Projectplan onderzoek kunststofketen 28 april 2016 1
Inhoudsopgave 1 Probleemanalyse... 3 2 Context van het onderzoek kunststofketen... 5 2.1 Doel is kennis over de kunststofketen te ontsluiten... 5 2.2 Scope van het onderzoek... 5 3 Uitvoering van het onderzoek in drie fasen... 5 3.1 Fase 1: Overzicht... 6 3.2 Fase 2: Ontwikkelingen... 10 3.3 Fase 3: Optimalisaties... 11 4 Databronnen en aanvullende analyses... 13 5 Projectorganisatie... 15 5.1 Projectorganisatie... 15 5.2 Planning... 15 5.3 Risicoparagraaf... 16 6 Het eindresultaat van het onderzoek kunststofketen... 17 2
1 Probleemanalyse Het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) heeft op basis van recent uitgevoerde projecten, opgedane kennis over de kunststofketen en gesprekken met de diverse partijen een probleemanalyse gemaakt van de huidige kunststofketen in Nederland. De aanleiding voor een aantal van de huidige problemen komt voort uit een positieve ontwikkeling. De inzameling en recycling van kunststofverpakkingsafval van huishoudens is de afgelopen jaren namelijk sterk gestegen: van 16 kton in 2009 tot 129 kton in 2014. Deze stijging zet zich naar verwachting in de komende jaren verder door. Deze groei is door inzet van diverse ketenpartners tot stand genomen. De groei leidt echter tevens tot nieuwe uitdagingen in de kunststofketen. Het financieel sluiten van de kunststofketen is nog ver weg Om het systeem van recycling van kunststofverpakkingsafval uit huishoudens gaande te houden wordt door het Afvalfonds Verpakkingen in 2016 een ketenvergoeding van circa dan 800 euro per ton gerecycled kunststofverpakkingsafval uitgekeerd aan gemeenten. Het systeem van recycling van kunststofverpakkingsafval uit huishoudens kost de Nederlandse consument meer dan 100 miljoen euro per jaar. De ambitie van de Raamovereenkomst Verpakkingen is het sluiten van de kunststofketens, zowel qua grondstoffen als economisch. Het economisch sluiten van de huishoudelijke kunststofketen is nog niet in zicht. De afzet van gerecycled kunststof vormt een steeds grotere uitdaging Eén van de redenen waarom de keten economisch nog niet sluit is de beperkte marktvraag naar gerecycled kunststof. De markt is nog heel dominant aanbod gestuurd: het ingezamelde volume wordt verwerkt ongeacht de marktvraag. Dit leidt tot lage prijzen voor de eindproducten van de kunststofketen. De huidige lage olieprijzen zetten deze prijzen verder onder druk. Een ander belangrijk aspect voor de prijs voor recyclaat is de kwaliteit. Hoe hoger deze kwaliteit en hoe beter de kwaliteit aansluit op de vraag van producenten, hoe hoger de prijs voor het recyclaat. De ontwikkeling van de marktvraag naar recyclaat gaat niet in gelijke tred met de groei van het aanbod van recyclaat. De financiële en niet-financiële prikkels leiden tot verschillende effecten De ketenvergoeding, die nodig is om de kosten van de gemeenten in de kunststofketen te dekken, leidt tot verschillende effecten. Eén van de effecten is de sterke groei van de recycling van kunststofverpakkingsafval uit huishoudens. De complexiteit van de kunststofketen neemt verder toe en het overzicht ontbreekt Per 1 januari 2015 hebben de 390 Nederlandse gemeenten de regie over de kunststofketen van inzameling tot en met sortering en/of vermarkting. Deze gemeenten contracteren, vaak als collectief, een relatief klein aantal sorteerders, die de uitgesorteerde kunststoffen vermarkten bij een groot aantal recyclers op de internationale markt. Het kunnen acteren op deze gefragmenteerde en internationale markt vraagt diepgaande kennis over de kunststofketen. Een totaaloverzicht van de keten, opgesteld door onafhankelijk instituut, waarmee alle ketenpartners de voor hun benodigde kennis kunnen vergaren, ontbreekt vooralsnog. 3
Een gedeeld eindbeeld over kunststofrecycling in Nederland ontbreekt Naast de groei in volume van gerecycled materiaal, zijn er ook op technologisch vlak diverse ontwikkelingen gaande. De vraag is of de keuzes in het uitbouwen van de kunststofketen waar de verschillende ketenpartners vandaag voor staan, bijdragen aan het gewenste eindbeeld over 10 tot 15 jaar. Het verpakkingendossier ligt onder een politiek vergrootglas De afgelopen jaren is in de kamer veel debat gevoerd over verschillende aspecten van de raamovereenkomst, waaronder het afschaffen van statiegeld. Het dossier ligt daarmee al tijden onder een politiek vergrootglas. Dit maakt dat de betrokken partijen behoedzaam moeten acteren en vaak handelen vanuit belangen. Juist op een dossier als deze is het nemen van beslissingen op basis van objectieve en onafhankelijke kennis van groot belang. Het moment om optimalisaties door te voeren breekt aan De huidige Raamovereenkomst Verpakkingen loopt van 2013 tot en met 2022. In 2017 zal de brede evaluatie van de raamovereenkomst zijn afgerond. Dit stelt de raamovereenkomstpartijen in staat om voor de tweede helft van de looptijd van de raamovereenkomst (2018-2022) aanpassingen van de afspraken te kunnen maken. Het doel van dit onderzoek is alle betrokken actoren een integraal, helder en toegankelijk overzicht te bieden van de knelpunten, kansen, mogelijke ontwikkelingen en optimalisatiemogelijkheden binnen de kunststofketen. En op die manier bij te dragen aan de ambitie van de Raamovereenkomst Verpakkingen: het sluiten van de kunststofketens, zowel qua grondstoffen als economisch. 4
2 Context van het onderzoek kunststofketen 2.1 Doel is kennis over de kunststofketen te ontsluiten Het onderzoek naar de kunststofketen in Nederland heeft als doel inzicht te bieden in de huidige stand van zaken, de verwachte ontwikkelingen voor de komende 5 jaar en de mogelijke optimalisaties van deze keten. De kennis, die dit onderzoek oplevert, stelt het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) openbaar beschikbaar en kan door alle ketenpartners en andere stakeholders worden ingezet voor het invullen van hun rol in de keten in de tweede helft van de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022. Het KIDV geeft hiermee invulling aan haar missie om met de inzet van zijn kennisfunctie bij te dragen aan de ontwikkeling naar een circulaire economie voor verpakkingsmateriaal. Met als doel om een structurele vermindering van de milieudruk in de product-verpakkingsketen in Nederland te kunnen bereiken. Dat lukt alleen als leveranciers van materialen, producenten, verpakkers, afvalverwerkers en recyclers op een goede manier samenwerken. Want het gaat immers om het sluiten van de hele keten: van grondstof tot hergebruik. De resultaten van het onderzoek dienen tevens als input voor de brede evaluatie van de Raamovereenkomst Verpakkingen, die de Raamovereenkomstpartijen gebruiken voor het maken van afspraken over de uitvoering van de tweede helft van de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022. 2.2 Scope van het onderzoek In dit onderzoek worden onder meer een viertal elementen meegenomen: 1. Evaluatie naar de kwaliteit van het recyclen van kunststofverpakkingsafval. Deze evaluatie heeft een brede scope en betreft alle factoren die van invloed zijn op de kwaliteit van de kunststof recycling. 2. Onderzoek naar mogelijke verbeterpunten van de huidige inzamelsystemen voor kunststof verpakkingsafval met als doel het verlagen van de milieudruk, het vergroten van het gemak voor de consument en het verlagen van de systeemkosten. 3. De financiële en niet-financiële prikkels in de kunststofketen. 4. Aansluitend op het Europese circulaire economie pakket Closing the loop, worden scenario s ontwikkelt voor de recycling van kunststoffen in Nederland in 2022-2030. 3 Uitvoering van het onderzoek in drie fasen Een integraal onderzoek naar de kunststofketen is een omvangrijke vraag. Om die reden bestaat het onderzoek uit drie fasen. In iedere fase wordt de ontwikkelde kennis getoetst door de externe commissie en de klankbordgroep. Onderstaand figuur toont de opbouw van het onderzoek. 5
Fase 1 Overzicht betreft het verschaffen van overzicht en heeft als doel om de huidige stand van zaken van de Nederlandse kunststofketen in zijn geheel in kaart te brengen. In fase 2 Ontwikkelingen brengen we de ontwikkelingen, die de dynamische wereld van kunststof en kunststof recycling in de komende vijf jaar zullen gaan beïnvloeden, in kaart. In fase 3 Optimalisaties maken we, mede op basis van de resultaten uit de eerste twee fasen, inzichtelijk aan welke knoppen er gedraaid kan worden om optimalisaties door te voeren in de kunststofketen. 3.1 Fase 1: Overzicht Fase 1 betreft het verschaffen van overzicht en heeft als doel om de huidige stand van zaken van de Nederlandse kunststofketen in zijn geheel in kaart te brengen. Toetsen van bruikbaarheid van bestaande bronnen Het is in deze fase nadrukkelijk de bedoeling om alle beschikbare kennis over de kunststofketen op een onafhankelijk en transparante wijze voor een breed publiek te ontsluiten. Hiervoor is het noodzakelijk de informatie uit afgeronde onderzoeken te toetsen op bruikbaarheid voor dit onderzoek. Hiervoor ontwikkelt het KIDV een aantal criteria, zoals helderheid over wie de opdrachtgever van het onderzoek is, het feit of er een onafhankelijk peer review is uitgevoerd, de mate van transparantie van het onderzoeksproces, en beschikbaarheid van onderliggende data voor de analyses. Vervolgens wordt vastgesteld welke bronnen, in zijn geheel dan wel onderdelen, gebruikt kunnen worden voor dit onderzoek. Of welke stappen nog gezet moeten worden om dit alsnog mogelijk te maken, zoals bijvoorbeeld het alsnog laten uitvoeren van een peer review op de data of de analyse. Overzicht van kunststofketens in volumes en ketenstappen De eerste jaren van de raamovereenkomst heeft de focus gelegen op het kunststofverpakkingsafval van huishoudens en bedrijven. Deze keten ziet er op hoofdlijnen als volgt uit: 6
De inzameling en recycling van kunststofverpakkingsafval van huishoudens in bovenstaande keten is de afgelopen jaren sterk gestegen: van 16 kton in 2009 tot 129 kton in 2014. Op dit moment is er behoefte om de kunststofketen breder te kijken. Daarom wordt in dit onderzoek gekeken naar kunststofverpakkingsafval en kunststofafval van niet-verpakkingen bij bedrijven en huishoudens. Het voorstel is om deze totale hoeveelheid van kunststofmateriaal, dat jaarlijks apart of met het restafval wordt ingezameld, over de gehele keten te volgen. In een eerste concept ziet dat er als volgt uit. (Let wel: de verhoudingen in het diagram op de volgende pagina zijn slechts indicatief.) 7
Per ketenstap maken we inzichtelijk om welke volumes het gaat en welke aandachtspunten er zijn met betrekking tot de kwaliteit. In de ketenstap sortering zal er bijvoorbeeld specifiek gekeken worden naar de mono/mix verhouding, de samenstelling van de mix-fractie en de geldende DKR specificaties. In de ketenstap recycling zal voedselveiligheid een aandachtspunt zijn. Hierbij maken we zo veel als mogelijk gebruik van afgeronde, onafhankelijke onderzoeken en zullen de beschikbare ruwe gegevens (zoals cijfers van Nedvang) een belangrijke rol spelen. We maken op een transparante wijze inzichtelijk welke inzichten bestaande onderzoeken leveren en waar deze elkaar tegenspreken of juist bevestigen. Op basis van reeds beschikbare kennis aangevuld met onderzoek door het KIDV of derden op geïdentificeerde kennislacunes, schetsen we een totaaloverzicht van de kunststofketen van dit moment. Huidige inzamelsystemen voor kunststofverpakkingen Vanuit de eerder geschetste integrale blik op de brede kunststofketen zoomen we vervolgens in op vier bestaande inzamelsystemen voor kunststofverpakkingsafval, te weten bronscheiding, nascheiding, statiegeld en de retourpremie. Hierbij is het van belang te noemen dat de pilot met de retourpremie begin 2016 is gestart. Rijkswaterstaat voert de monitoring van deze pilot uit in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. De resultaten van de monitoring komen in de tweede helft van 2017 beschikbaar en kunnen daarom niet in hun geheel worden meegenomen in dit onderzoek. Voor handde zijnde gegevens van de pilot worden echter wel meegenomen. Gemeenten hebben keuzevrijheid om de wijze van inzamelen te bepalen. Er kan gebruik worden gemaakt van een haal- en/of brengsysteem en van inzameling via bron- of nascheiding. Brongescheiden inzameling vindt voornamelijk plaats met behulp van aparte inzamelzakken of via 8
speciaal aangewezen minicontainers. Inzameling met behulp van nascheiding geschiedt via de inzameling van restafval. De gemeente biedt het afval daarna aan bij nascheidingsinstallaties die de verschillende stromen scheiden. In Nederland maakt circa 90% van de gemeenten gebruik van een brongescheiden inzamelingssysteem voor kunststof. De overige 10% kent een nascheidingssysteem of een combinatie van bron- en nascheiding. Deze vier systemen toetsen we op milieudruk, gemak voor de consument en systeemkosten. Hierbij maken we zo veel als mogelijk gebruik van afgeronde en onafhankelijke onderzoeken. Daarnaast vergelijken we de vier systemen met andere (internationale) kunststofrecyclingsystemen. Bezien wordt in hoeverre de investeringskosten van hardware kan worden meegenomen. Naar verwachting zal nadere duiding van of up-to-date brengen van deze onderzoeken noodzakelijk zijn. Hiervoor schakelt het KIDV, daar waar nodig, de expertise in van derden. Bestaande prikkels in de kunststofketens In artikel 1.1 van het Addendum van de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022 staat dat tot het economisch sluiten van de keten, het bedrijfsleven de gemeenten financiert voor hun uitvoeringstaak op een manier die voldoende zekerheid biedt om investeringen mogelijk te maken en geen beperking kent voor de hoeveelheid in te zamelen materiaal. Hierbij wordt gestreefd naar een kostenefficiënt systeem om de maatschappelijke kosten zo laag mogelijk te houden. Vanaf 1 januari 2015 hebben de gemeenten de ketenregie over de huishoudelijke kunststofverpakkingsketen en zorgen de gemeenten ook voor het sorteren van kunststofverpakkingsafval. Gemeenten kunnen vanaf 1 januari 2015 ook kiezen voor het zelf vermarkten van het her te gebruiken materiaal. Gemeenten krijgen hiervoor de ketenvergoeding uit het Afvalfonds Verpakkingen, die zowel de inzameling, het transport, de overslag als de sortering dekt. Daarnaast krijgen de gemeenten een vergoeding voor de vermarkting, indien zij daarvoor kiezen (zie onderstaande diagram). 9
Met de stijging van de volumes ingezameld en gerecycled kunststofverpakkingsafval is ook de totale omvang van de vergoedingen uit het Afvalfonds Verpakkingen naar gemeenten significant gestegen. Van deze vergoeding dient ongeveer twee derde als dekking van de inzamelkosten en ongeveer een derde als dekking van de kosten voor transport en sortering. Deze vergoeding leidt tot prikkels in het systeem, die er zonder een dergelijke externe vergoeding niet zouden zijn geweest. Deze prikkels zijn deels functioneel, maar deels ook niet functioneel. We maken deze financiële en niet-financiële prikkels over de verschillende ketenstappen inzichtelijk en verklaren de functionele of niet-functionele werking van deze prikkels. Deze inventarisatie voeren wij uit op basis van bestaande kennis binnen het KIDV en interviews met (collectieven van) gemeenten, inzamelaars, sorteerders, recyclers en brancheorganisaties. In dit proces zal de rol/invloed van de bestaande wet- en regelgeving meegenomen worden. 3.2 Fase 2: Ontwikkelingen In fase 2 schetsen we de ontwikkelingen die de komende 5 jaar de kunststofketen beïnvloeden. De afgelopen 5 jaar is er veel veranderd in de wereld van kunststof en kunststof recycling in Nederland en daarbuiten. Alles wijst er op dat deze ontwikkelingen zich de komende jaren voort zetten, wellicht nog in een hoger tempo dan hiervoor. Wat er precies gaat gebeuren is niet te voorspellen, maar we kunnen wel de ontwikkelingen in kaart brengen, die de wereld van kunststof en kunststof recycling in de periode 2017-2022 gaan beïnvloeden. Het KIDV heeft in december 2015 de volgende ontwikkelingen in kaart gebracht en besproken met de ketenpartners: Marktscan producenten De recycling in de kunststofketen is nu met name aanbod gestuurd. De vraag naar de recyclaten (voortaan eindproducten) uit de huidige kunststofketen blijft beperkt en daarmee de prijzen voor deze producten relatief laag tot zelfs negatief. Om die reden is het van belang om de keten om te draaien en van achter naar voren te analyseren. Dus starten bij de vraag welke eindproducten producenten zouden willen afnemen en wat er voor nodig is qua inzameling, sortering en recycling om deze producten te maken. Een belangrijke stap in het onderzoek is dus een marktscan bij producenten. De 10
ontwikkelingen op Europees niveau en dan vooral de te verwachten invloed van het Europese circulaire economie pakket Closing the loop worden bij deze marktscan betrokken. Ontwikkeling van volumes huishoudelijk- en bedrijfsafval Volgens recent onderzoek is het gebruik van kunststof de afgelopen 50 jaar vertwintigvoudigd. Met de verwachting dat het gebruik zal verdubbelen in de komende 20 jaar 1 is het van belang dat de ontwikkeling van de volumes in de kunststofketens voor de komende vijf jaar in kaart wordt gebracht. Momenteel vindt er onderzoek plaats naar de verwachte ontwikkeling van de tonnages kunststof verpakkingen, die de komende jaren op de markt worden gebracht door producenten en importeurs. De ontwikkelingen van deze volumes spelen een belangrijke rol in het vormgeven van de keten. Invloed (nieuwe) kwaliteitseisen In de overzichtsfase is de invloed en rol van de bestaande kwaliteitseisen voor kunststofverpakkingsafval in het huidige krachtenspel in kaart gebracht. Gecombineerd met de resultaten uit de marktscan wordt nagegaan wat de invloed van de (nieuwe) kwaliteitseisen is. En of de bestaande en nieuwe kwaliteitseisen aansluiten bij de te verwachtten ontwikkelingen. 3.3 Fase 3: Optimalisaties Zoals verwoord in artikel 1.1 van het Addendum worden binnen de periode dat deze Raamovereenkomst loopt, belangrijke stappen in de richting van een grondstoffenkringloop en een circulaire economie genomen. De ambitie is en blijft het sluiten van de kunststofketens, zowel qua grondstoffen als economisch. In fase 3 maken we, mede op basis van de resultaten uit de eerste twee fasen, inzichtelijk aan welke knoppen er door ketenpartners gedraaid kan worden om optimalisaties door te voeren in de kunststofketen om deze ambitie te verwezenlijken. Verbetering inzamelsystemen ter bevordering van milieudruk, systeemkosten en gemak voor de consument In fase 1 zijn de milieudruk, gemak voor de consument en systeemkosten van de vier bestaande inzamelsystemen in kaart gebracht. In de optimalisatiefase zullen mogelijke verbeteringen van de inzamelsystemen onderzocht worden, zoals ook toegezegd door de staatssecretaris aan de kamer. Hierbij wordt inzichtelijk gemaakt op welke wijze de inzamelsystemen verbeterd kunnen worden en welke mogelijk rol de verschillende ketenpartners daarbij hebben, zodat stappen gezet kunnen worden richting het sluiten van de kunststofketens. Aanbevelingen financiële- en niet financiële prikkels In fase 1 zijn de financiële en niet-financiële prikkels over de verschillende ketenstappen inzichtelijk gemaakt. Op basis van de werking van deze functionele of niet-functionele prikkels volgen in deze fase aanbevelingen voor de verschillende ketenpartners. 1 The New Plastics Economy Rethinking the future of plastics, World Economic Forum Ellen MacArthur Foundation and McKinsey & Company, 2016 11
Scenario s voor recycling van kunststoffen in Nederland 2022-2030 Om nu de juiste stappen te kunnen zetten in het verder ontwikkelen van de recycling van kunststoffen, is er behoefte aan een beeld van waar het systeem op wat langere termijn naartoe zou kunnen gaan. Dit beeld wordt geschetst aan de hand van een aantal scenario s. De scenario s over kunststof recycling in 2030 worden ontwikkeld in samenwerking met Futureconsult, een gespecialiseerd bureau in scenario-analyses. De eerste stap is om in een drietal workshops te komen tot een viertal mogelijke eindstations voor kunststof recycling in 2030. Eén van deze mogelijke eindstations zou kunnen zijn dat er maximaal wordt ingezet op recycling. De eerste workshop is met de interne experts van het KIDV, de tweede workshop is met (onafhankelijke) experts uit het netwerk van het KIDV en de derde workshop is met de Raad van Advies van het KIDV. 12
4 Databronnen en aanvullende analyses De kunststofketen en met name de inzameling en recycling van kunststofverpakkingsafval uit huishoudens is de laatste jaren volop in beweging. Om die reden is deze keten ook veel onderwerp van onderzoek. Het KIDV heeft in december 2015 onderstaand, niet uitputtend, overzicht opgesteld van de lopende of recent afgeronde onderzoeken op het gebied van kunststof recycling. Daarnaast zijn voor dit onderzoek benodigde ruwe gegevens beschikbaar bij verschillende ketenpartijen. Onderstaande tabel toont per stap in de kunststofketen de bestaande bronnen of onderzoeken die voor dit onderzoek gebruikt kunnen worden, mits ze voldoen aan de criteria die het KIDV hiervoor hanteert. Ketenstap Op de markt gebracht Beschikbare bronnen Opgave volumes voor Afvalbeheersbijdrage door producenten en importeurs, Afvalfonds Verpakkingen Monitoring Verpakkingen, Afvalfonds / Nedvang, 2009-2015 Forecast Volumina Kunststofrecycling: scenario verkenningen 2016 & 2017, Deloitte en Nedvang, op te leveren in 2016 Inzameling Responsgegevens, Nedvang Sorteeranalyses restafval van gemeenten, diverse bronnen Onderzoek naar niet verpakkingen in de rest-fractie, Eureco Terschuur en de WUR, op te leveren in 2016 Samenstelling van gescheiden ingezamelde kunststof-verpakkingen, E.U. Thoden van Velzen en M.T. Brouwer WUR, 2014 Kunststofverpakkingsafval van inzamelen naar spontaan hergebruik, U. Thoden van Velzen, J. Groot en H. Bos-Brouwers WUR, 2012 Draagvlak scheiden drankenkartons bij Nederlanders, Motivaction, 2013 Kostenstudie naar de keten van brongescheiden kunststofverpakkingsafval uit huishoudens aanvullend onderzoek, PWC, 2014 Kostenstudie naar de keten van brongescheiden kunststof verpakkingsafval uit huishoudens, PWC, 2013 13
Ketenstap Beschikbare bronnen Benchmarkonderzoek inzameling kunststof verpakkingsafval gemeenten, PWC, 2011 Inventarisatie van de verschillende inzamelsystemen bij gemeentes in Nederland, Afvalfonds Verpakkingen, op te leveren in 2016 Nascheiding Onderzoek nascheiding, KplusV, op te leveren in 2016 Argumentenkaart bron- en nascheiding, LCKVA, 2015 Kostenonderzoek nascheiding kunststofverpakkingen uit huishoudelijk afval, KPMG, 2010 Feitenrapport nascheiding, IenM, 2012 Statiegeld Verschillenanalyse rapporten WUR en CE Delft over kosten statiegeldsysteem, R.A.W. Albers A.M.M. Ansems TNO, 2014 Analyse Nederlands statiegeldsysteem voor PET flessen, E.U. Thoden van Velzen en H.E.J. Bos-Brouwers WUR, 2012 Kosten statiegeldsystemen voor grote PET-flessen, CE: G.E.A. Warringa, S.J. Aarnink, G.C. Bergsma, 2014 Sortering Sorteeranalyses inputmateriaal, sorteerders (Suez, Attero, Scherpenzeel, Omrin) Gegevens Wastetool, Nedvang Technisch haalbare sorteer-rendementen met gescheiden ingezamelde kunststofverpakkingen van Nederlandse huishoudens, Thoden van Velzen WUR, 2014 Analyse sorteerprocessen, WOP werkpakket 4 Recycling Hoogwaardige recycling, RWS, op te leveren in 2016 PET recycling in beeld, SAV, op te leveren in 2016 Mechanical Recycling of Plastic Packaging Waste, TU Eindhoven, 2014 Insights into the complex issue of recycling plastic packaging waste, WUR, 2013 End-of-life fase Milieueffectanalyse van de Raamovereenkomst Verpakkingen, TNO en CE Delft, 2015 LCA: recycling van kunststof verpakkingsafval uit huishoudens, CE Delft, 2011 The New Plastics Economy Rethinking the future of plastics, World Economic Forum Ellen MacArthur Foundation and McKinsey & Company, 2016 Routekaart NRK 2012-2030, Berenschot, 2012 Duurzaam Door met de Kunststof Keten, In De Keten, 2015 The effectiveness of Dutch municipal recycling policies, Tinbergen Institute, 2014 Transitie-agenda voor gemeentelijk afvalbeheer, DRIFT, ARCADIS en IMI, 2014 Het is nadrukkelijk de bedoeling om alle beschikbare kennis over de kunststofketen op een onafhankelijk en transparante wijze voor een breed publiek te ontsluiten. Hiervoor is het noodzakelijk de informatie uit afgeronde onderzoeken te toetsen op bruikbaarheid voor dit onderzoek. Het proces waarlangs bovenstaande bronnen wordt getoetst op bruikbaarheid voor dit onderzoek, is toegelicht in paragraaf 3.1 We maken op een transparante wijze inzichtelijke welke inzichten bovenstaande onderzoeken leveren en waar deze elkaar tegenspreken of juist bevestigen. Daar waar bestaand onderzoek onvoldoende kennis brengt en het KIDV kennislacunes signaleert, schakelt het KIDV de expertise in van derden om de lacunes te vullen. Door alle beschikbare kennis op een transparante en overzichtelijk wijze samen te brengen en door deze aan te vullen met nieuwe kennis waar nodig, kunnen alle ketenpartners en andere stakeholders hieruit putten en dit inzetten voor het bepalen van hun rol in de keten in de tweede helft van de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022. 14
5 Projectorganisatie 5.1 Projectorganisatie Het projectplan met de aanpak van het onderzoek wordt voor aanvang van de werkzaamheden vastgesteld door het bestuur van het KIDV. Het bestuur stelt ook de eindrapportage vast. Het bestuur maakt bij deze vaststelling gebruik van het advies van de Raad van Advies van het KIDV, waarin verschillende stakeholders van de kunststofketen zijn vertegenwoordigd. Het bureau van het KIDV voert het onderzoek uit, is opdrachtgever voor uitvoering van aanvullend onderzoek door derden en is verantwoordelijk voor het proces van toetsing van de methodiek en de resultaten met de klankbordgroep en de externe commissie. In de klankbordgroep zijn de verschillende belanghebbenden in de kunststofketen vertegenwoordigd. De definitieve samenstelling van de klankbordgroep moet nog worden vastgesteld, maar voorlopig denken wij aan vertegenwoordigers van de volgende organisaties: Vereniging Nederlandse Gemeenten. Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Namens het (verpakkende) bedrijfsleven: Ondernemingsorganisatie (VNO-NCW), Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie (FNLI) en de Nederlandse vereniging Frisdranken, Waters en Sappen (FWS). Rijkwaterstaat (Learning Center Kunststof Verpakkingsafval - LCKVA). Nedvang. Namens materiaal- en brancheorganisaties: Stichting Materiaalorganisaties (StiMo), Federatie Nederlandse Rubber- en Kunststofindustrie (NRK), Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) en Plastics Europe. Namens afvalbedrijven: Vereniging Afvalbedrijven (VA) en de Nederlandse Vereniging voor Reinigings- en Afvalmanagement (NVRD). Namens milieuorganisaties: Natuur & Milieu, Milieu Centraal en Plastic Soup Foundation. Op het terrein van zwerfafval: Gemeente Schoon en Nederland Schoon. De externe commissie is een commissie van een viertal onafhankelijke wetenschappers met diepgaande kennis van de kunststofketen. Leden van de externe commissie zijn Jan Paul van Soest (De Gemeynt), Niels Jonkers (IVAM/UvA), Peter Rem (TU Delft) en Jacqueline Cramer (UU). Gezien het belang van onafhankelijke vaststelling van bruikbare data voor dit onderzoek, zal de rol van de externe commissie cruciaal zijn. Wij zien dan ook een intensieve rol voor de externe commissie op dit onderzoek. Aanvullend onderzoek dat wordt uitgevoerd door derden kan of het up-to-date maken van gedateerde onderzoeken betreffen of het uitvoeren van aanvullend onderzoek op gesignaleerde kennislacunes. 5.2 Planning Het project wordt uitgevoerd in 2016 en is verdeeld in drie fasen. Na afronding van iedere fase worden de resultaten voorgelegd aan de klankbordgroep (KBG) en aan de externe commissie (EC). Het 15
eindresultaat wordt voorgelegd aan de Raad van Advies (RvA) en vervolgens vastgesteld door het bestuur van het KIDV. Daarna wordt de definitieve rapportage openbaar gemaakt. Fase 1 Fase 2 Fase 3 KBG EC RvA Bestuur mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec 5.3 Risicoparagraaf De uitvoering van het onderzoek kunststofketen kent een aantal risico s. Risico Mitigerende maatregel Het politieke debat omtrent statiegeld beïnvloedt de bereidheid tot medewerking van ketenpartners en andere stakeholders. De rapportages van onderzoeken, die nog in uitvoering zijn, worden niet op tijd opgeleverd en kunnen om die reden niet worden meegenomen in dit onderzoek. Het onderzoek wordt beïnvloed door strategisch gedrag van partijen vanuit de belangen omtrent ketenvergoedingen vanuit het Afvalfonds Verpakkingen aan gemeenten. Data is niet beschikbaar of niet geschikt voor publicatie vanwege bedrijfsgevoelige informatie of doordat het gekleurd is. Het onderzoek wordt gezien als een afleiding voor de besluitvorming over de Raamovereenkomst. De onderliggende data voor het onderzoek wordt als onvoldoende objectief en/of transparant beschouwd door partijen, ondanks de beoordeling hiervan door het KIDV en mogelijke additionele peer review door de externe commissie. Open en transparant proces en brede opzet van de klankbordgroep. Goede afstemming met de opdrachtgevers van deze onderzoeken. De vergoedingendiscussie loskoppelen van dit onderzoek. In fase 1 zo veel mogelijk data boven water krijgen en beoordelen op bruikbaarheid voor dit onderzoek. Kennislacunes worden ingevuld met expertise van derden. Open en transparant proces en brede opzet van de klankbordgroep. Duidelijk en transparant proces voor toets op bruikbaarheid van data voor het onderzoek o.b.v. door KIDV ontwikkelde criteria. 16
6 Het eindresultaat van het onderzoek kunststofketen Het resultaat per fase omvat de volgende onderdelen: 1. Overzichtsfase Een integrale analyse van de keten van zowel bronscheiding als van nascheiding en van zowel kunststof verpakkingen als niet kunststof verpakking; Een analyse van de verschillende inzamelsystemen van kunststof verpakkingsafval, te weten bronscheiding, nascheiding, statiegeld en retourpremie, op de elementen milieudruk, gemak voor de consument en systeemkosten; Een analyse van de financiële en niet-financiële prikkels in de kunststofketen inclusief de geldende regelgeving. 2. Ontwikkelingsfase Een analyse van de marktvraag naar gerecycled materiaal en een doorvertaling van de marktvraag naar waar de kunststofketen bij een dergelijke vraag aan zou moeten voldoen; Een prognose van de volumina aan kunststof verpakkingen en niet kunststof verpakking voor de komende jaren; Een analyse van de te verwachten effecten van de (nieuwe) kwaliteitseisen. 3. Optimalisatiefase Aanbevelingen volgend op de analyse naar de financiële en niet-financiële prikkels in de kunststofketen; Een aanzet, op basis waarvan afspraken gemaakt kunnen worden over de tweede helft van de Raamovereenkomst, aangaande de elementen milieudruk, gemak voor de consument en systeemkosten van de verschillende inzamelsystemen; Een viertal scenario s voor de ontwikkeling van kunststof recycling in Nederland. De kennis die dit onderzoek oplevert stelt het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) openbaar beschikbaar en kan door alle ketenpartners en andere stakeholders worden ingezet voor hun rol in de keten in de tweede helft van de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022. Het KIDV geeft hiermee invulling aan haar missie om met de inzet van zijn kennisfunctie bij te dragen aan de ontwikkeling naar een circulaire economie voor verpakkingsmateriaal. Met als doel om een structurele vermindering van de milieudruk in de product-verpakkingsketen in Nederland te kunnen bereiken. Dat lukt alleen als leveranciers van materialen, producenten, verpakkers, afvalverwerkers en recyclers op een goede manier samenwerken. Want het gaat immers om het sluiten van de hele keten: van grondstof tot hergebruik. De resultaten van het onderzoek dienen tevens als input voor de brede evaluatie van de Raamovereenkomst Verpakkingen, die de Raamovereenkomstpartijen gebruiken voor het maken van afspraken over de uitvoering van de tweede helft van de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022. 17