Toekomst lumpsumsystematiek 29 oktober 2017 Samenvatting De systematiek rond de lumpsum dient te verbeteren, teneinde te bewerkstelligen dat keuzes over de inzet van middelen in samenspraak binnen de schoolgemeenschap tot stand komen. De praktijk is er te veel een van ondoorzichtigheid. Ouders & Onderwijs presenteert de Tweede Kamer voorstellen op twee vlakken: a. De besteding van de middelen en de prestaties van scholen moeten transparanter en toegankelijker te worden. Instrumenten hiervoor zijn: 1. Standaardmodel voor schoolbegrotingen 2. Standaard ratio-getallen en performance indicatoren 3. Publieke weblocatie met vergelijkingsinformatie b. Per school moet een actief en gelijkwaardig gesprek worden bevorderd tussen schoolleiding en tenminste de medezeggenschapsraad over de besteding van de middelen, in aansluiting op het schoolplan. Instrumenten hiervoor zijn: 1. Standaardmodel voor schoolbegrotingen en -verantwoordingen, tezamen met door elke school te hanteren ratio-getallen, en een toelichting op de gemaakte keuzes, onder meer in relatie tot het schoolplan 2. Training van medezeggenschapsraden in het lezen en beoordelen van begrotingen, het interpreteren van performance indicatoren en het aangaan van het gesprek erover 3. Bredere oriëntatie door medezeggenschapsraden op hun achterban, daarbinnen beschikbare deskundigheid en deze betrekken bij het medezeggenschapswerk Voor vragen naar aanleiding van deze notitie kunt u contact opnemen met Peter Hulsen, directeur van Ouders & Onderwijs (peter.hulsen@oudersonderwijs.nl, 06-11 88 26 60). Inleiding Het principe dat goed onderwijs wordt gemaakt per school is voor ouders wezenlijk voor goed onderwijs. De lumpsum, een uitwerking van dit principe, stelt elke school in staat eigen keuzes te maken. Daarmee is de lumpsum een van de fundamenten voor de diversiteit in het Nederlandse onderwijs. Diversiteit in aanbod en inhoud is, zolang de kwaliteit is gewaarborgd, van belang voor de Catharijnesingel 30F 3511 GL Utrecht 030-3060800 informatie@oudersonderwijs.nl Informatiepunt 0800-5010 / vraag@oudersonderwijs.nl
aansluiting van scholen op de diversiteit binnen de Nederlandse gezinnen. In Nederland kunnen mensen scholen kiezen die in denominatie, onderwijsvorm en in accenten in het onderwijs aansluiten op de leefwereld thuis. Dat is een groot goed. Doordat de lumpsum nu te weinig publieke verantwoordelijkheden met zich mee brengt, is niet altijd te achterhalen of extra geld daadwerkelijk terecht komt waar het voor is bedoeld. Extra geld voor meer leerkrachten leidt daardoor niet altijd tot meer handen in de klas. Geld wordt gebruikt voor andere doelen 1. Voor medezeggenschapsraden is moeilijk hier zicht op te krijgen en het gesprek erover aan te gaan. Zonder verbetering van de inbedding is, wordt de lumpsumsystematiek moeilijk houdbaar. De verkenning van de Tweede Kamer om de financiering van scholen tegen het licht te houden, is zeer welkom. Voor Ouders & Onderwijs staat daarbij de volgende vraag centraal: hoe kan de financiering van het onderwijs zo worden ingericht dat deze uitdrukking blijft geven aan de autonomie van scholen, en tegelijk bewerkstelligt dat keuzes over de inzet van middelen in samenspraak binnen de schoolgemeenschap tot stand komen? Ouders & Onderwijs ziet hiertoe kansen in (a) transparantie van financiële en prestatie-informatie per school en rond (b) het overleg over de inzet van de middelen per school. In deze notitie worden hiertoe een aantal voorstellen gepresenteerd. Ouders & Onderwijs heeft voor de voorbereiding van deze notitie signalen benut van rond de financiële huishouding van scholen individuele ouders en ouders actief in de medezeggenschap. Ouders zetten regelmatig vraagtekens bij overvolle klassen, meldingen van scholen dat er geen geld is voor vervangend personeel bij ziekte, dat scholen minder dan gewenst ondersteunend personeel kunnen inschakelen, dat het onderwijsbudget geen ruimte zou bieden voor de invoering van digitale leermiddelen en dat ouderbijdragen noodzakelijk zijn. Voor ouders is rond dergelijke vraagstukken de verantwoording van uitgaven en de ratio tussen inzet van middelen en de opbrengst daarvan niet of nauwelijks te achterhalen. a. Transparante financiële en prestatie-informatie per school De informatie over de besteding van de lumpsum door scholen dient transparanter te worden. Als dat wordt bewerkstelligd, kunnen medezeggenschapsraden en ouders beter met de school in gesprek. Scholen berichten medezeggenschapsraden en ouders over ontwikkelingen als ziekteverzuim van personeel, gebrek aan vervanging vanwege een smalle vervangingspool, en dalende leerlingenaantallen. Voor ouders is niet of nauwelijks te controleren welke afwegingen worden gemaakt rond de inzet van leraren en ondersteunend personeel, de omvang van klassen, ontwikkeling van het onderwijs en bijvoorbeeld digitalisering. Om in samenspraak keuzes te kunnen maken, is inzicht nodig. Toegankelijkheid en inzichtelijkheid van de schoolfinanciën en van de prestaties die met de inzet 2
van de middelen worden gerealiseerd, kan langs drie wegen worden bevorderd: 1. Standaardmodel voor schoolbegrotingen: De modellen die de rijksoverheid hanteert voor begrotingen en verantwoordingen van gesubsidieerde organisaties kunnen een voorbeeld zijn voor een standaardmodel voor scholen. Ook een project rond buurtbegrotingen in Amsterdam biedt aanknopingspunten 2. Als een standaardmodel beschikbaar komt, biedt dat meer dan nu mogelijkheden medezeggenschapsraden te ondersteunen bij het lezen en beoordelen daarvan. 2. Standaard ratio-getallen en performance indicatoren: Als door elke school dezelfde bedrijfseconomische ratio-getallen en dezelfde performance indicatoren worden gebruikt, kunnen medezeggenschapsraden worden getraind op het interpreteren en beoordelen daarvan. De website www.waarstaatjegemeente.nl van VNG/KING, met de achterliggende taal in ratio-getallen en performance indicatoren, kan voor het onderwijs een voorbeeld zijn. 3. Publieke weblocatie met vergelijkingsinformatie: Vergelijking van gestandaardiseerde schoolbegrotingen en -verantwoordingen, bedrijfseconomische ratio s en performance indicatoren bieden inzicht. Het is lastig om te bepalen hoe de cijfers van een afzonderlijke school zijn te waarderen. Zodra vergelijking mogelijk is, wordt ook waardering mogelijk. De lumpsumsystematiek dient te omvatten dat scholen via één publieke website op een gestandaardiseerde manier inzicht bieden in hun begroting, verantwoording en prestaties. Ook op dit punt is de website www.waarstaatjegemeente.nl een inspirerend voorbeelden uit een parallelle sector. Van scholen mogen we eenzelfde bereidheid verwachten om te werken aan transparantie als van gemeenten. b. Het overleg over de inzet van de middelen per school De medezeggenschapsraad moet de plek zijn voor het gezamenlijke overleg rond de school over de inzet van middelen en de effectiviteit daarvan. Ouders & Onderwijs ziet in de praktijk een toenemend beroep op professionaliteit van de medezeggenschap. Ouders & Onderwijs ziet ook een afnemende belangstelling voor een zetel in de medezeggenschapsraad. Op veel scholen worden geen verkiezingen gehouden voor vrij gekomen ouderzetels in de medezeggenschapsraad. Zetels in de medezeggenschapsraad zijn ook regelmatig vacant. Vaak is hooguit een kandidaat voorhanden. Deze neemt de zetel in, zonder zich in een verkiezing te hebben hoeven meten met andere ouders en de met een verkiezing gepaard gaande bewustmaking van de rol die de medezeggenschapsraad vervult. Rond de Wet versterking bestuurskracht hoort Ouders & Onderwijs van in de medezeggenschap actieve ouders dat een instemmingsrecht op de begroting een groot beroep doet op de deskundigheid en expertise van ouders. De instemmingsbevoegdheid schrikt ouders af, omdat deze een hogere mate van financiële expertise veronderstelt dan zij zichzelf toedichten. 3
De lumpsumsystematiek kan pas goed werken, als het gesprek over de begroting en de verantwoording van de school in de medezeggenschapsraad effectief wordt gevoerd. Medezeggenschapsraden kunnen, veel meer dan nu gebeurt, vanuit het belang van leerlingen en ouders vragen stellen om zich zo een goed beeld te vormen van de inzet van middelen en om met de school tot gezamenlijke en gedragen keuzes te komen. Daarbij helpt transparante financiële informatie langs de lijnen die hierboven onder (a) zijn uiteengezet. Budget moet overzichtelijker, concreter gespecificeerd en zichtbaarder zijn. Voor een gemeenteraad is het debat over de gemeentebegroting een hoogtepunt in het jaar. Het debat gaat naast de budgettaire keuzes ook over hetgeen men met de in te zetten middelen te bereiken. Om een analoog gesprek in de medezeggenschapsraad te bewerkstelligen, is een aantal interventies mogelijk: 1. Standaardmodel voor schoolbegrotingen en -verantwoordingen, tezamen met door elke school te hanteren ratio-getallen, zoals hierboven uiteengezet onder (a), en een toelichting op de gemaakte keuzes, onder meer in relatie tot het schoolplan: Een dergelijk model kan bijdragen aan de inzichtelijkheid van de begroting, en daarmee het gesprek op school bevorderen. Een standaardmodel bevordert ook de vergelijkbaarheid van schoolbegrotingen en daarmee de transparantie. Een op zichzelf staande begroting objectief beoordelen is lastiger dan de begroting en de bijbehorende performance indicatoren vergelijken met die van andere scholen in de regio of vergelijkbare scholen elders in het land. 2. Training van medezeggenschapsraden in het lezen en beoordelen van begrotingen, het interpreteren van performance indicatoren en het aangaan van het gesprek erover: Als voor begrotingen een standaardmodel wordt gehanteerd, is veel beter dan nu mogelijk om medezeggenschapsraden tips te geven voor het lezen van de begroting, welke verdiepende vragen te stellen rond te maken keuzes en voor het aangaan van het gesprek erover. Ouders & Onderwijs is graag bereid hierin een actieve rol te vervullen. 3. Bredere oriëntatie door medezeggenschapsraden op hun achterban, daarbinnen beschikbare deskundigheid en deze betrekken bij het medezeggenschapswerk: Rond elke school zijn er ouders met een financieel-economische achtergrond. In de bezetting van de medezeggenschapsraad kan een financieel-economische achtergrond een kwalificatie zijn voor tenminste één zetel. Uit de ervaringen die Ouders & Onderwijs van medezeggenschapsraden hoort, blijkt dat zij vaak terughoudend zijn bij het inzetten van expertise van andere ouders rond de school voor medezeggenschapswerk. Op dat vlak is nog veel mogelijk. Denkbaar is medezeggenschapsraden in de WMS expliciet ruimte te bieden voor een financiële commissie. Als een zetel vacant wordt, zou deze specifiek kunnen worden opengesteld voor een ouder met financieeleconomische deskundigheid. Ook is mogelijk medezeggenschapsraden veel meer dan nu gebeurt te stimuleren de deskundigheid van andere 4
ouders rond de school voor incidentele advisering in te roepen. Uiteraard kan het gesprek over in een begroting gemaakte keuzes en over de effectiviteit van ingezette middelen gelijk aan het gesprek over veel andere schoolonderwerpen beter worden gevoerd als de medezeggenschapsraad haar vragen en inbreng onderbouwt met de ervaringen en suggesties van de ouders breder rond de school. Ook op dit vlak valt rond veel scholen nog veel te winnen. Ouders & Onderwijs verspreidt suggesties en ervaringsverhalen. In de praktijk ervaren ouders in de medezeggenschap nog niet altijd een behoefte naar dergelijke informatie. Als lukt langs deze wegen stappen te zetten, kan het instemmingsrecht op de hoofdlijnen van de begroting een actieve praktijk worden, met gelijkwaardig overleg tussen schoolleiding en medezeggenschapsraad. --- (1) Miljoenen van Dekker niet naar nieuwe leraren, RTL Nieuws (13 november 2014), https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/binnenland/miljoenen-van-dekker-nietnaar-nieuwe-leraren. (2) Buurtbegroting Stadsdeel Oost, Gemeente Amsterdam, http://buurtbegroting-scrambled.archive.bma-collective.com. 5