Biografia di Belen Kock Marchena Skirbi pa: Noritza Perez, Anecy Toussaint & Erlouska Henriquez, Studiantenan di IPA klas 2-B, aña 2000-2001 Belen Kock-Marchena a nace na Boneiro dia 8 Juni 1942. Na 1948 el a bai biba na Aruba. Belen a termina su MULO school na Corsow. Prome cu esey su tata a mande e y tur su ruman muhenan un kostschool na Corsow. Na Aruba a lanta na aña 60 e prome kweekschool unda ela siña pa maestra di scol. Belen a scohe pa bin Aruba bek pa sigui studia pa maestra, pasobra su mayornan no tabata kier pa e bai studia pa trahado social. Pasobra e ora ey e mester a bai Hulanda y esey su mama tabata tin hopi problema cu ne. Despues di a studia 4 aña na Aruba, Belen a bai traha 1 aña na Tarcisius College y despues di hopi esfuerzo su mayornan a priminti e cu e por a bai Hulanda pa obtene su hoofdakte. Na e momento aki Belen ta traha ya pa 35 aña den enseñanza basico y pa 32 aña na e mes un scol Pius X na Dakota. Na e momento aki e penshonado, pero como cu tin falta di maestro Belen a sigui traha. Felismente e ta casa cu Dolfi Kock cu tambe a traha den enseñanza y awor ta penshonando. Belen tin tres yui homber cu ta studiando na Hulanda yi hasta nan yui mayo a regala nan dos nieta masha bunita. Fo i tempo cu Belen tabata studia pa maestra di scol e tabata gusta declama y durante anochinan de presentashon semper a tabata declama of hunga comedia. Belen tabata forma parti di Mascaruba pa 2 @ 3 aña. Belen tambe a sigui un curso di escultura pa 4 @ 5 aña y ta traha decoracion di paña pa muraya pa 2 @ 3 aña. Belen tambe ta hopi creativo den diseña tarheta di invitacion. Estilo di skirbi di Belen Kock-Marchena Belen su estilo di skirbi ta liber i bastante simpel, sinembargo hopi profundo. Belen no ta gusta fraña, y e no ta superficial den su poemanan. Belen no ta rima. E ta duna hopi atenshon na ritmo i sonido de su poesianan. Belen tampoco no sa skirbi riba comando. E mester haña un inspirashon pa por skirbi un poema. Den Vibracion di amor e tres temanan aki ta para central: *Amor pa su idioma Papiamento. *Emoshonnan personal p.e. pa su famia. *Su responsabildad social. Segun Belen skirbimento no ta para su so. E ta kere cu nos ta skirbi hopi biaha pasobra nos ta wordo alimenta di loke ta pasa rond di nos. Ta manera cierto situashonnan ta haci asina hopi impacto riba bo cu por nace un poema. Wim Rutgers a jega di bisa Belen cu su estilo di skirbi poesia ta pa recita. Belen ta kere cu Wim tin razon. Ora e declama un poema di dje e ta kere cu e ta jega mas lihe na curazon di hende.
Diario : 29 Juni, 2001 Pagina 43 E conocido poëta Belen Kock-Marchena ta bay publica un coleccion nobo di poesia yama Den bena di bida/levensader, y ademas e lo bin cu algo unico cu ta un disco compacto di su poemanan saca for di su tres coleccionnan di poesia: Vibracion di Amor (1995), Milager-Miracle (1998) y Den bena di bida.levensader (2001). E presentacion y bautismo di e buki y e CD titula Alimento pa Alma, lo tuma lugar diaranzon 11 di Juli proximo, den Cas di Cultura, pa 8 or di anochi. Diario a entrevista sra. Kock-Marchena, encuanto su trabao nobo aki. DEN BENA DI BIDA/LEVENSADER A tuma mi tres aña pa mi por a traha riba e coleccion nobo aki. Den bena di bida ta un coleccion di 23 poema na Papiamento y mesun poemanan aki a worde traduci na Hulandes. Den bena di bida nos worde efrenta, por ehemplo, cu e lucha pa nos Papiamento y naturalmente bo ta worde inspira pa skirbi tocante e desaroyo di nos dushi Idioma. Tambe den bena di bida nos por topa e situacion unda un yui ta bira mama y tata di su mama. Un situacion asina ta haci hopi impacto riba bo cu bo ta jega na skirbi un poema tocante di e tema aki. E poemanan aki ta di caracter cultural pero mas tanto di caracter social. Mi responsabilidad pa loke ta pasa den mi comunidad. Por ehemplo, loke ta preocupa nos tur ta e edicion, sea den droga, sea den alcohol, y mi a yega di scucha un adicto duna su testimonio diferente biaha y el a haci asina hopi impacto riba mi, cu mi a hinca mi mes den e adicto y mi a skirbi e dolor di un adicto. Aruba por ehemplo, ta un pais multinacional. Nos ta topa hende di tur pais, nos tin hopi biaha e tendencia di discrimina otro, di rechaza otro, y esaki tambe ta algo cu ta preocupa mi y mi a skirbi algo riba e tema aki. Tambe como maestro di school tur aña di nobo bo ta haya bo enfrenta cu un cantidad di muchanan di famianan kibra, cu ta bin cu tur nan dolor y carga scol. E situacionnan aki den mi klas ta haci hopi impacto riba mi tur biaha atrobe y ta nace diferente inspiracion. Mi tin diferente poema skirbi riba esey. Y asina por sigui menciona tur e temanan di e coleccion di poesia den bena di bida, pero ta miho pa lectornan lesa e buki pa comparti e sentimentonan aki, Belen Kock- Marchena a splica. E autor a laga traduci e buki aki na Hulandes, door di su amiga Ria Petronia-Heesakkers pasobra cu na scolnan secundario su poemanan ta worde usa riba lista di literatura, y tambe e por alcanza un publico mas amplio. PORTADA Y ILUSTRACION:
E portada ta un diseño di su probio yui Raffy Kock, cu ta studiante Ingenieria Civil na Hulanda. E portada tin un nificacion hopi profundo. Den e portada bo por mira un curazon pero tambe bo por mira e halanan di un paloma di paz. Den e curazon dos hende ta dunando luz na otro. E mensahe pa mi ta cu den bida nos mester ta hendenan amoroso cu kier brinda paz y amor. E ilustracionnan den e buki ta di e gran escritor y pintor Antiyano Elis Juliana. Elis Juliana a bisa mi cu no ta e intencion pa e pinta loke e poema ta bise, pasobra e ta haya nan mucho profundo. Ta pesey, el a regala mi siete di su pinturanan precioso y cada hende por a saca pa nan mes afo kico e pintura ta nifica pa nan. ALIMENTO PA ALMA Hopi tempo caba mi a wordo acerca pa mi por declama mi propio poemanan riba un CD. E motor tras di e proyecto aki indudablemente ta Tino Ruiz. Pa medio di yudanza di F.C.C.A. por fin e soño di mi lo bay bira realidad. E ta un proyecto hopi grandi y nos a traha na dje cu hopi dedicacion. E musiconan cu a duna aporte na e obra aki ta Padu Lampe, Delbert Bernabela, Lydia Emerencia, Edwin Kock, Tino Ruiz y Franklin Granadillo. Mi ta spera cu pa comienzo di Juli e Cdnan ta na Aruba. E bautismo di e CD tambe ta tuma lugar e mesun dia cu cu e bautismo di e coleccion di poesia. Mi ascoge algun poema di tur mi tres coleccionnan di poesia. Padu Lampe a compone un melodia pa un di mi poemanan y Lydia Emerencia a cante. Lydia Emerencia tambe a compone dos melodia di mi poemanan y esaki tambe e la graba riba e CD. Kiermen cu e CD tin variacion. Ademas mi a declama seis di mi poemanan na Ingles y seis na Hulandes. E portada y e buki di e CD ta diseño di nos yui Raffy y e potret ta di mi casa Dolfi mes a sac e. Asina aki nos por mira cu e proyecto di famia, Belen Kock-Marchena a duna di conoce. E autor ta spera cu pueblo di Aruba lo duna e trabao nobo aki e mesun bon acogida cu el a ricibi di su prome y di dos coleccion. BIOGRAFIE BELEN KOCK-MARCHENA Belén Kock-Marchena (Bonaire, 1942) komt uit een gezin met tien kinderen. In 1948 vertrok het hele gezin naar Aruba, waar zij nog steeds woont. Belén heeft op Aruba in 1964 haar onderwijzersakte gehaald en een jaar later haar hoofdakte in Nederland. Behalve een toegewijde onderwijzeres is Belén op Aruba een bekende dichteres, tot dusver vooral bij het volwassen publiek. Haar gedichten zijn direct en ontroerend. Zij gebruikt heel beeldende taal. Zowel aan het geschreven als
gesproken woord hecht zij veel waarde. Voordracht en declamatie hebben altijd haar belangstelling gehad. Zij trad op tijdens culturele programma s op Aruba, Bonaire, Curaçao en in Nederland. Haar publicaties tot nu toe: Bo t ei felicidad? / Are you there happiness? (1989). In 1994 verscheen haar postergedicht Juffrouw, ik heb een boter meegebrengt!, gevolgd door een ander postergedicht E milager. Zij publiceerde drie gedichtenbundels: Vibrashon di amor (1995), Milager Miracle (1998) en recentelijk Den bena di bida Levensader (2001). Tevens heeft zij haar eerste poëzie cd uitgebracht Alimento pa alma. Belén Kock-Marchena staat ook bekend als verteller. Op een boeiende beeldende manier brengt zij haar verhalen tot leven. Zij zal hierbij gebruik gaan maken van de Kamishibay kast met vertelplaten. Belén Kock-Marchena: geloof in het wonder Door: Wim Rutgers Amigoe 15-08-1998 Belén Kock-Marchena werd geboren op Bonaire, maar groeide op in Aruba. Na haar lagere school haalde ze haar mulo-diploma op Curaçao en volgde de onderwijzersopleiding vervolgens op Aruba. Na de opleiding in Nederland met de volledige bevoegdheid voltooid te hebben, werkte ze in Aruba in het onderwijs. Belén schreef aanvankelijk gedichten in het Nederlands. Vanuit haar werk in het onderwijs kwam ze in aanraking met de taalproblemen van onze leerlingen op school, waarop ze in 1986 met het bekend geworden gedicht Juffrouw, ik heb een bòter meegebrengt! reageerde. Belén werd bekend als een goed declamatrice die bij verschillende gelegenheden voordroeg in binnen- en buitenland. Na lange aarzeling publiceerde Belén Kock-Marchena in 1995 haar eerste gedichtenbundel onder de titel Vibrashon di amor. Haar tweede bundel, Milager, verscheen onlangs. Deze bevat vijftien gedichten in het Papiamento, met een door Madonna Stephens verzorgde vertaling in het Engels, zodat de bundel ook voor een ruimer publiek toegankelijk is. De bundel bevat vooral gedichten die in het 1994 en 1995 geschreven werden op verzoek van Zuster Juliette O.P., aan wie de bundel is opgedragen. De eerste bundel, Vibrashon di amor, opent met een motto van Phil Bosmans, waarin de liefde centraal staat. Zoals een bloem de zon nodig heeft om te bloeien, zo heeft de mens liefde nodig om mens te worden. In een van de laatste gedichten van deze eerste bundel staat de zinswending blachi berde di speransa lo dorna mi hardin, een beeld dat zo voor
de tweede bundel model kan staan, omdat ook daarin opnieuw de natuur in haar relatie tot de mens voorkomt. De titel van de tweede bundel is ontleend aan een kort gedicht, dat vertelt van een traan die een zaadje bevochtigt, waardoor dit ontkiemt en groen blad voorbrengt. Het door Sonya Lemminga getekende omslag van de bundel Milager toont een grote, kale rots waar in een spleet toch een klein struikje tot leven is gekomen, dat tegen de verdrukking ingroeit. Deze beelden geven de teneur van de gedichten van Belén Kock-Marchena aan: van negatief naar positief. Een traan bewerkstelligt ontkieming, uit een rotsspleet komt toch nog leven. In de aan de natuur van onze eilanden ontleende beelden ervaren we deze ontwikkeling van negatief naar positief eveneens, als Belén schrijft over de woestijn en de oase, de hete zon en de twinkelende sterren, de wind en de golven die op de kust beuken èn een zacht verkoelend ochtendbriesje dat het lichaam streelt, de warawara en de kolibri, de slang die zich in de modder ophoudt en het geloof in God. De beelden zijn vaak lichamelijk, waarbij handen en ogen genoemd worden, maar ook hier lopen deze beelden steeds weer uit op de ziel als de centrale metafoor. Eenzaamheid wordt opgeheven door het besef niet alleen door het leven te gaan en in het leven te staan. Uit de gedichten van Kock-Marchena spreekt zo een groot vertrouwen in de kracht van het leven, een winnend optimisme. Maar niet zonder meer en uitsluitend! Er zijn ook gedichten die als toevlucht dienen om aan het kwaad uit de wereld te ontkomen. In Nostalgia denkt de dichteres met weemoed aan vroeger en smeekt ze als het ware dat, mocht de rumoerige wereld haar rust verstoren, haar dan toch de illusie te laten dat dit kleine eiland een paradijs is. Dromen tegen beter weten in Dichten als vluchthaven uit de boze wereld In het slotgedicht van de bundel dat als laatste voorbeeld van Beléns visie moge dienen, lezen we: laten we de witte lelie plukken temidden van het onkruid, laten we het brood van alledag met anderen delen, laten we muren van onverschilligheid neerhalen, laten we spanning transformeren tot vreugde, laten we simpelweg elkaar leven geven Met het aan het begin van elke strofe vijf keer herhaalde laten we wordt de lezer klemmend opgeroepen zich bij Beléns visie aan te sluiten. De dichteres spreekt rechtstreeks tot de lezer, ze maakt direct contact met de lezer en roept deze op tot een positieve reactie. Voordrachtspoëzie Belén Kock-Marchena heeft jarenlang voorgedragen eer ze aarzelend tot publikatie overging. Dat is in de vorm van haar gedichten goed merkbaar. Ze brengt een bepaalde enkelvoudige gedachte, een simple idée, direct, eenvoudig en zonder omwegen onder woorden, waardoor de luisteraar in staat wordt gesteld zich in één keer in de boodschap te verplaatsen. Het gaat er minder om dat de gedichten begrepen worden dan dat de lezer gegrepen wordt. Stijlfiguren als herhaling, opsomming en variatie, het vrije ritme en de klankrijkheid die zich niet aan eindrijm bindt, versterken dit. Deze poëzie is geschreven op een direct aanwezig luisterpubliek dat tijdens de voordracht in de emotie deelt. Het geeft aan deze gedichten als ze gedeclameerd worden
een meerwaarde die de lezer moet missen. De gedichten willen niet in de eerste plaats intellectueel benaderd worden, maar gevoelsmatig begrepen worden door middel van de emotie. Belén Kock, un alma crativo, un biaha mas ta marca pata den mundo literario aki na Aruba. ORANJESTAD- E siman aki Sra.Belén Kock-Marchena lo bautizá su obra nobo titular Milagro. E ceremonia aki lo tuma lugar na Seaport Conference Center. E obra magistral Milagro ta consistí di 15 poesía bunita cu a brota for di fondo di e curason ardienta y pensamentonan profundo di Belén Kock. No ta di ta awor Belén Kock ta skirbi poesía. Desde e tabata un mucha hoben y soltera e tabata pone su pensamentonan caba riba papel den forma di poesía. Remarcabel ta cu e poesíanan aki tabata na e idioma Hulandés. Despues di algun tempo el a reflexioná y a cambia e idioma Hulandes pa nos dushi idioma Papiamento. Un cambio cu a haya un acogida grandi. Awe Belén Kock- Marchena ta un nomber estableci riba tereno di poesía. Su guía y sostén ta sin duda su casá Dolfi Kock, kende mescos cu Belén ta un maestro di school. Na 1965, un tempo cu poco hende tabata bai studia na Hulanda, Belén hunto cu algun otro mucha muhé Arubiano mas a bai tera frieuw pa terminá den estudio den enseñanza. Belén y Dolfi Kock ta e mayornan orguyoso di tres jui homber, Romeo, Richi y Raffi. BDM: Conta nos lectornan encuanto bo hubentud y e tempo cu bo a bai studia na Hulanda. BKM: Mi a bai school básico aki na Aruba pa sigui MULO. Mi tata tabata haya cu mi no tabata haci mi best na scol y mirando mi capacidad a dicidí pa manda mi kostschool na Corsow, Martinus Gesticht. Poco dia ey mi a lesa un noticia cu no ta correcto, esta cu Martinus Gesticht tabata muchanan cu tabatin problema na cas. Esey no ta berdad. Hopi mayornan di Aruba tabata manda nan juinan na e kostschool ey. Nos ta originalmente di Boneiro y mi rumannan promé cumi tambe a bai Martinus Gesticht. Mi a caba mi MULO na Corsow y mi kier a bai Hulanda pa bira trahadó social. Mi mayornan no tabata mucho di acuerdo cu esaki ya cu nan tabata haya cu mi tabata demasiado hoben. Net e tempo ey a habri na Aruba un kweekschool (APA) y conhunto cu mi mayornan mi a dicidí pa bai eynan pa bira maestro di school. Mi a bai 4 aña aki y mi ultimo aña pa mi hoofdakte mi mester a bai Hulanda. Nos tabata 13 mucha muhé di Aruba cu a bai e tempo ey. Nos a bai Corsow despues sigui pa Hulanda. Mi mayornan cu semper tabata preocupá pami, sin cu mi tabata sa, a bai Corsow mi tras, ya cu nan tabatin miedo cu mi lo no haya vuelo pa Hulanda. Despues di un aña mi a regresá Aruba y a cuminzá traha mesora na Bernhard School na San Nicolas. Un scol na unda muchanan pober tabata bai y ora cu nan no por a bin scol pa cualkier motibo, mi tabata bai na pia nan cas pa busca nan. Mi a caba di bin di Hulanda yen di idealnan, yen di energía y yen di gana di traha. BDM: Bo casá, Dolfi, tambe ta un maestro di school. Unda boso a topa?
BKM: Mi a topa Dolfi den un siman di SKA (Stichting Kindervakantiewerk Aruba). Ora mi a bin di Hulanda ya mi ruman muhé tabata yuda caba den e stichting ey y e a invitámi pa bai cuné. Mi a conocé Dolfi y mi a hayé leuk desde un promé instante, pero nada mas cu esey. Dolfi ta un persona social y alegre. Despues di un tempo nos a namorá di otro y dentro di un aña nos a casa. Otro aña nos ta haci 30 aña casá y nos ta feliz cu otro. BDM: Ki tempo Belén a cuminsa skirbi poema? BKM: Semper mi a gusta skirbi. No solamente skirbi, pero tambe pinta, traha escultura, traha wandkleed y hunga comedia. Esaki ta cosnan cu ta biba den mi. Dor cu mi ta gusta expresá mi mes riba papel y e tempo ey nos idioma Papiamento no tabatin e acogida cu e tin awe, mi tabata skirbi na Hulandes. Hulandes e tempo ey tabata je van het y asina mi tabata skirbi un cantidad di poesía na Hulandes desde cu mi tabata bai kweekschool akinan na Aruba. Nan tabata poesíanan romántico, pero tambe poesíanan na unda mi tabata expresá mi preocupacion pa loke ta pasa rond mundo. BDM: Ki tempo Belén a dicidí pa trece e poemanan den publicidad? BKM: Ora mi a regresá di Hulanda mi a topa Filomena Wong kende tambe tabata skirbi. Hunto nos a bai cerca Hubert Booi pa mustra nos poesíanan. Despues a bin un tempo cu mi a stop un poco di skirbi, pasobra mi a haya jui y mi a dedicá tur mi tempo na mi famía. Nunca mi a pensa pa publicá mi poesíanan, pero Filomena, kende mi ta considerá mi mentor, a consehá mi pa publicá mi poemanan. BDM: Ki tempo Belén a cuminzá skirbi poesía na Papiamento? BKM: Na October di aña 1986, den luna di Papiamento, algo a pasa na scol cu un alumno dimi cu a haci un impacto grandi riba mi. Mardugá na cas mi a skirbi mi promé poesía na Papiamento Juffrouw, ik heb un bòtter meegebrengt. Esey tabata e poesía cu a haci cu mi conoci cerca e público Arubano. Mi a sinti mi mes hopi bon cu e poesía aki a cai na agrado di e pueblo aki. Desde e momento ey mi a stop completamente di skirbi na Hulandes. Despues di a publicá e poesía aki, cosnan a bai masha lihé mes. Tras di otro mi a skirbi poesíanan, pero nunca cu e intencion pa publicá nan. BDM: Bo ta ripará un crecemento den e poesíanan? BKM: Si, mi ta ripará un crecemento den mi manera di skirbi, den mi manera di expresá mi sentimentonan. Mi ta kere cu e crecemento ta bini ora cu bo ta haya feedback di hendenan cu ta dunabo conseho. Mi a papia cu mi gran promoter Filomena Wong, tambe cu Nydia Ecury, cu Digna Laclé, Lydia Emerencia, Joyce Pereira, Des Croes y otronan. Tur hendenan aki ta envolví hopi den literatura y nan ta dunami bon conseho. Pero e promé persona cerca kende mi ta bai ta mi casá. Nos ta discutí hopi y mi ta apreciá su opinion hopi. BDM: Bo casá tambe ta skirbi? BKM: Si, e ta skirbi y masha bunita mes. E ta skirbi rima cu hopi contenido. Ami no por skirbi rima, mi ta skirbi liber riba ritmo y melodía. Si mi poema no ta core, mi ta stop cuné. Mi ta sigur cu ora mi haci aña (ayera red.), mi ta haya un poesía bunita y profundo cerca dje.
BDM: Mi ta ripará cu den e poesíanan aki e idioma Papiamento ta haya un lugar hopi importante. Como maestra bo no ta haya lástima cu te ainda Papiamento no a keda introduce oficialmente na nos scolnan? BKM: Claro, esaki ta pasobra te ainda e mayornan no ta bastante bon informá. Nan mester mas informacion pa nan comprondé con importante Papiamento ta pa nan juinan haya les aden. BDM: Ultimo añanan nos idioma Papiamento tan a peliger dor di tur e stranheronan cu a bin biba aki y cu ta papia nan propio idioma. Con lo por solucioná e problema grandi aki? BKM: Si nos tur ta sinti pa nos idioma, tuma un encargo riba nos pa conserva nos idioma, Papiamento nunca lo bai perdí. Abo como periodista tin un trabou sumamente importante riba bo. Nos tur cu ta stima nos idioma tin e tarea pa rescatá nos dushi Papiamento. Amigoe Kersteditie 1998 Entrevista cu Belen Kock-Marchena 13-11-1998 tocante poema Juffrouw, ik heb een bòter meegebrengt! -Joyce Pereira- PAPIAMENTO NO TA CAKIÑA -Joyce L. Pereira- Belén Kock-Marchena a nace na Boneiro na 1942 y a lanta na Aruba. Den e ultimo añanan aki Belén a bira hopi conoci pa su poemanan, specialmente pa motibo di e mensahe reconocibel cu nan tin. Belén tin un manera fuerte y varia di presenta su poemanan, loke a hacie un persona hopi pidi como declamado, no solamente na Aruba, pero na Corsou y Hulanda tambe. Prome cu Pascu Boneiro tambe lo cera conoci cu su obra. Su prome publicacion ta Bo tei felicidat?, un poesia cu a sali na 1989 den e antologia Creation Fire di CAFRA Anthology of Caribbean Woman s Poetry, hunto cu su version na Ingles. E poema sumamente popular Juffrouw, ik heb een bòter meegebrengt! a keda publica riba poster na aña 1994. E poema E milager, tambe a mira lus na 1994 riba poster. Na 1995 Belén a publica su prome coleccion di poema, esta Vibrashon di amor y na 1998 ta sigui un otro coleccion, esta E milager. JLP: Belén, bo poema Juffrouw, ik heb een bòter meegebrengt! a hala masha hopi atencion, no solamente na Aruba, sino tambe na Corsou y Boneiro. Apesar di esey, ainda tin hende cu no sa ken ta e poeta su tras. Nos a pensa, cu esaki lo ta un bon oportunidad
pa nos publico lesado haña sa un tiki di bo mes, di bo preocupacionnan y naturalmente di e poema aki. Kico a pone bo skirbi e poema aki? BKM: Den e tempo ey, tabata den e añanan setenta y ochenta, mi tabata den un lucha como maestro. No tabata permiti pa nos papia Papiamento cu e muchanan. Tur cos mester tabata na Hulandes. Papiamento ta stroba e muchanan siña, tabata e pensamento. E asunto aki tabatin mi hopi frustra. Pasobra tabata bisto cu e muchanan tabata den un situacion inhusto: nan tabata faya. Con por ta posibel, cu den un klas ta dos tres mucha so tabata riba nivel di HAVO/VWO, algun mas tabata riba nivel di MAVO y e parti di mas grandi tabata bay huishoudschool y LTS. Bo n ta haya esey lago hopi straño? Mi no por kere cu na Aruba nos hendenan ta menos inteligente. Mi tabata mira mucha na television Venezolano cu un habilidad asina grandi di papia, di formula, di expresa nan mes. Nos muchanan ta bisa bo: Juffrouw mi no por. Dicon? Nos tabata exigi di nan, pa nan haci tur cos na Hulandes. Con ami, cu dos aña les di Frances ariba riba, lo actua na un scol na Francia? Nervioso, sin ningun tiki gana di bay scol, tristo, infelis. Un cierto momento e reglanan na scol a bira mas stricto: Hulandes so tabata permiti pa papia y esey no tabata conta pa e muchanan so, sino pa nos tambe, hasta den pauze bebiendo koffie hunto cu bo coleganan. JLP: Con bo reaccion tabata? BKM: Mi tabata busca un manera pa yuda e muchanan bay over. Mi a palabra cu nan, cu den clas ta Hulandes so nos lo papia. Esun cu papia Papiamento, tin cu paga 5 cen, pa straf, esey lo conta pa juffrouw tambe. Cu e placa ey despues nos lo cumpra buki, na Hulandes naturalmente. JLP: Pero esey no tabata bay contra bo preocupacion? BKM: Si, mi no tabata sintimi bon. Ami a logra caba. E muchanan aki mester logra ainda. Pero e sistema aki tabata stroba nan! Tabatin un lucha basta grandi den mi. E muchana no por a expresa nan mes manera na kier. Mi tabata siña nan, cu ta Hulandes mester siña y cu nan mester lesa hopi, cu nan mester bay biblioteca. Pero e dificultad ta keda, cu nan no sa Hulandes. Pa bo compronde e contenido di un buki y pa bo gosa di dje, bo no mester tin dificultad cu e idioma. Hopi biaha nan tabata cohe buki pa complace y mitar di e clas no a lesa y no tabata sa nada di e contenido. Of si nan a lesa mes, nan no por a conta bo nada. Tabata aña 1986, mi tabata haci hopi obra di man cu e muchanan. Nan mester a colecciona boter. Un di e muchanan tabata yega lat tur dia, sin por yuda. Nos a caba di resa; mi a mir e ta bin na careda. Exita el a drenta clas cu e palabranan: Juffrouw, juffrouw, ik heb een bòter meegebrengt! Tur e muchanan a grita hari: Bòter ta fles! Bo no sa cu bòter ta fles? Asina nan a keda tent e. Cu meegebrengt tampoco no tabata corecto, nan no tabata sa. Ainda mi ta mira e mucha su cara, su bista bergonza.
Esaki tabata e momento cu algo a bolbe bias mi: Kico nos ta haciendo cu nos muchanan? Kico nos kier cu nos enseñansa? JLP: Bo mester tabata sinti bo hopi infelis como maestro, inhusto tambe? BKM: Si, mi tabata hopi preocupa. Mi a hiba e preocupacion aki cas, mi a papia cu Dolfi, mi casa. E cos a keda traha riba mi. Te cu un anochi mi a lanta y mi a skirbi e poema. Mainta mi a mustra Dolfi. Dolfi su palabranan tabata: Hib e biblioteca. Biblioteca Nacional di Aruba tabata prepara su luna cultural. Tur aña luna di September ta luna cultural, dedica na un tema special; e aña ey e tema tabata Papiamento. Pesey e sugerencia di Dolfi. Mi a yama Des Croes. Mi a lesa e poema p e tende y el a bin busc e mesora. El a hacie grandi y colog e den biblioteca. Mi mes a keda hopi asombra, cu e hendenan a gust e asinta tanto. JLP: Skol & Komunidat a public e? BKM: Si, y Biblioteca Nacional a plubic e den Conserbe di nos literatura. Esey tabata na october 1986. Y na september 1994 Bon Dia Aruba a pon e riba su prome pagina, despues di un charla di IPA den cua nan a us e pa ilustra loke a bin dilanti den e charla. JLP: Si mi ta corda bon, e poema aki a crusa laman tambe? BKM: Si, na aña 1994 tabatin e Multi-Etnisch Podium na Hulanda, un festival di arte multi-etnico, den cua literatura tin un parti importante. Mi a haña invitacion y mi a hiba e poema aki riba poster. E poster, un iniciativa di Mario Dijhoff, a keda cla net prome cu mi mester a Sali pa Hulanda. Na e festival mi a declama e poema na Papiamento y na Hulandes. Ria Petronia a traducie. E mensahe di Juffrouw, ik heb een bòter meegebrengt! tabatin un impacto grandia riba e Hulandesnan. JLP: E poster tabata un bon idea. Bo ta mir e tur caminda. Casi tur oficina di gobierno tin e, tur scol. Den sector priva tambe mi a yega di mir e. Y no lubida Corsou y Boneiro, aya tambe e poema y e poster a haña un bon acogida. BKM: Tog ainda tin hopi hende cu no ta compronde nos problema. Den vacansi grandi mi tabata na Hulanda y un conoci Hulandes a bisa mi, cu mi yiu Rafi a yam e na telefon y cu e ta haña cu, mirando su manera di papia, Rafi no por expresa su mes bon na Hulandes. Y mi mester a splic e cu kisas e no por expresa su mes bon na Hulandes, pasobra Hulandes no ta su idioma materno, pero cu e ta compronde tur cos si. Bo no por spera cu nos yiunan ta papia Hulandes manera un Hulandes. JLP: Con bo ta mira e posicion di Hulandes den enseñansa?
BKM: Loke semper a haci mi dolor ta, cu nos ta haci manera tur mucha ta bay studia na Hulanda pa bira docter, abogado, etc. Pa e poco muchanan cu ta bay studia, tur mucha mester sufri cu e Hulandes. Mi ta haña cu Papiamento mester ta den scol. Mi a dicidi cu un biaha pa siman e muchanan ta haña les di papiamento. Mi ta laga nan traha proyecto di entre otro historia, por ehempel tocante nos heroenan. Pa e proyecto di historia e muchanan a saca potret, busca video, prepara un exposicion y nan a duna un presentacion na otro, na un nivel masha halto mes, na Papiamento. Nos muchanan tambe por, mescos cu e muchanan Venezolano. JLP: Na Hulandes nan no por yega e nivel ey? BKM: Na Hulandes nan ta presta solamente ¼ parti di loke nan por. Y mi ta bisa semper, ta e informacion ta importante; no ta importante den cua idioma. Den nos enseñansa nos ta bruha e dos cosnan ey cu otro. Mitar di e clas no ta bay universidad. Ta pasobra 5 te 10 mucha ta bay Colegio Arubano, nos mester haci tur cos na Hulandes? Na Papiamento e muchanan ta biba atrobe. Loke nos ta haci cu nan, ta inhusto y ta contra Derecho Humano: nos ta stroba e mucha di expresa su mes den su idioma materno. E nivel di nos hendenan por ta hopi mas halto, si nan haña enseñansa den man propio idioma. E hecho cu mi muchanan ta haña oportunidad pa expresa nan mes na Papiamento, pa combersa cu otro tur mainta tocante loke ta preocupa nan, tokante loke nan a haci, e hecho tambe cu nan ta siña Papiamento, maske ta un bes pa siman, ta haci cu nan ta bin scol cu hopi gusto. Hasta nan Hulandes ta drecha, pasobra nan ta sinti cu nan tin balor. Nan kier haci nan best pa siña Hulandes. Mi tin prueba cu, como cu nan por haci usa di Papiamento, nan ta siña cu mas alegria, sin miedo. Loke nos a logra ta, cu e muchanan ta siña traha hunto, nan ta siña respeta otro. Tur esey ta loke nan mester pa tin exito na scol secundario. Y mi mester bisa, cu mi muchanan ta bay bon na scol secundario. JLP: Kico bo ta siña e muchanan den bo lesnan de Papiamento? BKM: Tanten cu nos no tin ningun metodo, mi ta hacie na mi manera. Mi ta saca texto for di corant, mi ta siña nan proverbio, verso. Nan mes ta traha texto pa comedia; bo ta keda asombra di tende con bon nan por expresa nan mes. Ta recomendabel pa traha material pa les di Papiamento pa scol basico, mas pronto posibel. Loke mi mes tin gana di haci, ta skirbi storia interesante, pret tocante bida di mucha, material adecuado cu ta haci impacto riba e muchanan. Nos mester di hopi texto original, no solamente traduccion. JLP: Kico mas nos por spera di bo? BKM: Aworaki mi ta pensiona, aunke mi ta traha ainda como cu tin scarsedad di maestro. Mi deseo grandi ta, pa tur e raportnan, e mil y un raportnan cu tin tocante e importancia di Papiamento den enseñansa, bira realidad porfin. Ban traha pa e drenta enseñansa mas lihe posibel. Stop di rek e asunto aki manera ta cakiña e ta. E plannan
mester cristalisa. A bira tempo pa enseñansa bira algo alegre atrobe pa nos muchanan. Nan tin derecho riba esey. Hulde aan Arubaanse dichteres Belén Kock-Marchena. De opende Donderdag 6 september haar traditionele literairculturele septembermaand met de huldiging van dichteres Belén Kock-Marchena wegens haar bijdrage aan de literatuur in het papiamento. Zes september is Bonaire-dag en dat kwam goed uit, omdat Belén in 1942 op dat eiland geboren werd al groeide ze op Aruba op. Door: Wim Rutgers Ik herinner me nog hoe terughoudend Belén Kock-Marchena ooit was om publiekelijk op te treden, de onzekerheid over haar performance van het werk van anderen en de literaire kwaliteit van dat van haar zelf. Inmiddels treedt ze op in binnen- en buitenland. De huldiging is het uitvloeisel van haar veelzijdige literaire activiteit en een teken dat ze inmiddels is gecanoniseerd als Arubaans dichteres. Met toespraken, muziek, zang, voordracht en dans werd Belén gefêteerd. Daarmee toonde de huldiging veel reminiscenties aan de literair-muzikale soirées die aan het einde van de negentiende eeuw zo populair waren en daarmee zet de bibliotheek dus een lange Antilliaans-Arubaanse traditie voort. Dat is een prima idee. Belén gaf enkele losse gedichten uit in postervorm en kwam pas relatief laat tot bundeling van haar werk in Vibrashon di amor (1995), Milager / Miracle (1998) en Den Bena di bida / Levensader (2001). Twee gedichten van haar werden door Frank Williams opgenomen en vertaald in Isla di mi / Island of mine (2000) en in de grote anthologie Pa saka kara (1998) staat het bekende Juffrouw, ik heb een bòter meegebrengt een gedicht dat ook tijdens de huldiging gedeclameerd en gedramatiseerd werd en waar ik nogal wat moeite mee heb. Belén Kock is jarenlang onderwijzeres geweest. Het gedicht verdedigt het Papiamento een goed idee- maar valt daarbij een andere taal aan, e cataclismo di un lenga ku n ta bo lenga? een minder goed idee in onze nu eenmaal noodzakelijk multilinguale samenleving. Hoe vaker ik het gedicht hoor, hoe meer het me gaat tegenstaan. Den bena di bida / Levensader bevat ruim twintig gedichten in het Papiamento, met een Nederlandse vertaling door Ria Petronia-Heesakkers om het Papiamento te introduceren aan een breder lezerspubliek. Het omslag is van Raffi D. Kock en een foto van de auteur op het achterkaft is van Dolfi Kock. De Curaçaose declamator-dichter-tekenaar Elis Juliana zorgde voor zeven illustraties in de stijl van het van hem bekende pointillisme. De bundel is opgedragen aan twee kleinkinderen van de dichteres.
Zowel vormelijk als inhoudelijk is Den Bena di bida / Levensader een voortzetting van de vroegere bundels. Belén Kock-Marchena schrijft directe gedichten, waarbij het woord een moreel doel dient. Haar zinspreuk Pijn, verlatenheid en desillusie zullen begraven blijven, als de mensheid solidair is met degenen die gebukt gaan door het leven illustreert dat. De illustraties ademen een wat andere sfeer dan de gedichten. Waar Belén steeds vooral ernstig en serieus schrijft, relativeert Elis met ironiserende speelsheid en stoeit hij met die dichterlijke ernst. De eerste tekening bijvoorbeeld met de titel Bon Bini toont een spin die aan zijn draad naar boven kruipt, maar wordt opgewacht door een vogel met een wel heel lange snavel. Op de tekening Sunchi geven een zwarte Adam en Eva, beiden verstrikt in een appel, elkaar een zoen op afstand. Dit soort humor van een lach en een traan vinden we in de gedichten niet terug. Belén Kock-Marchena schrijft met een hoge inzet. Naast een ode aan het geboorte-eiland Bonaire en een oproep tot eenheid aan het Arubaanse volk, speelt sociale problematiek een rol, bijvoorbeeld in Dolor di un adicto. Algemeen menselijke gevoelens van zelfbewustzijn, vreugde, verdriet en verwarring wisselen af met gedichten over familieleven en vooral naar het slot van de bundel toe, geloofsleven. Leven is het goede en positieve opgraven in jezelf en anderen, is verdriet veranderen in vreugde, is begrip hebben voor anderen en met liefde de mens te aanvaarden. Die liefde kan zijn naastenliefde, kinderliefde, moderliefde en vooral goddelijke liefde. Blijf niet stilstaan bij het negatieve. Zoek uit verdriet naar positieve krachten. Blijf dat positieve van het leven steeds nastreven, geleid door geloof. Blijf dat positieve van het leven steeds nastreven, geleid door geloof. Die thema s worden vaak verwoord met beelden uit de natuur: Heel even stond ik stil op het veld van je leven, ploegde de grond om een bloem te planten, altijd hopend dat anderen haar water zouden geven. Belén zoekt steeds naar die momenten om daar te gaan, zei vertaalster Ria Petronia-Heesakkers tijdens de huldiging. Dat is een rake typering. De Nederlandse vertaling bevindt zich wisselend op het continuum van een woordelijke vertaling naar een litertaire hertaling. Het belang van de vertaling wordt in de bundel zichtbaar gemaakt door de gelijkwaardige plaatsing ervan op elke linkerpagina voorafgaand aan het origineel. Ria Petronia nam daarbij de vrijheid soms het aantal versregels van een gedicht, de lengte van de versregels en de volgorde van woorden en beelden aan te passen. Het is onmogelijk om de klankrijkdom en het ritme van het Papiamento in het Nederlands vertalend te evenaren. Ria Petronia heeft soms toch mooie oplossingen voor dit probleem gevonden, waarvan hier een paar voorbeelden uit de vele die te geven zouden zijn. Het middendeel van Lamento / Verdriet luidt e harmonia den naturalesa / y den nos // Y prome cu solo dispidi / bo a siña mi gradici / Esun cu a crea tur cos Ria vertaalde En voordat / de zon weer sliep, / leerde je mij / Degene danken / die ons schiep. Ze vertaalt dus nogal vrij met weer sliep en ons schiep, maar dat heeft het voordeel dat ze daarmee het rijm dispidi gradici kan terughalen in sliep schiep De rijmwoorden zijn wel andere geworden, maar het rijm is inmiddels wel bereikt! In het Papiaments
origineel rijmt de laatste regel met het laatste vers van de strofe ervoor: Y den nos crea tur cos. Ria vervangt dit rijm in haar vertaling door het in de strofe zelf op te nemen. Een andere keer volgt ze een ander procédé. Het eindrijm in een volgende strofe Pero ora mi mira / un strea cai, / for di mi tristo mundo / ta nace un deseo profundo vervangt ze in de vertaling Maar / als ik / een ster / zie vallen, / welt een / wens op / uit mijn / bedroefd gemoed. Door alliteratie en assonatie, waardoor toch iets van de originele klankrijkdom bewaard blijft. Soms blijkt dit soort vormspel onmogelijk. In nogmaals hetzelfde gedicht Lamento / Verdriet vertoont het slot grote klankrijkdom in het Papiamento door de herhaalde a- klanken: Hiba mi bek / den e paraiso / caminda mi tawata / stima y respeta. Daarvan is in de letterlijke Nederlandse vertaling Breng me terug / naar het paradijs / waar ik geliefd was / en gerespecteerd niets overgebleven. Zo zijn er de hele bundel door voorbeelden te vinden van het gevecht van de vertaalster met het origineel. Ria Petronia heeft de Nederlandstalige lezer aan zich verplicht door volkomen begrijpelijk te maken wát er in het origineel staat, voor het hóe daarvan met klank en ritme blijft de lezer uiteraard op het originele Papiamento aangewezen. Belén Kock-Marchena: Den bena di bida / Levensader Illustraties Elis Juliana Vertaling Ria Petronia-Heesakkers 2001 64 pagina s ISBN 99904 941 8 5