Onderzoek Kwetsbare verkeersdeelnemers C (rijvaardigheidstrainingen) ANBO

Onderzoek Kwetsbare verkeersdeelnemers C (rijvaardigheidstrainingen) ANBO December 2009 Contact: Karen Blaakmeer T: 050 3171774 E: karenblaakmeer@kienonderzoek.nl Kantoor Groningen: Westerkade 15-5, 9718 AS Groningen, T: 050 3657672, F: 050 3171778 Kantoor Amsterdam: Asterweg 19, 1031 HL Amsterdam, T: 020 4894603 F: 020 4894612 E: info@kienonderzoek.nl W: www.kienonderzoek.nl

Management Samenvatting 1. Inleiding In oktober 2009 heeft Kien voor ANBO als projectleider van het programma Blijf Veilig Mobiel een aantal onderzoeken uitgevoerd met betrekking tot kwetsbare verkeersdeelnemers. Doel van het onderzoek dat in dit rapport wordt bespoken was de behoefte aan rijvaardigheidstrainingen voor senioren in kaart te brengen. Het ging daarbij om rijvaardigheidstrainingen voor automobilisten, maar ook om trainingen voor gebruikers van Canta, brommobiel en scootmobiel. In plaats van de gebruikers zijn hiervoor 26 experts geraadpleegd, waarvan 25 werkzaam bij Rij/verkeersscholen en één bij de BOVAG. Van de ANWB en de RAI Vereniging hebben de contactpersonen de vragenlijst niet ingevuld. Vanwege de kleine aantallen moeten alle resultaten voorzichtig worden behandeld. De percentages zijn erg afhankelijk van individuele antwoorden. In werkelijkheid (als de gehele doelgroep ondervraagd zou zijn), zouden de percentages namelijk 10% à 20% hoger of lager kunnen liggen. De antwoorden geven wel een indicatief beeld van de mening van de doelgroep en de toelichtingen kunnen interessante informatie geven. Rijscholen die hebben aangegeven dat zij lessen geven aan speciale doelgroepen (zoals mensen met faalangst), of de rijscholen die trainingen bieden voor brommobiel-, scootmobiel- of Cantagebruikers, zijn in het rapport specifiek benoemd als Rijscholen met een speciaal aanbod. 2. Huidig aanbod informatie en trainingen De meeste ondervraagde rijscholen (72%) bieden rijvaardigheidstrainingen aan voor 65-plussers die autorijden. Daarnaast heeft 24% cursussen voor brommobielgebruikers en 8% (2 rijscholen) voor scootmobielgebruikers. Twee rijscholen noemen andere voertuigen : aanpassingen in de auto en motoren ; deze specifieke groepen zijn in de rest van het rapport buiten beschouwing gelaten. 24% van de rijscholen biedt geen cursussen aan en heeft dit in het verleden ook niet gedaan De belangenorganisatie BOVAG biedt (logischerwijs) zelf ook geen trainingen aan. Bijna 40% van de benaderde rijscholen bieden rijvaardigheidstrainingen aan voor andere speciale doelgroepen dan 65-plussers. Het gaat meestal om mensen met faalangst (zie toelichtingen) Rijscholen die aangeven dat zij lessen geven aan speciale doelgroepen, of de rijscholen die trainingen bieden voor brommobiel-, scootmobiel- of Cantagebruikers, zijn in de rest van het rapport specifiek benoemd als Rijscholen met een speciaal aanbod. De respondent van de BOVAG geeft logischerwijs bij andere reden, namelijk aan dat zij zelf geen cursussen aanbieden omdat zij een branchevereniging zijn. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 1

De 7 rijscholen die geen aanbod hebben voor senioren geven diverse redenen aan, waarbij er 4 aangeven dat het moeilijk is om de juiste personen te vinden. 3. Vorm en inhoud bestaande trainingen Vrijwel alle rijscholen laten de senioren een rijtest doen in het verkeer. Een enkeling (allen rijscholen met een speciaal aanbod) gebruikt een rijsimulator of een oefenterrein voor de rijtesten. Andere testen (reactie, ogen en oren) worden iets minder vaak gedaan (door de helft of minder). Hierbij zijn het ook wat vaker de rijscholen met een speciaal aanbod die deze testen wél uitvoeren. Aan (nieuwe) verkeersregels wordt door de meerderheid aandacht besteed. De meeste trainingen voor automobilisten en brommobiel gebruikers worden individueel aangeboden, soms in combinatie met groepstrainingen. De rijschool die de trainingen voor automobilisten in groepsverband aanbieden, is een rijschool die geen speciaal aanbod heeft. De twee rijscholen met trainingen voor scootmobielgebruikers doen dit beide in groepsverband, waarvan één ook individuele training geeft. Zowel de training voor automobilisten als die voor de brommobiel- en scootmobielgebruikers bestaan uit een sterk wisselend aantal lessen per rijschool, variërend van 1 bijeenkomst tot een gemiddelde van 10 lessen. Enkele respondenten noemen dat het afhangt van de persoon. De lessen voor automobilisten duren bij de meeste rijscholen een uur; de duur varieert van 50 minuten tot 2,5 uur. De lessen voor de brommobiel- en scootmobielgebruikers duren een uur en vaak ook wat langer (tot maximaal een dagdeel) 4. Kosten trainingen De kosten voor trainingen voor automobilisten lopen uiteen; sommige respondenten noemen een uurprijs, anderen geven dat niet specifiek aan. De laagste bedragen die worden genoemd zijn 20 euro en 25 euro voor een BROEM-rit (een dagdeel). De hoogste bedragen zijn 200 en 300 euro (waarschijnlijk voor een totale training). De kosten voor trainingen voor brommobielgebruikers lopen uiteen van 41 euro per uur tot (een totaalbedrag van) 200 euro. De kosten voor trainingen voor scootmobielgebruikers liggen op 35 of 50 euro (per uur). 5. Bereik doelgroep Ongeveer een derde van de rijscholen die een specifiek aanbod voor senioren hebben, benadert senioren actief. Dit gebeurt in twee gevallen in samenwerking met anderen (VVN, werkgroep), twee benaderen hen via de website, één noemt de krant en één schrijft ze actief aan. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 2

De rijscholen die aangeven dat de senioren zichzelf aanmelden (de helft), noemen dat senioren hen benaderen via andere organisaties (ANWB, CBR, Instellingen, VVN) of dat zij zelf bellen of mailen. Van de zes rijscholen die de senioren actief benaderen, geven drie aan dat zij de senioren niet voldoende bereiken. Als redenen hiervoor wordt aangegeven dat het te vrijwillig is of dat de senioren denken dat alles nog wel goed gaat. Eén rijschool doet de aanbeveling dat de senioren allemaal persoonlijk aangeschreven zouden moeten worden om het aanbod kenbaar te maken. 6. Belangstelling trainingen Van alle ondervraagden denkt een meerderheid (ruim 60%) dat er onder senioren veel of enigszins behoefte is aan rijvaardigheidstrainingen. De signalen hiervoor zijn onder andere dat de senioren niet meer goed blijken te functioneren in het verkeer (blijkt bijv. uit rijtesten), dat de verkeersregels zijn veranderd en dat senioren zelf aankloppen omdat zij angstig zijn of zaken niet meer begrijpen. Een kleine 20% denkt dat er weinig behoefte is aan rijvaardigheidstrainingen voor senioren, signalen zijn dat er weinig aanvragen voor komen en dat de senioren zelf vaak nog aangeven/denken dat ze alles nog goed kunnen. 7. Gewenste onderdelen in trainingen Een rijvaardigheidstraining voor senioren zou volgens de respondenten vooral informatie over (nieuwe) verkeersregels (96%) moeten bevatten, met daarnaast enkele testen: een rijtest in het verkeer (91%), een reactietest (83%) en een ogentest (78%). Van een gehoortest zien iets minder respondenten, maar toch nog de helft (52%) het belang in. Rijtesten in een rijsimulator of op een oefenterrein wordt door een enkeling genoemd. De rijscholen met een speciaal aanbod noemen alle onderdelen iets vaker dan de andere rijscholen (indicatief verschil). Deze gewenste onderdelen komen behoorlijk overeen met wat er op dit moment al wordt aangeboden (zie 3.4); alleen een reactietest wordt nog vrij weinig gedaan. 8. Stimulering deelname trainingen Om senioren te laten deelnemen aan rijvaardigheidstrainingen, vindt de meerderheid van de respondenten het belangrijk dat er wordt benadrukt dat deelnam aan de training geen consequenties heeft (zoals bijv. het invorderen van het rijbewijs). Daarentegen is het volgens iets meer dan de helft van de respondenten (waaronder ook dezelfde respondenten, zoals de vertegenwoordiger van de BOVAG) dan wel zinvol om een rijvaardigheidstraining vanaf een bepaalde leeftijd verplicht te stellen. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 3

Verder noemt een minderheid dat de kosten beperkt gehouden zouden moeten worden (vooral rijscholen met een speciaal aanbod). Trainingen in individueel verband (30%) lijken iets waardevoller gevonden te worden dan trainingen in groepsverband (17%); dit geldt overigens vooral voor rijscholen zonder speciaal aanbod) 9. Rol van organisaties Twee respondenten, BOVAG en een rijschool met speciaal aanbod, noemen specifiek het aanbod van BROEM-ritten als hun mogelijke rol om de senioren te stimuleren. Verder noemen enkelen het inzetten van hun website en ook het inzetten van gezamenlijke projecten (oa een landelijke rijtest, via ANWB rijopleiding, samenwerking met overheid en andere rijscholen) Vijf rijscholen én de BOVAG noemen VVN als ándere organisatie die een rol zou kunnen spelen. Drie rijscholen noemen de ouderenbonden (zoals ANBO) BOVAG: drie keer genoemd door rijscholen CBR: drie keer genoemd door rijscholen ANWB: twee keer, door een rijschool en BOVAG Overheid (gemeente, provincie): twee keer Daarnaast worden huisarts, autoverzekeraars, damesclubs en SWOV allemaal één keer genoemd. 10. Gewenste informatievoorziening over trainingen Folders (74%) en reclamespotjes op TV (65%) zijn de meest genoemde manieren waarop de respondenten menen dat senioren het beste bereikt kunnen worden. De gemeente, huisarts en andere 1 e lijns zorgverleners, mobiliteitsbeurzen en reclame op de radio worden door ongeveer de helft (44-57%) van de respondenten geschikte kanalen gevonden. Advertenties, een consultatiebureau voor ouderen en gezondheidscentra vinden bijval van een kleinere groep (26-35%). Daarbij worden zowel regionale/huis aan huis kranten genoemd (door rijscholen met een speciaal aanbod) als de landelijke kranten (rijscholen zonder speciaal aanbod en BOVAG) De respondent van de BOVAG heeft bij deze vraag alle antwoordopties aangevinkt; de verschillen tussen de opties worden dus veroorzaakt door verschillen tussen de rijscholen. Opvallend daarbij is dat de mobiliteitsbeurzen door rijscholen met een speciaal aanbod vaker genoemd lijken te worden (indicatief verschil). Het informeren over en verleiden tot deelname aan een rijvaardigheidstraining wordt door de respondenten vooral gezien als een taak van het ministerie van Verkeer en Waterstaat (78%), Veilig Verkeer Nederland (74%) en de ouderenbonden (65%). Alle andere genoemde opties worden minder vaak genoemd (maximaal 35%) en slechts één respondent zegt dat de taak bij niemand ligt, dat senioren dat zelf moeten uitzoeken/beslissen ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 4

De respondent van de BOVAG heeft bij deze vraag de meeste antwoordopties aangevinkt, m.u.v. VVN en de aanbieders zelf; de verschillen tussen de opties worden dus vooral veroorzaakt door verschillen tussen de rijscholen. 11. Associaties bij rijvaardigheidscentrum en mobiliteitscentra en overige opmerkingen Bij een uitleg van de term rijvaardigheidscentrum wordt een diversiteit aan antwoorden gegeven; iets vaker genoemd lijken een rijschool, het CBR, een centrum waar rijvaardigheid wordt getest en getraind. Bij mobiliteitscentra worden ook veel verschillende antwoorden gegeven; er wordt vooral gedacht aan overkoepelende organisaties als ANWB, BOVAG, UWV en centra waar meerdere disciplines op het gebied van mobiliteit samenkomen. Slechts vijf respondenten hebben een opmerking gemaakt. Eén van hen noemt een ervaring met een reeds opgezet mobiliteitscentrum waarbij bleek dat een lokale opzet in samenwerking met VVN succesvoller is dan een centraler gelegen centrum. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 5

Inhoudsopgave Management Samenvatting... 1 Inhoudsopgave... 6 1. Inleiding... 8 1.1 Achtergrond en doelstelling...8 1.2 Onderzoeksvragen...8 1.3 Doelgroep...8 1.4 Methode...8 1.5 Vragenlijst...9 1.6 Analyse en rapportage...9 2. Respons... 10 2.1 Gerealiseerde respons en verdeling over groepen...10 3. Resultaten... 11 3.1 Namens het Ministerie van Verkeer en Waterstaat en Veilig Verkeer Nederland willen wij meten of er behoefte is aan rijvaardigheidstrainingen voor 65- plussers die auto (of eventueel een brommobiel of ander voertuig) rijden. Biedt u (of uw organisatie) op dit moment rijvaardigheidstrainingen aan voor senioren die auto (of eventueel een brommobiel of ander voertuig) rijden? 11 3.2 Biedt u (of uw organisatie) op dit moment rijvaardigheidstrainingen voor andere speciale doelgroepen (bijvoorbeeld faalangsttrainingen)? Zo ja, wat houdt die training in?...13 3.3 Wat is de reden dat u geen trainingen biedt? U kunt meerdere antwoorden geven....14 3.4 Welke onderdelen bevat de rijvaardigheidstraining voor senioren die u biedt?...15 3.5 Wordt de rijvaardigheidstraining voor senioren individueel of in groepsverband aangeboden?...16 3.6 Uit hoeveel bijeenkomsten of lessen bestaat de rijvaardigheidstrainingen?..17 3.7 Hoe lang duurt een les gemiddeld?...18 3.8 Wat bedragen de kosten voor senioren die aan een rijvaardigheidstraining deelnemen?...19 3.9 Benadert uw organisatie de senioren actief om deel te nemen aan een rijvaardigheidstraining? Zo ja, kunt u toelichten hóe u hen benadert?...20 3.10 Vindt u dat u de senioren die u benadert, ook voldoende bereikt? Zo nee, heeft u een idee waarom dat niet goed lukt en wat er wellicht beter zou kunnen? 21 3.11 Denkt u dat senioren behoefte hebben aan rijvaardigheidstrainingen? Welke signalen heeft u gekregen waardoor u denkt dat er wel of juist geen behoefte is aan een rijvaardigheidstraining?...22 3.12 Welke onderdelen zou een rijvaardigheidstraining voor senioren in ieder geval moeten bevatten? Waar hebben senioren behoefte aan?...24 ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 6

3.13 Op welke manier zouden oudere automobilisten volgens u gestimuleerd kunnen worden om een rijvaardigheidstraining te gaan volgen? U kunt meerdere antwoorden geven....26 3.14 Kunt u aangeven welke rol uw organisatie zou kunnen spelen om oudere automobilisten te motiveren deel te nemen aan een training?...28 3.15 En zijn er naar uw mening ook nog ándere organisaties die een rol zouden kunnen spelen bij het motiveren van oudere automobilisten om deel te nemen aan een training? Welke organisaties zijn dat dan volgens u en welke rol zouden zij kunnen spelen?...29 3.16 Hoe zouden senioren geïnformeerd kunnen worden over dergelijke rijvaardigheidstrainingen? U kunt meerdere antwoorden geven....30 3.17 Bij wie zou de taak moeten liggen om senioren te informeren over een rijvaardigheidstraining en hen te verleiden om er een te volgen?...33 3.18 Waar denkt u aan bij het begrip rijvaardigheidscentrum? En bij mobiliteitscentra?...36 3.19 Heeft u verder nog opmerkingen over rijvaardigheidstrainingen die u niet in de vragenlijst kwijt kon?...37 Bijlage 1: Vragenlijst... 38 ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 7

1. Inleiding 1.1 Achtergrond en doelstelling In oktober, november en december 2009 heeft Kien voor ANBO als projectleider van het programma Blijf Veilig Mobiel een aantal onderzoeken uitgevoerd met betrekking tot kwetsbare verkeersdeelnemers. Doel van het onderzoek dat hier wordt besproken was om de belangstelling voor rijvaardigheidstrainingen voor senioren te achterhalen. Het ging daarbij om rijvaardigheidstrainingen voor automobilisten, maar ook om trainingen voor gebruikers van Canta, brommobiel en scootmobiel. Hiervoor zijn experts bij verkeersscholen en een drietal brancheverenigingen (ANWB, BOVAG en RAI Vereniging) geraadpleegd. 1.2 Onderzoeksvragen De volgende onderzoeksvragen zijn aan de orde gekomen: - Welke informatie en trainingen worden nu al door de benaderde organisaties aangeboden? - Welke vorm, inhoud en kosten hebben bestaande trainingen? - In hoeverre wordt de doelgroep actief benaderd om deel te nemen aan de trainingen? - In hoeverre denkt men dat er belangstelling is voor rijvaardigheidstrainingen onder ouderen? - Welke onderdelen zouden een rijvaardigheidstraining in ieder geval moeten bevatten? - Hoe kunnen potentiële deelnemers het beste over een rijvaardigheidstraining worden geïnformeerd? - Hoe kunnen potentiële deelnemers worden gestimuleerd om deel te nemen aan een rijvaardigheidstraining en welke rol kunnen de ondervraagde organisaties daarbij spelen? - Welke associatie heeft men bij de begrippen rijvaardigheidscentrum en mobiliteitscentra? 1.3 Doelgroep Het onderzoek heeft plaatsgevonden onder medewerkers van rij-/verkeersscholen en een medewerker van de ANWB. Bestanden met contactgegevens zijn aangeleverd door de opdrachtgever. 1.4 Methode Het onderzoek heeft online plaatsgevonden. Contactpersonen zijn in eerste instantie telefonisch benaderd en uitgenodigd om online deel te nemen aan het onderzoek. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 8

1.5 Vragenlijst De vragenlijst bestond uit aantal 22 voornamelijk gesloten vragen, vrijwel altijd met mogelijkheden voor toelichting, en is te vinden in bijlage 1. 1.6 Analyse en rapportage Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van de volgende analyses: Frequentie verdelingen; Listings; In hoofdstuk 2 staat de respons weergegeven, waarbij eveneens is gekeken naar de verdeling naar groep. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de resultaten van het onderzoek, waarbij elke paragraaf een afzonderlijke vraagstelling uit het onderzoek hanteert. In bijlage 1 staat de vragenlijst die is gehanteerd. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 9

2. Respons 2.1 Gerealiseerde respons en verdeling over groepen Er zijn 78 personen telefonisch benaderd waarna 45 personen aangaven wel te willen meewerken (58%). Uiteindelijk hebben 26 respondenten daadwerkelijk deelgenomen aan het onderzoek. Dit is een respons van 33%. Van de ANWB en de RAI Vereniging hebben de contactpersonen de vragenlijst niet ingevuld. Vanwege de kleine aantallen moeten alle resultaten voorzichtig worden behandeld. De percentages zijn erg afhankelijk van individuele antwoorden. In werkelijkheid (als de gehele doelgroep ondervraagd zou zijn), zouden de percentages namelijk 10% à 20% hoger of lager kunnen liggen. De antwoorden geven wel een indicatief beeld van de mening van de doelgroep en de toelichtingen kunnen interessante informatie geven. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 10

3. Resultaten 3.1 Namens het Ministerie van Verkeer en Waterstaat en Veilig Verkeer Nederland willen wij meten of er behoefte is aan rijvaardigheidstrainingen voor 65-plussers die auto (of eventueel een brommobiel of ander voertuig) rijden. Biedt u (of uw organisatie) op dit moment rijvaardigheidstrainingen aan voor senioren die auto (of eventueel een brommobiel of ander voertuig) rijden? * De meeste ondervraagde rijscholen (72%) bieden rijvaardigheidstrainingen aan voor 65-plussers die autorijden. Daarnaast heeft 24% cursussen voor brommobielgebruikers en 8% (2 rijscholen) voor scootmobielgebruikers. Twee rijscholen noemen andere voertuigen : aanpassingen in de auto en motoren ; deze specifieke groepen zijn in de rest van het rapport buiten beschouwing gelaten. 24% van de rijscholen biedt geen cursussen aan en heeft dit in het verleden ook niet gedaan De belangenorganisatie BOVAG biedt (logischerwijs) zelf ook geen trainingen aan. Rijvaardigheidstrainingen voor automobilisten 69,2 Rijvaardigheidstrainingen voor brommobielgebruikers 23,1 Rijvaardigheidstrainingen voor Cantagebruikers 0,0 Rijvaardigheidstrainingen voor scootmobielgebruikers Rijvaardigheidstrainingen voor een ander voertuig, namelijk Nee, maar dat is in het verleden wel gedaan 3,8 7,7 7,7 Nee, op dit moment niet en dat is ook in het verleden niet gedaan 26,9 N 26 * Bij deze vraag zijn meerdere antwoorden mogelijk, waardoor de percentages sommeren tot meer dan 100% ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 11

Verdeling naar type Totaal Rijschool BOVAG Rijvaardigheidstrainingen voor automobilisten 69,2 72,0 0,0 Rijvaardigheidstrainingen voor brommobiel gebruikers 23,1 24,0 0,0 Rijvaardigheidstrainingen voor Canta gebruikers 0,0 0,0 0,0 Rijvaardigheidstrainingen voor scootmobielgebruikers 7,7 8,0 0,0 Rijvaardigheidstrainingen voor een ander voertuig, namelijk 7,7 8,0 0,0 Nee, maar dat is in het verleden wel gedaan 3,8 4,0 0,0 Nee, op dit moment niet en dat is ook in het verleden niet gedaan 26,9 24,0 100,0 N 26 25 1 ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 12

3.2 Biedt u (of uw organisatie) op dit moment rijvaardigheidstrainingen voor andere speciale doelgroepen (bijvoorbeeld faalangsttrainingen)? Zo ja, wat houdt die training in? Bijna 40% van de benaderde rijscholen bieden rijvaardigheidstrainingen aan voor andere speciale doelgroepen dan 65-plussers. Het gaat meestal om mensen met faalangst (zie toelichtingen) Rijscholen die aangeven dat zij lessen geven aan speciale doelgroepen, of de rijscholen die trainingen bieden voor brommobiel-, scootmobiel- of Canta gebruikers, zijn in de rest van het rapport specifiek benoemd als Rijscholen met een speciaal aanbod. Ja, namelijk voor 38,5 Nee, maar dat is in het verleden wel gedaan, namelijk voor 0,0 Nee, op dit moment niet en dat is ook in het verleden niet gedaan 61,5 N 26 Toelichtingen Broem faalangst faalangst faalangst training; voor alle weggebruikers faalangst; ris opleiding faalangsttrainingen voor bestuurders met een rijbewijs zodat ze weer verantwoord de weg op kunnen Faalangst trainingen, rijopleidingen met aanpassingen na CVA etc mensen die langer niet hebben gereden en met name angst voor snelwegen hebben Mensen met faalangst. Na een herseninfarct. rij angst of andere angsten. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 13

3.3 Wat is de reden dat u geen trainingen biedt? U kunt meerdere antwoorden geven. * De respondent van de BOVAG geeft logischerwijs bij andere reden, namelijk aan dat zij zelf geen cursussen aanbieden omdat zij een branchevereniging zijn. De 7 rijscholen geven diverse redenen aan, waarbij er 4 aangeven dat het moeilijk is om de juiste personen te vinden. Het is moeilijk om (de juiste) personen te vinden die deel willen nemen aan een training 50,0 Er is geen geld beschikbaar voor het opzetten van een dergelijke training 25,0 Er is geen tijd/personeel beschikbaar voor het opzetten van een dergelijke training 12,5 Er is geen tijd/personeel beschikbaar voor het geven van dergelijke trainingen Ik weet niet hoe een dergelijke training er inhoudelijk uit moet zien 25,0 25,0 Vanwege een andere reden, namelijk 37,5 Weet niet/geen mening 0,0 N 8 Toelichtingen - Geen speciaal aanbod vanwege een andere reden, namelijk: Rijschool niet onze doelgroep Verder ben ik er niet mee bezig geweest BOVAG BOVAG Rijscholen is een brancheorganisatie en verzorgt zelf geen trainingen. * Bij deze vraag zijn meerdere antwoorden mogelijk, waardoor de percentages sommeren tot meer dan 100% ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 14

3.4 Welke onderdelen bevat de rijvaardigheidstraining voor senioren die u biedt? * Vrijwel alle rijscholen laten de senioren een rijtest doen in het verkeer. Een enkeling (allen rijscholen met een speciaal aanbod) gebruikt een rijsimulator of een oefenterrein voor de rijtesten. Andere testen (reactie, ogen en oren) worden iets minder vaak gedaan (door de helft of minder). Hierbij zijn het ook wat vaker de rijscholen met een speciaal aanbod die deze testen wél uitvoeren. Aan (nieuwe) verkeersregels wordt door de meerderheid aandacht besteed. Informatie over (nieuwe) verkeersregels 76,5 Rijtest in een rijsimulator 17,6 Rijtest op een oefenterrein 5,9 Rijtest in het verkeer 94,1 Reactietest 29,4 Oogtest 52,9 Gehoortest 35,3 Andere onderdelen, namelijk 0,0 N 17 Verdeling naar type rijschool Totaal Wel speciaal aanbod (bv. faalangst of voor brommobiel etc) Geen speciaal aanbod Informatie over (nieuwe) verkeersregels 76,5 90,0 57,1 Rijtest in een rijsimulator 17,6 30,0 0,0 Rijtest op een oefenterrein 5,9 10,0 0,0 Rijtest in het verkeer 94,1 90,0 100,0 Reactietest 29,4 40,0 14,3 Oogtest 52,9 60,0 42,9 Gehoortest 35,3 40,0 28,6 Andere onderdelen, namelijk 0,0 0,0 0,0 N 17 10 7 * Bij deze vraag zijn meerdere antwoorden mogelijk, waardoor de percentages sommeren tot meer dan 100% ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 15

3.5 Wordt de rijvaardigheidstraining voor senioren individueel of in groepsverband aangeboden? De meeste trainingen voor automobilisten en brommobiel gebruikers worden individueel aangeboden, soms in combinatie met groepstrainingen. De rijschool die de trainingen voor automobilisten in groepsverband aanbieden, is een rijschool die geen speciaal aanbod heeft. De twee rijscholen met trainingen voor scootmobielgebruikers doen dit beide in groepsverband, waarvan één ook individuele training geeft. individueel groepsverband zowel individueel als in groepsverband weet niet N Rijvaardigheidstrainingen voor automobilisten Rijvaardigheidstrainingen voor brommobielgebruikers Rijvaardigheidstrainingen voor scootmobielgebruikers 70,6 5,9 23,5 17 66,7 16,7 16,7 6 50,0 50,0 2 Verdeling naar type rijschool Rijvaardigheidstrainingen voor automobilisten Totaal Wel speciaal aanbod (bv. faalangst of voor brommobiel etc) Geen speciaal aanbod individueel 70,6 70,0 71,4 groepsverband 5,9 0,0 14,3 zowel individueel als in groepsverband 23,5 30,0 14,3 weet niet 0,0 0,0 0,0 N 17 10 7 ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 16

3.6 Uit hoeveel bijeenkomsten of lessen bestaat de rijvaardigheidstrainingen? Zowel de training voor automobilisten als die voor de brommobiel- en scootmobielgebruikers bestaan uit een sterk wisselend aantal lessen per rijschool, variërend van 1 bijeenkomst tot een gemiddelde van 10 lessen. Enkele respondenten noemen dat het afhangt van de persoon. Gemiddeld aantal bijeenkomsten of lessen voor automobilisten Rijschool; Speciaal aanbod niet 2 a 3 2 dagdelen van ieder 2 ueren 2 keer 1 uur 4 5 maal 1.5 uur afhankelijk van angst of handicap Broem 1 dagdeel één dagdeel gemiddeld 10 lessen verschillend per leerling Rijschool; Geen speciaal aanbod 1 bijeenkomst van 3 uur 2 3 5 5 5 tot 10 afhankelijk van individu gemiddeld 6 a 8 lessen van een uur Voor brommobielgebruikers (alleen rijscholen met speciaal aanbod) 2 2 a 3 5 afhangkelijk van de kandidaat, tussen 3 en 8 uren Broem; 1 dagdeel; of na intake in overleg variabel Voor scootmobielgebruikers (alleen rijscholen met speciaal aanbod) 4 á 5 een dag deel 3 uren ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 17

3.7 Hoe lang duurt een les gemiddeld? De lessen voor automobilisten duren bij de meeste rijscholen een uur; de duur varieert van 50 minuten tot 2,5 uur. De lessen voor de brommobiel- en scootmobielgebruikers duren een uur en vaak ook wat langer (tot maximaal een dagdeel) Gemiddelde duur in minuten van één bijeenkomst of les voor automobilisten Rijschool; Speciaal aanbod 120 min 150 minuten 50 minuten 60 60 60 min 60 minuten 90 min 90 minuten na intake in overleg Rijschool; Geen speciaal aanbod 50 min 50 min. 60 60 60 min. 60 per uur 90 Voor brommobielgebruikers (alleen rijscholen met speciaal aanbod) 240 min 60 60 60 90 min dag deel; en overleg Voor scootmobielgebruikers (alleen rijscholen met speciaal aanbod) 180 min 90 minuten ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 18

3.8 Wat bedragen de kosten voor senioren die aan een rijvaardigheidstraining deelnemen? De kosten voor trainingen voor automobilisten lopen uiteen; sommige respondenten noemen een uurprijs, anderen geven dat niet specifiek aan. De laagste bedragen die worden genoemd zijn 20 euro en 25 euro voor een BROEMrit (een dagdeel). De hoogste bedragen zijn 200 en 300 euro (waarschijnlijk voor een totale training). De kosten voor trainingen voor brommobielgebruikers lopen uiteen van 41 euro per uur tot (een totaalbedrag van) 200 euro. De kosten voor trainingen voor scootmobielgebruikers liggen op 35 of 50 euro (per uur). Rijvaardigheidstrainingen voor automobilisten kosten: Rijschool; Speciaal aanbod 150 200,00 41,= per uur 43,00 per 60 minuten 90,00 120 66 euro 84 Broem 25 dag deel Rijschool; Geen speciaal aanbod 39.- per 60 min 40,00 per uur 300 35 euro 40 a 45 eur. 40 euro per uur ongeveer 20 euro Voor brommobielgebruikers (alleen rijscholen met speciaal aanbod) 200,00 42 euro per uur 60 euro 84 99 41,= per uur Voor scootmobielgebruikers (alleen rijscholen met speciaal aanbod) 35,= per uur 50,00 ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 19

3.9 Benadert uw organisatie de senioren actief om deel te nemen aan een rijvaardigheidstraining? Zo ja, kunt u toelichten hóe u hen benadert? Ongeveer een derde van de rijscholen die een specifiek aanbod voor senioren hebben, benadert senioren actief. Dit gebeurt in twee gevallen in samenwerking met anderen (VVN, werkgroep), twee benaderen hen via de website, één noemt de krant en één schrijft ze actief aan. De rijscholen die aangeven dat de senioren zichzelf aanmelden (de helft), noemen dat senioren hen benaderen via andere organisaties (ANWB, CBR, Instellingen, VVN) of dat zij zelf bellen of mailen. Ja, we benaderen hen op de volgende manier: 37,5 Nee, ze melden zich aan via: 50,0 Weet niet 12,5 N 16 Verdeling naar type rijschool Totaal Wel speciaal aanbod (bv. faalangst of voor brommobiel etc) Geen speciaal aanbod Ja, we benaderen hen op de volgende manier: 37,5 44,4 28,6 Nee, ze melden zich aan via: 50,0 44,4 57,1 Weet niet 12,5 11,1 14,3 N 16 9 7 Toelichting - Ja, we benaderen hen op de volgende manier: Rijschool; Speciaal aanbod Aanschrijven ja met de werkgroep verkeersveiligheid alphen via onze web-site via vvn broem Rijschool; Geen speciaal aanbod via krant website Toelichting - Nee, ze melden zich aan via: Rijschool; Speciaal aanbod anwb CBR / Revalidatieinrichting; website telefoon zelf; bejaardentehuis Rijschool; Geen speciaal aanbod bellen mij voor een test e-mail telefonisch VVN ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 20

3.10 Vindt u dat u de senioren die u benadert, ook voldoende bereikt? Zo nee, heeft u een idee waarom dat niet goed lukt en wat er wellicht beter zou kunnen? Van de zes rijscholen die de senioren actief benaderen, geven drie aan dat zij de senioren niet voldoende bereiken. Als redenen hiervoor wordt aangegeven dat het te vrijwillig is of dat de senioren denken dat alles nog wel goed gaat. Eén rijschool doet de aanbeveling dat de senioren allemaal persoonlijk aangeschreven zouden moeten worden om het aanbod kenbaar te maken. Ja, we bereiken de senioren voldoende 16,7 Nee, we bereiken de senioren niet goed (genoeg), toelichting (waar komt dat door en wat zou er beter 50,0 kunnen?): Weet ik niet 33,3 N 6 Verdeling naar type rijschool Totaal Wel speciaal aanbod (bv. faalangst of voor brommobiel etc) Geen speciaal aanbod Ja, we bereiken de senioren voldoende 16,7 25,0 0,0 Nee, we bereiken de senioren niet goed (genoeg), toelichting (waar komt dat door en wat zou er beter kunnen?): 50,0 75,0 0,0 Weet ik niet 33,3 0,0 100,0 N 6 4 2 Toelichting - Nee, we bereiken de senioren niet goed (genoeg) Rijschool; Speciaal aanbod iedere senior persoonlijk aanschrijven wat de mogelijkheden zijn Te vrijwillig. Diegene die het nodig hebben komen niet. ze zijn er niet gevoelig voor en denken dat alles goed gaat ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 21

3.11 Denkt u dat senioren behoefte hebben aan rijvaardigheidstrainingen? Welke signalen heeft u gekregen waardoor u denkt dat er wel of juist geen behoefte is aan een rijvaardigheidstraining? Van alle ondervraagden denkt een meerderheid (ruim 60%) dat er onder senioren veel of enigszins behoefte is aan rijvaardigheidstrainingen. De signalen hiervoor zijn onder andere dat de senioren niet meer goed blijken te functioneren in het verkeer (blijkt bijv. uit rijtesten), dat de verkeersregels zijn veranderd en dat senioren zelf aankloppen omdat zij angstig zijn of zaken niet meer begrijpen. Een kleine 20% denkt dat er weinig behoefte is aan rijvaardigheidstrainingen voor senioren, signalen zijn dat er weinig aanvragen voor komen en dat de senioren zelf vaak nog aangeven/denken dat ze alles nog goed kunnen. Er is veel behoefte 21,7 Er is enigszins behoefte 39,1 Er is weinig behoefte 17,4 Er is geen behoefte 0,0 Weet niet/geen mening 21,7 N 23 Verdeling naar type Totaal Rijschool BOVAG Er is veel behoefte 21,7 18,2 100,0 Er is enigszins behoefte 39,1 40,9 0,0 Er is weinig behoefte 17,4 18,2 0,0 Er is geen behoefte 0,0 0,0 0,0 Weet niet/geen mening 21,7 22,7 0,0 N 23 22 1 ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 22

Verdeling naar type rijschool Totaal Wel speciaal aanbod (bv. faalangst of voor brommobiel etc) Geen speciaal aanbod Er is veel behoefte 21,7 33,3 7,7 Er is enigszins behoefte 39,1 44,4 38,5 Er is weinig behoefte 17,4 11,1 23,1 Er is geen behoefte 0,0 0,0 0,0 Weet niet/geen mening 21,7 11,1 30,8 N 23 9 13 Toelichting - Er is veel behoefte, signalen zijn: Rijschool; Speciaal aanbod Bij rijtesten slecht of levensgevaarlijk presteren Heel veel senioren komen bij ons de leermiddelen kopen omdat ze de regels en tekens niet meer begrijpen zelfstandigheid behouden Rijschool; Geen speciaal aanbod verkeersdrukte is toegenomen; agressiviteit is toegenomen; veranderde verkeersregels BOVAG Belangstelling BROEM cursus. Toelichting - Er is enigszins behoefte, signalen zijn: Rijschool; Speciaal aanbod onzekerheid in drukker wordende verkeer. telefoontjes met vragen hierover zijn indicatie rijtesten bij cbr wel behoefte, geen budget! ze melden zichzelf aan door slechte rijlessen uit het verleden passen ze niet meer in dit verkeer Rijschool; Geen speciaal aanbod bang zijn in het huidige verkeer er veranderd veel voor ouderen Het is toch wel leerzaam meer aan reactie, kijkgedrag en doorstoming telefoontjes Toelichting - Er is weinig behoefte, signalen zijn: Rijschool; Speciaal aanbod zie vorige vraag (ze zijn er niet gevoelig voor en denken dat alles goed gaat) Rijschool; Geen speciaal aanbod ouderen vinden vaak dat ze prima kunnen deelnemen aan het verkeer. Dit vaak ook op basis van vermeende rijervaring weinig aan vragen Weinig inschrijvingen ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 23

3.12 Welke onderdelen zou een rijvaardigheidstraining voor senioren in ieder geval moeten bevatten? Waar hebben senioren behoefte aan? * Een rijvaardigheidstraining voor senioren zou volgens de respondenten vooral informatie over (nieuwe) verkeersregels (96%) moeten bevatten, met daarnaast enkele testen: een rijtest in het verkeer (91%), een reactietest (83%) en een ogentest (78%). Van een gehoortest zien iets minder respondenten, maar toch nog de helft (52%) het belang in. Rijtesten in een rijsimulator of op een oefenterrein wordt door een enkeling genoemd. De rijscholen met een speciaal aanbod noemen alle onderdelen iets vaker dan de andere rijscholen (indicatief verschil). Deze gewenste onderdelen komen behoorlijk overeen met wat er op dit moment al wordt aangeboden (zie 3.4); alleen een reactietest wordt nog vrij weinig gedaan. Informatie over (nieuwe) verkeersregels 95,7 Rijtest in rijsimulator 13,0 Rijtest op een oefenterrein 13,0 Rijtest in het verkeer 91,3 Reactietest 82,6 Oogtest 78,3 Gehoortest 52,2 Iets anders, namelijk 13,0 N 23 * Bij deze vraag zijn meerdere antwoorden mogelijk, waardoor de percentages sommeren tot meer dan 100% ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 24

Verdeling naar type Totaal Rijschool BOVAG Informatie over (nieuwe) verkeersregels 95,7 95,5 100,0 Rijtest in rijsimulator 13,0 9,1 100,0 Rijtest op een oefenterrein 13,0 13,6 0,0 Rijtest in het verkeer 91,3 90,9 100,0 Reactietest 82,6 81,8 100,0 Oogtest 78,3 81,8 0,0 Gehoortest 52,2 54,5 0,0 Iets anders, namelijk 13,0 13,6 0,0 N 23 22 1 Verdeling naar type rijschool Totaal Wel speciaal aanbod (bv. faalangst of voor brommobiel etc) Geen speciaal aanbod Informatie over (nieuwe) verkeersregels 95,7 100,0 92,3 Rijtest in rijsimulator 13,0 22,2 0,0 Rijtest op een oefenterrein 13,0 22,2 7,7 Rijtest in het verkeer 91,3 100,0 84,6 Reactietest 82,6 88,9 76,9 Oogtest 78,3 88,9 76,9 Gehoortest 52,2 55,6 53,8 Iets anders, namelijk 13,0 11,1 15,4 N 23 9 13 Toelichting - Iets anders, namelijk: Rijschool; Speciaal aanbod aanpassingsvormen (alternatieven) die het minder beweeglijk zijn van hen vragen Rijschool; Geen speciaal aanbod Medische veranderingen. Bijvoorbeeld ziektes en andere aandoeningen Praktijkritten met begeleiding van een rij trainer. Dit biedt een goede ondersteuning van de chauffeur in een vertrouwde omgeving. Na de training weer fit op de rit. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 25

3.13 Op welke manier zouden oudere automobilisten volgens u gestimuleerd kunnen worden om een rijvaardigheidstraining te gaan volgen? U kunt meerdere antwoorden geven. * Om senioren te laten deelnemen aan rijvaardigheidstrainingen, vindt de meerderheid van de respondenten het belangrijk dat er wordt benadrukt dat deelnam aan de training geen consequenties heeft (zoals bijv. het invorderen van het rijbewijs). Daarentegen is het volgens iets meer dan de helft van de respondenten (waaronder ook dezelfde respondenten, zoals de vertegenwoordiger van de BOVAG) dan wel zinvol om een rijvaardigheidstraining vanaf een bepaalde leeftijd verplicht te stellen. Verder noemt een minderheid dat de kosten beperkt gehouden zouden moeten worden (vooral rijscholen met een speciaal aanbod). Trainingen in individueel verband (30%) lijken iets waardevoller gevonden te worden dan trainingen in groepsverband (17%); dit geldt overigens vooral voor rijscholen zonder speciaal aanbod) Door te benadrukken dat er geen consequenties zijn verbonden aan het volgen van een training 65,2 (bijvoorbeeld het invorderen van een rijbewijs) Door de kosten zoveel mogelijk te beperken 30,4 Door een rijvaardigheidstraining vanaf een bepaalde leeftijd te verplichten 56,5 Door de trainingen individueel aan te bieden 30,4 Door de trainingen in groepsverband te laten plaatsvinden 17,4 Op een andere manier, namelijk 21,7 Weet niet/geen mening 0,0 N 23 * Bij deze vraag zijn meerdere antwoorden mogelijk, waardoor de percentages sommeren tot meer dan 100% ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 26

Verdeling naar type Totaal Rijschool BOVAG Door te benadrukken dat er geen consequenties zijn verbonden aan het volgen van een training (bijvoorbeeld het invorderen van een rijbewijs) 65,2 63,6 100,0 Door de kosten zoveel mogelijk te beperken 30,4 31,8 0,0 Door een rijvaardigheidstraining vanaf een bepaalde leeftijd te verplichten 56,5 54,5 100,0 Door de trainingen individueel aan te bieden 30,4 31,8 0,0 Door de trainingen in groepsverband te laten plaatsvinden 17,4 18,2 0,0 Op een andere manier, namelijk 21,7 22,7 0,0 Weet niet/geen mening 0,0 0,0 0,0 N 23 22 1 Verdeling naar type rijschool Totaal Wel speciaal aanbod (bv. faalangst of voor brommobiel etc) Geen speciaal aanbod Door te benadrukken dat er geen consequenties zijn verbonden aan het volgen van een training (bijvoorbeeld het invorderen van een rijbewijs) 65,2 66,7 61,5 Door de kosten zoveel mogelijk te beperken 30,4 55,6 15,4 Door een rijvaardigheidstraining vanaf een bepaalde leeftijd te verplichten 56,5 55,6 53,8 Door de trainingen individueel aan te bieden 30,4 11,1 46,2 Door de trainingen in groepsverband te laten plaatsvinden 17,4 22,2 15,4 Op een andere manier, namelijk 21,7 22,2 23,1 Weet niet/geen mening 0,0 0,0 0,0 N 23 9 13 Toelichting Op een andere manier, namelijk: Rijschool; Speciaal aanbod de senioren zijn oud en wijs genoeg om dit zelf te bepalen. door ze te overtuigen van het nut van dergelijke trainingen Rijschool; Geen speciaal aanbod korting op verzekering. Niet alleen voor senioren maar voor alle leeftijdsklassen een training is nooit verkeerd. Hierbij kun je ook denken aan anti slipcursussen of pasief rijgedrag ( het nieuwe rijden) Trainingen in groepsverband zodat de deelnemers betrokken worden bij elkaar resultaten. Uitwisseling van ervaringen hebben een positief effect en verhogen vaak de acceptatie. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 27

3.14 Kunt u aangeven welke rol uw organisatie zou kunnen spelen om oudere automobilisten te motiveren deel te nemen aan een training? Twee respondenten, BOVAG en een rijschool met speciaal aanbod, noemen specifiek het aanbod van BROEM-ritten als hun mogelijke rol. Verder noemen enkelen het inzetten van hun website en ook het inzetten van gezamenlijke projecten (oa. een landelijke rijtest, via ANWB rijopleiding, samenwerking met overheid en andere rijscholen) Toelichting Rol eigen organisatie: Rijschool; Speciaal aanbod actief het beleid ondersteunen via onze site door bijv landelijk een rijtest te organiseren (kostenloos) door de informatie op de website Ouderen op te zoeken en overtuigen van het voordeel van dergelijke trainingen, inspelen op verkeersveiligheid. via anwb rijopleiding Wij organiseren dagen met een heel open karakter Wij organiseren nu al de broem dagen in deze regio Rijschool; Geen speciaal aanbod Door samen met de overheid en andere rijscholen een project op te starten Duidelijk vermelden dat het alleen maar "winst" op kan leveren voor de bestuurder Geen meer voorlichting geven Trainingen op de weg BOVAG Mede- organisator BROEM. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 28

3.15 En zijn er naar uw mening ook nog ándere organisaties die een rol zouden kunnen spelen bij het motiveren van oudere automobilisten om deel te nemen aan een training? Welke organisaties zijn dat dan volgens u en welke rol zouden zij kunnen spelen? Vijf rijscholen én de BOVAG noemen VVN als andere organisatie die een rol zou kunnen spelen. Drie rijscholen noemen de ouderenbonden (zoals ANBO) BOVAG: drie keer genoemd door rijscholen CBR: drie keer genoemd door rijscholen ANWB: twee keer, door een rijschool en BOVAG Overheid (gemeente, provincie): twee keer Daarnaast worden huisarts, autoverzekeraars, damesclubs en SWOV allemaal één keer genoemd. Toelichting Andere mogelijke organisaties en hun rol: Rijschool; Speciaal aanbod anwb vvn gemeente/provincie gemeenten huisarts bij medische keuring; verzekering ter advisering; bejaardentehuis voor groepsbundeling. Oudere bonden; DAmes clubs Ouderenbonden swov (Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid), VVN V.V.N. Rijschool; Geen speciaal aanbod anbo auto verzekering BOVAG BOVAG, CBR, VVN allemaal in de vorm van uitleg en stimuleren over het volgen van een cursus CBR CBR zij kunnen deze groep makkelijk bereiken, en aanschrijven/ informeren VVN, BOVAG FAM BOVAG ANWB, VVN. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 29

3.16 Hoe zouden senioren geïnformeerd kunnen worden over dergelijke rijvaardigheidstrainingen? U kunt meerdere antwoorden geven. * Folders (74%) en reclamespotjes op TV (65%) zijn de meest genoemde manieren waarop de respondenten menen dat senioren het beste bereikt kunnen worden. De gemeente, huisarts en andere 1 e lijns zorgverleners, mobiliteitsbeurzen en reclame op de radio worden door ongeveer de helft (44-57%) van de respondenten geschikte kanalen gevonden. Advertenties, een consultatiebureau voor ouderen en gezondheidscentra vinden bijval van een kleinere groep (26-35%). Daarbij worden zowel regionale/huis aan huis kranten genoemd (door rijscholen met een speciaal aanbod) als de landelijke kranten (rijscholen zonder speciaal aanbod en BOVAG) De respondent van de BOVAG heeft bij deze vraag alle antwoordopties aangevinkt; de verschillen tussen de opties worden dus veroorzaakt door verschillen tussen de rijscholen. Opvallend daarbij is dat de mobiliteitsbeurzen door rijscholen met een speciaal aanbod vaker genoemd lijken te worden (indicatief verschil). Door middel van een folder 73,9 Door middel van een advertentie in 34,8 Door middel van een reclamespotje op de radio 43,5 Door middel van een reclamespotje op televisie 65,2 Op ouderen/mobiliteitsbeurzen 47,8 Door de huisarts en andere eerstelijns zorgverleners 52,2 Door de gemeente (WMO loket) 56,5 Door een Consultatiebureau voor ouderen 26,1 Door gezondheidscentra 26,1 Op een andere manier, namelijk 17,4 Weet niet/geen mening 0,0 N 23 * Bij deze vraag zijn meerdere antwoorden mogelijk, waardoor de percentages sommeren tot meer dan 100% ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 30

Verdeling naar type Totaal Rijschool BOVAG Door middel van een folder 73,9 72,7 100,0 Door middel van een advertentie in 34,8 31,8 100,0 Door middel van een reclamespotje op de radio 43,5 40,9 100,0 Door middel van een reclamespotje op televisie 65,2 63,6 100,0 Op ouderen/mobiliteitsbeurzen 47,8 45,5 100,0 Door de huisarts en andere eerstelijns zorgverleners 52,2 50,0 100,0 Door de gemeente (WMO loket) 56,5 54,5 100,0 Door een Consultatiebureau voor ouderen 26,1 22,7 100,0 Door gezondheidscentra 26,1 22,7 100,0 Op een andere manier, namelijk 17,4 18,2 0,0 N 23 22 1 Verdeling naar type rijschool Totaal Wel speciaal aanbod (bv. faalangst of voor brommobiel etc) Geen speciaal aanbod Door middel van een folder 73,9 55,6 84,6 Door middel van een advertentie in 34,8 33,3 30,8 Door middel van een reclamespotje op de radio 43,5 55,6 30,8 Door middel van een reclamespotje op televisie 65,2 66,7 61,5 Op ouderen/mobiliteitsbeurzen 47,8 66,7 30,8 Door de huisarts en andere eerstelijns zorgverleners 52,2 44,4 53,8 Door de gemeente (WMO loket) 56,5 66,7 46,2 Door een Consultatiebureau voor ouderen 26,1 33,3 15,4 Door gezondheidscentra 26,1 22,2 23,1 Op een andere manier, namelijk 17,4 22,2 15,4 N 23 9 13 ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 31

Toelichting Door middel van een advertentie in: Rijschool; Speciaal aanbod de plaatselijke kranten huis aan huis bladen regionaal weekblad Rijschool; Geen speciaal aanbod Dagbladen dagbladen/weekbladen krant landelijke kranten BOVAG landelijke kranten Toelichting Op een andere manier, namelijk: Rijschool; Speciaal aanbod Door aanschrijven via gemeentes. Daar hebben we goede ervaringen mee. Persoonlijke brieven met de mogelijkheden en voorlichting op oudere bijeenkomsten Rijschool; Geen speciaal aanbod Bij het verlengen van het rijbewijs of bij aanschaf andere auto CBR ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 32

3.17 Bij wie zou de taak moeten liggen om senioren te informeren over een rijvaardigheidstraining en hen te verleiden om er een te volgen? * Het informeren over en verleiden tot deelname aan een rijvaardigheidstraining wordt door de respondenten vooral gezien als een taak van het ministerie van Verkeer en Waterstaat (78%), Veilig Verkeer Nederland (74%) en de ouderenbonden (65%). Alle andere genoemde opties worden minder vaak genoemd (maximaal 35%) en slechts één respondent zegt dat de taak bij niemand ligt, dat senioren dat zelf moeten uitzoeken/beslissen De respondent van de BOVAG heeft bij deze vraag de meeste antwoordopties aangevinkt, m.u.v. VVN en de aanbieders zelf; de verschillen tussen de opties worden dus vooral veroorzaakt door verschillen tussen de rijscholen. Bij de aanbieders van dergelijke trainingen 34,8 Bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat 78,3 Bij Veilig Verkeer Nederland 73,9 Bij Ouderenbonden 65,2 Bij zorgverzekeraars 34,8 Bij huisartsen en andere eerstelijns zorgverleners 26,1 Bij de gemeente (WMO loket) 34,8 Bij een Consultatiebureau voor ouderen 13,0 Bij gezondheidscentra 17,4 Bij zorgverzekeraars 17,4 Bij familie/vrienden/kennissen van senioren 30,4 Bij een andere organisatie, namelijk 17,4 Bij niemand, senioren moeten dat zelf uitzoeken/beslissen 4,3 Weet niet/geen mening 0,0 N 23 * Bij deze vraag zijn meerdere antwoorden mogelijk, waardoor de percentages sommeren tot meer dan 100% ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 33

Verdeling naar type Totaal Rijschool BOVAG Bij de aanbieders van dergelijke trainingen 34,8 36,4 0,0 Bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat 78,3 77,3 100,0 Bij Veilig Verkeer Nederland 73,9 77,3 0,0 Bij Ouderenbonden 65,2 63,6 100,0 Bij zorgverzekeraars 34,8 31,8 100,0 Bij huisartsen en andere eerstelijns zorgverleners 26,1 22,7 100,0 Bij de gemeente (WMO loket) 34,8 31,8 100,0 Bij een Consultatiebureau voor ouderen 13,0 9,1 100,0 Bij gezondheidscentra 17,4 13,6 100,0 Bij zorgverzekeraars 17,4 13,6 100,0 Bij familie/vrienden/kennissen van senioren 30,4 27,3 100,0 Bij een andere organisatie, namelijk 17,4 18,2 0,0 Bij niemand, senioren moeten dat zelf uitzoeken/beslissen 4,3 4,5 0,0 Verdeling naar type rijschool N 23 22 1 Totaal Wel speciaal aanbod (bv. faalangst of voor brommobiel etc) Geen speciaal aanbod Bij de aanbieders van dergelijke trainingen 34,8 33,3 38,5 Bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat 78,3 66,7 84,6 Bij Veilig Verkeer Nederland 73,9 77,8 76,9 Bij Ouderenbonden 65,2 66,7 61,5 Bij zorgverzekeraars 34,8 44,4 23,1 Bij huisartsen en andere eerstelijns zorgverleners 26,1 33,3 15,4 Bij de gemeente (WMO loket) 34,8 44,4 23,1 Bij een Consultatiebureau voor ouderen 13,0 22,2 0,0 Bij gezondheidscentra 17,4 22,2 7,7 Bij zorgverzekeraars 17,4 33,3 0,0 Bij familie/vrienden/kennissen van senioren 30,4 33,3 23,1 Bij een andere organisatie, namelijk 17,4 22,2 15,4 Bij niemand, senioren moeten dat zelf uitzoeken/beslissen 4,3 11,1 0,0 N 23 9 13 ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 34

Toelichting Bij een andere organisatie, namelijk: Rijschool; Speciaal aanbod auto verzekeringen (belonen met premie verlagen) Bij verzekeringsmaatschappijen; Die zouden het moeten stimuleren Rijschool; Geen speciaal aanbod Het CBR verzekering. ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 35

3.18 Waar denkt u aan bij het begrip rijvaardigheidscentrum? En bij mobiliteitscentra? Bij een uitleg van de term rijvaardigheidscentrum wordt een diversiteit aan antwoorden gegeven; iets vaker genoemd lijken een rijschool, het CBR, een centrum waar rijvaardigheid wordt getest en getraind. Bij mobiliteitscentra worden ook veel verschillende antwoorden gegeven; er wordt vooral gedacht aan overkoepelende organisaties als ANWB, BOVAG, UWV en centra waar meerdere disciplines op het gebied van mobiliteit samenkomen. Rijvaardigheidscentrum: Rijschool; Speciaal aanbod Alles op het gebied van verkeer CBR Een provinciaal instituut geen idee onbekend Ons eigen bedrijf rijscholen rijsimulator rijvaardigheid voor jongeren BOVAG Rijschool met fysieke en technische faciliteiten. Rijschool; Geen speciaal aanbod? C.B.R. Centra waar de rijvaardigheid van bestuurders bekeken kunnen worden centrum voor het verbeteren van je rijvaardigheid centrum voor rijvaardig met auto centrum, waar rijvaardigheidstrainingen worden afgenomen groot(helaas) Het stimuleren en helpen bij de rijvaardigheid. Het controleren en het sturen ervan leren,testen etc rijschool /verkeersscholen Slipschool trainingen en bijscholingen op het gebied van verkeersdeelname al dan niet gemotoriseerd. veilig door het verkeer heen Mobiliteitscentra: Rijschool; Speciaal aanbod? Alles op het gebied van mobiliteit; In de ruimste zin van het woord ANWB/BOVAG geen idee geen mening Een provinciaal instituut; Voor de scootmobiel hebben wij die trouwens. onbekend revalidatiecentra scootmobiel BOVAG UWV. Rijschool; Geen speciaal aanbod? BOVAG Centra waar alle vormen van mobiliteit bekeken kunnen worden centrum voor alles voor mobiliteit van auto tot fiets Een verzameling van instanties die zich bezig houden met vraagstukken over mobiliteit en advisering in deze. garage, busstation,p+r geen idee Het op de weg houden van mensen. Mobiel houden van mensen idem iemand helpen om mobiel te zijn verschillende centrums vlot en zuinig Vrachtauto's ANBO Kwetsbare verkeersdeelnemers (senioren) oktober 2009 - pagina 36