RAPPORT PERIODIEK KWALITEITSONDERZOEK GEREFORMEERDE BASISSCHOOL "DE TRIANGEL" School : Gereformeerde basisschool "De Triangel" Plaats : Houten BRIN-nummer : 24ET Onderzoeksnummer : 55373 Datum schoolbezoek : 1 maart 2005 Datum vaststelling : 4 juli 2005
Inhoud 1 Inleiding 5 2 Kwaliteitsprofiel 7 3 Beschouwing 11 4 Vervolg van het toezicht 17 pagina 3 van 17
1 Inleiding Op 1 maart 2005 bezocht de Inspectie van het Onderwijs Gereformeerde basisschool "De Triangel" in het kader van een pilot periodiek kwaliteitsonderzoek (PKO). Daarbij heeft een onderzoek plaatsgevonden naar de kernindicatoren van een aantal kwaliteitsaspecten, op grond van het door de inspectie gehanteerde concept van het nieuwe waarderingskader. Bij dit PKO doet de inspectie onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs door zich te richten op de kern van goed onderwijs op de school. Het gaat hierbij om kernindicatoren die betrekking hebben op kwaliteitszorg, leerstofaanbod, onderwijstijd, onderwijsleerproces (pedagogisch handelen, didactisch handelen, afstemming, actieve rol leerlingen), sfeer, leerlingenzorg en opbrengsten. Op grond van het kwaliteitsoordeel dat bij een vorig inspectiebezoek is gegeven of op basis van de informatie die door de school is toegestuurd, kan de inspectie besluiten om bij bepaalde kwaliteitsaspecten niet alleen de kwaliteit van de kernindicatoren te onderzoeken maar alle indicatoren die betrekking hebben op dat kwaliteitsaspect. Dit is bij uw school niet aan de orde geweest. Indien de school over een bepaald kwaliteitsaspect voldoende valide en betrouwbare gegevens heeft verzameld in het kader van zelfevaluatie kan in overleg tussen school en inspectie besloten worden om de oordelen uit de zelfevaluatie alleen te verifiëren. Zo sluit de inspectie niet alleen aan bij de specifieke situatie van de school, maar wordt de school bovendien niet onnodig belast. Uw school heeft naast de schoolgids en het schoolplan geen relevante documenten ingestuurd die op uw zelfevaluatie-activiteiten betrekking hebben. Wel heeft de school een aantal documenten toegezonden of overhandigd die betrekking hebben op de kwaliteitszorg: 'Bij de tijd', kadernotitie onderwijskundig beleid 2002-2005, VGPO- MN/NHN, juni 2002; schoolsuccesplan De Triangel, GPO-WN, september 2004; notitie 'coördinatie onderwijs en zorg De Triangel, 2004-2005'; protocol 'zorg', (zonder datum); De opzet van het onderzoek Het periodiek kwaliteitsonderzoek bestond uit de volgende activiteiten. 1. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. 2. Analyse van andere documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd. 3. Schoolbezoek waarbij in ongeveer de helft van de groepen van de school de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Deze lesbezoeken vonden plaats in de groepen 1/2, 3/4, 5/6 en 7/8. pagina 5 van 17
4. Bovendien heeft de inspectie over de kwaliteit van de kernindicatoren gesprekken gevoerd met de directie en de interne begeleider. 5. Op uw school is een gesprek gevoerd met de leraren. 6. Aan het eind van het schoolbezoek heeft de inspectie de kwaliteitsoordelen en de conclusies van het schoolbezoek besproken met directie en team. De inhoud van het rapport. Het onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs levert een kwaliteitsprofiel van de school op (hoofdstuk 2). In hoofdstuk 3 wordt een beschouwing gegeven over de geconstateerde kwaliteit en wordt deze onder andere bezien in relatie tot de context of uitgangssituatie van de school. In hoofdstuk 4 is het vervolgtoezicht aangegeven en worden, indien noodzakelijk, aanwijzingen vermeld met betrekking tot wettelijke bepalingen waaraan de school niet voldoet. pagina 6 van 17
2 Kwaliteitsprofiel Het kwaliteitsprofiel geeft een overzicht van de waarderingen die de inspectie heeft toegekend aan kernindicatoren die betrekking hebben op de belangrijke kenmerken van goed onderwijs. In de waardering is tot uitdrukking gebracht in welke mate de indicatoren bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs: 1. draagt niet of nauwelijks bij; 2. draagt onvoldoende bij; 3. draagt voldoende bij; 4. draagt in hoge mate bij; 5. niet te beoordelen. In het kader van dit onderzoek is de inspectie nog niet in staat om een gefundeerd oordeel te geven over de sfeer op school. Adequate inspectieinstrumenten ontbreken daartoe op dit moment, ook zijn geen gesprekken gehouden met leerlingen en ouders. Dat is de reden dat de inspectie de sfeer op deze school niet heeft beoordeeld. Kwaliteitsaspect: Kwaliteitszorg 1.3 De school evalueert systematisch de kwaliteit van leren, onderwijzen en begeleiden. 1.5 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 1.7 De school borgt de kwaliteit van het toetssysteem. Kwaliteitsaspect: Leerstofaanbod 3.1 Het feitelijke leerstofaanbod is dekkend voor de kerndoelen. 3.4 Het leerstofaanbod wordt aangeboden tot en met het niveau van groep 8. 3.6 Het leerstofaanbod maakt afstemming mogelijk op de onderwijsbehoeften van individuele leerlingen. 3.8 De school heeft een leerstofaanbod bij Nederlandse taal dat past bij de onderwijsbehoeften van taalzwakke leerlingen. Kwaliteitsaspect: Tijd 4.1 De geplande onderwijstijd voldoet aan de wettelijke vereisten. 4.5 De leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. 4.6 De school varieert de hoeveelheid tijd voor leren en onderwijzen bij Nederlandse taal en rekenen en wiskunde, afhankelijk van de onderwijsbehoeften van leerlingen. pagina 7 van 17
Kwaliteitsaspect: Pedagogisch handelen 5.2 De leraren gaan op een respectvolle wijze met de leerlingen om. Kwaliteitsaspect: Didactisch handelen 6.1 De leraren realiseren een productieve werksfeer. 6.3 De leraren geven een duidelijke uitleg. Kwaliteitsaspect: Afstemming 7.1 De leraren bepalen systematisch de vorderingen van hun leerlingen. 7.3 De leraren stemmen de instructie af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 7.4 De leraren stemmen de verwerking af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. Kwaliteitsaspect: Actieve en zelfstandige rol leerlingen 8.1 De leerlingen zijn actief betrokken bij de lessen. 8.4 De leerlingen leren verschillende leerstrategieën te gebruiken. Kwaliteitsaspect: Sfeer op school Kwaliteitsaspect: Begeleiding 10.1 De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. Kwaliteitsaspect: Zorg 11.2 De school analyseert de aard van de zorg die de zorgleerlingen nodig hebben, op basis van de verzamelde gegevens. 11.3 De school voert de zorg planmatig uit. pagina 8 van 17
Kwaliteitsaspect: Opbrengsten 12.1 De resultaten van de leerlingen aan het eind van de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 12.2 De resultaten van de leerlingen voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde tijdens de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 12.4 De sociale vaardigheden van de leerlingen liggen op een niveau dat mag worden verwacht. 5 pagina 9 van 17
3 Beschouwing In dit hoofdstuk wordt een beschouwing gegeven over de kwaliteit van het onderwijs op de school. De inspectie typeert de school, geeft aan welke ontwikkeling de school doormaakt, legt zo mogelijk verbanden tussen de kernindicatoren en geeft de relatie aan met de uitgangspositie van de school. CONTEXT Bestuur Gereformeerde basisschool 'De Triangel' te Houten valt met 'De Wissel' in Utrecht onder het bevoegd gezag van de Vereniging Gereformeerd Primair Onderwijs Midden Nederland, die onlangs gefuseerd is met de Vereniging Gereformeerd Primair Onderwijs Noord Holland Noord (VGPO-MN/NHN), waaronder vier scholen vallen. Een samenwerking met drie andere besturen rond Zoetermeer, in Rijnmond en in Zeeland wordt onderzocht. De omvang van deze vijf besturen beslaat 23 scholen. Er is een centraal directeur voor de besturen in Zoetermeer en Rijnmond, die nu reeds contacten onderhoudt met de directeur van Triangel en Wissel. Gebouw Het gebouw van 'De Triangel' stamt uit 1991 en omvat vijf lokalen, diverse gang- en halruimten, die voor leer- en speelactiviteiten benut kunnen worden en een speellokaal. Daarnaast is er een ruim speelplein. Leerlingen 'De Triangel' krijgt leerlingen uit geheel Houten, omdat de ouders voor de school kiezen op basis van de gereformeerde identiteit van de school. Bij 'De Triangel' is sprake van een licht dalend leerlingaantal, van 121 in oktober 2000 tot 100 op de datum van het inspectiebezoek. De directeur houdt er rekening mee dat deze trend zich volgend schooljaar door kan zetten. De school heeft vier combinatiegroepen gevormd. Directeur, team en organisatie De directeur is aan het begin van dit schooljaar op deze school aangesteld en werkt drie dagen voor deze school. Daarnaast is hij tegelijkertijd begonnen als directeur van 'De Wissel' in Utrecht. Ook deze laatste school telt rond de honderd leerlingen. De directeur wordt bij zijn inwerken als beginnend directeur ondersteund door een externe coach. Van bestuurswege is voor 'De Triangel' een centraal directeur aanwezig. Het zeer jonge team bestaat uit vier leerkrachten die elk vier of vijf dagen per week werken en vier leerkrachten die allen op vrijdag werken. Al deze leerkrachten zijn korter dan vier jaar aan school verbonden en de meeste zijn nog pas kort werkzaam in het onderwijs. Wat betreft de leerlingenzorg is er een zorgcoördinator/interne begeleider die reeds vijf jaar voor de school werkt. Zij heeft per week negen uur ter beschikking, waarin zij ook remedial teachingactiviteiten uitvoert. Daarnaast is er een remedial teacher die een dag per week werkt. De week na het inspectiebezoek zal voor drie dagen per week een ervaren voormalig directeur van een andere school uit het bestuur als onderwijscoördinator worden aangesteld. Een dag per week ondersteunt een administratief medewerker de directie. Er is geen conciërge aan school verbonden. pagina 11 van 17
ONTWIKKELING In een eerder inspectiebezoek in april 2000 in het kader van het regulier schooltoezicht (RST) werden de volgende punten zwak bevonden: bij het leerstofaanbod de afstemming van onderwijsmethoden op verschillen tussen leerlingen; bij het onderwijsleerproces de wijze waarop leerkrachten hun instructie afstemmen op verschillen tussen leerlingen; bij de leerlingenzorg het vaststellen van leerlingvorderingen. Het vorig inspectierapport in het kader van het jaarlijks onderzoek, afgelopen jaar, werd geconstateerd dat de school verbeteringen in gang had gezet om eerdergenoemde zwakke punten in het onderwijs te verbeteren en dat de school een aantal activiteiten op het gebied van zelfevaluatie en kwaliteitszorg zou gaan ondernemen. Met het aantreden van een nieuwe directeur heeft de school dit schooljaar een nieuwe start gemaakt. Dit wordt nog versterkt door het feit dat het team de afgelopen paar jaren veel wisselingen heeft ondergaan zodat er voornamelijk nieuwe leerkrachten aan school verbonden zijn. De directeur heeft het najaar van 2004 gebruikt om kennis te maken met ouders, leerlingen en schoolteam, de stand van zaken op de school op verschillende ontwikkelingsgebieden te verkennen en in kaart te brengen. Doelstelling van de directeur, waarin hij wordt gesteund door centraal directeur en intern begeleider en ook het team, is de verhoging van kwaliteit van onderwijs, leerlingenzorg en de communicatie met ouders door het ontwikkelen van een professionele cultuur, de verbetering van de schoolcultuur en de organisatie. Allereerst werkt hij aan een mooiere aankleding en inrichting van het gebouw, het structureren van de interne besprekingen en overleggen. De communicatie met ouders zal dit en komend jaar een speerpunt zijn. Daarvoor moet het team zich professionaliseren door collegiale consultatie en indien noodzakelijk scholing. Het borgen van ingezette ontwikkelingen op dit terrein door afspraken zal volgend jaar een speciaal punt van aandacht zijn. Kwaliteitszorg De directeur onderhoudt regelmatige contacten met de centraal directeur. Voor het cyclisch verbeteren van de kwaliteit van onderwijs en school wil men aangrijpen op de cyclische vorm van planning en rapportage die gebruikelijk is onder dit bestuur. De directeur sluit jaarlijks een managementcontract met het bestuur af in de vorm van een 'schoolsuccesplan'. Dit schoolsuccesplan kan goed als uitgangspunt dienen voor een operationele planning, omdat het een overzicht biedt van zaken op verschillende gebieden die de school betreffen. Het schoolsuccesplan is als inventarisatie-instrument van de situatie die de nieuwe directeur in deze school heeft aangetroffen, volgens de inspectie niet voldoende benut. Zo'n inventarisatie brengt de beginsituatie helder in beeld. Dat is nu niet het geval en er zijn geen conclusies getrokken over die situatie. pagina 12 van 17
Het huidige schoolplan bevat een aantal beleidsvoornemens voor de periode van vier jaar. Dit plan is door de vorige directeur opgesteld. Als operationeel plan dat richting geeft aan de ontwikkeling van de school binnen een bepaald schooljaar is het minder geschikt, omdat het te algemeen geformuleerd is en deels verouderd. Er ontbreekt op 'De Triangel' dus nog een werkbaar plan, waarmee prioriteiten en vertragingen in beeld kunnen worden gebracht en processen bewaakt. De formulering van doelen kan nog scherper. Getoetst aan de 'smart'-criteria, zijn deze toch nog onvoldoende helder geformuleerd om de effecten van verbeteracties goed te kunnen beoordelen en processen te kunnen bewaken. De evaluatie van de verbeteractivitieiten en de consequenties die daaruit getrokken worden zijn nog nauwelijks in documenten terug te vinden, maar misschien is het daarvoor nog te vroeg in het schooljaar. Er zijn van de beleidsvoornemens nog nauwelijks uitwerkingen in de vorm van deelplannen aan te treffen. Dit jaar werden kennismakingsgesprekken door de directeur gehouden. Er liggen nu afspraken voor persoonlijke ontwikkelingsplannen. Volgend jaar kan een cyclus met drie gesprekken per jaar starten. Iedere leerkracht heeft in het kader van het kenismakingsgesprek ook zaken aangedragen die in een persoonlijk ontwikkelingsplan opgenomen zullen worden. De directeur heeft met iedere leerkracht afspraken gemaakt in het kader van het taakbeleid. Op het gebied van de professionalisering is een traject van video-interactiebegeleiding gestart in het najaar van 2004 gericht op het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijsleerproces en de competenties van leerkrachten. Dit zal voortgezet worden voor de jongere leerkrachten. Om de samenhang in het team te versterken en de professionaliteit te vergroten is ook een traject van collegiale consultatie opgezet, waarin leerkrachten meerdere malen aan intervisie doen. Door de recente grote veranderingen in de schoolsituatie zijn een aantal zaken blijven liggen die de school tijdens het vorige inspectiebezoek in 2004 had gepland. Dit is verklaarbaar en begrijpelijk, maar in het kader van de kwaliteitszorg is het goed als dit ook geëxpliciteerd en uiteindelijk vastgelegd wordt in de planning of een jaarverslag. Concluderend stelt de inspectie vast dat enkele aanzetten zijn gegeven op het gebied van de kwaliteitszorg, dat er ook veel ideeën zijn om nieuwe ontwikkelingen in gang te zetten, maar dat deze op dit moment nog niet resulteren in een voldoende samenhangend systeem van kwaliteitszorg. Toetsing Naast de methodegebonden toetsen gebruikt de school de toetsen van het Cito Leerlingvolgsysteem voor het in kaart brengen van de leerlingvorderingen tijdens de schoolperiode, deze zijn nu compleet. Op het gebied van de toetsing aan het eind van de eindresultaten gebruikt de school de Cito Eindtoets en de GPC Eindtoets. Er is opnieuw een procedure opgezet om de resultaten daarvan te analyseren. Onderwijsleerproces en pedagogisch handelen In de lesbezoeken constateerde de inspectie dat de lessen vlot van start gaan en gestructureerd verlopen. De uitleg van de behandelde leerstof en de opdrachten die verstrekt worden zijn meestal helder, maar er zijn hierin ook grote verschillen tussen leerkrachten zichtbaar. Vooral de manier waarop leerkrachten aandacht besteden aan leerlingen met specifieke behoeften op het gebied van taal kan nog verbeterd worden. Er heerst een warme en persoonlijke omgang en leerkrachten weten leerlingen goed te motiveren, waardoor een productieve werksfeer ontstaat, die opvalt door de goede aandacht en inzet van leerlingen. pagina 13 van 17
De meeste leraren realiseren door effectief klassenmanagement een ordelijk verloop van de les. De werkwijze is echter in hoge mate klassikaal. Leerkrachten besteden nu bij instructie en bij verwerking nog te weinig aandacht aan verschillen tussen leerlingen, die blijkens de groepsoverzichten in de mappen wél bestaan. Door instructietijd voor verschillende (groepjes) leerlingen te variëren en in te spelen op de zelfstandigheid van sommige snellere leerlingen, variatie in werkvormen, kan instructietijd voor leerzwakke leerlingen worden vrijgemaakt. Afstemming op leerlingverschillen is nu nog onvoldoende, zowel bij de instructie als bij de verwerking. De controle of leerlingen termen en begrippen werkelijk begrepen hebben kan nog intensiever plaatsvinden. Aandacht voor het leerproces en reflectie op het geleerde kwam in sommige lessen goed naar voren, in andere lessen was dit veel minder zichtbaar. Voor het expliciteren van en praten over leerstrategieën kan nog meer aandacht komen in het onderwijs en in de interactie tussen leerkracht en leerling. Stimuleren van het zelf denken van leerlingen door open vragen te stellen en niet alleen toe te werken naar het goede antwoord, het tolereren van stiltes biedt zowel gelegenheid om oplossingsstrategieën bij leerlingen te vergelijken als aan het licht te laten komen welke productieve vaardigheden van leerlingen nu écht beheersen. Omdat de teamleden jong zijn en nog niet lang bij elkaar zijn is het verklaarbaar dat er verschillen zijn in lesgeven. De inspectie heeft er vertrouwen in dat onder leiding van de nieuwe directeur via systematische professionalisering en intervisie leerkrachtcompententies in afstemming vergroot zullen worden. Hierdoor zou ook de samenhang en eenduidigheid toenemen, wat ondersteund kan worden door op dit gebied goede afspraken te maken en die regelmatig te controleren. Onderwijstijd Het aantal lesuren op jaarbasis voldoet aan de wettelijke eisen. Verzuim wordt gesignaleerd op 'De Triangel' en indien nodig treedt de school hier tegen op. Lessen gaan vlot van start en de lestijd wordt efficiënt gebruikt. Bij het 'onderwijsleerproces' werd hierover reeds een en ander gezegd. Daarnaast kan de leertijd verlengd worden door het toepassen van huiswerk en extra werk. Globaal gezien is dit aspect voldoende, maar tevens kan deze nog verder verbeterd worden. Leerstofaanbod In het rapport van het jaarljks onderzoek in 2004 werd reeds gezegd dat de school een aantal methoden had vervangen. Dit schooljaar werden een nieuwe rekenmethode en een nieuwe leesmethode ingevoerd, maar door de veranderende situatie is dit onsystematisch gebeurd. Voor een systematische implementatie zal de school opnieuw een invoeringstraject opzetten. Daarbij zullen ook observaties en lesbezoeken worden gehouden en zijn bijeenkomsten afgesproken om de ervaringen te bespreken. Leerlingenzorg en -begeleiding Een aantal jaren geleden heeft de school de leerlingenzorg opgezet en geprofessionaliseerd door het aantrekken van een interne begeleider, die een opleiding remedial teaching heeft gevolgd. Deze interne begeleider heeft de centrale dossiers van leerlingen gestandaardiseerd en opnieuw opgezet, nieuwe afspraken gemaakt over de zorgmappen die door groepsleerkrachten worden gebruikt. De school gebruikt een leerlingvolgsysteem voor het in kaart brengen van de sociaal-emotionele ontwikkeling, bij de kleuters wordt het GOVK-systeem gebruikt. pagina 14 van 17
Een van de bevindingen van de directeur bij de kennismaking met de schoolsituatie, is dat leerkrachten gewend zijn om de zorg en begeleiding van leerlingen die extra aandacht nodig hebben 'uit te besteden' aan remedial teacher of interne begeleider. Daarmee verdwijnt een deel van de verantwoordelijkheid voor deze leerlingen niet alleen uit de klas maar ook uit beeld. Handelingsplannen worden nog steeds meestal door de remedial teacher of de interne begeleider geschreven. Vaak worden ze ook door de remedial teacher uitgevoerd en niet door de groepsleerkracht. Twee jaar geleden constateerde de school dat er erg veel 'zorgleerlingen' in school aanwezig waren, waardoor een bovenmatig beroep werd gedaan op de twee personen die remedial teaching uitvoeren. Er is toen de beslissing genomen om de overgang in te zetten naar "zorg op maat" door de groepsleerkrachten. Door de sterke wisseling in personeel zijn er na deze beslissing veel leerkrachten weggegaan en opgevolgd door jonge leerkrachten. Het proces naar het verwerkelijken van zorg op maat is daardoor stil komen te liggen. Wel heeft de school voorbereidend werk gedaan, bijvoorbeeld door het vaststellen van een procedure rond de signalering en begeleiding van leerlingen ('protocol zorg') en het vaststellen van taken en verantwoordelijkheden van de diverse betrokkenen bij de zorg. Dit schooljaar, waarin de nieuwe directeur zich inwerkt, is besloten de gewenste doelen verder in kaart te brengen om volgend schooljaar de professionalisering op zorggebied en de invoering van nieuwe procedures, materialen en afspraken in gang te kunnen zetten. Daarvoor bestaat dit schooljaar te weinig tijd en gelegenheid. Via coaching en leerlingbesprekingen met het gehele team draagt de zorgcoordinator nu kennis over en oefenen groepsleerkrachten nu zorgcompetenties en discussiëren over diagnose van leerlingproblemen en toetsen. Opbrengsten De eindresultaten laten, vergeleken met de beoordeling in het jaarlijks onderzoek van oktober 2004, geen relevante verschillen zien. De resultaten gedurende de schoolperiode zijn nu voldoende. 'De Triangel' neemt geen toets af waarmee sociale vaardigheden van leerlingen aan het eind van de basisschool in kaart worden gebracht, daarom beoordeelt de inspectie dit onderdeel niet. pagina 15 van 17
4 Vervolg van het toezicht Bij dit PKO heeft de inspectie ook een onderzoek gedaan naar de naleving van een aantal wettelijke voorschriften. Dit betrof in ieder geval het voldoen van de geplande onderwijstijd aan de wettelijke voorschriften en het kunnen beschikken over een door het bevoegd gezag vastgestelde schoolgids en schoolplan. Op basis van dit PKO is er geen sprake van een aanwijzing met betrekking tot wettelijke bepalingen waaraan de school niet voldoet. De bevindingen in dit pilotbezoek PKO leiden nog niet tot een definitieve conclusie over het vervolg van het toezicht (toezichtarrangement). Het uiteindelijke toezichtarrangement wordt opgenomen in het definitieve rapport. De school wordt opgenomen in de reguliere planning voor vervolg toezicht. pagina 17 van 17