VERSLAG ONDERZOEK PILOT GEDIFFERENTIEERD TOEZICHT De Stroom Plaats : Dordrecht BRIN nummer : 00RK OKE 02 VSO Onderzoeksnummer : 285038 Datum onderzoek : 3 september 2015 Datum vaststelling : 17 december 2015
Pagina 2 van 12
1 INLEIDING De Inspectie van het Onderwijs bezocht op 3 september 2015 De Stroom. Deze school verzorgt voortgezet speciaal onderwijs aan zeer moeilijk lerende leerlingen in de leeftijd van 12 tot 20 jaar. Achtergrond De inspectie bezocht de school in het kader van de pilot gedifferentieerd toezicht, die zij uitvoert in verband met de vernieuwing van het toezicht. De afgelopen jaren richtte de inspectie zich in het toezicht op de bewaking van de basiskwaliteit. Inmiddels is de kwaliteit van het onderwijs op de meeste scholen in Nederland voldoende. Om te voorkomen dat de kwaliteitsontwikkeling nu stagneert, wil de inspectie scholen stimuleren om niet alleen voldoende maar ook goede kwaliteit te laten zien. Zij heeft daarom het voornemen over te gaan op gedifferentieerd toezicht, een nieuwe vorm van toezicht die verdere kwaliteitsontwikkeling moet bevorderen en waarderen. De pilot waaraan De Stroom heeft deelgenomen, staat in het teken van dit nieuwe toezicht. Het bestuur heeft de school voor de pilot opgegeven omdat het van mening is dat de school onderwijs van goede kwaliteit verzorgt. Ter onderbouwing heeft de inspectie van de school een kwaliteitsverantwoording ontvangen. Het pilotonderzoek werd uitgevoerd in plaats van het vierjaarlijks bezoek, dat de inspectie uitvoert bij scholen die een basisarrangement hebben en minstens vier jaar niet zijn bezocht voor een inspectieonderzoek. Doel van de pilot Hoofddoel van de pilot is om in samenspraak met scholen en besturen een werkwijze en een kader te ontwikkelen om tot een gedifferentieerd oordeel te kunnen komen. De inspectie beproeft tijdens de pilot de volgende drie onderdelen van het toezicht: Een nieuw concept waarderingskader, dat op den duur het bestaande waarderingskader zal vervangen. In dit concept waarderingskader wordt niet meer gewerkt met indicatoren, maar met standaarden en portretten. Een nieuwe onderzoeksopzet, waarin de inspectie op basis van de kwaliteitsverantwoording van het bestuur bepaalt welke standaarden zij onderzoekt, welke zij verifieert en bij welke standaarden zij het kwaliteitsbeeld zoals beschreven door het bestuur overneemt. Het flexibel inzetten van deels nieuwe onderzoeksactiviteiten, afhankelijk van de te onderzoeken standaarden en aansluitend bij de door het bestuur aangeleverde kwaliteitsverantwoording. Pagina 3 van 12
Uitkomsten van het pilotonderzoek De inspectie geeft, net als bij een regulier vierjaarlijks bezoek, geen nieuw toezichtarrangement af. Wanneer de inspectie tijdens het pilotonderzoek grote risico s aantreft, maakt zij in overleg met het bestuur een vervolgafspraak voor een kwaliteitsonderzoek, waarbij het Toezichtkader speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs 2012 van toepassing is. Onderzoeksopzet De inspectie heeft op basis van de door het bestuur aangeleverde kwaliteitsverantwoording keuzes gemaakt in de wijze waarop zij zich een beeld vormt van de kwaliteit van de school op de standaarden van het nieuwe concept waarderingskader. Hierbij zijn er drie mogelijkheden: De inspectie onderzoekt de kwaliteit van de school ten aanzien van een standaard. De inspectie verifieert de kwaliteit van de school ten aanzien van een standaard. De inspectie neemt het kwaliteitsbeeld ten aanzien van de standaard over zoals beschreven in de door het bestuur aangeleverde kwaliteitsverantwoording. Onderzoeksactiviteiten Bij dit pilotonderzoek liggen drie onderzoeksactiviteiten vast: De school geeft aan het begin van de onderzoeksdag in een presentatie een realistisch beeld van de onderwijskwaliteit: op welke gebieden is de school goed, op welke voldoende en op welke is zij in ontwikkeling om voldoende of goed te worden. De inspectie observeert twee lessen die de school zelf heeft aangedragen. Het zijn lessen die volgens de school goede lessen zijn. De school en de inspectie voeren aan het einde van de onderzoeksdag een feedbackgesprek waarin zij de bevindingen van het onderzoek met elkaar uitwisselen. Bij de verdere inrichting van het onderzoek is aangesloten bij de door het bestuur aangeleverde kwaliteitsverantwoording. Tijdens het onderzoek bij De Stroom zijn de onderstaande optionele onderzoeksactiviteiten uitgevoerd: Gesprek met de schoolleiding. Gesprek met leraren. Gesprek met stagebegeleider. Pagina 4 van 12
Gesprek met leden van de commissie voor de begeleiding, waaronder de voorzitter. Dossieronderzoek. Aanvullende documentenanalyse. Aanvullende lesbezoeken: Naast de twee door de school geselecteerde lessen bezocht de inspectie aan de hand van de toegestuurde lesroosters vier andere lessen. Voorafgaand aan het onderzoek heeft de inspectie een telefonisch interview gevoerd met een lid van de oudergeleding van de medezeggenschapsraad. Pagina 5 van 12
2 BEVINDINGEN In deze paragraaf beschrijft de inspectie per kwaliteitsgebied haar bevindingen. De beschrijving geeft een beeld van hoe de school zich ten aanzien van het kwaliteitsgebied ontwikkelt. Algemeen beeld Op de vso-school De Stroom heerst een prettige sfeer waar de leerlingen op hun niveau gestimuleerd worden om schoolse en arbeidgerelateerde vaardigheden te leren. De meeste leerlingen tonen zich betrokken bij de lessen. Het schoolgebouw en de leslokalen zijn sfeervol en ontwikkelingstimulerend ingericht. Bovendien zijn er verschillende praktijklokalen. In alle groepen wordt de groepsleraar ondersteund door een onderwijsassistent. De inspectie is het met de directie en het personeel eens dat de school sinds het laatste inspectiebezoek verder heeft gewerkt aan haar onderwijskwaliteit. De school streeft nog meer positieve ontwikkelingen na. In gesprek met bestuur en directie en naar aanleiding van dit onderzoek, formuleert de inspectie enkele belangrijke ontwikkelpunten. Eén daarvan betreft het stimuleren van meer ambitieuze uitstroombestemmingen en uitstroomniveaus, met name als het gaat om een keuze tussen de arbeidsmatige dagbesteding en de uitstroombestemming arbeidsmarktgericht. Dit zal betekenen dat ook het onderwijsprogramma uitgebreid wordt met de vereisten bij de uitstroombestemming arbeidsmarktgericht. Een ander nader te ontwikkelen aspect betreft de kwaliteit van de evaluaties van het onderwijsleerproces en van de leerresultaten. Daarbij hoort meer expliciete aandacht voor het vooraf opstellen van normen bij de streefdoelen en voor het analyseren van de mate waarin de normen bij de streefdoelen zijn bereikt. Ten slotte merkt de inspectie op dat de school kan bevorderen dat de verworven kennis bij de leerlingen beklijft door bij het didactisch handelen het leren met inzicht bij de leerlingen na te streven. Onderwijsresultaten De school is in haar evaluatie niet duidelijk over de waardering van de gerealiseerde onderwijsresultaten. De inspectie heeft de kwaliteit van de onderwijsresultaten zelf onderzocht. Kwaliteitsbeeld: De school kan hogere ambities stellen aan de onderwijsresultaten. Pagina 6 van 12
De school vermeldt dat zij momenteel alleen leerlingen heeft in het uitstroomprofiel dagbesteding. Binnen dit uitstroomprofiel zijn er drie uitstroomniveaus: ervaringsgerichte dagbesteding, taakgerichte dagbesteding en arbeidsmatige dagbesteding. De school stelt geen norm voor het aandeel leerlingen dat de school verlaat met een bepaald uitstroomprofiel. Zij vermeldt in de schoolgids de gerealiseerde uitstroombestemming van de afgelopen vijf jaar. Verreweg de meeste leerlingen stromen uit naar een vorm van dagbesteding. Een enkele leerling gaat ook naar een sociale werkplaats of een leerbedrijf. Volgens de meest recente risicoanalyse van de inspectie aan de hand van gegevens die de school heeft opgestuurd, is de uitstroombestemming van de leerlingen in relatie tot hun intellectueel vermogen op deze school minder gunstig dan die van andere vergelijkbare scholen. De school beschikt ook over gegevens over het vervolg van de loopbaan van leerlingen die de school verlaten hebben. De school is er terecht trots op dat zij leerlingen de mogelijkheid biedt om arbeidsmarktgerichte praktijkervaring op te doen op de school en stages te lopen in bedrijven. De school is zich ervan bewust dat de leerlingen vanwege de participatiewet in de toekomst voor het merendeel arbeid voor loon moeten verrichten. Dit dwingt min of meer om het onderwijsprogramma dienovereenkomstig in te richten. Op dit moment garandeert het onderwijsprogramma onvoldoende dat de leerlingen in voldoende mate geëquipeerd zijn om zich met succes te kunnen handhaven in een omgeving waarbij zij mee moeten draaien in het arbeidsproces. De school kan op het moment niet aantonen dat de leerlingen de school verlaten met sociale en maatschappelijke competenties, die passen bij de kenmerken van de leerlingenpopulatie en de gestelde doelen. Zij analyseert de leerlingenpopulatie immers niet naar de pedagogische behoeften. Er ontbreekt daarom basiskennis over de pedagogische behoeften van de leerlingenpopulatie met daaraan gekoppeld de ambities van de school voor het niveau dat de populatie kan bereiken. De school volgt de sociale competenties van de leerlingen niet met een daarvoor ontwikkeld methodeonafhankelijk instrument. De groei die de leerlingen gedurende de schoolperiode door maken legt zij vast middels observatie van de vaardigheden volgens de leerlijnen. De school heeft aandacht voor bovengenoemde omissie. Zij maakt duidelijk dat zij er belang aan hecht dat de leerlingen sociale en maatschappelijke competenties verwerven. Pagina 7 van 12
Onderwijsproces De zelfevaluatie van de school geeft onvoldoende informatie over de normen die de school nastreeft en de mate waarin die zijn behaald. De inspectie heeft de standaarden, met uitzondering van het leerstofaanbod, zelf onderzocht. Zij heeft de bevindingen van de school tegen het licht gehouden van haar eigen bevindingen. Kwaliteitsbeeld: De inspectie onderschrijft de positieve bevindingen van de evaluatie van de school bij het leerstofaanbod. Bij het didactisch handelen kan de school nadrukkelijker het leren met inzicht bij de leerlingen bevorderen. De leraren bieden een breed, eigentijds en op de kerndoelen gebaseerd aanbod. Naast de schoolse vaardigheden rekenen, mondelinge taal en lezen biedt de school verschillende praktijkvakken waarbij de leerlingen de schoolse vaardigheden kunnen toepassen. Daarnaast lopen de leerlingen met uitstroomprofiel arbeidsmatige dagbesteding stages waarbij zij werknemersvaardigheden en productiewerk oefenen. De school beseft dat bij verandering van de wetgeving, alle leerlingen die enigszins arbeid kunnen verrichten in een arbeidsproces uitstromen. Dit betekent wellicht dat een aanvulling op het onderwijsprogramma voor deze leerlingen met zo mogelijk ook een inspanning om aan meer leerlingen het onderwijsprogramma voor uitstroombestemming arbeid aan te bieden. De school heeft nog geen expliciet aanbod voor sociale en emotionele vaardigheden. Zij heeft ook, behalve de stages, geen expliciet aanbod dat bijdraagt aan het verwerven van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat. De school realiseert voldoende onderwijstijd. Er is geen lesuitval en nagenoeg geen sprake van ongeoorloofd verzuim. De leerlingenzorg is ver ontwikkeld, maar er zijn nog verbeterpunten. De school vermeldt dat de wisselwerking tussen commissie voor de begeleiding (cvb) en het onderwijzend team voor het planmatig uitvoeren, evalueren en bijstellen van ontwikkelingsperspectieven nog in ontwikkeling is. De school stelt bij de start van het onderwijs op basis van onderwijsrelevante gegevens een ontwikkelingsperspectief voor elke leerling op. De ontwikkelingsperspectieven zijn duidelijk en onderbouwd met vermelding van beïnvloedbare onderwijsgerelateerde factoren. De school maakt onvoldoende duidelijk dat zij met het onderwijsleerproces gericht werkt aan beheersbaar maken van de belemmerende factoren en de bevorderende factoren om ambitieuze uitstroomniveaus te realiseren. De school evalueert het Pagina 8 van 12
ontwikkelingsperspectief, maar de cvb maakt de ontwikkeling op de belemmerende factoren niet zichtbaar. De onderbouwing van de beslissing voor het behoud van het eerder geformuleerde ontwikkelingsperspectief blijft daarom onduidelijk. Er is een adequaat leerlingvolgsysteem om de ontwikkeling van de leerlingen in de verschillende leeftijdsfasen en op ontwikkelingsfase relevante gebieden te volgen. De leraren maken ook gebruik van dit systeem. Zij verzamelen systematisch informatie over de voortgang met behulp van toetsen en observaties. De school wenst het systeem intensiever en voor meer functies te kunnen gebruiken. Op dit moment maken de leraren niet inzichtelijk dat zij deze informatie gebruiken om het onderwijs dagelijks en op langere termijn af te stemmen op het niveau en de ontwikkeling van de leerlingen, om hiaten of voorsprongen te signaleren en om te bepalen welke leerlingen extra ondersteuning, begeleiding of externe zorg nodig hebben. De leraren maken een groepsplan waarin duidelijk is dat zij van iedere leerling het ontwikkelingsperspectief kennen, met name het verwachte uitstroomniveau. Zij maken binnen het groepsplan voor alle leerlingen zichtbaar wat de specifieke pedagogische aanpak en benadering zal zijn. Over de specifieke didactische behoefte van individuele leerlingen gerelateerd aan het uitstroomniveau, zijn de leraren minder duidelijk. De school streeft een model van effectieve instructie na. De inspectie heeft echter niet in alle groepen waargenomen dat de leraren het lesdoel expliciet vermelden en aan het eind van de les evalueren. De leraren stimuleren de leerlingen om mee te doen met de les. Zij stemmen de instructies en opdrachten af op de behoeften van groepen en individuele leerlingen. Tijdens de (leer)activiteiten gaan de leraren na of de leerlingen de leerstof en de opdrachten begrijpen. Daarbij geven de leraren de leerlingen directe en individuele feedback op hun werken en leren. Niet alle leraren benadrukken de denkstrategieën/denkhandelingen die horen bij een lesdoel. Zij kunnen ook meer verbanden leggen tussen een object en de functionaliteit ervan of tussen een handeling en het verwachte effect. Daarmee bevorderen zij het leren met inzicht bij de leerlingen. Schoolklimaat en veiligheid De inspectie is tijdens het onderzoek nagegaan of zij de bevindingen van de evaluatie van de school kan bevestigen. Pagina 9 van 12
Kwaliteitsbeeld: Op de school heerst een sfeer van aandacht voor alle leerlingen. De school is uitdagend ingericht. Het schoolklimaat is ondersteunend voor de cognitieve en sociale ontwikkeling. Voor alle leerlingen is een leraar beschikbaar die de ontwikkeling volgt en aanspreekpunt is bij problemen. In een tevredenheidsvragenlijst geven ouders en leerlingen aan tevreden te zijn met het schoolklimaat. De ouders geven ook aan dat er sprake is van incidenten die wijzen op leerlingen die zich niet veilig voelen vanwege pesterij, discriminatie en bedreiging. De inspectie heeft tijdens haar bezoek geen aanwijzing gekregen van deze incidenten. De school zal zelf hierop alert moeten zijn. Tijdens het bezoek van de inspectie was er sprake van een prettige sfeer. Leraren, schoolleiding en overig personeel tonen zich betrokken bij de leerlingen en de leerlingen gaan respectvol met elkaar om. Er was geen sprake van pesten, agressie en geweld. De school heeft een veiligheidsbeleid gericht op het voorkomen, registreren, afhandelen en evalueren van incidenten. Het beleid voorziet ook in een regelmatige meting van de veiligheidsbeleving van de leerlingen en het personeel. De school heeft een vertrouwenspersoon. Zoals eerder gesteld, kan het onderwijzend team nadrukkelijker de leerlingen sociale competenties aanleren. Ook het personeel is bewust bezig met het zorgen voor een prettige onderlinge collegiale relatie. Kwaliteitszorg en ambitie De inspectie heeft zelf onderzoek gedaan naar dit aspect. Kwaliteitsbeeld: De school besteedt aandacht aan de kwaliteitszorg, maar deze kan meer doelgericht op vooraf geformuleerde resultaten en afgestemd op ambities ten aanzien van de leerlingenpopulatie. De school beschikt niet over een analyse van de onderwijsrelevante kenmerken van de leerlingenpopulatie die uitmondt in een beschrijving op schoolniveau van het verwachte aandeel leerlingen bij verschillende uitstroombestemmingen en uitstroomniveau. Door het ontbreken van een analyse van de leerlingenpopulatie, heeft de school geen overzicht van mogelijke factoren die een maximaal uitstroomniveau belemmeren bij (een deel van) de leerlingenpopulatie. Het onderwijskundig beleid sluit daarom onvoldoende aantoonbaar aan op deze onderwijsbehoeften en pedagogische behoeften (belemmerende factoren) van de leerlingenpopulatie. Pagina 10 van 12
De school hanteert geen norm voor haar leerresultaten en inrichting van haar onderwijs, uitgedrukt in zichtbare of meetbare termen. Zij meet dan ook haar gerealiseerde leerresultaten niet aan de hand van haar eigen normen voor de leerresultaten en andere schoolonafhankelijke normen. De zelfevaluatie van de school is beperkt tot de weergave van de eigen waardering op een aantal indicatoren van een algemeen instrument en tevredenheidsvragenlijsten met als norm een gemiddelde van de beoordelingsschaal. De school trekt uit de bevindingen van deze evaluatie, consequenties voor verbeteracties en niet voor het vervolg van het onderwijskundig beleid. De school maakt een tijdsplanning voor de verbeteracties, maar expliciteert niet welke effecten in termen van opbrengsten zij verwacht van deze verbeteracties. De school maakt in het schoolplan de verbeteracties zichtbaar voor derden, maar vermeldt daarbij niet de beoogde effecten. De schoolleiding geeft aan een start te hebben gemaakt met het waarborgen van de kwaliteit door lessen te bezoeken met een kijkwijzer, deze te beoordelen en de resultaten te bespreken met individuele leraren. Pagina 11 van 12
3 VERVOLG De inspectie stelt tijdens dit bezoek aan vso De Stroom geen grote risico s vast voor de kwaliteit van het onderwijs. Het basisarrangement blijft daarmee gehandhaafd. Het basistoezicht bestaat uit een jaarlijkse risicoanalyse en eventueel een themaonderzoek. Pagina 12 van 12