De rol van het theater voor de cultuur en voor Veldhoven Grote vragen voor Veldhoven en haar theater

De rol van het theater voor de cultuur en voor Veldhoven Grote vragen voor Veldhoven en haar theater

Inhoudsopgave 1 Grote vragen voor Veldhoven en haar theater Pag. 3 2 Missie en Visie De Schalm: Pag. 4 Cultuur en Beleving in de Huiskamer van Veldhoven 3 Het belang of de waarde van De Schalm voor Veldhoven Pag. 5 3.1 Podiumkunst levert de Veldhovense gemeenschap veel op 3.2 Professioneel Theater en Film 3.3 Activiteiten voor sociaal en cultureel Veldhoven 3.4 Overige activiteiten 4 Schalm presteert ruim bovengemiddeld: Pag. 8 Benchmark Zuidelijke theatersveldhoven krijgt veel sociaal-culturele waar voor haar geld 4.1 Benchmark zaalhuur sociaal-culturele verhuringen 4.2 Vergelijking activiteiten Theaters Brabant 5 De uitdaging: Samen werken aan een sterk podium voor Pag. 11 al haar gebruikers 6 De waarde van de Cultuur voor de stad Pag. 12 6.1 Intelligentie, geluk en gezondheid: wat de wetenschap zegt over de effecten van kunst en cultuur 6.2.1 De wetenschap over de waarde van cultuur: Cultuur levert meer op dan het kost 6.3 De verschillende waarden van cultuur en podiumkunsten, een onderverdeling 7 Maatschappelijke waarde van Cultuur in Brabant: 6 miljard, Pag. 19 podiumkunsten 1,3 miljard 8 Eindhoven: vijfde stad van het land maar nummer 17 Pag. 21 op de cultuurkaart 2

1 Grote vragen voor Veldhoven en haar theater De Schalm wordt in het publieke debat geregeld bevraagd op haar prestaties, haar tarieven en haar inzet voor haar gasten en (lokale) gebruikers. Vragen omtrent huurtarieven, de hoeveelheid inzet van personeel en soms kritische opmerkingen over de kosten en het type activiteiten dat De Schalm organiseert. Soms zijn er zelfs vragen over het nut van een theater überhaupt in Veldhoven en waarom er publiek geld naar de cultuur zou moeten. De Schalm wenst hierop antwoorden te geven en transparant te zijn naar haar bezoekers, partners, gebruikers en de gemeente. Zij gaat graag de dialoog aan. Het theater begrijpt als geen ander dat een basisvoorziening als het theater in deze tijden niet meer mag kosten dan strikt gezien noodzakelijk is. Zij snapt ook goed dat met name de sociaal-culturele huurders (scholen, verenigingen, gemeente) in deze tijd hun budget in de gaten moeten houden en kritisch zijn naar De Schalm. Graag geeft de directie haar visie op de rol van het theater voor Veldhoven, haar bevolking en de sociaal-culturele organisaties. Waarom is De Schalm er specifiek voor Veldhoven, wat is het belang van podiumkunsten en cultuur voor de stad en wat is de visie van de directie op de rol die het theater hierin mag spelen? De antwoorden hierop vindt u in paragraaf 2. Vervolgens geeft De Schalm antwoord op vragen rond de financiën van het theater. De belangrijkste vragen zijn: Is De Schalm duur voor sociaal-culturele organisaties? Gaat de subsidie naar de professionele theaterprogrammering in plaats van de lokale activiteiten? Kan het in De Schalm niet met minder personeel waardoor de zaalhuur omlaag kan? Om deze vragen te kunnen beantwoorden wordt een benchmarkonderzoek van theaters in Zuid-Nederland toegelicht. Daarnaast een onderzoek naar de zaalhuurprijzen bij 22 Brabantse theaters. En een benchmarkonderzoek is in 2012 gedaan met 5 theaters van rond de 500 stoelen, waaronder De Schalm. De antwoorden op deze vragen vindt u in paragraaf 3. Ontvangt De Schalm in vergelijking tot andere theaters veel of weinig subsidie? Deze vraag is niet eenvoudig te beantwoorden maar we doen toch een poging. Belangrijk in een vergelijking is de vraag hoe de subsidie is opgebouwd en welke kosten bij het theater liggen of elders zijn ondergebracht. Dit is per theater nogal verschillend maar er zal een poging tot beantwoording worden gedaan in paragraaf 4. Volgens De Schalm ligt er voor de toekomst een bijzondere uitdaging, niet alleen voor het theater, maar ook voor al haar gebruikers. De kernvraag is hoe Veldhoven en haar cultuur er vanuit samenwerking sterker uit kunnen komen in een tijd met minder overheidsmiddelen. Opties voor culturele samenwerking in Veldhoven worden geschetst in paragraaf 5. In de paragrafen 6 tot en met 8 vindt u de meer wetenschappelijk onderbouwde argumenten over de waarde van cultuur, de economische waarde van de aanwezigheid van podiumkunsten en de plaats van de cultuur in de regio. 3

2 Missie en Visie Schalm: Cultuur en Beleving in de Huiskamer van Veldhoven In 2012 heeft De Schalm haar missie en visie opnieuw geformuleerd. Deze missie en visie hebben hun wortels in de Veldhovense gemeenschap waarvoor De Schalm zich in haar taakopdracht gesteld ziet. Missie Theater de Schalm: De Schalm is cultuur, beleving en ontmoeting organiseren en faciliteren in het hart van Veldhoven en omgeving Visie Theater de Schalm te Veldhoven wil: Beleving Het jaar door cultuur, entertainment en ontmoeting aan Veldhoven toevoegen. Invulling geven aan de culturele setting waarin verenigingen en bedrijven gezien willen worden. Bedrijven een kwaliteitsvol evenement bieden, het amateurveld initiatieven aandragen en met hen projecten realiseren. Naast het faciliteren wil zij uitdrukkelijk nieuwe initiatieven initiëren. Theater- en filmvoorstellingen aanbieden met oog voor de individuele bezoeker; een prettige, totale uitgaansbeleving voor iedereen. Een organisatie zijn, die haar medewerkers tot grote verantwoordelijkheid en zelfwerkzaamheid aanzet en uitdaagt om de missie van De Schalm maximaal te realiseren. Ontmoeting De bezoeker een alles-onder-1-dak locatie bieden. Een belangrijke attractie voor bezoekers uit de regio zijn en daarmee ook een trekpleister voor de stad. Een centrale rol spelen bij evenementen in Veldhoven. Een cultureel en zakelijk ontmoetingscentrum zijn voor het bedrijfsleven en het netwerk Veldhoven en de regio. Een theater dat ook openstaat voor bezoekers van buiten Veldhoven (bv expats uit de regio) Een theater zijn voor de gehele bevolking, inclusief doelgroepen voor wie het theater om (bijvoorbeeld financiële) redenen minder toegankelijk blijkt te zijn. Verantwoordelijkheid Zorg dragen voor een sluitende exploitatie binnen een haalbare setting Een verantwoordelijk werkgever zijn voor haar medewerkers. Zij zijn De Schalm! Op een mens- en milieuvriendelijke wijze ondernemen duurzaamheid in alle gelederen doorvoeren en als publieksgebouw uitdragen Groeien met eigen middelen en zodoende financieel meer onafhankelijk worden. 4

3 Het belang of de waarden van De Schalm voor Veldhoven De Schalm is een not for profit organisatie, het cultuurpodium dat een waardevolle rol speelt bij het vervullen van de culturele waarden van de stad. Cultuur heeft een aantal grote waarden (zie paragraaf 6 en 7) en De Schalm ziet het als haar plicht om deze waarden adequaat vorm te geven. Het theater biedt een podium voor actieve cultuurparticipatie en de meer passieve cultuurbeleving, het is een belangrijke ontmoetingsplek voor de Veldhovense bevolking en het in Veldhoven aanwezige bedrijfsleven. 3.1 Podiumkunst levert de Veldhovense gemeenschap veel op Zoals uit onderstaande onderzoeksresultaten blijkt, leveren de podiumkunsten in Nederland en daarmee ook in Veldhoven (De Schalm & cultuurparticipatie) de maatschappij een groot aantal positieve waarden op. Naast toegevoegde waarden als het geluk en de beleving van de bevolking, verschaft de aanwezigheid van het theater identiteit, het vergroot de participatie aan initiatieven in de samenleving, het heeft effect op een gezonde en goed opgeleide bevolking, het versterkt het woon- en werkklimaat en het leidt zelfs tot economische winst. De Brainportregio waar Veldhoven deel van uitmaakt staat voor grote economische uitdagingen. Als High-techregio gaan ontwikkelingen snel in een competitieve wereldmarkt. Voor wat betreft de arbeidsmarkt is er grote zorg omtrent het vinden van goed en gekwalificeerd personeel. Het vestigingsklimaat concurreert met andere sterke regio s in de wereld en nationaal (regio Amsterdam). Een goede culturele infrastructuur, inclusief goede en professioneel geoutilleerde theaters, zijn hierbij essentieel. Investeren in cultuur draagt bij aan het vestigingsklimaat en levert zelfs economisch op. Meer toegespitst op Veldhoven kan met recht worden gesteld dat de podiumkunsten en de cultuurparticipatie in Veldhoven sterk bijdragen bij aan de sociale cohesie van Veldhoven en aan zaken als geluk, de ontwikkeling van sociale vaardigheden, veiligheid en zelfbewustzijn, beleving en respect van haar bevolking. Als Veldhoven er voor kiest haar cultuurvoorziening op een goed niveau te behouden, draagt zij actief bij aan een leefbaardere stad, een stad waarin de bewoners bepaalde grondwaarden delen, gemeenschap ervaren en waar haar inwoners tot maximale ontplooiing kunnen komen. Veldhoven lijkt een bovengemiddelde cultuurparticipatie te hebben, alleen al vanwege de aanwezige orkesten, zangverenigingen en actieve cultuurbeoefenaars. Dit in combinatie met een goede podiumvoorziening maakt Veldhoven tot een volwaardige gemeenschap waarin cultuur een bindende waarde is. Het bestaansrecht van een goede en professionele podiumvoorziening voor Veldhoven is hiermee evident aangetoond. 5

De Schalm heeft een aantal kerntaken: 1. Professionele theater & filmvertoning 2. Activiteiten voor sociaal en cultureel Veldhoven 3. Overige activiteiten De activiteiten theater, film en sociaal-culturele activiteiten dienen volgens De Schalm op een gelijkwaardige wijze te worden gewaardeerd. Ze hebben allen een duidelijke culturele, sociale of economische waarde, al is het niet gemakkelijk om dit per activiteit in harde getallen vast te leggen. 3.2 Professioneel theater en Film Professionele theater- en filmvoorstellingen hebben een culturele waarde voor de bezoeker. Het theater biedt cultuur in de breedste zin van het woord. De cultuur toont ons schoonheid, het confronteert ons met het Andere of met de Ander, het zet aan tot nadenken, het inspireert en het zorgt voor ontspanning en verstrooiing. Een kind of volwassenen die het theater betreedt, stelt zich open voor een onbekende wereld en komt er met een bijzondere beleving uit. Een beleving van verbazing, van confrontatie, van energieke uitgelatenheid, van misschien zelfs wel boosheid of een beleving van gezamenlijkheid, gemeenschap, gezelschap of gezelligheid. Theater kan variëren van een ongecompliceerd avondje lachen om een Brabantse koldercabaretier, een scherpe en kritische avond met een cabareteske scherpslijper, een lichtzinnige komedie, een serieus toneelstuk, een avond muzikaal uit je dak gaan bij een popartiest, een ingetogen klassiek getint muziekstuk of een opera. Voor de jeugd kan het variëren van een vrolijke meezingshow tot een educatief toneelstuk. Cultuur kent vele vormen en het is de diversiteit die maakt dat De Schalm voor elke Veldhovenaar een passend aanbod heeft. De Schalm programmeert bewust niet exclusief of elitair omdat zij zichzelf tot doel stelt voor iedere doelgroep een goed aanbod te bieden. Het is niet aan De Schalm om tot in detail te bepalen wat wel of niet goede smaak inhoudt, de theaterbezoeker bepaalt dit mede. Jaarlijks vinden er gemiddeld 155 professionele theatervoorstellingen en ruim 350 Filmvertoningen plaats. Dezen worden bezocht door minimaal 35.000 theaterbezoekers en ruim 10.000 filmbezoekers. Cultuur mag ons verwonderen, het mag ons doen lachen of huilen, het mag soms ook schuren. Cultuur brengt ons bij elkaar en leert ons het Andere of de Ander te respecteren. Het theater- en filmaanbod van De Schalm wil dit doen voor alle inwoners van Veldhoven, ongeacht, hun leeftijd, hun achtergrond of inkomen. Het theater- en filmaanbod van het theater is een waardevolle voorziening voor de bewoners van Veldhoven en een krachtig bindmiddel voor de gemeenschap. 6

3.3 Activiteiten voor sociaal en cultureel Veldhoven Het unieke aan Brabant en in meerdere mate Veldhoven, is het actieve verenigingsleven in de dorpen en steden. Brabantse werkgevers geven aan dat ze het in Brabant voor elkaar krijgen met name vanwege de traditie van een sterk gemeenschapsleven dat terug gaat op onder meer de fanfares, koren en culturele verenigingen. Theater De Schalm faciliteert vele sociaal-culturele evenementen van verenigingen, scholen en losse initiatieven. Daar waar mogelijk gaat het theater verder. Het helpt bij het realiseren van bijzondere school- of amateurinitiatieven en initieert initiatieven met een sociaal of sociaal-culturele waarde. Voorbeelden van deze initiatieven of samenwerking zijn projecten met diverse Veldhovense Harmonieën en toneelverenigingen, projecten voor onder andere jongeren met het downsyndroom en autisme, evenementen voor Expats en een groot evenement met de Cliniclowns. Het is conform de visie van het theater om waar mogelijk maatschappelijke en culturele initiatieven te ondersteunen en mogelijk te maken. De Schalm is de huiskamer van Veldhoven. Het theater biedt jaarlijks een podium aan 70 lokale activiteiten met minstens 20.000 bezoekers. 3.4 Overige activiteiten De Schalm is uitdrukkelijk ook het podium voor andere activiteiten. Als centrum voor de gemeenschap en zakelijk Veldhoven, is De Schalm een bijzondere ontmoetingsplek. Voor zakelijk Veldhoven is De Schalm de kernlocatie voor netwerkevenementen, congressen en evenementen met een feestelijk tintje. Voor maatschappelijke organisaties en zelfs sportverenigingen biedt De Schalm het podium voor bijzondere evenementen. Met haar multifunctionele zaal en foyers kan De Schalm een podium bieden voor modeshows, bijzondere feesten en zelfs een boksinterland. Bedrijven die zich voor hun evenementen in De Schalm presenteren kunnen zich benoemen als maatschappelijk verantwoord Ondernemer. Middels hun evenement maken zij het mogelijk dat het theater voor de lokale cultuur betaalbaar kan blijven. Het theater kent jaarlijks rond de 70 overige activiteiten met rond de 10.000 bezoekers. 7

4 Schalm presteert ruim bovengemiddeld: Benchmark Zuidelijke theaters: Veldhoven krijgt veel sociaal-culturele waarde voor haar geld 4.1 Benchmark zaalhuur sociaal-culturele verhuringen Voorjaar 2013 hebben de Zuidelijke theaters een benchmarkonderzoek gedaan naar de zaalhuurprijzen voor de zakelijke markt en de sociaal-culturele verhuringen. De sociaalculturele verhuringen betreffen lokale activiteiten van bijvoorbeeld scholen, jeugdverenigingen, amateurgezelschappen en de gemeente. Om een goede vergelijking te maken is het zaak om de theaterzalen op de juiste wijze met elkaar te vergelijken. De grootste zaal van Brabant, Chassé (ruim 1400 stoelen) is niet te vergelijken met de kleinste grote zaal in Brabant (Kattendans 285 stoelen). De grote zaal van De Schalm heeft 480 stoelen. Om die reden zijn de zaaltarieven op 2 manieren met elkaar vergeleken. De zaalhuur sec voor een gehele dag en de zaalhuur per stoel. Onderzocht zijn: 1 Zaalhuur sociaal-culturele activiteiten Grote of middenzaal 2 Zaalhuur per stoel 3 activiteiten totalen Bronnen: Benchmark Horeca en huurprijzen; Zebralim mei 2013 Benchmarkonderzoek vijf theaters in Brabant 1 Zaalhuur sociaal-culturele activiteiten Grote of middenzaal Een vergelijking van 22 Zuid-Nederlandse theaters naar de sociaal-culturele zaaltarieven levert inzicht in de bedragen die het amateurs, scholen en sociale instellingen kost om hun activiteit in het theater uit te voeren. De kale zaalhuur kent een enorm verschil en varieert voor drie dagdelen (een hele dag) van 525 tot 4.615. De middenzaal van Parktheater Heerlen (362 stoelen) kost voor een dag 525, de middenzalen van Chassé Breda (653 stoelen) en Theater aan het Vrijthof Maastricht (900 stoelen) kosten meer dan 4.500 voor een dag. De sociaal-culturele huur van De Schalm (480 stoelen) bedraagt voor een dag ongeveer 950,-. Vergeleken met theaters van ongeveer dezelfde omvang (tot 500 stoelen) is De Schalm het goedkoopste theater voor amateurs. De zaalhuur bedraagt in Helmond 1.050, Valkenswaard 1.250, Oosterhout 1.720, Venray 1.565, Roermond 1.278, Weert 1.682, Bergen op Zoom 1.400,- Alleen het theater in Waalwijk hanteert een zelfde sociaal-cultureel tarief als De Schalm. Van de 22 vergeleken theaters is er slechts 1 goedkoper, een even duur en dus 19 duurder dan de Schalm. Conclusie: De Schalm heeft een belangrijke sociaal-culturele taak en voert deze uit voor een voor de doelgroep uitermate goedkoop tarief. De Schalm behoort qua tarief tot de goedkoopste theaters in het Zuiden van Nederland. 8

2 Zaalhuur per stoel Om nog een beter inzicht te krijgen in de sociaal-culturele tarieven is het zaak om de zaalhuur per stoel te vergelijken. In een grotere zaal kan een gezelschap de kosten immers met meer verkochte kaarten terugverdienen. De gemiddelde zaalhuur per stoel in de 22 theaters bedraagt 2,69. De zaalhuur per stoel in bij De Schalm 1,98. dit is 26 procent onder de gemiddelde huurprijs. De zaalhuur per stoel varieert bij de 22 theaters van 1,13 (Roosendaal) tot maar liefst 7,04 (Breda) per stoel. Zestien theaters zijn duurder dan De Schalm, vijf theaters goedkoper. Relevant in de vergelijking is dat een groot theater relatief gelijkwaardige variabele kosten heeft bij de verhuring. Bij een verhuring in Roosendaal of Veldhoven is de inzet van evenementmedewerkers en technici nagenoeg hetzelfde. Een grotere zaal zou dan per stoel eerder goedkoper dan duurder moeten zijn dan De Schalm. Conclusie: De Schalm hanteert een sociaal cultureel stoelhuurtarief dat 26 procent ligt onder het gemiddelde tarief. Met 1,98 per stoel behoort De Schalm tot de goedkope theaters voor de sociaal-culturele gebruikers. Bron: benchmark huurprijzen seizoen 2012 2013 9

4.2 Vergelijking activiteiten Theaters Brabant Directie en MT van De Schalm kijken kritisch naar de eigen organisatie. Zij stellen zich daarbij de vraag of het werk efficiënter met minder medewerkers kan worden uitgevoerd. De grens van wat mogelijk is lijkt na enkele jaren van reorganiseren wel in zicht. Een vergelijking met branchegenoten geeft inzicht in de efficiency bij De Schalm. In 2012 is een benchmarkonderzoek gehouden met vijf vergelijkbare Brabantse theaters: De Leest Waalwijk, de Blauwe Kei Veghel, Munttheater Weert, De Bussel Oosterhout en De Schalm in Veldhoven. Dit onderzoek levert interessant vergelijkingsmateriaal op omtrent de prestaties en de exploitaties van deze theaters. Het onderzoek biedt enkele boeiende vergelijkingscijfers. Kort samengevat een vergelijking van de vijf bovengenoemde theaters in Veldhoven, Veghel, Waalwijk, Weert en Oosterhout. 2009/2010 Theater Vrst aantal Netto Opbrengst theater X 1.000 Filmvrst. aantal Netto opbrengst film X 1.000 Verhuur aantal Huur Opbrengst X 1.000 Totaal activiteiten % kosten Salarissen / totale kosten % kosten huisvesting/ totale kosten Schalm 178 + 84 685 + 50 97 + 133 960 30 25 Oosterhout 115-179 0 0 Nb + 160 115 41 17 Veghel 98-164 16 + 1,2 143* + 159* 258 32 12 Waalwijk 108 + 42 55 + 13 240* + 125* 403 29 25 Weert 101-119 0 0 70 + 107 171 32 28 * = hierbij zitten veel eenvoudige vergaderarrangementen, bij De Schalm zijn deze niet meegeteld. De vergelijking toont aan dat De Schalm met haar theater en filmprogramma de beste rendementen haalt. Let wel, het betreft hier een brutomarge waarvan een aantal vaste lasten nog dient te worden afgetrokken. Inkoop en marketing sturen op een gezond rendement en benaderen deze producten op een zakelijke wijze. 2010 was een moeilijk jaar qua theaterbezoek en rendement. Een hoger rendement wordt inmiddels gerealiseerd op het theater. Wat betreft verhuur doet De Schalm het betrekkelijk goed. Met in 2010 in totaal 960 activiteiten is De Schalm het theater met ruim de meeste activiteiten. Opmerkelijk is dat in de kostenstructuur de component personeelskosten relatief laag is (30 %) en de component huisvestingskosten relatief hoog (25 %). De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat De Schalm het met relatief lage personeelskosten het beste doet. Dit duidt er op dat De Schalm relatief het meest efficiënt haar activiteiten realiseert en daarbij ook het beste resultaat realiseert. Een streven naar nog hogere rendementen en meer efficiency blijft een permanente doelstelling. Reëel is echter ook om te constateren dat het maximale wel zo n beetje is bereikt. De huisvestingslasten liggen van gemeentewege vast maar zijn betrekkelijk hoog. Bron: onderzoek samenwerking theaters: 2012, vergelijkingsdocumenten 3F & bijlage J Kolommenbalans 10

5 De uitdaging: Samen werken aan een sterk podium voor al haar gebruikers De Schalm staat voor grote uitdagingen. Geconfronteerd met forse bezuiniging op haar subsidie wil het podium toch het maximale realiseren voor haar gebruikers en bezoekers. Vanuit haar missie wil zij intrinsiek partner zijn voor de Veldhovense bevolking en de daar levende initiatieven op het gebied van podiumkunst, cultuurparticipatie en ontmoeting. De Schalm is de Huiskamer van Veldhoven. Initiatieven vinden bij De Schalm een luisterend oor. Daar waar De Schalm in een samenwerkingsvorm kan participeren zal zij dit zeker doen. Wel zal De Schalm zelf meer vanuit financieel en bedrijfsmatig oogpunt naar initiatieven kijken. De Schalm is een gesubsidieerde instelling die er naar streeft haar eigen exploitatie op orde te houden. Initiatieven zullen daarom, naast inhoudelijk, toch ook zoveel mogelijk worden bekeken vanuit een economische beoordeling. Dit betekent dat er bij gezamenlijke initiatieven wordt gezocht naar een win-winsituatie voor de partners én De Schalm. De afgelopen jaren zijn er al vele initiatieven geweest voor samenwerking, zowel cultureelinhoudelijk als financieel. Initiatieven van verenigingen of De Schalm zelf worden door samenwerking sterker. De samenwerking met orkesten, toneelverenigingen, scholen en andere instellingen leiden veelal voor beiden tot een bevredigend resultaat. De Schalm steunt nieuwe activiteiten met een sociaal-cultureel of maatschappelijk karakter. Zij neemt initiatief en brengt partners bij elkaar om nieuwe evenementen te realiseren. Enkele voorbeelden Succesvol is een Cliniclowns zomerevenement naar Veldhoven gehaald, een project met uitstraling tot ver buiten Veldhoven en een project dat de komende jaren een vaste plek wil krijgen op de zomerevenementenkalender van Veldhoven. Ruim 4.500 bezoekers bezoeken 24 theatervoorstellingen gericht op kinderen met een dubbele handicap en hun families. Er wordt door medewerkers van De Schalm gewerkt aan een tweetal evenementen met een maatschappelijk karakter. Het betreft hierbij projectvoorstellen voor een project voor kinderen met een Down syndroom en een project gericht op de autismeproblematiek in de Brainportregio. Samen met het Veldhovens Muziek Korps wordt gewerkt aan een eerste versie van een heus Nieuwjaarsgalaconcert in januari 2014. Door samen te werken kan hieruit mogelijk een prachtige jaarlijkse traditie ontstaan, vergelijkbaar met de Nieuwjaarstraditie in Wenen. In samenspraak met de makelaars van Veldhoven, diverse winkeliersorganisaties, de sport en cultuurverenigingen van Veldhoven is in 2013 een eerste Expatevenement Exciting Veldhoven georganiseerd. Door energie bij elkaar te brengen is een initiatief ontstaan dat 11

grote potentie heeft voor de toekomst. Een initiatief dat Veldhoven voor expats op de kaart zet en dat voor de internationaal georiënteerde werkgevers feitelijk een voorziening is. De Schalm zoekt nieuwe kansen en hoort graag initiatieven waarop zij kan anticiperen. Door samen te werken wordt het resultaat vergroot en krijgen initiatieven de kans op ontplooiing. 6 De waarde van de cultuur voor de stad De Schalm biedt een groot aantal activiteiten die elk een te benoemen waarde hebben voor de inwoners van Veldhoven. Wat zijn die waarden voor de individuele inwoner en de stad als geheel? Is die waarde te duiden? Onderstaand wordt op twee manieren een poging gedaan om deze waarden zo goed mogelijk te duiden. Een eerste is die via de wetenschap. Onderzoekers hebben de waarde van cultuur voor de mens en voor de stad onderzocht. Enkele studies worden hier belicht. De belangrijkste bevindingen uit deze studies vindt u terug in paragraaf 6.1. De tweede manier is om de activiteiten van De Schalm onder de loep te nemen. Door ze te kwantificeren en kwalificeren krijgen we een indruk van het culturele belang van het theater voor de stad. Dit vindt u terug in paragraaf 6.2 en 6.3. 6.1 Intelligentie, geluk en gezondheid: wat de wetenschap zegt over de effecten van kunst en cultuur Het wetenschappelijk bureau Faqt heeft een studie gedaan naar de effecten van kunst en cultuur op de mens en de maatschappij. Een aantal belangrijke bevindingen over de aanwezigheid van een goed actief (cultuurparticipatie) en passief (het consumeren van cultuur) uit deze studie: Het aantal schoolverlaters en spijbelaars op scholen met veel kunstaanbod ligt onder het gemiddelde Onder scholieren die geregeld kunstvoorstellingen op het programma hebben staan, wordt minder gevochten en bestaat minder racisme Kunst kijken maakt leerlingen intellectueel zelfstandiger en minder gericht op het domweg stampen van feiten om een examen te halen. Daardoor begrijpen ze de lesstof beter. Kunst kijken geeft leerlingen een kijkje in de wereld voorbij het schoolhek en helpt bij de ontwikkeling van een persoonlijkheid. Kunst heeft een positieve invloed op de geestelijke ontwikkeling Het kijken naar theater of het deelnemen aan een theaterproject is als een oefening in zelfbeheersing, samenwerking en sociale vaardigheden. wellicht kan toneel een helpende hand bieden aan een Nederlandse jeugd vol korte lontjes, onzekerheid en faalangst. 12

Er is een sterke correlatie tussen muziek en bètavakken. Het bespelen van een instrument of het luisteren naar muziek spreekt de cognitieve hersenfuncties aan en helpt bij organisatie en structuur van de hersenen. (voor bètaregio Brainport zeer belangrijk) Het kijken naar toneel maakt lastige vraagstukken bespreekbaar. Zowel voor jeugd als volwassenen helpt toneel bij het bespreken van taboes of grote vraagstukken Het bezoeken van theater of toneel maakt emoties los die helpen bij het maken van beslissingen Het bezoeken van muziek of theatervoorstellingen geeft een geluksgevoel dat groter is dan de aankoop van materiële goederen De ervaring van een theater- of cultuurbezoek is een beleving van collectief geluk (samen lachen, huilen, klappen, beleven) Cultuur helpt tegen het gevoel gevangen te zitten in de dagelijkse routine Culturele evenementen brengen mensen samen en maken daarmee gelukkig. Het is een goed antwoord op de cultuur van individualisme ook wel de BV-ik genaamd. Naar theater ga je niet alleen om de kwaliteit van het optreden. Het is vaak een algemene, positieve ervaring samen met gelijkgestemden. Het biedt saamhorigheid en verbondenheid. Op de grote winst- en verliesrekening van de maatschappij staan theater en concertgebouw zowel aan de min- als aan de pluskant. Podiumkunsten kosten natuurlijk geld, maar, zo is wetenschappelijk gestaafd, het kan ons ook helpen om onze gezondheid te verbeteren en op allerlei kosten voor zorg te besparen. Cultuur passief of actief genieten biedt de inwoners van de stad dus een veelheid aan positieve waarden en ontwikkelingskansen. Een wereld zonder cultuuraanbod of zonder de beleving van cultuur beperkt de mens in zijn ontwikkeling, kan de gezondheid aantasten en het algemeen welzijn negatief beïnvloeden. Bovendien kost een wereld met minder cultuur de maatschappij meer aan kosten voor gezondheidszorg, onderwijs, vandalismeberstrijding etc. 6.2 De wetenschap over de waarde van cultuur: Cultuur levert economisch meer op dan het kost Er is internationaal veel studie gedaan naar het belang van cultuur en de waardering die we cultuur moeten geven. Het meest overzichtelijk is de studie De waarde van cultuur in cijfers van Gerard Marlet en Joost Poort uit 2011. Dit onderzoek geeft een maatschappelijke waardering aan Cultuur en de Podiumkunsten in Nederland. Cultuur heeft een waarde op diverse vlakken, variërend van een gebruikswaarde, een bestaanswaarde, een economische-, een sociale en een optiewaarde. Gezamenlijk is dit de maatschappelijke waarde. Zonder te diepgaand te treden in de waarderingsdetails wordt de totale maatschappelijke waarde van de Nederlandse podia gewaardeerd op 15 miljard. Dit is een zeer voorzichtige inschatting. Dat komt overeen met een jaarlijkse welvaartswinst van circa 13

850 miljoen, hetgeen dus ondanks het feit dat nog niet alle welvaartseffecten konden worden berekend hoger is dan de jaarlijkse subsidie aan de Nederlandse podiumkunsten. 6.3 De verschillende waarden van cultuur en podiumkunsten, een onderverdeling 1 Cultuur heeft een gebruikswaarde. De gebruikswaarde van kunst en cultuur komt voort uit het feit dat mensen van kunst en cultuur genieten, én er gelukkig van worden. Die genotsfactor is evident. Het ondernemen van nieuwe activiteiten, gevarieerd over tijd en plaats, maakt mensen gelukkiger. Dat verklaart mogelijk ook waarom in Nederland vooral steden met een grote diversiteit aan voorzieningen in trek zijn. Veel mensen zoeken die steden sinds halverwege de jaren negentig weer op en zijn bereid om daar fors voor te betalen. Culturele voorzieningen spelen een belangrijke rol bij die opleving van de steden. Uit de geluksliteratuur blijkt dat het bezoek aan culturele activiteiten mensen gelukkiger maakt. Vooral live concerten in volle zalen hebben dat effect op mensen, meer dan het bekijken van een film in een bioscoop, en veel meer dan het beluisteren van een cd thuis. In Nederland geeft tweederde van de bezoekers aan de podiumkunsten aan zich na het bijwonen van een voorstelling of concert vrolijker te voelen. Omdat mensen van kunst en cultuur genieten, en er een geluksgevoel aan over houden, hebben ze het ervoor over om voor een uitvoering in de podiumkunsten of voor de bezichtiging van beeldende kunst een kaartje te kopen, een reis af te leggen en een bepaalde tijd te verblijven in een theater, museum, galerie of tentoonstellingsruimte. Ook spenderen ze tijd en geld aan het lezen van boeken en het bekijken van films, het zingen in een koor, of deelname aan amateurtoneel. Die uitgaven voor de aanschaf van kunst, de uitgaven voor reis, toegang en verblijf, maar ook de geïnvesteerde tijd zelf, weerspiegelen een deel van de waarde die mensen aan het genieten van kunst en cultuur (en het geluksgevoel dat ze daaraan over houden) hechten. 2 Cultuur heeft een Optiewaarde: anticiperen Die optiewaarde gaat er in essentie vanuit dat mensen anticiperen op het genot en geluk dat ze aan het gebruik van kunst en cultuur kunnen ontlenen, maar ook op de positieve sociale en economische effecten die daar mogelijkerwijze (voor henzelf of voor hun kinderen, gasten, etc.) vanuit gaan. Alleen al de mogelijkheid om van kunst en cultuur kunnen te genieten als optie, los van de vraag of dat bezoek ook echt plaatsvindt, heeft een waarde. Mensen die actief willen participeren zorgen dat ze op een plek wonen waar dat kan. En ook kunst in de openbare ruimte kan door mensen gewaardeerd worden, net zoals mensen meer over hebben voor een huis met een tuin op het zuiden, of een veilige woonomgeving. Onder andere om die reden willen mensen graag ergens wonen waar veel cultureel aanbod is. 14

De huizenprijzen worden deels door de cultuur bepaald Uit studiemodellen blijkt dat van alle culturele voorzieningen de nabijheid van podiumkunsten de meest robuuste verklaring biedt voor de verschillen in grond- en huizenprijzen tussen woonlocaties in Nederland. Onderzoeker Alfred Marshall zag al in 1890 dat zich in steden something in the air bevond, waardoor mensen graag in die steden wilden wonen. Jane Jacobs voegde daar in de jaren zestig aan toe dat dat something zich vooral ook in de lucht van de (culturele) voorzieningen in de stad bevindt. Daar ontmoeten mensen elkaar, en wisselen ze ideeën uit waar ze productiever en dus rijker van worden. Anderen benadrukken dat niet alleen de kansen op de arbeidsmarkt, maar ook de kansen op de huwelijksmarkt in steden met veel voorzieningen groter zijn. Dit kan ook als een belangrijke achtergrond van de optiewaarde worden gezien. Omdat de optiewaarde van plaatsgebonden cultuur vaak bijzonder hoog is. Omdat mensen willen genieten van cultuur in de buurt van hun woning en anticiperen op andere positieve effecten die daarvan uitgaan zijn ze bereid om een hogere prijs te betalen voor een huis in een stad of wijk met een groot cultureel aanbod, net zoals ze bereid zijn om meer te betalen voor een huis met een tuin op het zuiden, omdat ze willen genieten van de zon. Op die manier waarderen ze de aanwezigheid van cultuur in hun woonomgeving. Die optiewaarde slaat neer in de waarde van de huizen en de grond op dergelijke woonlocaties. 15

3 Cultuur heeft een Bestaanswaarde: het geeft identiteit Cultuur verschaft de burger identiteit. Dit is het eenvoudige belang dat mensen hechten aan het simpele feit dat Nederland als land een Rijksmuseum of Concertgebouworkest heeft. Op lokaal niveau betekent dit bijvoorbeeld dat de inwoners van Veldhoven trots of gelukkig zijn met de aanwezigheid van professionele cultuurvoorzieningen zonder dat ze daar zelf ook meteen gebruik van maken. Cultuur bepaalt de identiteit van de stad en haar inwoners. Die bestaanswaarde lijkt wat moeilijk grijpbaar maar heeft te maken met een gevoel van trots over de aanwezige cultuur en de bijdrage die deze levert aan de lokale identiteit. 4 Cultuur heeft een Sociale waarde: gezondheid en leefbaarheid Van kunst en cultuur gaan volgens de wetenschappelijke literatuur allerlei positieve sociale effecten uit, zowel op het terrein van gezondheid en onderwijs, als leefbaarheid en veiligheid. Over de relatie tussen cultuur en gezondheid is veel wetenschappelijk onderzoek beschikbaar. Zowel actieve deelname aan culturele activiteiten, als het luisteren naar muziek en het bezoek aan uitvoeringen in de podiumkunsten wordt in verband gebracht met een betere gezondheid. Mensen die zelf muziek maken, dansen of een concert of theater bezoeken blijken gemiddeld genomen bijvoorbeeld minder vaak naar de huisarts te gaan. Uitvoeringen in de podiumkunsten in ziekenhuizen gaan samen met een lagere gemiddelde verblijftijd in dat ziekenhuis. Er is een positief verband tussen zingen in een koor en de werking van het immuunsysteem, de ademhaling en (daardoor) een lagere kans op longaandoeningen. En mensen die vaker naar muziek luisteren hebben (vanwege de ontspannende werking die daarvan uitgaat) zelfs een lagere kans op hart- en vaatziekten. Ook voor Nederland is het mogelijk om een statistisch verband te leggen tussen de nabijheid van culturele activiteiten (in dit geval uitvoeringen in de podiumkunsten) en gezondheid (in dit geval frequent huisartsenbezoek, al moeten hier ook nog causale zaken als opleidingsniveau etc. verder worden onderzocht. Die positieve effecten komen voort uit de stimulerende werking van kunst en cultuur op de hersenactiviteit en de vorming van persoonlijke identiteit. Om die reden zijn mensen die in aanraking komen met cultuur gemiddeld productiever, en hebben ze een positiever wereldbeeld waarmee de sociale samenhang en de maatschappelijke betrokkenheid kunnen worden bevorderd. Het effect van cultuureducatie op de leerprestaties van kinderen is overtuigender bewezen. Op die manier zorgen kunst en cultuur voor meer vaardigheden en zelfbewustzijn bij jongeren, die ook nog eens minder vaak crimineel gedrag vertonen. Dat leidt niet alleen tot minder overlast en onveiligheid en minder kosten voor politie en justitie, maar zorgt uiteindelijk ook voor een beter opgeleide bevolking en daardoor een hogere productiviteit. Dat is een welvaartswinst die zou wegvallen als er geen cultuur(educatie) meer zou zijn. 16

Op die manier kan cultuurparticipatie goed zijn voor de leefbaarheid en de sociale samenhang in de wijk. Bovendien hebben muziekonderwijs en het luisteren naar muziek zoals gezegd een positief effect op de werking van de hersenen. Kijken naar beeldende kunst kan zorgen voor een kritische, zelfredzame en zelfbewuste bevolking. Ook kunnen kunst en cultuur bijdragen aan een samenleving die gebaseerd is op onderling vertrouwen. Kunst reflecteert op die samenleving, en kan op die manier leiden tot meer kritische en zelfbewuste burgers, wat een positief effect kan hebben op de economie van een land. In een internationale meta-analyse is al eens een relatie aangetoond tussen cultural heritage en economische groei. Al deze positieve sociale effecten van kunst en cultuur moeten bij de maatschappelijke waarde van kunst en cultuur worden opgeteld. Ook langs die weg verhogen kunst en cultuur immers de welvaart (bijvoorbeeld via een betere gezondheid of hogere productiviteit door betere onderwijsprestaties), of beschermen ze tegen welvaartsverlagende invloeden, zoals criminaliteit en leefbaarheidsproblemen in de wijken. Mensen anticiperen op het toekomstige genot en geluksgevoel dat ze aan het bezoeken van een theater of bekijken van een kunstwerk kunnen ontlenen en houden daar in hun woonplaatskeuze rekening mee. Ook houden ze rekening met de mogelijkheden die culturele voorzieningen bieden voor het. Quote: Peter Swinkels (Bavaria) in Trouw 21-07-2007 Ik denk dat samen leven heel belangrijk is. Samen sporten, samen in een vereniging zitten. In Gemert ben ik al jaren voorzitter van harmonie Excelsior. Ook in Gemert komen steeds meer allochtonen te wonen. Ik dacht: die mensen kennen hier niemand, zijn vaak weggerukt van hun familie wat is er dan mooier om bij een vereniging te gaan? Misschien spelen ze wel een instrument. Ik naar de gemeente. Met de vraag of ik de adressen van die mensen mocht om te vragen of ze bij Excelsior kwamen. Die adressen kreeg ik niet! Privacywetgeving, of weet ik veel. Kijk, dáár gaat het fout! 5 Cultuur heeft een Economische waarde: Cultuur heeft een directe en indirecte voor de economie. Cultuur verschaft direct inkomen en vergroot indirect de aantrekkingskracht van de stad op het bedrijfsleven. De aanwezigheid van cultuur is goed voor het woon- en werk vestigingsklimaat, bedrijven vestigen zich graag in de buurt van goede voorzieningen voor hun werknemers, met name wanneer het gaat om de hoger opgeleide medewerkers. Grote internationale bedrijven of gespecialiseerde (high-tech) bedrijven zoals de Brainport regio er velen kent, hechten grote waarde aan goede basisvoorzieningen als onderwijs (TUE, Fontys, nieuwe internationale school), woningenaanbod en infrastructuur, maar ook aan minder materiële voorzieningen als natuur en cultuur. De aanwezigheid in Veldhoven van goede cultuurvoorzieningen heeft een positieve betekenis voor de lokale en regionale economie. Podia in de stad zijn vestigingsfactor voor bedrijven en inwoners 17

Met name de aanwezigheid van podia blijkt een vestigingsfactor. Mensen die graag naar het theater gaan zorgen dat ze in de buurt van een theater gaan wonen. En bedrijven volgen die mensen. Mensen en bedrijven zijn bereid een hogere prijs te betalen voor een locatie met een groot aanbod aan podiumkunsten, en voor een locatie in de buurt van zo n theater. Op die manier waarderen ze de aanwezigheid van die podia. Die optiewaarde slaat neer in de waarde van grond op dergelijke woonlocaties. Die residuele grondwaarde levert een inschatting op van de welvaartswinst van de podiumkunsten. Dat mechanisme is al eerder aangetoond voor de Nederlandse podiumkunsten, en is in een recente internationale studie bevestigd. 6 Cultuur heeft een participatiewaarde: Cultuurparticipatie De maatschappelijke waarde van cultuurparticipatie wordt vrijwel volledig bepaald door de sociale effecten ervan. Het zal vooral gaan om de positieve effecten van actieve cultuurdeelname op onderwijsprestaties, gezondheid, leefbaarheid, de ontwikkeling van vaardigheden bij kwetsbare groepen en het effect daarvan op integratie en sociale samenhang. Daaraan kan nog worden toegevoegd dat het belang van cultuureducatie en cultuurparticipatie door Nederlanders breed wordt onderkend: 93% van de Nederlanders vindt het belangrijk dat kinderen iets meekrijgen van kunst en cultuur, en 79% vindt kunst en cultuur een noodzakelijk onderdeel van het onderwijs. De exacte effecten van cultuurparticipatie in Nederland zijn nog onderwerp van onderzoek. 18

7 Maatschappelijke waarde Cultuur in Brabant: 6 miljard, podiumkunsten 1,3 miljard Het Vrijetijdshuis Brabant onderzoekt de trends en ontwikkelingen in de vrijetijdssectoren. In samenwerking met de Atlas Nederlandse Gemeenten onderzocht zij het aanbod van natuur en cultuur in Brabant. Cultuur en natuur hebben een grote en belangrijke waarde voor Brabant. Onderzoek door Atlas voor Gemeenten wijst uit dat de totale maatschappelijke waarde hiervan in Brabant minstens 6 miljard euro is. Cultuur en natuur dragen bij aan de aantrekkingskracht van stad of dorp en versterken de lokale economie, maar ook het ommeland profiteert hiervan. De Atlas voor Gemeenten geeft aan dat investeringen in het Brabantse cultuuraanbod nuttig, maar feitelijk zelfs noodzakelijk zijn. De maatschappelijke waarde van cultuur De totale maatschappelijke waarde van cultuur is het totale bedrag waarmee de waarde van de woonlocaties in Brabant wordt verhoogd als gevolg van de aanwezige cultuur en natuur. Stedelijke voorzieningen in het algemeen en culturele voorzieningen in het bijzonder zijn van doorslaggevend belang voor de woonplaatskeuze. De waarde van verschillende sectoren Atlas voor Gemeenten berekende de totale maatschappelijke waarde van cultuur in Brabant op 6 miljard. Binnen de definitie van cultuur valt ook de aanwezigheid van natuur als belevingsfactor voor de inwoners. Dit bedrag is als volgt verdeeld over sectoren: Podiumkunsten: historische monumenten: musea: natuur: 1,3 miljard 1,8 miljard 400 miljoen 2,5 miljard De podiumkunsten vormen een aanzienlijke waarde in het geheel van cultuur en natuur. Ze bepalen mede de aantrekkelijkheid van de woonomgeving. De Brabantse steden vormen uiteraard de centrumsteden voor cultuur, maar het merendeel van de inwoners richt zich voor podiumkunsten toch vooral op de eigen stad, niet op andere steden. Het verzorgingsgebied van de culturele instellingen voor de rest van de provincie is groot. Niet alleen de stad profiteert van het cultuuraanbod, maar ook het ommeland. Regio s met een aantrekkelijke steden doen het over het algemeen beter dan regio s zonder. Steden profiteren ook van cultuur en natuur in de plattelandssteden. Kortom: de hele provincie profiteert van het culturele aanbod in de steden in Brabant. Investeren in cultuur De waarde van 6 miljard komt overeen met een jaarlijkse welvaartswinst van ruim 300 miljoen. Volgens Atlas voor Gemeenten zijn gelijke uitgaven aan cultuur gelegitimeerd, maar in werkelijkheid wordt waarschijnlijk minder aan cultuur in Brabant uitgegeven. 19

Bezuinigingen op cultuur leiden naar verwachting tot meer welvaartsverlies dan dat de besparingen door bezuinigingen opleveren. Los van de vraag of Brabant de strijd om de culturele hoofdstad gaat winnen, zijn de investeringen in het culturele aanbod in de regio vanwege de Brabantse kandidatuur sowieso nuttig, en mogelijk zelfs noodzakelijk voor duurzaam gezonde steden in Brabant. Advies: Kosten en baten bij elkaar brengen In het rapport wordt een aanbeveling gedaan om de kosten en baten van investeringen in cultuur beter bij elkaar te brengen. De overheid betaalt, terwijl de baten van cultuur vooral lokaal en regionaal neerslaan. Huiseigenaren, woningcorporaties en ook het bedrijfsleven profiteren van cultuur in de stad of regio. Atlas voor Gemeenten geeft dan ook de aanbeveling deze partijen te betrekken bij investeringen in de culturele infrastructuur (Bron: Marlet, G. et al. (2012). Cultuur in Brabant. De culturele positie van de Brabantse stad, en het platteland. Utrecht: Atlas voor gemeenten) 20

8 Eindhoven: vijfde stad van het land maar nummer 17 op de cultuurkaart De Atlas Nederlandse Gemeenten heeft een Cultuurkaart voor Nederland opgesteld. De kaart laat zien hoeveel culturele voorzieningen de inwoners van Nederlandse gemeenten binnen acceptabele reistijd tot hun beschikking hebben. De cultuurindex toont welke steden het meeste te bieden hebben aan hun inwoners en welke steden per inwoner het meeste bijdragen aan het culturele klimaat en de totale maatschappelijke waarde van cultuur in hun stad. De index vormt een gewogen gemiddelde van zestien indicatoren waaronder podiumkunsten, beeldende kunst, erfgoed en film. Opmerkelijk is de plaats van Eindhoven in de index. Waar de regio zich profileert als een Brainportregio met een positief vestigingsklimaat voor internationale bedrijven en hoogwaardige kenniswerkers, blijkt de regio Eindhoven als vijfde stad van Nederland voor wat betreft cultuur achter blijft. Ze scoort als cultuurstad slechts een zeventiende plaats. Dat Amsterdam bovenaan staat treft geen verbazing. Hier zijn de grote nationale cultuurinstituten die landelijk en internationaal een aantrekkingskracht vertegenwoordigen.. Groningen en Utrecht op de plaatsen 2 en 3 is ook geen verrassing. Ligging en functie ten opzichte van hun grotere ommeland maken dat de voorzieningen hier dichter bezaaid zijn. Maar dat Eindhoven als vijfde stad toch onder andere steden als Tilburg, Deventer, Alkmaar, Heerlen, Zwolle en Gouda voor moet laten gaan wekt verbazing. De regio Eindhoven met de vijfde stad van Nederland, scoort wat betreft cultuur laag terwijl cultuur nu juist een belangrijke vestigingsfactor blijkt te zijn. Brainportregio: investeer ook in cultuur De regio maakt als geen ander de koers naar voren en werkt aan voorzieningen als de Internationale School en campussen voor een goed werkklimaat. Met gerichte investeringen in cultuur kan de stad en de regio zich nog aantrekkelijker maken voor de economisch belangrijke spelers, het bedrijfsleven en haar potentiële medewerkers. Waar overtuigend is aangetoond dat cultuur een belangrijke factor is op het gebied van woon- en werkklimaat en een positieve maatschappelijke waarde vertegenwoordigt is het niet zinvol om al te grondig te gaan bezuinigingen in de culturele infrastructuur. De cultuur, en ook de podiumkunsten, leveren een positieve economische waarde, naast alle overige waarden die ze bijdraagt. Bron: G. Marlet, J. Poort e.a.: De cultuurkaart van Nederland. Uitgeverij: Atlas Nederlandse Gemeenten, 2012 21

22