tbureau 2 Europese initiatieven Onderwijs Scholing Projectbureau WaterstofNet Masterplan Demonstratie projecten Het Masterplan geeft gestalte aan de ambitie om een sterke Waterstofregio Vlaanderen Zuid Nederland te ontwikkelen, via een aantal belangrijke demonstratieprojecten in combinatie met infrastructuurontwikkeling, onderwijs- en scholingstraject en de creatie van een projectbureau. Centraal in de ontwikkeling van de Waterstofregio staat het projectbureau: WaterstofNet. Deze spin in het web zorgt voor de uitvoering en verdere opschaling van het waterstofprogramma middels additionele innovatie- en businessprojecten, het faciliteren van bedrijven en instellingen bij het uitvoeren, borgen en verankeren van de opgedane kennis in de regio. Cruciaal voor de marktwerking van waterstof is de aanwezigheid van een waterstofinfrastructuur. Deze infrastructuur bestaat in aanvang uit een beperkt aantal mobiele tankstations die ingezet worden voor de uitvoering van de demonstratieprojecten en wordt uitgebreid tot een structureel regionaal net in overeenstemming met het Europese Netwerk. Om uit te groeien tot een toonaangevende Waterstofregio is het noodzakelijk dat voor de verschillende niveaus van het technologisch onderwijs opleidingsprogramma s en laboratoriumfaciliteiten worden ontwikkeld. De noodzakelijke stap naar een gerenommeerde Waterstofregio kan enkel gezet worden door het succesvol realiseren van een aantal demonstratieprojecten rond waterstof. In het Masterplan zijn vier demonstratieprojecten geselecteerd op basis van hun technologische haalbaarheid, hun aansluiting bij de door Europa gedefinieerde early market toepassingen en hun bijdrage tot de waterstofbewustwording bij een breed publiek: Het Masterplan start met de ontwikkeling van vier demonstratieprojecten: Maritieme sector Ontwerp, bouw en demonstratie van twee vaartuigen met duurzame waterstof als energiedrager en brandstofcellen als conversietechniek ten behoeve van de voortstuwing: toeristenvervoer in Vlaanderen, werkboot van Staatsbosbeheer in de Biesbosch. Ontwerp, bouw en demonstratie van twee tankinfrastructuren voor duurzame waterstof. 4 demonstratie Logistiek: heftrucks op waterstof Aankoop en testfase van acht heftrucks op waterstof die ingezet worden in een Nederlands en in een Vlaams logistiek bedrijf. Ontwikkeling, bouw en demonstratie van twee heftrucks op waterstof op basis van Nederlandse/Vlaamse/Europese technologie, die ingezet wordt in een Nederlands en in een Vlaams logistiek bedrijf. Ontwerp, bouw en demonstratie van twee tankinfrastructuren voor duurzame waterstof. Hulpvermogen bij utility-vehicles: mobiele tandartswagen Ontwikkeling, bouw en testfase van het hulpvermogen in een mobiele tandartswagen op brandstofcellen, gevoed door waterstof. Waterstofbevoorrading via elders geproduceerde duurzame waterstof. Automotive met verbrandingsmotor op waterstof Bouw en testfase van toerismetreinen met omgebouwde klassieke verbrandingsmotoren die waterstof als brandstof gebruiken. De omgebouwde verbrandingsmotor zal bijdragen tot de versnelde opbouw van een waterstofinfrastructuur. Toepassingen in o.a. de driehoek s-hertogenbosch, Eindhoven, Tilburg. Waterstof -Net Logistiek Maritiem Hulpvermogen Automotive Onderwijs / Scholing Duurzame Waterstof uit groene stroom en water De geselecteerde demonstratieprojecten hebben een grote kans van slagen om na de demonstratieperiode naadloos te worden voortgezet en versnellen de verdere opschaling bij bedrijven. Als gevolg wordt hiermee de vraag naar een waterstoftankinfrastructuur gestimuleerd. Aanvullende demonstratieprojecten zijn in ontwikkeling. Het Masterplan plan vereist een budget van 16 M Euro voor de periode 2008-2012. Voor de financiering hiervan wordt een beroep gedaan op bijdragen van de industrie, Europese fondsen (o.a. Interreg en JTI) en regionale, gewestelijke en landelijke overheden.
Dit waterstofbewustwordingsproject is met de financiële steun van Euregio Benelux Middengebied, Vlaamse en Nederlandse overheid ontwikkeld door: Kleine en Middelgrote ondernemingen BO4 Arthur Leijtens BO4 Wil Peters DutchCell BV Norbert Koolen VHI NV Hugo Vandenborre Onderzoeksinstellingen ECN Frank de Bruijn (reviewer) Vito Adwin Martens Regio-ontwikkelaars BOM Paul Gosselink (voorzitter) SPK Bart Wuyts BOM Goirleseweg 15, 5026 PB Tilburg, Nederland +31 (0)13 53 111 20 www.bom.nl SPK vzw Campus Blairon 714, 2300 Turnhout, België +32 (0)14 71 11 10 www.spk.be Juni 2008
Waterstofregio Vlaanderen Zuid-Nederland
Waterstof in Europa Waterstof, op een duurzame wijze gewonnen, wordt internationaal beschouwd als één van de belangrijke energiedragers van de toekomst. Waterstof kan op een zeer efficiënte manier omgezet worden in elektriciteit en warmte via brandstofceltechnologie. Brandstofcellen zijn dus belangrijk als energieconversietechnologie. Op lange termijn (30 tot 50 jaar) zal een energievoorziening, die vooral afhankelijk is van fossiele brandstoffen niet meer mogelijk zijn. Redenen hiervoor zijn: milieubelastende effecten eindige voorraden van fossiele energiebronnen ligging van energiebronnen in regio s met politiek minder stabiele besturen toenemend belang om aardolie als grondstof te gebruiken in plaats van als energiebron Daarnaast wordt waterstof zeer belangrijk in het licht van de Europese 20/20/20 doelstelling voor het jaar 2020: 20% reductie van CO 2 -emissie, 20% energie-efficiënter en 20% hernieuwbare energie. De roep om waterstof als duurzame brandstof wordt ook steeds luider door de continue stijging van de olie- en aardgasprijzen, de sterk opkomende energieverslindende economieën in China en India en het post-kyoto klimaatverdrag (vermindering van broeikasgassen). Kortom, voldoende redenen om waterstof als één van de belangrijke energiedragers van de toekomst te zien. De visie van Europa Om waterstof een prominentere positie te laten innemen heeft de Europese Commissie eind 2002 de High Level Group on Hydrogen and Fuel Cells opgericht. Deze toonaangevende groep heeft een indicatief implementatietraject van waterstof- en brandstofcellen voorgesteld voor de periode 2000-2050. Korte termijn (tot 2010) introductie van waterstof- en brandstofceltechnologie in nichemarkten; stimuleren van markten, initiëren maatschappelijke aanvaarding van nieuwe brandstof en - technologie; onderzoek naar goed presterende goedkope brandstofcellen. Middellange termijn (tot 2020) grootschalige introductie van brandstofceltechnologie in voertuigen; grote stationaire energiesystemen op basis van waterstof- en brandstofceltechnologie. Lange termijn (na 2020) gedeeltelijke vervanging van fossiele brandstoffen door mix van hernieuwbare energie en kernenergie; marktdoorbraak voor waterstof- en brandstofceltechnologie. Tevens heeft de Europese Commissie recent een Joint Technology Initiative (JTI) opgericht met betrekking tot waterstof- en brandstofcellen. Binnen het JTI bundelen de grotere Europese bedrijven, MKB/KMO s en onderzoeksinstituten hun krachten op het gebied van waterstof. JTI Vroege Markten Transport Stationaire Toepassingen 2005 2008 2010 2012 2015 2020 Masterplan innovaties+business De doelstellingen van JTI zijn: Het mogelijk maken van een marktdoorbraak voor waterstof- en brandstofcel technologie; Creëren van een leidende positie van Europa ten opzichte van andere technologische grootmachten (Japan, Verenigde Staten van Amerika); Kritische massa scheppen voor onderzoek, zodat er voldoende vertrouwen is bij de industrie, publieke en private investeerders, beslissers en andere beheerders om de noodzakelijke lange termijn investeringen aan te pakken; Het op elkaar afstemmen van industriële, regionale en nationale initiatieven, zodat deze eerder complementair dan overlappend zijn; Publieksacceptatie, regelgeving en ontwikkeling van standaarden. Voor de periode 2008 2015 zal in Europa voor bijna 1 miljard Euro aan innovatie- en demonstratieprojecten gerealiseerd gaan worden. Het Europese JTI geld zal aangewend worden voor publiek-private projectfinanciering met een 50/50 verdeling. Bij de uitvoering van het JTI-programma wordt een belangrijke rol toegedicht aan de Europese regio s, die als technologieleverancier en gastheer fungeren binnen de demonstratieprojecten.
Vlaanderen Zuid-Nederland De regio Vlaanderen - Zuid-Nederland heeft bedrijven, scholen en kennisinstellingen, die actief zijn op het gebied van waterstof- en brandstofceltechnologie. Daarnaast bevinden zich in deze regio ook een groot aantal geïnteresseerde gebruikers. Oss Werkendam Moerdijk Breda s Hertogenbosch Oostende Marke Harelbeke Vlissingen Sint-Niklaas Gent Bergen op Zoom Hoboken Niel Antwerpen Boom Vilvoorde Mortsel Wilrijk Geel Machelen ZaventemLeuven Brussel Halle Linkebeek Schoten Tilburg Bladel Arendonk Eindhoven Mol Olen Oevel Tessenderlo Koningshooikt Lummen Overpelt Zolder Genk Diepenbeek Helmond Heerlen Een sterkte-zwakte analyse van deze regionale samenstelling toont: Sterktes internationaal gerenommeerde high tech bedrijven kennisinstellingen en universiteiten veel geïnteresseerde eindgebruikers en bedrijven veel technologische KMO/MKB s uniek industrieel ondergronds waterstofleidingnet Kansen regio heeft sterke logistieke functie in Europa met mogelijke inzet van waterstof in logistiek als early-market (bijv. heftrucks) unieke havencorridor Rotterdam/Antwerpen/Zeebrugge met doelstellingen op vlak van milieuvriendelijk vervoer ontwikkelen van een nieuwe innovatieve technologische sector met groot groeipotentieel voor hoogwaardige werkgelegenheid in de regio disruptive technologie biedt kansen aan KMO/MKB Regionaal Algemeen Zwaktes ontbreken van kennisdisseminatie naar KMO/MKB s weinig zichtbare demonstratieprojecten naar het grote publiek ontbreken van een waterstof(tank)infrastructuur ontbreken van codes/standaarden waterstofactiviteiten te fragmentarisch ontbreken van sterke drive van de overheid beperkte contacten met Europese waterstofwereld Bedreigingen nu niet inspelen op waterstofactiviteiten in Europa betekent dat andere nieuwe economische waterstofactiviteiten elders in Europa ontwikkeld zullen worden concurrerende energietechnologie kan mogelijk betekenen dat waterstof in de toekomst geen energiedrager van betekenis wordt De samenstelling van de regionale spelers en de sterkte-zwakte analyse laat zien dat de regio Vlaanderen - Zuid-Nederland een sterke uitgangspositie heeft om uit te groeien tot een toonaangevende Europese regio voor waterstof- en brandstofcellen.
Groeimodel Waterstof-topregio 2008-2012 10.000 hoogwaardige arbeidsplaatsen Vroege markten Stationaire toepassingen JTI regio-subsidie 2008-2015 Groeimodel Waterstof-topregio De Waterstofregio Vlaanderen Zuid-Nederland wil voor haar bedrijven, kennisinstellingen en eindgebruikers belangrijke innovatie- en demonstratieprojecten realiseren, die in lijn zijn met de Europese ambities. Op 17 april jl. hebben België en Nederland intentieverklaringen ondertekend voor grensoverstijgende samenwerking op de terreinen economie, wetenschap en innovatie. Waterstof is één van de benoemde speerpunten. Tevens benadrukten zij het belang hiervan voor de gezamenlijke concurrentiepositie binnen Europa en de wereld. De Intereg-III haalbaarheidstudie in 2007-2008 is in lijn met deze Belgisch Nederlandse intenties en biedt de concrete invulling dit te realiseren. De interreg-iii studie vormt de basis voor het Masterplan(2008-2012) voor de ontwikkeling van de Waterstofregio. Het Masterplan Waterstofregio met een omvang van 16 M Euro moet de komende vier jaar leiden tot een Waterstofregio met: maximale inzet en bundeling van kennis en interesse bij regionale bedrijven, kennisinstellingen en eindgebruikers van waterstofapplicaties; vergroten van hoogwaardige werkgelegenheid bij bedrijven die rond waterstof werken; vorming van spin-off bedrijven in de regio op het vlak van waterstof; aanleggen van een waterstofinfrastructuur waarbij vraag & aanbod van waterstof worden gecombineerd en uitgebouwd; realiseren van aantoonbaar succesvolle referentie/ demonstratieprojecten; ontwikkelen van onderwijsprogramma s; alle acties definiëren in lijn met de Europese ambities. Continuering en uitbouw van de Waterstofregio is mogelijk door de aanwezigheid van het WaterstofNet. Het JTI biedt een prachtige opmaat om de succesvolle innovatieen demonstratieactiviteiten van het Masterplan door te ontwikkelen naar concrete toepassingen voor vroege markten (bijv. kleinere vaartuigen en voertuigen en hulpvermogen voor Utility Vehicles en verkeersregelsystemen), later naar grootstationaire toepassingen (bijv. hulpvermogen bij grote vaartuigen, hulpstroomgeneratoren), en vervolgens naar transport (bijv. consument automobielmarkt, stadsbussen). In de jaren 2012-2015 zou binnen de JTI kaders een dergelijke opschaling en commercialisatie kunnen plaatsvinden. Hierdoor zou de regio tot 2015 uit kunnen groeien tot één van de toonaangevende Waterstofregio s binnen Europa, met de mogelijkheid om vanuit JTI 100 M Euro naar de regio te laten vloeien. De uiteindelijke doelstelling is een van de top Waterstofregio s van Europa te worden, met meer dan 10.000 hoogwaardige arbeidsplaatsen op het gebied van waterstof.