Protocol Leesproblemen en Dyslexie toetskalender voor groep 8 expertisecentrum nederlands 8
algemene toelichting Momenteel werkt het Expertisecentrum Nederlands aan een herziening van de Protocollen Leesproblemen en Dyslexie. Bij het opstellen van deze herziene protocollen die worden uitgegeven in praktische jaargroepkaternen wordt de toetsplanning aangepast op basis van recent verschenen toetsen en de veranderingen in het leerling- en onderwijsvolgsysteem van. De katernen voor de verschillende groepen zullen de komende jaren gefaseerd worden uitgebracht. Hierbij presenteren we u alvast de toetskalender voor groep 8. Zo kunt u meteen vanaf het begin van het schooljaar de lees- en spellingontwikkeling van de leerlingen in uw klas in kaart brengen en de doorgaande lijn binnen uw onderwijs waarborgen. Leeswijzer toetskalenders 1 De toetskalender voor groep 8 bestaat uit twee meetmomenten en twee tussenmetingen. De twee meetmomenten (januari/februari en mei/juni) hebben tot doel om de vooruitgang van alle leerlingen waaronder de zwakke lezers en spellers in kaart te brengen. Bij de leerlingen die interventie krijgen wordt daarnaast middels een tweetal tussenmetingen (oktober/november en april) het effect van de gegeven hulp vastgesteld. Op basis van de resultaten kan worden vastgesteld of de lopende interventie effectief en op maat is. Zo nodig wordt het handelingsplan bijgesteld en de interventie aangepast. 1 Elk meetmoment in de toetskalender is tweeledig. Allereerst wordt een serie lees- en spellingtoetsen afgenomen bij alle leerlingen (A). Bij leerlingen die uitvallen op één of meerdere van deze toetsen worden aanvullende toetsen afgenomen (B). 1 In de toetskalender worden per vaardigheid verschillende valide toetsinstrumenten aangegeven waaruit een keuze gemaakt dient te worden. Het is de bedoeling dat u en uw collega s een consistente keuze maken voor een reeks toetsen, zowel per leerjaar als over leerjaren heen. Zo kan er in een doorgaande lijn getoetst worden en geven de toetsresultaten optimaal inzicht in de lees- en schrijfontwikkeling van de leerlingen op uw school. In het algemeen is het belangrijk om steeds de vraag te stellen waarom er getoetst wordt en welke informatie de testresultaten zouden moeten opleveren. Toetsen om te toetsen is uiteraard nooit zinvol. 1 In de toetskalenders zijn de vernieuwde toetsen uit het LOVS opgenomen. Wanneer uw school nog gebruik maakt van de oude toetsen, is het raadzaam de toetskalenders uit het Protocol Leesproblemen en Dyslexie voor groep 1-4 (Wentink & Verhoeven, 2001; 2003) en het Protocol Leesproblemen en Dyslexie voor groep 5-8 (Wentink & Verhoeven, 2004) te hanteren. Automatisering van het lezen op woordniveau Bereiken van automatisering op woordniveau is een belangrijke basisstap in de leesontwikkeling. Het is om twee redenen essentieel om deze ontwikkeling op woordniveau zo goed mogelijk te volgen: (1) automatisering op woordniveau vormt de basis voor het goed en vlot lezen van teksten; (2) leerlingen met leesproblemen/dyslexie vallen juist uit bij het lezen van geïsoleerde woorden. Wij raden daarom sterk aan om in groep 3, 4 en 5 bij alle leerlingen in januari/februari en mei/juni een landelijk genormeerde woordleestoets (bijvoorbeeld DMT) af te nemen. Ook in groep 6, 7 en 8 kan het een meerwaarde hebben om het lezen van woorden te toetsen. Leessnelheid op woordniveau blijft een belangrijk aspect van het technisch lezen waarop leerlingen specifiek kunnen uitvallen. Door de toetsscores op woordniveau bij alle leerlingen tweemaal per jaar te monitoren houdt u een vinger aan de pols en kunt u meteen ingrijpen bij (onverwachte) stagnatie. 2
toetskalender groep 8 Stap Moment in leerjaar Actie door de leerkracht (en leesspecialist) Stap 1 aanvang groep 8 Stap 2 aanvang groep 8 - oktober/november Stap 3 oktober/november Stap 4 oktober/november - januari/februari Stap 5 januari/februari Stap 6 januari/februari - april Stap 7 april Stap 8 april - mei/juni Stap 9 mei/juni Beginsituatie vastleggen van alle leerlingen Handelingsplan maken voor zwakke lezers en spellers In geval van dyslexie: afstemmen met ouders en eventueel externe deskundigen Interventieperiode 1a Tussenmeting 1 Lees- en spellingvaardigheden toetsen bij de zwakke lezers en spellers Handelingsplan op- of bijstellen voor zwakke leerlingen Interventieperiode 1b Meetmoment 1 Lees- en spellingvaardigheden toetsen van alle leerlingen Effect interventie van zwakke leerlingen vaststellen en handelingsplan bijstellen Interventieperiode 2a Tussenmeting 2 Evaluatie van de lees- en spellingvaardigheid bij de zwakke lezers en spellers Effect interventie bij zwakke leerlingen vaststellen en handelingsplan bijstellen Interventieperiode 2b Meetmoment 2 en Eindevaluatie Lees- en spellingvaardigheden toetsen bij de zwakke lezers en spellers Eindsituatie en effecten van de interventies vastleggen in leerlingrapport Advies begeleiding in brugklas formuleren en bespreken 3
tussenmeting 1 (oktober/november) Dit ijkpunt heeft, evenals het ijkpunt in april, als hoofddoel om bij de leerlingen die extra lees- en/of spellingbegeleiding krijgen, een korte tussentijdse effectmeting van de lopende interventie te doen. In het toetsoverzicht hieronder vindt u ook enkele toetsen waarvan op dit meetmoment geen normering bestaat. Dat is bij deze meting geen probleem; door een vergelijking te maken met de eigen score van de leerling op het vorige meetmoment krijgt u voldoende zicht op de individuele vooruitgang. Op basis van deze gegevens kunt u indien nodig het handelingsplan van de leerling bijstellen. Vaardigheid Toets Bron Streefdoel A. Bij alle leerlingen - B. Bij leerlingen met zwakke technische lees- en/of spellingvaardigheden Bij onvoldoende leesvaardigheid Woorden lezen Screeningsinstrument Dyslexie Woordleestoets of DMT kaart 3 (+ 2 + 1) of EMT (en Klepel) min. standaardscore 7 of Technisch lezen 345 Leesproces Woordenschat Leeswoordenschat (optioneel) Bij onvoldoende spellingvaardigheid Woorden schrijven Screeningsinstrument Dyslexie Spellingtoets LOVS Spelling Groep 7 (E7) of PI-Dictee of Spellingtests voor de basisschool min. deciel 4 Spellingproces 4
meetmoment 1 ( januari/februari) Vaardigheid Toets Bron Streefdoel A. Bij alle leerlingen Woorden lezen/ Tekst lezen a Leestechniek & Leestempo Leestempo of Doorstreepleestoets (DLT) b PITS Woorden schrijven Schaal Vorderingen in Spellingvaardigheid 3 (SVS-3) of PI-Dictee Begrijpend lezen Toetsen Begrijpend Lezen (TBL) of Begrijpend lezen 345 B. Bij leerlingen met zwakke technische lees- en spellingvaardigheden Bij onvoldoende leesvaardigheid Woorden lezen LOVS DMT kaart 3 (+ 2 + 1) of EMT (en Klepel) min. standaardscore 7 of Technisch lezen 345 Tekst lezen LOVS AVI AVI-Plus Leesproces Begrijpend luisteren Luisteren 3 (optioneel) Bij onvoldoende spellingvaardigheid Spellingproces a b Eventueel bij alle leerlingen een woordleestoets afnemen (zie kader automatisering van het lezen op woordniveau ). De handleiding van de Doorstreepleestoets biedt normen voor afname in november en mei (groep 4 8). Er zijn echter ook normen opgesteld voor de tussenliggende maanden. Deze aanvullende normen vindt u in het supplement bij de handleiding en op www.pits-online.nl/nl/dlt.html. 5
tussenmeting 2 (april) Vaardigheid Toets Bron Streefdoel A. Bij alle leerlingen - B. Bij leerlingen met zwakke technische lees- en/of spellingvaardigheden Bij onvoldoende leesvaardigheid op meetmoment 1 Woorden lezen Screeningsinstrument Dyslexie Woordleestoets of LOVS DMT kaart 3 (+ 2 + 1) of EMT (en Klepel) min. standaardscore 7 of Technisch lezen 345 Tekst lezen Schoolvaardigheidstoets Boom test (optioneel) Technisch Lezen (SVT) uitgevers Leesproces Bij onvoldoende spellingvaardigheid op meetmoment 1 Woorden schrijven Screeningsinstrument Dyslexie Spellingtoets of Schaal Vorderingen in Spellingvaardigheid 3 (SVS-3) (M8) of PI-Dictee of Spellingtests voor de basisschool min. deciel 4 Spellingproces 6
meetmoment 2 (mei/juni) Vaardigheid Toets Bron Streefdoel A. Bij alle leerlingen - B. Bij leerlingen met zwakke technische lees- en/of spellingvaardigheden Bij onvoldoende leesvaardigheid Woorden lezen LOVS DMT kaart 3 (+ 2 + 1) of EMT (en Klepel) min. standaardscore 7 of Technisch lezen 345 Tekst lezen LOVS AVI AVI-Plus Leesproces Bij onvoldoende spellingvaardigheid Woorden schrijven of PI-Dictee Spellingproces 7
referenties Aarnoutse, C. (2005). Spellingtests voor de basisschool. Amsterdam:. Aarnoutse, C. & Kapinga, T. (2006). Begrijpend lezen 345. Ridderkerk:. Aarnoutse, C. & Kapinga, T. (2006). Technisch lezen 345. Ridderkerk:. Bon, W. van (2006). Doorstreepleestoets. Leiden: PITS. Bos, K. van den, Brus, B., lutje Spelberg, H., Voeten, M. & Vries, J. de (2009). Eén-Minuut-Test en Klepel [herziene druk]. Amsterdam:. Geelhoed, J. & Reitsma, P. (2004). PI-Dictee. Amsterdam:. Geurt, H., Gillijns, P., Krom, R. & Moelands, F. (1999). Schaal Vorderingen in Spellingvaardigheid 3: Handleiding. Arnhem:. Jongen, I. & Krom, R. (2009). AVI: Handleiding. Arnhem:. Jongen, I. & Krom, R. (2009). Drie-Minuten-Toets (DMT): Handleiding. Arnhem:. Keuning, J., Vloedgraven, J. & Verhoeven, L. (2010). Screeningsinstrument Dyslexie. Arnhem:. a Krom, R. (1996). Luisteren 3: Handleiding. Arnhem:. Krom, R. (2004). Leestechniek & Leestempo: Handleiding. Arnhem:. Staphorsius, G. & Krom, R. (1998). Toetsen Begrijpend Lezen: Handleiding. Arnhem:. Tomesen, M. & Wijs, A. de (2010). Spelling Groep 7: Handleiding. Arnhem:. Verhoeven, L. & Vermeer, A. (1999). Leeswoordenschat: Handleiding. Arnhem:. Vos, T. de (2007). Schoolvaardigheidstoets Technisch Lezen. Amsterdam: Boom test uitgevers. a Het Screeninginstrument Dyslexie () verschijnt in de loop van 2010; eind november 2009 is een conceptversie beschikbaar. 8