Bodemkwaliteit op zandgrond Presentatie Bodemcolloquium Praktijkcentrum Bodem en Landbouw Janjo de Haan 17 januari 2011 Doel en agenda Doel Informeren over stand van zaken project Meedenken over invulling Toetsen huidige ideeën Verbinden diverse vakgebieden en secties Agenda Presentatie Vragen Groepsdiscussie Terugkoppeling Inhoud presentatie Bodem speerpunt voor ministerie van EL&I Opdracht en setting vanuit EL&I Korte terugblik bedrijfssystemenonderzoek Vredepeel Nutriënten Waterproof resultaten Opzet systemen Bodemprogramma Samenvoeging gewasbeschermings, bemestings, en systeemonderzoek Co innovatieprogramma Voor biologisch deel nu nog apart subprogramma in cluster biologisch Visie bodem 2010
Visie bodem Bedrijfssystemenonderzoek Vredepeel Behoefte aan diverse typen onderzoek Lange termijn onderzoek op proeflocaties, Systeemonderzoek Regionale pilots (bio & gangbaar) Vredepeel proeflocatie Zuidelijk zandgebied Speerpunten Beheer van organische stof en bodemvruchtbaarheid Beheer van bodemstructuur Beheer van bodembiodiversiteit en bodemweerbaarheid Beheer van bovengrondse biodiversiteit Bodembeheer in relatie tot waterhuishouding Kosten, baten en adoptie van duurzaam bodembeheer Bedrijfssysteemonderzoek Integratie van nieuwe technieken en strategieën Effecten op bedrijfsvoering en milieu Semi praktijkschaal Combinatie gangbaar (geïntegreerd) en biologisch Historie Vredepeel 1989 Start 1993 Biologisch akkerbouw, drijfmest, referentie MJPG 1998 Biologisch akkerbouw, vaste mest 2000 Herverkaveling 2004 Nutriënten Waterproof akk vgg bomen ( bollen), nutriëntenuitspoeling 2008 NWP akk vgg 2011 Nieuwe opzet??? Doel en aanpak Nutriënten Waterproof Minimale emissie van nutriënten naar grondwater en oppervlakte water Ontwikkelen en testen van bedrijfssystemen en maatregelen Tijdspad 2004 opzet 2005 2008 uitvoering 2009 afronding Huidige situatie Gemiddelde praktijk Koplopers Bedrijfssystemen NWP Nieuwe maatregelen NWP Doel Opzet systemen aardappel triticale lelie erwt prei maïs suikerbiet Geïntegreerd Hoog: mineralisatie handhaven Organische mest en kunstmest Geïntegreerd Laag: mineralisatie minimaliseren Alleen kunstmest, geen organische mest Biologisch: mineralisatie verhogen Alleen organische mest aardappel gras klaver prei zomergerst broccoli maïs bos & haag luzerne plantsoen
Geïntegreerde systeem Nitraatconcentraties in het grondwater (mg NO 3 /l) Stikstofaanvoer volgens gebruiksnorm (kg/ha) Verschil in stand GI Hoog en GI Laag 140 120 100 80 60 40 20 0 GI Hoog GI Laag 220 200 180 160 140 120 100 GI Hoog GI Laag Aanvoer N werkzaam Gebruiksnorm 2009 Milieunorm Geïntegreerd systeem Biologisch systeem Opbrengst t.o.v. streven 110% 105% 100% 95% 90% 85% 80% GI Hoog GI Laag Praktijk Gemiddeld Akkerbouw Saldo akkerbouw ( ) 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 GI Hoog GI Laag Praktijk Nitraatconcentraties in het grondwater (mg NO 3 /l) 140 120 100 80 60 40 20 0 GI BIO Stikstofaanvoer volgens gebruiksnorm (kg/ha) 250 200 150 100 50 0 GI Hoog BIO Aanvoer N werkzaam Gebruiksnorm 2009 Milieunorm
Perspectieven Opzet systemen 2 oplossingsrichtingen: Biologisch / extensiveren met vergrote aandacht voor duurzaam bodembeheer Teelt de grond uit voor intensieve tuinbouwgewassen in de vollegrond Uitgangspunten Overige randvoorwaarden bij start Integraal duurzaam bodembeheer Chemisch, fysisch, biologisch Handelingsperspectief geven aan ondernemer Ontwikkeling praktische tools voor duurzaam bodembeheer Doel duurzaam bedrijfssysteem Bedrijf en omgeving Multi target Akkerbouw en vollegrondsgroenten Regionaal georiënteerd Gebruik huidige bedrijfssystemen Vredepeel Wetenschappelijk verantwoorde opzet Herhalingen, statistisch verantwoord Geaccepteerde metingen, ook uitgangssituatie Vergelijkbaarheid Bio en Gi Internationale samenwerking Aansluiting op BASIS Binnen beschikbare budget
Relevante hoofdfactoren handelingsperspectief gericht op bodembeheer Grondbewerking Standaard ploegen minder intensief (niet kerend) Organische stofbeheer GI kunstmest/mineralenconcentraat drijfmest compost BIO drijfmest vaste mest compost Varianten in vruchtwisseling Slecht uitvoerbaar Minder intensieve grondbewerking Voordelen Energieverbruik Broeikasgasemissies Stikstofbeschikbaarheid Organische stofopslag Nadelen Onkruidbeheersing Onbekend Opbrengst Ziekten en plagen Koppeling BASIS klei Koppeling EU project? Nieuw thema Perspectieven onduidelijk Beschikbare mechanisatie? Rijpadensysteem? Hoge organische stofaanvoer Vruchtwisseling Voordelen Koolstofopslag Buffer nutriënten Nadelen Onbekend Uitspoeling? Bodemweerbaarheid? Broeikasgasemissies? Minimaliseren externe aanvoer organische stof? Geen verschil vruchtwisseling Vruchtwisseling vergelijkbaar met geïntegreerd Extra objecten aanleggen Geen vergelijk van kwaliteit organische stof GI BIO aardappel gras prei zomergerst suikerbiet maïs jap. haver z. gerst Vruchtwisseling geen onderzoeksfactor Afspiegeling regionale praktijk Akkerbouw, groenten, voedergewassen Diverse typen gewassen Volledige vruchtwisseling aardappel gras klaver prei zomergerst peen maïs jap. haver z. gerst
Opzet Schematisch biologisch Grondbewerking Standaard Minder intensief Geen herhalingen alle gewassen Organische stof GI Hoog drijfmest + kunstmest Laag mineralenconcentraat alle gewassen Dwars daarop 4 stroken compost 2 percelen BIO Standaard vaste mest + drijfmest + vinasse kali Dwars op 2 percelen 4 stroken compost Standaard grondbewerking Alternatief grondbewerking compost 2 percelen Schematisch Geïntegreerd Drijfmest Standaard Grondbewerking Drijfmest Alternatief Grondbewerking Mineralenconcentraat Standaard Grondbewerking Mineralenconcentraat Alternatief Grondbewerking compost 2 percelen Voor en nadelen opzet Voordelen Aan beide aspecten aandacht Ontwikkeling grondbewerking jaarlijks over alle gewassen Geïntegreerd en biologisch goed vergelijkbaar Veel organische stofniveaus en soorten Nadelen Geen herhalingen in het jaar grondbewerking Duur wat betreft metingen vooral wanneer uitvoering volledig en wetenschappelijk
Uitwerking grondbewerking voorbeeld Metingen Najaar Voorjaar Aardappel, voorvrucht: maïs MKS met groenbemester Nieuw Standaard Klepelen van stoppelresten Schijvencultivator direct groenbemester inzaaien Schijvencultivator Evt. Schijvencultivator Stalmest uitrijden Zaaibedbereider Schijvencultivator Drijfmest injecteren Drijfmest injecteren Woelen vast tand Smaragd (mengen mest) Ploegen Poten Afhankelijk van beschikbaar budget Aansluiten op meetset Kennisbasisproject 2011 volledige startmeting alle percelen BIO (GI??) Volgende jaren beperkte metingen van Basisparameters (bijv. wel alle opbrengsten en inputs) Sterk variërende parameters (bijv. N dynamiek op enkele percelen) Metingen om de 3 6 jaar Alle objecten beperkt Enkele percelen intensiever Opslag van monsters voor later Metingen (voorlopig) Samenvatting: ontwikkeling bedrijfssysteem met Inputs Mest, plantmateriaal Bodemchemisch Algemeen grondonderzoek N min verloop OS%, N gehalte Potentiële N en C mineralisatie Hot water C Bodembiologisch Plantparasitaire aaltjes Aaltjesgemeenschappen Biomassa schimmels, aaltjes, bacteriën Bodemfysisch Dichtheid, poriënvolume Indringingsweerstand Waterdoorlatendheid Temperatuur POM Beworteling, profielkuil Effecten Opbrengsten gewassen N opname Broeikasgasmetingen Uitspoeling stikstof Onkruiddruk Ontwikkeling van minder intensieve grondbewerkingsstrategie Vergelijk van Grondbewerking: ploegen minder intensief Organische stofaanvoer: laag hoog Geïntegreerd en biologisch systeem Representatieve rotatie Metingen van Bodem (chem/fys/bio), gewas, opbrengst, milieueffecten
Huidig project BIO: k 150 EL&I PPO en LBI (Geert Jan vd Burgt) Voorbereiding in 2010 GI: k 90 EL&I Voorbereiding nu Va 2012 mogelijk meer Co financiering SKB, P&S, EU e.a. in voorbereiding Realisatie ambitie > k 400/jaar nodig Betrokken onderzoekers Harry Verstegen (uitvoering) Jan Lamers (plan GI/totaal) Gerard Meuffels + Rommie vd Weide (mechanisatie) Gerard Korthals (bodembio.) Kees van Wijk (broeikasgasm.) Willem van Geel (analyse data) Wijnand Sukkel (algemeen) Janjo de Haan (projectleider) Begeleidingscie telers in voorbereiding Vragen Discussiegroepen 1. Systeemeisen: parameters en streefwaarden Thema s, parameters etc. toevoegen of vervangen 2. Metingen Welke, hoe vaak, wanneer, welke objecten 3. Vruchtwisseling Regionaal, koppeling bio en gi, groenbemesters, interacties grondbewerking 4. Verdiepende vragen en/of alternatieve invulling Deelonderzoek, scenariostudies Andere hoofdfactoren, koppeling ecosysteemdiensten