Schoolterugkoppeling Talis 2013

Schoolterugkoppeling Talis 2013 Inleiding In de Teaching and Learning International Survey (Talis) van de OESO staan de leer- en werkomstandigheden van docenten in de onderbouw van het voortgezet onderwijs centraal. Doel van dit onderzoek is om internationaal vergelijkende informatie te verkrijgen, zodat landen hun eigen situatie kunnen vergelijken met die van andere landen, als input voor beleid. Aan Talis 2013 hebben 33 landen deelgenomen. In Nederland is een respons gehaald van 80 procent onder de geselecteerde scholen en 76 procent onder de geselecteerde docenten van deze scholen. Hierbij ontvangt u de terugkoppeling van de resultaten van uw eigen school, afgezet tegen de Nederlandse en de internationale resultaten van alle Talis-landen. Deze schoolterugkoppeling ontvangt u omdat uw school heeft deelgenomen aan Talis 2013 en daarbij een respons van minimaal 50 procent (10 docenten) heeft gehaald. De onderwerpen die in deze schoolrapportage aan de orde komen zijn: Aanstellingsomvang en tijdsbesteding; Professionele ontwikkeling; Feedback; Belemmerende factoren voor effectiviteit docent en school; Werktevredenheid. Indien een vraag door minder dan acht docenten op uw school is beantwoord, worden de resultaten van uw school niet gepresenteerd. Daardoor kunnen er in bepaalde tabellen cijfers voor uw school ontbreken. De antwoorden van de schoolleider/rector zijn niet opgenomen in deze schoolrapportage, aangezien deze herleidbaar zijn naar één persoon. De methodologie die is toegepast, is gericht op het verkrijgen van een betrouwbaar beeld op landelijk en internationaal niveau en niet op schoolniveau. Daarom dienen de uitkomsten op schoolniveau met enige terughoudendheid te worden geïnterpreteerd. Het internationale rapport van de OESO is op 25 juni 2014 gepubliceerd. Dit rapport kunt u downloaden via de Talis-website, www.talis2013.nl. Ook heeft het Nederlandse Talis-team de tweede Talis-krant verstuurd naar uw school. Het Nederlandse nationale rapport wordt begin oktober 2014 gepubliceerd. Tijdens het Lerarencongres op 8 oktober 2014 wordt door het Talisteam een presentatie gegeven over de belangrijkste resultaten van Talis2013. Daarvoor ontvangt uw school nog een uitnodiging. 1

Aanstellingsomvang en tijdsbesteding Nederlandse docenten werken veel vaker in deeltijd (57%) dan hun Talis-collega s (18%). Het werken in deeltijd is in Nederland overwegend een vrijwillige keuze (87%), terwijl dit in de Talislanden als geheel voor ongeveer de helft geldt. De docenten op uw school werken minder vaak in deeltijd dan hun Nederlandse collega s. Tabel 1 Aanstellingsomvang en reden voor deeltijd Aanstellingsomvang Reden deeltijd* % Voltijd (36 uur of meer) % Deeltijd (< 36 uur) % Eigen keuze docent % Voltijd niet mogelijk Uw school 76 24 Nederland 43 57 87 13 Talis-gemiddelde 82 18 52 48 * Percentage op basis van de docenten die in deeltijd werken. De gemiddelde werkweek van Nederlandse docenten (36 uur) is iets korter dan gemiddeld in de Talis-landen (38 uur). De collega s in het buitenland hebben echter vaker een voltijdaanstelling. Gemiddeld besteden Nederlandse docenten procentueel gezien evenveel tijd aan het lesgeven als hun collega s in het buitenland (42%). De docenten op uw school besteden gemiddeld meer tijd aan lesgeven dan hun Nederlandse collega s. Tabel 2 Omvang meest recente werkweek in uren en tijdsbesteding taken (in %) -gemiddelde Omvang meest recente werkweek 48 uur 36 uur 38 uur % Lesgeven 49 42 42 % Voorbereiding 10 13 15 % Teamwerk 8 8 6 % Nakijkwerk 5 11 10 % Leerlingbegeleiding 6 5 5 % Administratie 6 6 6 % Overig 21 16 16 2

Professionele ontwikkeling Bijna alle Nederlandse docenten in de onderbouw van het voortgezet onderwijs hebben in de twaalf maanden vóór de enquête deelgenomen aan tenminste één activiteit in het kader van hun professionele ontwikkeling (93%). Op uw school heeft 96 procent van de docenten deelgenomen aan minimaal één professionele ontwikkelingsactiviteit. Net als in de overige Talis-landen (71%), nemen de Nederlandse docenten het vaakst deel aan een cursus of workshop (78%). Zowel de Nederlandse docenten als hun buitenlandse collega s nemen veel minder vaak deel aan informele vormen van professionele ontwikkeling. Tabel 3 Deelname aan activiteiten in het kader van de professionele ontwikkeling (in %)* Deelname aan minimaal 1 activiteit afgelopen 12 maanden 96 93 88 Formele professionele ontwikkelingsactiviteiten Cursus/workshop 61 78 71 Onderwijsconferentie/-seminar 74 46 44 Kwalificatieprogramma (bachelor-/masteropleiding) 35 20 18 Bijscholing/training bij bedrijven of andere organisaties 30 23 14 Informele professionele ontwikkelingsactiviteiten Observatiebezoek aan andere school 22 16 19 Observatiebezoek aan bedrijf/organisatie 30 20 13 Deelname aan netwerk gericht op professionele ontwikkeling van docenten 30 30 37 Individueel of gezamenlijk onderzoek 52 38 31 Begeleiding, observatie en/of coaching van collega's op school 35 34 29 * Percentage docenten dat aan de betreffende activiteit heeft deelgenomen. De onderwerpen die tijdens deze activiteiten aan bod zijn gekomen, betreffen in Nederland het vaakst inhoudelijke kennis en begrip van het vakgebied (69%), pedagogische vaardigheden (62%), leerlinggedrag en klassenmanagement (52%) en ict-vaardigheden ten behoeve van het lesgeven (48%). In Tabel 4 ziet u welke onderwerpen aan bod zijn gekomen tijdens de professionele ontwikkelingsactiviteiten van docenten op uw school. 3

Tabel 4 Onderwerpen die aan bod zijn gekomen tijdens de professionele ontwikkelingsactiviteiten (in %)* Kennis en begrip van mijn vakgebied 78 69 73 Pedagogische vaardigheden 78 62 68 Leerlinggedrag en klassenmanagement 50 52 44 ICT-vaardigheden ten behoeve van het lesgeven 17 48 54 Kennis van de kerndoelen/het leerplan 33 42 56 Methoden voor gedifferentieerd lesgeven 61 41 41 Methodes voor het beoordelen van leerlingen 44 38 57 Lesgeven aan leerlingen met speciale behoeften 56 36 32 Aanleren van generieke (vakoverstijgende) vaardigheden 28 33 38 Begeleiding en advies aan leerlingen ten behoeve van de (school-) loopbaan 28 30 24 Nieuwe technologieën op de werkplek 17 30 40 Opbrengstgericht werken** 35 27 Begeleiding/coaching van (beginnende leraren)** 39 23 Methoden voor de ontwikkeling van beroepsoverstijgende competenties 28 17 21 Schoolbestuur en directie 28 13 18 Lesgeven in een multiculturele of meertalige omgeving 22 13 16 * Percentages van docenten die aan minimaal één professionele ontwikkelingsactiviteiten hebben deelgenomen (gesorteerd op percentages voor Nederland). ** alleen in Nederland gevraagd. Net als voor de Talis-landen als geheel (40%), was er in Nederland slechts bij de minderheid van de deelgenomen activiteiten sprake van de betrokkenheid van een groep collega s (41%). Ook andere aspecten die in de onderzoeksliteratuur bekend staan als bevorderend voor de effectiviteit op de professionele ontwikkeling, zoals het gebruik van actieve leermethoden, gezamenlijke leeractiviteiten en een langere tijdsduur, worden nog niet structureel toegepast in de activiteiten waaraan docenten deelnemen. Van de docenten binnen uw school heeft 33 procent aangegeven dat zij hebben deelgenomen aan een professionele ontwikkelingsactiviteit waarbij een groep collega s betrokken was. Tabel 5 Onderdelen en vormen van professionele ontwikkelingsactiviteiten (in%)* Betrokkenheid van een groep collega's van mijn school/vakgroep 33 41 40 Mogelijkheden tot actieve leermethoden 33 35 33 Gezamenlijke leeractiviteiten of onderzoek met andere docenten 28 32 26 Meerdere momenten verspreid over meerdere weken of maanden (langere tijdsduur) 33 32 20 * Percentage docenten dat heeft aangegeven dat in de meeste of alle professionele ontwikkelingsactiviteiten sprake was van betreffende onderdeel/vorm. De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht voor de school als professionele leergemeenschap, waarbij het gezamenlijk leren een integraal onderdeel van de schoolcultuur/organisatie uitmaakt. Over de gehele linie bezien nemen de Nederlandse docenten even vaak of vaker deel aan 4

gezamenlijke activiteiten. Zo ondernemen de Nederlandse docenten vaker gezamenlijke professionele leeractiviteiten (93%) dan gemiddeld in de Talis-landen (84%). Wel valt op dat het gezamenlijk als een team lesgeven in dezelfde klas juist in Nederland veel minder vaak voorkomt (31%) dan in de meeste andere landen (gemiddeld 58%). In vergelijking met Nederland als geheel ondernemen de docenten op uw school minder vaak gezamenlijke professionele leeractiviteiten. Tabel 6 Samenwerkingsactiviteiten docenten (in %)* Gezamenlijk als een team lesgeven in dezelfde klas 20 31 58 Lessen van andere docenten bijwonen en feedback leveren 75 71 55 Gezamenlijke activiteiten voor verschillende klassen en leeftijdsgroepen 75 87 79 Lesmateriaal uitwisselen met andere docenten 70 95 93 Discussies over de voortgang van specifieke leerlingen 95 98 97 Samenwerken aan standaarden voor de beoordeling van leerlingen 85 87 91 Bijwonen van teamvergaderingen 100 99 91 Gezamenlijke professionele leeractiviteiten 85 93 84 * Percentage docenten dat weleens deelneemt aan genoemde activiteit. Hoewel veel Nederlandse docenten (regelmatig) deelnemen aan een activiteit in het kader van hun professionele ontwikkeling, zijn er ook belemmeringen voor deelname. Verreweg de belangrijkste belemmering die in Nederland wordt ervaren betreft de hoge werkbelasting en het hebben van veel verantwoordelijkheden als docent (81%). Deze categorie is echter niet voorgelegd in de internationale Talis-vragenlijst onder docenten, zodat daar geen internationale vergelijking op gemaakt kan worden. Op uw school is 80 procent van de docenten het ermee eens dat een hoge werkbelasting en de vele verantwoordelijkheden belemmerend werken op hun deelname aan professionele ontwikkeling. Tabel 7 Belemmeringen voor deelname aan professionele ontwikkeling(in %)* Ik voldoe niet aan de eisen (bv kwalificaties, ervaring, senioriteit) 0 8 11 Professionele ontwikkeling is te duur/niet te veroorloven 30 26 44 De werkgever biedt onvoldoende ondersteuning 50 27 32 Professionele ontwikkeling past niet in mijn werkrooster 35 38 51 Ik heb geen tijd vanwege zorgtaken (binnen familie/gezin) 25 27 36 Er wordt geen passend professioneel ontwikkelingstraject aangeboden 50 39 39 Deelname aan dergelijke activiteiten wordt niet gestimuleerd 45 31 48 Hoge werkbelasting en veel verantwoordelijkheden als docent** 80 81 - * Percentage docenten dat het (zeer) mee eens is met de stelling. ** alleen in Nederland gevraagd. 5

Feedback Naast deelname aan activiteiten gericht op de professionele ontwikkeling van docenten kan het krijgen van feedback ook een belangrijk middel zijn om het lesgeven te verbeteren. De belangrijkste bron voor feedback is het managementteam (81%).Van de Nederlandse docenten ontvangt slechts 26 procent feedback van de schoolleider; al dan niet als onderdeel van een formeel functionerings- en beoordelingssysteem. In de andere Talis-landen krijgen docenten juist vooral feedback van schoolleiders. Een verklaring hiervoor is dat Nederlandse scholen in het voortgezet onderwijs een grote mate van autonomie hebben in vergelijking met scholen in andere landen. Daarnaast delen Nederlandse schoolleiders veel taken met het managementteam. Op uw school is de schoolleider de belangrijkste bron. Tabel 8 Bronnen voor feedback op school (in %) Externe personen of instanties 35 18 29 Schoolleider 40 26 54 Leden van het managementteam 30 81 49 Toegewezen mentoren 25 19 19 Andere docenten 50 57 42 Nog nooit feedback ontvangen op deze school 10 6 12 Net als in de Talis-landen als geheel (79%), krijgt een docent in Nederland het vaakst feedback via directe observatie van zijn/haar les in een klas (86%). In Nederland worden leerlingenquêtes (68%) vaker ingezet als methode om feedback te geven dan de toetsresultaten van de leerlingen (51%). De mate waarin de verschillende methodes binnen uw school worden gebruikt, is weergegeven in Tabel 9. Tabel 9 Methodes voor leveren van feedback (in%)* Feedback na directe observatie van uw les aan een klas 81 86 79 Feedback op basis van leerlingenquêtes over uw lesgeven 25 68 53 Feedback op basis van beoordeling van uw vakinhoudelijke kennis 52 51 55 Feedback op basis van een analyse van de toetsresultaten van uw leerlingen 52 53 64 Feedback op basis van een zelfevaluatie van uw werk (bv porttfolio) 33 47 53 Feedback op basis van enquêtes of gesprekken met ouders of verzorgers 33 35 53 * Percentage docenten dat feedback krijgt op basis van de genoemde methode. De docenten is gevraagd aan te geven welke aspecten volgens henzelf de nadruk krijgen wanneer zij feedback ontvangen. In Nederland wordt de nadruk gelegd op de pedagogische vaardigheden (95%) en leerlinggedrag en klassenmanagement (93%). Deze twee aspecten krijgen gemiddeld in Talis eveneens de nadruk, maar de prestaties van leerlingen worden net zo belangrijk gevonden (87/88%). In Tabel 10 ziet u welke aspecten de meeste nadruk krijgen volgens de docenten op uw school. 6

Tabel 10 Aspecten waarop de nadruk wordt gelegd tijdens feedback op de lespraktijk (in%)* Prestaties van leerlingen 82 82 88 Kennis en begrip van mijn vakgebied 78 76 83 Pedagogische vaardigheden in het lesgeven in mijn vak 89 95 87 De wijze waarop ik mijn leerlingen beoordeel 67 74 83 Leerlinggedrag en klassenmanagement 100 93 87 Het lesgeven aan leerlingen met speciale behoeften 78 61 69 Het lesgeven aan leerlingen in een multiculturele omgeving 50 24 44 De feedback die ik andere docenten geef om hun lespraktijk te verbeteren 56 40 57 Feedback van ouders of verzorgers 56 58 71 Feedback van leerlingen 56 84 79 Samenwerking met andere docenten 83 83 81 De mate waarin ik in staat ben gedifferentieerd les te geven** 78 71 - * Percentage (van docenten die feedback ontvangen) dat aangeeft dat er het aspect als redelijk of zeer belangrijk wordt beschouwd. ** alleen in Nederland gevraagd. De Nederlandse docenten geven over de gehele linie minder vaak aan dat de ontvangen feedback heeft geleid tot een redelijke of grote positieve verandering op bepaalde aspecten. Vaakst genoemd zijn het zelfvertrouwen als docent (59%), openlijke waardering van de directeur en/of collega s (52%) en de motivatie (52%). Deze aspecten worden tevens het vaakst genoemd in de Talis-landen als geheel, maar daarnaast wordt relatief vaak een positieve verandering waargenomen in de manier van lesgeven en de baantevredenheid. Tabel 11 Aspecten waarop de ontvangen feedback direct heeft geleid tot een redelijk of grote positieve verandering (in %)* Openlijke waardering voor u van de directeur/collega s 78 52 61 Uw rol bij de ontwikkeling van initiatieven op school 50 45 51 Uw carrièrekansen (bv promotie) 44 31 36 De hoeveelheid professionele ontwikkeling waaraan u deelneemt 22 37 46 Uw functie- en/of taakverantwoordelijkheden op school 50 44 55 Uw zelfvertrouwen als docent 67 59 71 Uw salaris en/of financiële bonus 22 20 25 Uw klassenmanagement 50 39 56 Uw kennis en begrip van uw vakgebied 39 30 53 Uw manier van lesgeven 53 44 62 Uw lesmethodes gericht op leerlingen met speciale behoeften 33 25 45 De wijze waarop u toetsen bij leerlingen gebruikt om hun leerprestaties te verbeteren 39 31 59 Uw baantevredenheid 56 45 63 Uw motivatie 61 52 65 * Percentage van docenten die feedback ontvangen. 7

Belemmerende factoren In de Nederlandse docentenvragenlijst is gevraagd naar factoren die docenten belemmeren in het uitoefenen van hun werk, waarbij de volgende vragen zijn gesteld: In welke mate beperken de volgende zaken uw effectiviteit als docent op deze school? Wordt het vermogen van de school om hoogwaardig onderwijs te bieden momenteel belemmerd door een van onderstaande zaken? Beide vragen zijn ook opgenomen in de schoolleidersvragenlijst, maar ontbreken in de internationale vragenlijst voor docenten, waardoor de schoolresultaten alleen vergeleken kunnen worden met Nederlandse docenten en schoolleiders nationaal en internationaal. Vooral de hoge werkbelasting, in combinatie met de hoge mate van verantwoordelijkheid, ervaren docenten als belemmerend (79%). Daarnaast worden de overheidsvoorschriften en beleid als beperkend ervaren (65%). Deze zaken worden ook door schoolleiders in Nederland en internationaal gezien als beperkend gezien. Schoolleiders in Nederland noemen het vaakst de overheidsvoorschriften en beleid (86%) en onvoldoende (financiële) middelen (87%). Tabel 12 In welke mate beperken de volgende zaken uw effectiviteit als docent/schoolleider op deze school? (in%)* Docenten op uw school Docenten Nederland** Schoolleiders Nederland Schoolleiders Talis Onvoldoende (financiële) middelen 60 51 87 80 Overheidsvoorschriften en -beleid 70 65 86 69 Verzuim/afwezigheid van andere docenten 80 33 60 38 Gebrek aan betrokkenheid van en ondersteuning door ouders/verzorgers 60 36 43 50 Gebrek aan mogelijkheden en ondersteuning voor mijn eigen professionele ontwikkeling 50 29 14 30 Gebrek aan mogelijkheden en ondersteuning voor de professionele ontwikkeling van docenten 55 31 38 43 Hoge werkbelasting en hoge mate van verantwoordelijkheid in mijn functie 80 79 59 72 * Percentage docenten dat vindt dat de eigen effectiviteit als docent enigszins of sterk wordt beperkt door genoemde zaken. **Alleen in Nederland is deze vraag ook aan docenten gesteld. Als het gaat om belemmerende factoren op het vermogen van de school om hoogwaardig onderwijs te bieden, gaat het volgens de docenten in Nederland vooral om een tekort aan (geschikte) computers in de klas (56%). Nederlandse schoolleiders geven aan dat vooral een tekort aan bevoegde en kwalitatief goede docenten (71%) en een tekort aan docenten die voldoende competent zijn om les te geven aan leerlingen met speciale behoeften (71%) het vermogen van de school belemmeren om hoogwaardig onderwijs te bieden. Internationaal gezien werken deze zaken volgens schoolleiders ook belemmerend, maar wel minder vaak dan in Nederland. 8

Tabel 13 In welke mate wordt het vermogen van de school om hoogwaardig onderwijs te bieden belemmerd door onderstaande zaken? (in %)* Docenten op uw Docenten Schoolleiders Schoolleiders Talis school Nederland** Nederland Tekort aan bevoegde en/of kwalitatief goede docenten 50 44 71 38 Tekort aan docenten die voldoende competent zijn om les te geven aan leerlingen met speciale behoeften 65 42 71 48 Tekort aan praktijkdocenten 10 12 10 19 Tekort aan (geschikt) lesmateriaal 30 23 17 26 Tekort aan (geschikte) computers in de klas 95 56 47 38 Onvoldoende toegang tot het internet 70 34 31 30 Tekort aan (geschikte) software in de klas 75 40 54 38 Tekort aan (geschikte) middelen in de bibliotheek 70 27 17 29 Tekort aan ondersteunend personeel 75 40 46 47 * Percentage docenten dat vindt dat het vermogen van de school om hoog onderwijs te bieden enigszins of sterk wordt belemmerd door genoemde zaken. **Alleen in Nederland is deze vraag ook aan docenten gesteld. 9

Tevredenheid met beroep en werkomgeving De algehele tevredenheid met het werk is hoog onder docenten in de Talis-landen, dat geldt ook voor Nederland: onder beide groepen is 91 procent het eens met de stelling Ik ben al met al tevreden met mijn baan. Deze tevredenheid heeft vooral te maken met de werkinhoud en werkomgeving en niet zozeer met de status van het beroep, aangezien een minderheid denkt dat het vak van docent wordt gewaardeerd door de maatschappij. In uw school is 90 procent van de docenten tevreden met de baan en denkt 60 procent dat het vak van docent wordt gewaardeerd door de maatschappij. Tabel 14 Tevredenheid met beroep en werkomgeving, (in%)* De voordelen van docent zijn wegen duidelijk op tegen de nadelen 95 87 77 Als ik weer zou mogen kiezen, zou ik weer voor het vak van docent kiezen 85 82 78 Ik zou graag van school veranderen als dat kon 30 17 21 Ik heb spijt van mijn beslissing om docent te worden 0 5 9 Ik werk met plezier op deze school 85 94 90 Ik vraag me af of ik niet beter een ander beroep had kunnen kiezen 10 19 32 Ik zou mijn school aanbevelen als een goede werkomgeving 65 84 84 Ik denk dat het vak van docent wordt gewaardeerd door de maatschappij 60 40 31 Ik ben tevreden over mijn functioneren op deze school 95 95 93 Ik ben al met al tevreden met mijn baan 90 91 91 * Percentage docenten dat het (zeer) eens is met de stelling. 10