Economie en MKB Ondernemen met tegenwind Willem van der Velden Schiedam/Vlaardingen, 11 februari 2009
Agenda Kredietcrisis en recessie Scenario tot 2014 Actualiteit MKB Sectorramingen Tips voor succesvol ondernemen Regionale economie Structuur Economisch presteren Relaties en verbondenheid Conclusies en discussie 2
Achtergronden Hoe kon het zover komen? Krediet was te lang te goedkoop We hadden ongebreidelde hebzucht Kredietverlening was onverantwoord We waren vergeten dat risico een prijs heeft Slechte kredieten bijgemengd in systeem We waren het overzicht kwijt 3
Economische afkoeling Het is niet allemaal crisis Normale neergang Stijgende lonen en prijzen Doorgeschoten grondstofprijzen Hoge inflatie, lage koopkracht Kredietcrisis Sentiment, krediet, handel 4
Economische afkoeling Hoe de crisis de economie grijpt Sentiment Beurzen en consumenten Kredietverlening Duurder en schaarser Internationale handel Zelfde mechanismen spelen elders ook 5
Hoe nu verder? Economische scenario s tot 2014 I Geleidelijk vertrouwensherstel 2009 II Amerikaanse dollar alsnog onderuit III Crisis ettert nog een paar jaar door 6
Ingrediënten Scenario III Blijvend vertrouwensverlies, maatregelen slaan niet aan Geen grootscheepse reddingsoperatie meer (mogelijk) Aanhoudend slecht beursklimaat In zichzelf gekeerde financiële sector Consument heeft slechts beperkt toegang tot consumptief krediet Bedrijven moeten intern financieren 7
Scenario III Crisis ettert nog een paar jaar door 8 6 5 4 3 2 1 0-1 -2-3 %-punt Nederlandse groei %-punt prognoses 95 97 99 01 03 05 07 09 11 13 Particuliere consumptie Bedrijfsinvesteringen Netto uitvoer Overheidsbestedingen Voorraadvorming Bruto binnenlands product 6 5 4 3 2 1 0-1 -2-3
Conjunctuurbeeld Zwaar vierde kwartaal voor Nederlandse economie 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 Industriële productie (l) Oordeel orderontvangst (r) 14 10 6 2-2 -6-10 -14-18 -22-26 20 15 10 5 0-5 -10 Inzakkende wereldhandel een belangrijke oorzaak % 3-maands gemiddelde, jaar-op-jaar groei 92 94 96 98 00 02 04 06 08 Uitvoervolume goederen, werkdaggecorrigeerd % 20 15 10 5 0-5 -10 Consument blijft somberen Werkloosheid begint op te lopen 8 8 7 4 6 6 4 4 2 2 0 0-2 -2-4 -4-6 -6 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 detailhandelsomzet binnenlandse particuliere consumptie 6 5 4 3 01 02 03 04 05 06 07 08 werkloosheid (% beroepsbevolking, seizoensgecorrigeerd, l) werkgelegenheid (mutatie t.o.v. voorgaand jaar, r) arbeidsaanbod (mutatie t.o.v. voorgaand jaar, r) 3 2 1 0-1 -2-3 9
Sectorprognoses (mutaties %) 2007 2008 2009 omzet v p omzet v p omzet Industrie 8 0.4 7.4 7.8-3,4-3.2-6.6 Bouw 9.8 4.5 3.5 8-4.4 2.7-1.7 Groothandel 7.3 3.8 0.7 4.5-1.8 0,6-1.2 Detailhandel food 4.2 1.4 4.6 6 0.3 2 2.3 Detailhandel non-food 4.1 0 0.8 0.8-1.8 0.7-1.1 Horeca & Recreatie 5.5-2 3.5 1.5-3,7 2.8-0.9 Transport 6.4 1.3 2.8 4.1-1.5 2.5 1 Zakelijke dienstverlening 9 3 3.2 6.2-1 3 2 Overige dienstverlening 3.9 0.8 2.5 3.3 0.7 2.1 2.8 TOTAAL 7.1 5.3-0.8 v = volume p = prijs 10
Tips voor succesvol ondernemen (zie ook Turbulente tijden ) Verhoog de toegevoegde waarde voor de klant Betrouwbaarheid, kwaliteit, stapje extra Let op kosten en efficiency Onnodig vet, niet-kern activiteiten, voorraad, debiteuren Blijf investeren in eigen kracht en onderscheidend vermogen Vermijd stuck in the middle Investeer in personeel Bijscholing, inzetbaarheid, binden en behoud 11
De vernieuwde economische thermometer Bedrijfsleven Winstgroei Investeringsgroei Productiegroei Arbeidsvolumegroei Rendement op Eigen Vermogen Investeringsratio Arbeidsproductiviteit Werkgelegenheidsfunctie Groei Kracht Prestatie 12
Economische groei en kracht 7,0 Groot-Rijnmond Groot-Amsterdam 6,5 Agglomeratie' s-gravenhage Utrecht Flevoland Economische kracht 6,0 5,5 5,0 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5 8,0 13 Economische groei
Regionale scores 2007 7,5 7,0 Rotterdam ( 38,0 mrd) Economische kra Schiedam ( 4,0 mrd) 6,5 Vlaardingen ( 2,1 mrd) Groot-Rijnmond ( 61,6 mrd) 6,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5 5,5 5,0 4,5 Economische groei 14
Deelindicatoren groei Toegevoegde waarde Nederland = 6 Arbeidsvolume Investeringen Winst 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Schiedam Vlaardingen Rotterdam Groot-Rijnmond 15
Deelindicatoren kracht Arb.vol/ber.bev. Investeringsratio Nederland = 6 Arb.productiviteit Rentabiliteit EV 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 16 Schiedam Vlaardingen Rotterdam Groot-Rijnmond
Solvabiliteit (2007) 17
Werkgelegenheidsgroei 1996-2007 125 Werkgelegenheidsontwikkeling 1996-2007 (1996=100) 120 115 index 110 105 100 18 95 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Vergelijkingsgeb ied Bron: LISA Vestigingenregister Gemeente Schiedam Gemeente Vl di Gemeenten totaal COROP-gebied Groot- Rij d Nederlan d
Werkgelegenheidsgroei sectoren Totaal Landbouw Industrie Bouw Handel, reparatie Horeca Vervoer, opslag Financiële diensten Zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige diensten Werkgelegenheidsgroei naar sectoren, 1996=100 Stippen: 2 gemeenten; balken: Nederland 0 20 40 60 80 100 120 140 160 index 19 Bron: LISA Vestigingenregister
Werkgelegenheidsfunctie 2007 Werkgelegenheidsfunctie (banen/beroepsbevolking), 2007 < 0,60 1,1 0,7 1,0 0,7 0,5 0,6 0,60 < 080 0,80 < 100 1,00 < 120 >= 120 0,4 0,4 1,1 0,6 0,9 1,2 0,7 0,6 0,5 0,7 0,9 0,5 0,4 0,5 0,9 0,9 0,7 0,9 0,3 0,5 0,6 0,9 0,7 0,5 0,4 20 Bron: LISA Vestigingenregister, ABF Research - Beroepsbevolking
Werkloosheid 10 Werkloosheid 21 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Vergelijkingsgeb ied Bron: ABF Research - Beroepsbevolking Gemeente Schiedam Gemeente Vl di Gemeenten totaal COROP-gebied Groot- Rij d Nederlan d
Koopkrachttoevloeiing: waar komt de klant vandaan? (c2b) 100% 90% 80% 70% 60% 22 50% 40% 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Schiedam Vlaardingen Rotterdam 30-50 75-100 150-200 >250
Waar komen de zakelijke klanten vandaan? (B2B) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 23 30% 20% 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Schiedam Vlaardingen Rotterdam 30-50 75-100 150-200 >250
Waar komen mensen die in S/V/R werken vandaan? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 24 40% 30% 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Schiedam Vlaardingen Rotterdam 30-50 75-100 150-200 >250
Voorlopige conclusie crisis Terug naar een normale prijs voor risico Hernieuwde waardering stabiliteit en kwaliteit Storm lijkt wat weggeëbd, maar is nog niet voorbij Pijnlijk aanpassingsproces reële economie Onzekerheid en grotere volatiliteit Economie keihard geraakt; grote marges in voorspellingen Stuurmanskunst en koersvastheid vereist 25 Kennis & & Economisch Onderzoek
Voorlopige conclusie lokaal/regionaal Schiedam lijkt wat sterker dan Vlaardingen, maar beide gemeenten overtuigen nog niet Zouden beide gemeenten wat meer kunnen profiteren van hun ligging in een op zich sterke(re) regio? 26 Kennis & & Economisch Onderzoek
Meer informatie? www.rabobankgroep.nl/kennisbank 27