(Op) groeien in verbinding Concrete inzichten in het omgaan met probleemgedrag op school vanuit Geweldloos Verzet en Nieuwe Autoriteit Centrum voor Leerzorg Leuven, 27/03/2014 Frank Van Holen, PhD frank.vanholen@pleegzorgvbb.be
Samenwerking bijna alle diensten voor pleegzorg en VUB Implementatie en onderzoeksproject (eind 2009 medio 2013) - http://www.pleegzorgonderzoekvlaanderen.be/ Doelgroep: pleegkinderen (6-18 jaar) met externaliserend probleemgedrag RCT-onderzoeksdesign
Inhoud Leerkracht, een beroep onder druk? Geweldloos Verzet / Nieuwe Autoriteit Achtergrond en kenmerken Interventiegebieden
Leerkracht: een beroep onder druk?
Leerkracht onder druk? Elke schooldag gem. 16 geweldsdelicten (2008: 2916; 2009: 2994; 1 ste kwartaal 2010: 1032) Meestal tussen leerlingen onderling, veel minder vaak psychisch of fysiek geweld tussen leerling en leerkracht 14/16 opzettelijke slagen en verwondingen Elke schooldag gem. 1 seksueel misdrijf 2008 t.e.m. eerste kwartaal 2010: 8 moorden en doodslagen Wallonië 46%, Vlaanderen 41%, Brussel 13% Bron: Verslag commissievergadering Vlaams Parlement nr. C200 (2010-2011)
Leerkracht onder druk? In toenemende mate lusteloze, niet gemotiveerde, gedragsmoeilijke kinderen Angst voor bedreigingen, beledigingen (internet), soms openlijke vijandigheid Sterkte, druk van de klas (individu vs. klas) Toenemende vragen naar vorming over preventie van geweld Veel projecten Veel extra werk dat mee naar huis genomen wordt Druk vanuit leerplan
Leerkracht onder druk? Verwachtingen vanuit maatschappij, ouders, steeds hoger Kritiek op leerkrachten en onderwijs in het algemeen creëert negatieve atmosfeer (cfr. Das Lehrer-hasser-buch: eine Mutter rechnet ab Kuehn, 2005) Risico op isolatie - de leerkracht staat alleen in de klas moet problemen vooral zelf oplossen Leerkrachten werken naast mekaar: verhoogt kans op competitie ipv solidariteit Dilemma tussen verantwoordelijkheidszin, iets bijzonders te willen realiseren en realiteit, mogelijkheden, onvolmaaktheden
Leerkracht onder druk? Gevolgen: Stijging hulpeloosheid Toename demotivatie, burn-out, verlaten van het onderwijs Om controle te houden: Geven veel leerkrachten frontaal les (vergt veel energie, zeker in onrustige, grote klassen) Bij conflicten gaan veel leerkrachten in strijd (reageren met druk en dreiging) Aanwezigheid gaat verloren Verlies van autoriteit
Leerkracht onder druk? Kenmerken die maken dat lktn door lln als autoriteit worden beschouwd? Fair Consequent Geven interessant les Aandacht voor elkeen Opmerkzaam Zichtbare interesse in de leerlingen (ook buitenschools) Open voor gesprek over velerlei thema s Welke lktn worden door lln niet ernstig genomen? Unfair Onduidelijke regels Weinig interessante les Bevoordelen spec. lln Geven onduidelijke antwoorden Luisteren niet of hebben emoties niet onder controle Collectieve straffen
Geweldloos Verzet Nieuwe Autoriteit
Achtergrond An eye for an eye makes the whole world blind
Achtergrond Do not jugde me by my successes, judge me by how many times I fell down and stood up again Our lives begin to end the day we become silent about things that matter
Kenmerken GV Verzet tegen iedere vorm van geweld, onderdrukking, uitbuiting, door: geweldloze respectvolle vastberaden gezamenlijke geduldige aanwezigheid gebaseerd op zelfcontrole
Vertaling naar hulpverlening Jaren 90: toepassing in gezinscontext - agressie, zelfdestructief gedrag Sindsdien verspreiding (+publicaties): in steeds meer landen: o.a. Duitsland, Oostenrijk, Nederland, Groot-Brittannië, België, in steeds meer contexten: o.a. ambulante/mobiele jeugdzorg, psychiatrie, residentiële zorg, pleegzorg, onderwijs, bredere gemeenschap, voor steeds meer problematieken: o.a. schoolweigering, ADHD, kinderen die behandeling weigeren, diabetes, autisme, angststoornissen,
Kenmerken GV/NA Welbevinden ouders/opvoeders/leerkrachten centraal Basiscomponenten: Vermijden van escalatie Bieden van actieve weerstand Doel: herstel autoriteit + (opnieuw) opnemen waakzame zorg
Kenmerken Geweldloos Verzet Herstel van gezag / autoriteit Gehoorzaamheid kind zelfcontrole, eigen aandeel Urgentie vastberadenheid (kracht om door te zetten) Afstand aanwezigheid Geheimhouding transparantie Isolement ondersteunend netwerk Reactie op gedrag heroveren initiatief Fouten maken mag
Basishouding NVR Ik heb enkel over mezelf Ik ben terug aanwezig, neem autoriteit op zonder enige vorm van geweld (fysiek en verbaal) Ik doorbreek het geheim en zoek steun Ik ben uw vader/moeder/opvoeder/leerkracht, ik ben hier en blijf ier, ik laat me niet afschudden, ik laat me door u niet langer negeren
Interventiegebieden Preventie van escalatie Ondersteuning Actieve weerstand tegen probleemgedrag verhogen ouderlijke aanwezigheid Relatiegebaren / verzoening Ik kan handelen Dat is juist Ik ben niet alleen
Escalatie
Coërcieve cyclus: ontwikkeling gedragsproblemen Ouders en/of kinderen die via dwinggedrag (onaangenaam gedrag zoals zeuren, aandringen, roepen, driftbui krijgen, enz...) proberen een ander gezinslid zodanig onder druk te zetten dat deze niet langer aandringt of doet wat hij/zij wil (Peeters, 1995) Komt in alle gezinnen voor, maar in gezinnen met kinderen met gedragsproblemen (Snyder & Stoolmiller, 2002): Vaker: om de 2 à 3 minuten ( om de 10 minuten) Duurt 1.5 keer langer Vaker escalatie van de situatie: 53% (37%) van de dwingsituaties escaleert Sneller escalatie
Ontwikkeling gedragsproblemen: Vierfasenmodel (Peeters, 1992, 2000) Fase 1: Basistraining (Voorschoolseen kleuterleeftijd) Coërciefproces binnen gezin Fase 2: Reactie sociale omgeving (Lagere schoolleeftijd) Schools falen, verwerping door leeftijdsgenoten Fase 3:Verdere evolutie (adolescentie) Aansluiting bij deviante leeftijdsgenoten (delinquentie, druggebruik) Fase 4: Antisociale loopbaan (volwassenheid) Beperkte sociale integratie, contact met gerecht en hulpverlening
Escalatie demoniserende verklaringsstructuren polariserende affectieve schema s hulpeloosheid - onmacht spanning van hulpeloosheid verscherping spiraal van frustratie en ergernis - Wij zijn volledig aan hem uitgeleverd - Zij maakt ons gezin kapot - Als er niet snel iets verandert moogt ge hem meenemen
Escalatie Complementaire toegeven voor de lieve vrede / opgeven toegevingen leiden tot verhoging eisen / bedreiging / extremer gedrag toegeeflijke houding over hele linie, soms uit angst (instorten, weglopen, zelfmoord)
Escalatie Symmetrische vechten vijandigheid creëert vijandigheid escalatie van vijandigheid
Escalatie Harde lijn Zachte lijn - Straffen - Begrijpen - Dreigen - Accepteren - Eisen - Overreden - Discipline - Therapie
Uitweg uit dilemma tussen hard en zacht - Een constructieve strijd, - door middel van contact en vastberaden aanwezigheid, - in openheid en transparantie - ten aanzien van een steunend netwerk, - met een houding van respect en verzoening
Preventie escalatie Psycho-educatie Training in vermijden van escalaties, zelfcontrole, standvastig zijn Identificatie escalaties en verlies controle Weerstand bieden aan provocaties, alternatieven ontwikkelen Niet-controlerende houding (kijk naar jezelf + vermijd acties met boodschap Ik ben de baas ) Uitstel van reactie ( smeed het ijzer als het koud is )
Preventie escalatie Alternatieve acties Gevoelsthermometer Korte duidelijke boodschappen met intentie Mantra s Relaxatie (bv. 3-2-1-techniek, ) Zoeken naar uitzonderingen, wat werkte in het verleden kleine acties van weerstand Inter-persoonlijke hulpbronnen Gewenste toekomst Observatieopdrachten
Ondersteuning Onderzoek gezinscont. sociale ondersteunende netwerken protectief met belangrijke impact op: familiaal welbevinden veerkracht kinderen emotionele gezondheid en gedragsfunctioneren positief ouderschap positief ouderlijk gedrag
Ondersteuning It takes a village to raise a child Doorbreken geheim moeilijkste maar meest effectieve opgave (weerstanden) Rollen van helpers (gezinscontext): campagne van bezorgdheid verminderen van risico op uitbarsting aanwezig bij sit-in verzoening taakverlichting, ontspanningsmomenten, telefonische bijstand, enz Ev. supportersmeeting
Ondersteuning School: 1. Schoolbestuur stuurgroep 2. Samenwerking tussen leerkrachten 3. Samenwerking ouders leerkrachten 4. Samenwerking met leerlingen
Weerstand tegen probleemgedrag verhogen aanwezigheid Verhogen aanwezigheid Transparantie Aankondiging Sit-in Herstelgerichte actie (Telefoonronde, Volgen, Documentatie van negatief gedrag, Campagne van bezorgdheid, )
Verhogen aanwezigheid In optreden, houding Lichaam, taal, mimiek Oprechte interesse Zelfreflectie, herinterpretatie In de klas Beweeglijke aanwezigheid In de school Rond de school
Transparantie - openbaarheid Geweld wordt gevoed door geheimhouding Transparantie: Verhoogt vertrouwen in autoriteit Mobiliseert publieke opinie tegen geweld Versterkt betrokkenheid Benadrukt waarden van gemeenschap
Transparantie - openbaarheid In de klas Melding kort na incident Maatregelen Afsluiting herstel Op school + naar ouders Schoolkrant, nieuwsbrief, website, bijeenkomsten leerkrachten - ouders
Aankondiging
Aankondiging Gezinscontext - doelen: definiëring behandeldoelen (ev. 3 manden) boodschap geweldloosheid ritueel dat keerpunt aanduidt belangrijker voor (pleeg)ouders dan voor (pleeg)kind: verbintenis die ze tav zichzelf aangaan eerste actie van actieve weerstand tegen probleemgedrag
Aankondiging Op rustig moment Taal inhoud : niet-escalerend zeer concreet kort respectvol helder en vrij van dreiging geen gedragsinterpretaties niets beloven, wel : we zullen ons best doen doelen zo klein mogelijk (bewaakbaar)
Aankondiging Voorbeeld schoolcontext: Beste Kevin, Wij, jouw ouders, jouw klasleerkracht, alsook alle andere leerkrachten en personeelsleden van de school, zijn erg bezorgd om jou en om jouw medeleerlingen. We hebben te veel gewelddadig gedrag gezien zoals andere kinderen slaan en afpersen. Dergelijk gedrag kunnen en willen we niet verder dulden. Toch willen we ook dat jij in deze klas op deze school kan blijven. Daarom zijn we samengekomen en hebben we beslist om samen tot actie over te gaan. We gaan samen over uw gedrag nadenken en brengen je op de hoogte van het resultaat. Jij bent belangrijk voor ons!
Andere acties van actieve weerstand Sit-in Herstelgerichte actie Verantwoordingsronde Schorsingsprocedure Etc
Relatiegebaren Relatiegebaar - verzoening: onvoorwaardelijke uiting van liefde / zorg op initiatief van de ouder Stimuleren positieve interacties Voorbeelden: boodschappen van appreciatie, respect voor kwaliteiten extraatjes of symbolische handelingen metaforische verhalen gemeenschappelijke activiteiten erkennen van eigen inbreuken / fouten
Relatiegebaren Kenmerken : creëren positief dilemma relatie bestaat niet enkel uit conflict geeft mogelijkheid liefde / zorg te tonen en te reageren op gedrag kind moet niet accepteren (werkt juist door weigering) actie van zelfcontrole scheiden persoon van gedrag, veranderen interne representatie DOEN zonder zeggen
Don t forget!!!! When you have to walk, walk, don t talk When you have to act, act, don t talk When you have to resist, resist, don t talk
Vragen?