvelden, spoor, petrochem. industrie ed.). - In geval van stobben op weg- en waterbouwkundige constructies - Als een soort op de I&M soortenlijst voorkomt (zoals bijv. de duizendknoop) - In geval van terrestrische soorten die op de Europese Unie-lijst staan (zoals de reuzenberenklauw) - En sport- en recreatieterreinen (tot 2020). Biologische bestrijding Biologische bestrijding kan o.a. met de bladvlo en schimmels. Deze methoden bieden perspectief, maar zijn helaas nu nog niet beschikbaar voor de praktijk. Chris van Dijk legt uit hoe je Japanse duizendknoop kunt bestrijden. Uitgraven Uitgraven is een zo nu en dan gehanteerde methode. Volledige verwijdering is cruciaal. Uitgraven moet tot ca. 3m diep en ruim rond de haard. De effectiviteit is gering. De kans op hergroei is groot als niet alle wortels zijn uitgegraven. Het is arbeidsintensief en duur. En grondtransport is een risico voor verdere verspreiding. Begraven Het is ook mogelijk Japanse duizendknoop af te dekken met geotextiel. Dit moet tot ca. 2m rond de haard. De banen moeten ruim overlappen en met grond worden verzwaard (30-40 cm). Ook moet er een 'root barrier' worden gemaakt door geotextiel verticaal in te graven. De effectiviteit is matig. De resultaten zijn wisselend, ook na langdurig afdekken. Inunderen De plant kan worden bestreden door hem gedurende langere periode onder water te zetten (info beperkt; >12 maanden). De effectiviteit is gering, de resultaten zijn wisselend. Begrazen Ook wordt de Japanse duizendknoop bestreden door middel van begrazing met bijv. varkens, schapen en geiten. Deze methode is weinig effectief omdat de dieren een sterke voorkeur hebben voor andere plantensoorten. Meer informatie: chris.vandijk@wur.nl Klik hier voor de presentatie Pagina 11 7

De groenbeheerder van de toekomst & benchmarken in de toekomst. door Tony Pipping, Dennis de Heer en Joop Spijker Tony, Dennis en Joop organiseerden een interactieve presentatie over de groenbeheerder van de toekomst en benchmarken in de toekomst. Mentimeter Bij de interactieve presentatie werd gebruik gemaakt van het plaform Mentimeter. Deelnemers moesten inloggen op de website www.menti.com en konden vervolgens via hun smartphone meediscussieren over de vragen: Hoe ziet de groenbeheerer er in de toekomst uit? en Hoe zien benchmarken er in de toekomst uit? De discussie heeft een heleboel leuke inzichten en ideeën opgeleverd. Uitdagingen in het groen (2018-2022) Uitdagingen in het groen de komende raadsperiode zijn o.a.: Klimaatadaptatie, Duurzaamheid, Beeldkwaliteitsverhoging, Burgerparticipatie, Exotenbestrijding, Boombeheer-boomonderhoud, Stadsverdichting. Hoe ziet de toekomstige groenbeheerder eruit? De groenbeheerder van de toekomst wordt gezien als: Integraal, Trots, een Verbinder, ICT-expert, Geen specialist meer, Integraal adviseur, een Verkoperpresentator, Flexibel, Ambitieus, Manager, Communicatief, Creatief, Regievoerder, Oud en grijs, Integraal servicegericht. Dennis de Heer en Tony Pipping discussiëren met de deelnemers aan de klantendag over de toekomstige groenbeheerder en benchmark. Een mening of idee ingeven. Hoe kan de Benchmark aantrekkelijker? De genoemde verbeterpunten voor de Benchmark Gemeentelijk Groen zijn: Interactief, Online, Makkelijker aanleveren, Web based invulformulieren, Gaat goed zo, Open data, Bomen specifieker onderdeel maken, Ook opbrengsten toevoegen, Kwaliteitsdeel beter, Mijn-gemeente -pagina op website, Context gemeenten toevoegen.. Pagina 8

Workshop A: Invasieve soorten door Chris van Dijk, Wageningen Plant Research Als een vervolg op zijn presentatie over invasieve soorten, hield Chris van Dijk een workshop waarin werd gediscussieerd over preventie en bestrijding van o.a. de Japanse duizendknoop. Invasieve soorten In Nederland hebben we te maken met een heel scala aan exotische planten, dieren en insecten waarvan sommige voor problemen kunnen zorgen. Met name invasieve plantensoorten leveren een hoop hoofdbrekens op voor gemeenten en grote terreinbeheerders. De afgelopen maanden is er veel media-aandacht geweest voor invasieve exoten, met name voor de Japanse duizendknoop. Deze soort staat met stip op één als probleemsoort, zowel in de media als in de BBG-enquête. Dat vormde de aanleiding om met een presentatie over Japanse duizendknoop verder in te gaan op aspecten als preventie, integrale aanpak, effectiviteit van methoden en regelgeving. Meer informatie: chris.vandijk@wur.nl Klik hier voor de presentatie Workshop Tijdens de workshops kon dieper worden ingegaan op specifieke vragen van de gemeenten. Uit een inventarisatieronde bleek dat het punt waar gemeenten staan m.b.t. de aanpak van duizendknoop heel verschillend is. Sommige gemeenten staan nog aan het begin en denken na over hoe groeiplaatsen geïnventariseerd kunnen worden, terwijl anderen al bezig zijn met beheers- en bestrijdingsmethoden. Invasieve soorten Belangrijk punt dat naar voren kwam was: Wie neemt de regie? Geconstateerd werd dat veel gemeenten momenteel met beperkte middelen bezig zijn zelf het wiel uit te vinden. Hier ligt een uitdaging om gezamenlijk de kennis en informatie over perspectiefvolle methoden te bundelen en te delen. Ook iets om gezamenlijk op te pakken is het ontwikkelen van een exoten-beleid in breder perspectief, dus niet alleen voor de duizendknoop of reuzenberenklauw maar ook voor andere probleemsoorten die er al zijn of nog komen. Pagina 11

Workshop B: Geografische informatie door Rob Smidt, Gerben Roerink en Onno Roosenschoon In één workshop gaven Rob Smidt, Onno Roosenschoon en Gerben Roerink (ondersteund door en Henk Janssen) een aantal presentaties waarin ze lieten zien welke geografische informatie inmiddels (open) beschikbaar is en wat je er zoal mee kan. Geo-voorbeelden Rob Smidt vertelde hoe er bij WUR met satellietbeelden wordt gewerkt en hoe die informatie kan worden gebruikt om allerlei kaarten te maken met specifieke informatie. Dat kan informatie zijn over de soort groen, maar ook over het gebruik van de omgeving (het groen). Ook zijn verschillende detailniveaus mogelijk. NVDI Groenindex 1 JULI 2016. Groenste gemeente Een van de dingen die je dus met satellietbeelden kan, is kijken wat er op de aarde is. Gerbert Roerink liet zien hoe de WUR bepaalt wat de groenste gemeente van Nederland is. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de NDVI Groenindex. De Normalized Difference Vegetation Index (NDVI) is een ratio tussen de reflecties van het rode en NIR licht. Typische NDVI waardes zijn: Water (0), Kale bodem (0.1 ~ 0.2) en Vegetatie (0.2 ~ 0.8). Top 10 Groenste gemeenten (op basis van de groenindex) Van sattelietbeeld naar kaart. Pagina 10 1. Bellingwedde 0,64731 Rozendaal 0,63552 3. Borger-Odoorn 0,62213 4. Aa en Hunze 0,61924 5. Westerveld 0,61125 6. Schiermonnikoog 0,60806 7. Tynaarlo 0,60637 8. Slochteren 0,60198 9. Vlagtwedde 0,60189 10. Wassenaar 0,596710 Pagina 11

Boomregister Onno Roosenschoon presenteerde tot slot Boomregister 0. Dit is een voorbeeld van een toepassing van geo-informatica op een meer gedetailleerd niveau. Wat is het Boomregister? Het Boomregister is een database met informatie over bomen en bossen. De gegevens komen voor een belangrijk gedeelte van satellietopnamen. De belangrijkste dienst van het Boomregister is Boombasis. Dit zijn de kroonprojecties van de bomen in heel Nederland. Ook is voor deze bomen een hoogtewaarde bepaald en is beoordeeld of het straaten laanbomen betreffen of een ander type boom. Wat kun je met het Boomregister? Leden kunnen in het Boomregister zien waar bomen staan en wat de kenmerken zijn. Hierdoor kunnen gemeenten bijv. stiekeme/gevaarlijke bomen ontdekken zoals bomen die te dicht langs het spoor staan, en bomen die door hun kroon een risico vormen. Ook wordt in het Boomregister de relatie tussen kabels, leidingen en boomwortels gemaakt. Bij het trekken van kabels is inzicht in de positie van bomen essentieel. Inzicht in de locatie van bomen is bovendien handig bij het inspelen op klimaatproblemen en bijv. het hitte-eilandeffect, bij de waardebepaling van woningen, risico-analyse omtrent boomziekten etc.. Meer informatie: rob.smidt@wur.nl / gerbert.roerink@wur.nl / onno.roosenschhon@wur.nl. Klik hier voor presentatie 1 Klik hier voor presentatie 2 Klik hier voor presentatie 3 Het Boomregister kan handig zijn bij het ontwerpen in de openbare ruimte. Pagina 117

Workshop C: Vermindering hoeveelheid verharding door Pieter Boone Pieter Boone leidde een workshop over de vermindering van verharding in de openbare ruimte. Tijdens deze workshop presenteerde hij de resultaten van een studie naar de gevolgen van het verminderen van de oppervlak verharding aan de hand van twee casestudies voor Nijmegen en Utrecht. Context onderzoek Uit divers en breed onderzoek blijkt dat een groene stad 'goed' voor ons is. In het onderzoek is daarom gekeken of het verminderen van verharding in de openbare ruimte een bijdrage kan leveren aan o.a. een gezondere leefomgeving, betere circulariteit in de stad en een betere becherming tegen de klimaatverandering. Werkwijze onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd door eerst via een GISanalyse te bepalen wat het percentage verharding was in de openbare ruimte (van Nijmegen en Utrecht). De verharding werd omgezet in vlakken, lijnen en punten (een stedenbouwkundige analyse). Dit leverde een schematische kaart van de stad op. Vervolgens werd gekeken welke maatregelen op het vlak van ontharding genomen konden worden. Dit leverde een nieuwe kaart op en nieuwe GIS-beelden. Daarop kon worden gekeken wat het resultaat was na het verwijderen van de verharding. Resultaten Op dit moment is het verharde oppervlak in Nijmegen gemiddeld 38%. In de binnenstad loopt dit op tot 54%. In Utrecht is het gemiddeld 47% met uitschieters tot 70%. Uit het basisscenario blijkt dat als het gaat om ontharding, al met relatief eenvoudige maatregelen die tot de reguliere mogelijkheden behoren, veel bereikt kan worden. Voorwaarde is wel dat ze grootschalig worden ingevoerd. In het basisscenario daalt het aandeel verharding in Nijmegen gemiddelde tot onder de 16%, terwijl in Utrecht het verhard oppervlak daalt tot net boven de 25%. Voor wat betreft het basisscenario hebben de maatregelen vooral betekenis voor de thema's Gezondheid en Water en Klimaat. Voor de andere thema's is de betekenis in het basisscenario minder groot. Vanuit het beheeroogpunt ontstaan er wel extra vragen over hoe de onderhoudskosten beheersbaar blijven. Stedenbouwkundige typologie Nijmegen. Mogelijke maatregelen Maatregel die mogelijk zijn om de verharding te verminderen, zijn: - Verharding vervangen (bijv. door grastegels, halfverharding of gras). - Verharding combineren met andere functies (aanleg geveltuintjes). - Vergroenen gebouwen (bijv. aanleg groene daken). - Tijdelijke maatregelen (bijv. meer groen op braakliggende terreinen). - Transitie bestaand groen (bijv. meer bomen in bestaand groen). - Bebouwing vervangen (bijv. sloop bestaande gebouwen voor groen). Voor en na de maatregelen. Meer informatie: pieter.boone@wur.nl Klik hier voor presentatie Pagina 12

Workshop D: Onkruidbeheer op verhardingen door Joop Spijker Joop Spijker hield een enthousiast betoog over onkruidbeheer op verharding. Afbouw chemische bestrijding Sinds ca 1990 zijn veel gemeenten aan de slag gegaan met het afbouwen van de chemische bestrijding op verhardingen. Aanleiding was toentertijd de langdurige innamestop van maaswater in de drinkwaterbekkens van de Biesbosch, waardoor de drinkwatervoorziening van de gemeente Rotterdam ernstig gevaar liep. Deze innamestop bleek merendeels veroorzaakt door het gebruik van bestrijdingsmiddelen op verharding. Vanaf deze periode zijn veel gemeenten al overgestapt op nietchemisch beheer, bijv. door branden, borstelen, heetwater en hete lucht. Inmiddels is in de regelgeving verankerd dat gemeenten en aannemers in de openbare ruimte en op verhardingen geen bestrijdingsmiddelen mogen gebruiken (behoudens enkele uitzonderingen). Gelukkig kunnen gemeenten die nu overstappen leren van de ervaringen van gemeenten die al overgestapt zijn. Hierover gaf Joop Spijker zijn toelichting. Driesporenaanpak Voor een goede omschakeling van chemische naar niet-chemische onkruidbestrijding is de driesporenaanpak belangrijk. 1. Preventie door een goed ontwerp: a. Zorg voor een goed ontwerp van de verharding. Niet teveel, en op de looproutes. b. Gebruik op verhardingen die niet of weinig be(t)reden worden verhardingen zonder voegen. Preventie door een goed beheer: a. Zorg er bij opbrekingen voor, dat de verharding weer goed word opgeleverd na de opbreking. b. Zorg voor goed civieltechnisch beheer van de verharding (opsluitbanden, voegen). c. Zorg voor een goed en regelmatig veegbeheer; dit vermindert de onkruiddruk. d. Vermijd achterstanden in het onkruidbeheer. Als het onkruid uit de klauwen loopt, dan is het een langdurige en dure strijd om het onkruid weer terug te dringen. 3. Goede onkruidbestrijding: a. Zorg ervoor dat je weet welke plekken het meest onkruidgevoelig zijn, en besteed aan deze plekken de eerste aandacht. b. Werk met ervaren en goed opgeleid personeel c. Huur een aannemer in met bewezen ervaring op dit vlak en een die het liefst met een combinatie van technieken werkt. d. Werken op basis van een beeldbestek is verstandig. Kies dan geen lagere kwaliteit dan B, tenzij onkruid bij het gewenste beeld van een verharding hoort. e. Kies voor langdurige bestekken met mogelijkheid tot verlenging; dat biedt de aannemer de kans om de verharding en wisselende onkruiddruk te leren kennen. f. Onkruid op verharding is zeer weersafhankelijk. Een vroeg voorjaar, een warme en natte zomer, hoge temperaturen tot het late najaar dragen alle bij aan de onkruiddruk. Tijdens een hete en droge zomer kan het onkruid op veel plekken daarentegen vanzelf verdwijnen. 4. Acceptatie: a. Op sommige plekken kan enige onkruidgroei gewenst zijn of geen probleem opleveren. De paden in het Bezuidenhout in Den Haag worden door Staatsbosbeheer gewoon in het maaibeheer meegenomen. De intensief gebruikte paden blijven onkruidvrij. De extensief gebruikte paden groeien van de rand iets in, maar dat veroorzaakt geen problemen. Meer informatie: joop.spijker@wur.nl Klik hier voor presentatie Pagina 13

De QUIZ Joop vrolijkt op verzoek van de klantenraad de klantendag elk jaar weer op met De QUIZ. Test nu zelf uw kennis. Vraag 1a. Hoeveel gemeentelijke bomen (individueel beheerd) staan er in de bebouwde kom in Nederlandse gemeenten (excl. Bonaire, Saba en St.-Eustatius)? [4p]. A: < 2 miljoen B: 2 miljoen, maar < 4 miljoen C: 4 miljoen, maar < 6 miljoen D: 6 miljoen Vraag 1b. Hoeveel bomen precies (mag er 100 naast zitten)? [8p]. Vraag Wie is de bekendste "nachtburgemeester" van Nederland? [4p]. A: Willem van Buuren B: Jules Deelder C: René Bom D: Ahmed Aboutaleb Vraag 3a. Wat is het hoogste bouwwerk van Nederland? [4p]. A: Gerbrandytoren; B: Schoorsteen Shell C: De Rotterdam D: Dom; E: Euromast. Vraag 3b. Hoe hoog (afgerond op 10 m.)? [8p]. Vraag 3c: Wat is het hoogste gemeentekantoor in Nederland? [4p]. A: Gerbrandytoren; B: Stadskant Utrecht; C: De Rotterdam, D: 'Ijspaleis' (DenHaag); E: Gemeentehuis Vaals Vraag 3d. Hoe hoog (afgerond op 10 m)? [8p]. Vraag 4a. Hoeveel gemeenten nemen al sinds de start van de Benchmark Gemeentelijk Groen in 1998) deel aan de benchmark? [4p]. A: 5; B: 7; C: 9; D: 11. Vraag 4b. Welke gemeenten? [2p per gemeente]. Vraag 5a. Rotterdam is de laagst gelegen stad van Nederland met in de Alexanderpolder plekken tot ruim -6 m onder NAP. Wat is de laagst gelegen stad ter wereld? [4p]. A: Bakoe; B: Jericho; C: La Paz; D: Laguna Salada(Mex); E: Salt Lake City; F: Tiberias; Vraag 5b. Hoe laag in meters onder zeeniveau? [8p]. Joop Spijker reikt de eerste prijs uit aan de intens gelukkige winnaar (met maar liefst 28 punten) Albert Boomgaardt van de gemeente Brielle. Midden achterin ziet u Tony Pipping, gastheer van de gemeente Vraag 1a: D. Vraag 1b: 7.139.466. Vraag 2: B. Vraag 3a: A. Vraag 3b: 367 m. Vraag 3c: C. Vraag 3d: 149 m. Vraag 4a: 9. Vraag 4b: Almere, Bladel, Boxtel, Breda, Den Haag, Maastricht, Middelburg, Oss, Valkenburg a/d Geul. Vraag 5a. B. Vraag 5b: 260 m. De QUIZ (antwoorden) De Quiz Pagina 14