Lokken & Verleiden GROEP 5-6

Lokken & Verleiden GROEP 5-6 Kom bij me kleine bij, Kom hier en vrij met mij, Ik geef je nectar en ambrozijn Als je vandaag bij mij wilt zijn Kom bij me kleine bij Post en bezoekadres: Goffertweg 19 6532 AA Nijmegen 024-3541729

Colofon: Deze lesbrief is een uitgave van de Stichting Educatieve Natuurtuin Goffert te Nijmegen, 2010 1e oplage. Post- en bezoekadres: Goffertweg 19 6532 AA Nijmegen. Bezoekadres: de Educatieve Natuurtuin Goffert ligt aan de Goffertweg in het Goffertpark (zie plattegrond). Tijdens kantooruren is de Natuurtuin bereikbaar op tel. 024-3541729. E-mail: info@natuurtuingoffert.nl Site: www.natuurtuingoffert.nl Een bezoek aan de tuin kost per leerling 0,73. Per groep zijn de kosten minimaal 7,30. Voor Nijmeegse scholen worden de kosten gedragen door het Gemeentelijk Declaratiefonds. Tekst: Louis van der Heijden, Educatief medewerker Natuurtuin Goffert Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een gegevensbestand en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de SENG. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 2

INFORMATIE VOOR DE LEERKRACHT LOKKEN & VERLEIDEN - LESBRIEF VOOR DE GROEPEN 5-6 Doel van deze lesbrief: Aan de hand van deze lesbrief kunnen kinderen kennismaken met allerlei zomeraspecten. De volgende thema's komen aan bod: - Bloemen; bouw en functie - Bestuiving en strategieën - Hoe zit een plant in elkaar? - Insecten - Dieren in de zomer - Weer Deze lesbrief bestaat uit 4 onderdelen A. DE VOORBEREIDINGSLES Het doel van de les is de kinderen voor te bereiden op het bezoek aan de Natuurtuin. U kunt zelf een keuze maken uit de suggesties die wij doen ter voorbereiding. Wij proberen zo volledig mogelijk een opdracht of activiteit te beschrijven en de materialen, die u daarvoor nodig heeft. Om de inhoud van deze lesbrief tot zijn recht te laten komen, verzoeken wij u dringend tijd uit te trekken voor een voorbereidende les(sen). B. HET BEZOEK AAN DE NATUURTUIN U treft hier instructies en informatie aan voor het bezoek aan de Natuurtuin. C. DE VERWERKINGSLES Het bezoek aan de Natuurtuin wordt nabesproken en de verzamelde materialen worden verwerkt in een aantal opdrachten. D. INSTRUCTIE- EN WERKBLADEN In de hoofdstukken A en C wordt verwezen naar instructiebladen dan wel werkbladen voor de kinderen. In dit hoofdstuk vindt u alles bij elkaar. U kunt de lesbrief via het digitale rooster downloaden. Denkt u aan het te kopiëren zomerrapport per groep om mee te nemen naar de Natuurtuin. Controleert u aub direct data en tijden, zodat eventuele wijzigingen nog mogelijk zijn. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 3

A. SUGGESTIES VOOR EEN VOORBEREIDINGSLES Deze voorbereidingsles heeft een tweeledig doel. - kennismaking met verschillende Zomerthema s en begrippen - een voorbereiding op waarnemen. Benodigde materialen (voor totaalpakket voorbereiding): U dient de klas in werkgroepjes te verdelen van 4-5 leerlingen. Deze groepjes zullen ook als groepje in de Natuurtuin werken. Maximaal 7 groepen in verband met de opzet van de buitenles. (Het werken in groepjes bespaart ook materiaal voor de proefjes) A. Zomerthema s Kopieer voor elk groepje blz. 9 t/m 20 A1. INLEIDEND KLASSENGESPREK (10 min voorbereiding - 20 min gesprek) - Als voorbereiding op het klassengesprek kunt u de kinderen de opdracht op dit blad laten lezen en uitvoeren. Inventariseer tijdens het gesprek de reacties op de verschillende vragen. A2. THEMAVOORBEREIDING GROEPJES (10 min voorbereiding - 15 min overleg) - U kunt hiervoor voor elk groepje kopiëren. Neem de tekst met ze door en verdeel de thema s over de groepjes. Het is de bedoeling dat de groepjes vast over deze vragen nadenken. Niet dat ze de antwoorden moeten weten. Na het tuinbezoek kunnen deze vragen nog eens bekeken worden. A3 BLOEMEN instructie & werkbladen - Bloembouw en functie Bloemen uitelkaar pulken: gebruik hiervoor eenvoudige bloemen bv PETUNIA, ENKELVOUDIGE ROZEN, STOKROOS, ALSTROEMERIA, - Bestuiving en bevruchting Stuifmeel meeldraden, stamper vruchtbeginsel A4.INSECTEN EN BLOEMEN instructie en opdracht A5. WAT GAAN WE DOEN IN DE NATUURTUIN? BELANGRIJKE VOORBEREIDING!!! Informatie voor de kinderen om door te nemen, voorafgaand aan het bezoek aan de natuurtuin. Neem de informatie met ze door en geef ze de mogelijkheid om "huiswerk" te doen. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 4

B. HET BEZOEK AAN DE NATUURTUIN. Een bezoek aan de tuin kost per leerling 0,73 Voor Nijmeegse scholen worden de kosten gedragen door het Gemeentelijk Declaratiefonds - u hoeft daar niets voor te ondernemen. De les in de tuin wordt verzorgd door een van onze educatief medewerkers. Inclusief ontvangst en afsluiting duurt het tuinbezoek ongeveer 1 uur en 15 minuten. Aandachtspunten: In het digitale rooster vindt u naast de lesbrief aanvullende informatie over het bezoek aan de Natuurtuin. Controleert u de gereserveerde data, zodat eventueel in overleg nog wijzigingen mogelijk zijn. Afmelden kan tot twee dagen vóór de geplande datum, bij latere afmelding worden onkosten in rekening gebracht. Regelt u daarom tijdig vervoer, als dat nodig is. * Tijdens de buitenles werken de kinderen in groepjes. Het is noodzakelijk dat de groepjes al vast gevormd zijn. In verband met de opdrachten maximaal 7 groepjes. * Tijdens de buitenles werken de leerlingen met "waarneemvellen" Wilt u voor ieder groepje een setje dubbelzijdig kopiëren. U vind deze in hoofdstuk D blz. 21 t/m 32 Alle andere benodigde materialen voor het tuinbezoek zijn in de Natuurtuin aanwezig. We raden aan om voor leerlingen van groep 4 ouders actief te laten begeleiden, tenzij u van oordeel bent dat de groepjes zelfstandig kunnen werken. Als u begeleiders tekort komt, meldt u ons dat dan van tevoren, dan kunnen wij misschien extra mensen inzetten. * Wij verzoeken u op de afgesproken tijd bij de ingang van de tuin aanwezig zijn zodat de voortgang van de lessen niet verstoord wordt, wij werken met een tamelijk krappe tijdsplanning. Voor de juiste locatie zie plattegrond bij de colofon. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 5

C. DE VERWERKINGSLES De tuinopdrachten zijn verdeeld in 7 categorieën - bomen - dieren en kleine beestjes - vogels - geuren - kleuren - bloemen en vorm - het weer Elk groepje is gestart met één themavraag die aan één categorie gekoppeld kan worden. U kunt de verzamelde gegevens per categorie sorteren en onder de groepjes verdelen. U kunt elk groepje kort verslag laten doen over antwoorden die ze op hun vraag gevonden hebben. Daarnaast kan het zomerrapport worden opgemaakt. De meegenomen grond kunnen ze in een jampot water schudden en een dag laten staan: de samenstelling van de grond wordt dan zichtbaar (zie instructie volgende bladzijde Voetzolengrond uitstrooien in een potje tuinaarde, water geven en in de vensterbank zetten. Elke dag kijken of er plantjes groeien, checken of de grond nog vochtig is. Na een week tellen hoeveel verschillende plantjes er zijn bovengekomen. U kunt kijken of de groepjes gezamenlijk verbanden tussen de verschillende categorieën kunnen leggen. - het weer > beïnvloedt veel categorieën - bomen > bieden nu veel beschutting en voedsel > beginnen aan vruchten vormen voor najaar - dieren > veel jonge dieren > vinden volop voedsel - vogels > nesten vliegen uit, er moeten veel jonge vogels gevoed worden. - geuren > zie 'kleuren' - kleuren > geuren en kleuren dienen als boodschap: insecten lokken - bloemen > bestuiving door insecten of wind Wij zouden het erg op prijs stellen als u het bij deze lesbrief meegestuurde evaluatieformulier (u vindt deze achter in de lesbrief) met de klas wilt invullen en retourneren. We kunnen met die gegevens onduidelijkheden moeilijke formuleringen of ontbrekende informatie in de opzet en inhoud van deze lesbrief aanpassen. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 6

INSTRUCTIE BIJ DE MEEGEBRACHTE GRONDSOORTEN: De meegebrachte grond hoort bij een bepaalde boomsoort. Doe de grond in een jampot met water, goed schudden en een dag laten bezinken. Na een dag is de samenstelling van de bodem in laagjes te bekijken: - onderop het grofste materiaal, steentjes en grof zand. - naar boven toe wordt elk laagje van fijner materiaal, met een steeds hoger kleigehalte - bovenop of drijvend humeus materiaal, vergane plantenresten. - donker water duidt op opgeloste humus Hoe meer zandig materiaal hoe minder voedsel de bodem bevat en hoe minder water vastgehouden wordt Veel kleiig materiaal duidt op voedselrijkere grond die beter water vasthoudt. Veel Humus en bruin water duiden op voedselrijke bodem Kunnen de kinderen er verschillen in ontdekken tussen de verschillende monsters? Wat zegt het over de boom?: BERK groeit op voedselarme zandgrond ESDOORN groeit op wat verrijkte zandgrond ROBINIA groeit op wat verrijkte zandgrond ELS groeit op kleiig humeuze grond BEUK groeit op humeuze zandgrond EIK groeit op zandgrond TAMME KASTANJE groei op humeuze zandgrond Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 7

D. INSTRUCTIE- EN WAARNEEMBLADEN. De bladzijden hierna bevatten werkbladen die deels gekoppeld zijn aan hoofdstuk A- voorbereiding en hoofdstuk C- verwerking. U kunt ze voor de betreffende les kopiëren. De bladzijden 21 t/m 32 zijn werkbladen die voor het bezoek aan de Natuurtuin (hoofdstuk B) noodzakelijk zijn en dienen voor elk groepje gekopieerd te worden. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 8

A1. INLEIDING wat betekent Zomer eigenlijk voor míj? 1. Gebeurt er in de zomer iets met jou? ( bv.: Ben je extra vrolijk of juist niet, kan je je niet concentreren of heb je zin in ander eten?).. 2. Wat merken je zintuigen van de zomer als je buiten loopt? m'n oren merken: m'n neus merkt: teken hier jouw gezicht m'n ogen merken: en verder voel ik 3. Wat is het eerste waar je aan denkt bij de Zomer? ( in 1 woord):. 4. Geeft Zomer iedereen hetzelfde gevoel? Bespreek het met elkaar. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 9

A2. THEMAVOORBEREIDING In de zomer zijn de dagen lang. Het is warm overdag en s nachts niet koud, In de natuur betekent dat een stabiele tijd: - veel planten bloeien nu - er zijn veel insecten - vogels en dieren hebben volop te eten - er zijn veel jonge dieren - bomen en struiken bieden maximale beschutting - de dagen zijn lang, het is lang licht. Elk groepje krijgt een vraag om over na te denken. Je hoeft het juiste antwoord niet te weten, maar misschien kun je samen een antwoord bedenken, of misschien weet je het antwoord al. In de natuurtuin ga je het juiste antwoord zoeken. Bekijk deze vragen nog eens ná het bezoek aan de Natuurtuin. Weten jullie dan wel antwoorden, of had je al het goede antwoord bedacht?. Veel succes! Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 10

A2. THEMAVRAGEN Groep 1 bloeien alle soorten planten tegelijk? In de zomer bloeien veel planten. Zijn er ook planten die vóór de zomer bloeien? Of soorten die juist ná de zomer bloeien? Overleg over een antwoord. Groep 2 Waarom bloeien veel planten juist nu? Veel planten krijgen bloemen in de zomer. Waarom gebeurt dat juist nu? Overleg over een antwoord. Groep 3 Kunnen vogels genoeg voedsel vinden voor hun jongen? In de zomer verlaten veel jonge vogels hun nest. Is dat een gunstige tijd denk je? Zou het met voedsel te maken hebben? Overleg over een antwoord. Groep 4 Waar komen al die insecten vandaan? Plotseling zie je veel insecten. Waarom zien we er nu pas zoveel? Zijn zoveel insecten nou ergens goed voor? Overleg over een antwoord. Groep 5 Zijn geuren en kleuren in de natuur nuttig? Mooi gekleurde bloemen, vaak met een lekker luchtje, waarom doen die planten toch zo'n moeite? Overleg over een antwoord. Groep 6 Dieren Als je s avonds door de tuin loopt, kom je weer egels tegen. En er vliegen weer vleermuizen rond. Waarom zie je die niet in de winter? Overleg over een antwoord. Groep 7 Zijn er ook mannetjes- en vrouwtjesplanten?? Bij mens en dier heb je een man en een vrouw nodig om baby s te krijgen. Zaden zijn een soort plantenbaby s. Zijn er dan bij planten ook mannetjes en vrouwtjes? Overleg over een antwoord. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 11

A 3 INSTRUCTIEBLAD "BLOEMEN 1. Bloemen zijn belangrijk voor veel planten. Zonder bloemen kunnen ze geen zaden maken. Bloemen bevatten de sex-organen van de plant. Mannelijke organen noem je meeldraden: Meeldraden vormen stuifmeel. Het vrouwelijke orgaan noem je stamper. Daarin zitten onbevruchte zaden (zaadknoppen). Gebruik A3 WERKBLAD 1 om een bloem te onderzoeken. 2. Voor de bevruchting van zaadknoppen is stuifmeel nodig Dat moet op een stamper terecht komen. Planten kunnen niet rondlopen. Toch lukt het ze om zaden te maken. Ook als ze verder van elkaar groeien! Hoe lukt het ze om stuifmeel van bloem naar bloem te krijgen? Twee veel voorkomende manieren zijn: 1. je laat insecten het stuifmeel bezorgen. Voordeel: je kunt besparen op je stuifmeel Nadeel: je moet de juiste insecten lokken èn er zijn kosten aan de bezorging verbonden. Doe A3- PROEFJE : Hoe maak je als bloem reclame? 2. je laat de wind het werk doen. Voordeel: je hoeft geen insecten te lokken Nadeel: je moet gigaveel licht stuifmeel maken Windbestuivende bloemen zien er anders uit dan insectenbestuivende bloemen Gebruik A3 WERKBLAD 2 om de verschillen te bekijken. 3. extra: als je het leuk vindt kan je op internet zoeken. sommige planten hebben heel creatieve manieren bedacht om bestoven te worden. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 12

A 3 HOE ZIT EEN BLOEM IN ELKAAR - WERKBLAD 1 Op het plaatje zie je een doorsnede van een bloem. Kijk hoe de onderdelen heten. Pak dan je echte bloem erbij. Kun je aan jouw bloem alle onderdelen ontdekken? STAMPER MEELDRAAD KROONBLAD (kleurige reclame) KELKBLAADJE Dit is het vruchtbeginsel Hierin gaan later de zaden groeien STENGEL WELKE ONDERDELEN HEB JE AAN JOUW BLOEM ONTDEKT? ( er kunnen onderdelen ontbreken!) 1.... 2.... 3.... 4.... 5.... DE MEELDRADEN MAKEN STUIFMEEL ZIT ER STUIFMEEL AAN JE MEELDRAAD? WRIJF ZACHTJES MET HET KOPJE IN HET VAKJE. HEEFT HET STUIFMEEL EEN KLEUR? Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 13

A 3 LOKKEN EN VERLEIDEN - PROEFJE Als je iemand wil lokken of verleiden, Moet je gebruik maken van zijn of haar zintuigen. Lees hier onder de tekst Reuk, Smaak & Kijken. Pak een papier en schrijf op waar jij op afkomt. Lokken met Reuk: - verspreid een luchtje dat die ander heel lekker vindt. Het hoeft niet meteen dure parfum te zijn, Het kan van alles zijn: Sinaasappel, banaan, hooi, boerenkool, enz waar zou je zelf op afkomen? > schrijf dat op je blaadje. Lokken met Smaak: - zoek uit wat de ander héél erg lekker vindt. Zorg dat je daar altijd wat van bij je hebt. Peren, roze koeken, worteltjes, zoute drop, enzovoorts.. waar zou je zelf op afkomen? > schrijf dat op je blaadje. Lokken met Kijken: - trek iets aan wat opvalt, maak jezelf op, zet een (nep)tattoo of verf je haren knalrood. Pas op: je moet wel goed weten wat die ander leuk vindt, anders baal je wekenlang voor niks van je peentjeshaar of zo. waar zou je zelf op af komen? Schrijf dat op je blaadje. opdrachtje: vouw het blaadje dicht en zet je naam erop. Iedereen doet zijn blaadje in een doos. Daarna trekt iedereen blindelings een blaadje uit de doos. Maak thuis met die gegevens op het blaadje een bloem. Leg de volgende dag alle bloemen op een tafel. Iedereen kiest de aantrekkelijkste bloem. Krijgt iedereen de bloem die voor hem / haar bedoeld is? Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 14

A 3 HOE ZIT EEN BLOEM IN ELKAAR - WERKBLAD 2 Windbloemen maken geen reclame: De kroonbladen zijn vaak heel klein. Ze hebben groene of bruine kleuren die niet opvallen. Wat wel vaak opvalt zijn de meeldraden: Die bungelen vaak aan lange steeltjes. De bloemen zitten vaak aan lange stengels. De wind kan er zo goed bij. Een voorbeeld van een windbloem is de WEEGBREE Zoek een weegbreeplant met bloemen. Ruikt deze bloem lekker? Ja / Nee Pluk 1 bloem Wrijf over het zwarte vlakje; Zie je stuifmeel? Plak er een plakbandje over. VRAAG: Waar zou je meer windbloemen verwachten: In het bos of in het open veld?... In de Natuurtuin kan je controleren of dat goed is. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 15

A4 LOKKEN EN VERLEIDEN instructieblad Planten kunnen kiezen uit verschillende insectenkoeriers. Hun bloemen zijn afgestemd op hún voorkeur. Kijk hieronder naar die voorkeuren. Als betaling kunnen de insecten kiezen uit: nectar (zoete vloeistof) Vliegen kost veel energie: nectar is een soort insectenbenzine stuifmeel Stuifmeel bevat veel voedzame eiwitten VLIEGEN & KEVERS * Houden van de kleuren wit, witgroen en geel. * houden van poep- en piesluchtjes, rottingsluchtjes * houden van ondiepe bloemen met veel loopvlak: vliegen hebben een kort stofzuigermondje. Ze kunnen alleen vloeibaar eten naar binnen krijgen. Nectar moet makkelijk te bereiken zijn. Kevers hebben kauwkaken. Ze eten veel stuifmeel. Daar moeten ze makkelijk bij kunnen. BIJEN & HOMMELS * Houden van de kleuren geel, blauw, violet en wit (en rood voor hommels) * Houden van zoete geuren * Houden van diepere bloemen met klein landingsvlak bijen hebben een kortere tong 5-6 mm ze zoeken nectar en stuifmeel hommels hebben een langere tong tot wel 18 mm en ze zijn sterker dan bijen: ze kunnen gesloten bloemen openen. Ze zoeken nectar en stuifmeel DAG- & NACHTVLINDERS * houden van de kleuren rood, paars en wit * houden van zoete geuren, maar ook van mestluchtjes * dagvlinders houden van diepe bloemen met een goed landingsvlak Nachtvlinders houden van erg diepe bloemen, maar hebben geen landingsvlak nodig. Vlinders hebben een tong die vaak wel 30mm lang is. Ze zoeken vooral nectar.. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 16

A4 LOKKEN EN VERLEIDEN werkblad Welke tong past bij welke bloem? Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 17

A 5. WAT GAAN WE DOEN IN DE NATUURTUIN?. Jullie komen binnenkort naar Natuurtuin Goffert. Jullie gaan daar onderzoekjes doen, die te maken hebben met het thema 'ZOMER'. Hieronder kun je lezen wat jullie gaan doen. Misschien is niet alles meteen duidelijk. Dat is geen ramp: in de Natuurtuin wordt alles nog een keer uitgelegd, door een medewerker van de tuin. Het gaat zo: 1. Tijdens het onderzoekje werken jullie in groepjes. Samenwerken is daarbij heel belangrijk, daarom heeft iedereen een taak! Er zijn 5 speciale taken: 1. de tijdwaarnemer zorgt dat een onderzoekje niet te lang duurt. 2. de voorlezer leest de tekst van de opdracht voor. 3. de schrijver schrijft de antwoorden op het waarneemvel. 4. de tekenaar voert teken-opdrachten uit. 5. de spullenbaas kiest de juiste materialen uit de kistjes, en bergt ze aan het eind weer op! Allemaal hebben jullie als taak de opdrachten uit te voeren Bij elk nieuw onderzoekje kun je van taak wisselen!. Dan hoeft niet iedereen steeds hetzelfde te doen. TIP: Vóór je naar de Natuurtuin komt, kan elk groepje de speciale taken al verdelen: dat scheelt tijd, je kunt meteen na de inleiding aan de slag. Schrijf de taken op 5 postelastieken. Die kun je om je pols doen. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 18

2. In de tuin kun je op 7 plekken onderzoekjes doen. Ieder groepje krijgt een eerste plek/boom aangewezen. Op elke plek vind je: een vlag met boomkaart. gekleurde opdrachtkaarten, een voorbeeld daarvan vind je achter in deze lesbrief. een materialenkoffertje Op de eerste plek doe je de bovenste opdrachtkaart (gebr.wit) en bij alle andere plekken kies je telkens een andere kleur opdrachtkaart uit. De voorlezer leest de opdracht voor De spullenbaas pakt dingen uit het koffertje. De tijdwaarnemer draait de zandloper om. Dat is het teken om aan de slag te gaan. Tijdens de opdracht doen jullie waarnemingen: je ontdekt antwoorden op vragen. De schrijver schrijft op wat jullie ontdekken. De tekenaar tekent als dat nodig is. Jullie hebben daarvoor Waarneemvellen. Op de opdrachtkaart (in de rechter bovenhoek) kun je zien wèlk waarneemvel je nodig hebt. Als de tijd voor de opdracht om is, ruimt de spullenbaas alles op. Wissel de taken (elastieken). De voorlezer kiest daar een andere kleur opdracht. Zo ga je verder tot het tijd is om te stoppen. TIP: de medewerkers van de tuin kunnen ook vragen beantwoorden. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 19

3. Op het opdrachtvel gebruiken we symbolen, dit betekenen ze: betekent dat je 1 zandloper de tijd hebt voor de opdracht. je hebt 2 zandlopers de tijd voor de opdracht. je hebt spullen nodig uit het materialen-koffertje (soms staan ze ernaast). schrijf op of teken wat je hebt waargenomen. gebruik het juiste waarneemvel. 4. "HUISWERK" Als je buiten onderzoek doet, zijn al je zintuigen belangrijk. Zien, ruiken, proeven, voelen en horen. Maar vaak spelen je ogen erg de baas. Probeer je ander zintuigen ook eens de baas te laten spelen: Als je op internet zoekt naar 'proefjes zintuigen', of "zintuigen spelletjes", vind je allerlei interessante sites. Ze beschrijven proefjes en spelletjes die je zelf of samen met anderen kunt doen. Probeer er een paar uit en maak een verslagje voor in de klas. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 20

( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL: GROEP:.. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 21

waarneemvel 1a BOOM IN DE ZOMER(beuk, esdoorn, berk) WAT IS DE NAAM VAN JULLIE BOOM?.. 1. WELK SCHORSPLAATJE PAST BIJ JE BOOM? (kruis aan) hoe voelt deze schors?: ruw glad fluwelig - heeft deze schors een typische geur? nee / ja: zurig kruidig -. 2. PLUK EEN BLAD: LEG HET BLAD ONDER DIT VEL. MAAK EEN WRIJFAFDRUK MET KLEURPOTLOOD 3. Kun je de grond tot een stevig balletje knijpen? Ja / nee Kun je er vocht uitknijpen? Ja / nee Wrijf wat grond tussen duim en wijsvinger: - Voelt het ruw korrelig of voelt het zacht fluwelig?:... - Hoe zien je vingers er uit?: stoffig? of eerst donker, maar als ze droog zijn lichtgrijs? Anders?... DOE WAT GROND IN EEN ZAKJE OM OP SCHOOL TE ONDERZOEKEN. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 22

BOOM IN DE ZOMER (t.kastanje, robinia, els) waarneemvel 1b WAT IS DE NAAM VAN JULLIE BOOM?.. 2. WELK SCHORSPLAATJE PAST BIJ JE BOOM? (kruis aan) hoe voelt deze schors?: ruw glad fluwelig - heeft deze schors een typische geur? nee / ja: zurig kruidig -. 2. PLUK EEN BLAD: LEG HET BLAD ONDER DIT VEL MAAK EEN WRIJFAFDRUK MET KLEURPOTLOOD 3. Kun je de grond tot een stevig balletje knijpen? Ja / nee Kun je er vocht uitknijpen? Ja / nee Wrijf wat grond tussen duim en wijsvinger: - Voelt het ruw korrelig of voelt het zacht fluwelig?:... - Hoe zien je vingers er uit?: stoffig? of eerst donker, maar als ze droog zijn lichtgrijs? Anders?... DOE WAT GROND IN EEN ZAKJE OM OP SCHOOL TE ONDERZOEKEN. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 23

BOOM IN DE ZOMER (eik, ) waarneemvel 1c WAT IS DE NAAM VAN JULLIE BOOM?.. 3. WELK SCHORSPLAATJE PAST BIJ JE BOOM? (kruis aan) hoe voelt deze schors?: ruw glad fluwelig - heeft deze schors een typische geur? nee / ja: zurig kruidig -. 2. PLUK EEN BLAD: LEG HET BLAD ONDER DIT VEL. MAAK EEN WRIJFAFDRUK MET KLEURPOTLOOD 3. Kun je de grond tot een stevig balletje knijpen? Ja / nee Kun je er vocht uitknijpen? Ja / nee Wrijf wat grond tussen duim en wijsvinger: - Voelt het ruw korrelig of voelt het zacht fluwelig?:... - Hoe zien je vingers er uit?: stoffig? of eerst donker, maar als ze droog zijn lichtgrijs? Anders?... DOE WAT GROND IN EEN ZAKJE OM OP SCHOOL TE ONDERZOEKEN. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 24

DIER IN DE ZOMER waarneemvel 2 VUL ALLEEN DE VRAGEN OVER JULLIE DIER IN! 1. HEBBEN JULLIE KIKKERVISJES GEVANGEN?: JA: > HOE ZAGEN ZE ERUIT? (KRUIS AAN). 2. HEBBEN JULLIE VOLWASSEN KIKKERS GEZIEN? HOEVEEL: WAT DEDEN ZE? (KRUIS AAN) KWAKEN VRIJEN ZWEMMEN 1. ZIJN ER GRAAFSPOREN VAN JONGE KONIJNEN? NEE / EEN PAAR/ HEEL VEEL. 2. WELKE KONIJNENSPOREN HEB JE VERDER ONTDEKT?., ZIJN ER AANTREKKELIJKE PLANTEN TE VINDEN VOOR KONIJNEN? WELKE?.. 1. IS ER EGELPOEP TE VINDEN? JA / NEE 2. WAT VOOR EGEL- ETEN IS ER TE VINDEN?.... DENKEN JULLIE DAT EEN EGEL DIT EEN AANTREKKELIJKE TUIN VINDT? JA / NEE, OMDAT. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 25

DIERTJES IN DE ZOMER waarneemvel 3 WELK DIERTJE HEBBEN JULLIE GEZOCHT?. (VUL ALLEEN DE VRAAG OVER JULLIE DIER IN!) DIT HEBBEN WE ONTDEKT OVER LIBELLEN :.. DIT HEBBEN WE ONTDEKT OVER HOMMELS of BIJEN :....... DIT HEBBEN WE ONTDEKT OVER VLIEGEN of KEVERS:.. DIT WETEN WE NU VAN VLINDERS : Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 26

VOGELS IN DE ZOMER waarneemvel 4 A. WE HEBBEN IETS ONTDEKT OVER VOGEL-ETEN EN VOGELNESTEN...... ------ -----------------------------------------------------------: B. WE HEBBEN IETS ONTDEKT OVER VOGELZANG:. ---------------------------------------------------------------------..--. C. WE HEBBEN OOK VOGELPOEP GEVONDEN: Wat was de kleur? Zaten er zaden in? TEKEN WAT JE GEZIEN HEBT. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 27

BLOEMEN IN DE ZOMER waarneemvel 5 Welke bloem heb je onderzocht? Zo ziet de bloem eruit: (tekenen in vakje 1) HOE RUIKT JE BLOEM?... HEEFT JE BLOEM EEN SPECIALE VORM?... 1 HEB JE STUIFMEEL GEVONDEN? WELKE KLEUR HAD HET? (KLEUR HET VAKJE) WELKE INSECTEN LOKT JE BLOEM?... WELKE INSECTEN HEB JE OOK GEZIEN? (KRUIS AAN) HONINGBIJ HOMMEL VLINDER KEVER VLIEG IETS ANDERS Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 28

WINDBLOEMEN IN DE ZOMER waarneemvel 6 Welk GRAS heb je onderzocht?... Heeft de aar een opvallende geur of kleur?... Hoe lang is de STENGEL?...CM Hoe lang is de AAR?...CM Heb je meeldraden ontdekt? JA / NEE Hoeveel verschillende pluimen heb je ontdekt?:... Plak hier de aar, of teken hem na BLOEMENVORMEN IN DE ZOMER Kleur de bloemvormen die je ontdekt hebt. Schrijf de naam van de vorm erbij. Trek een lijn van een insect naar zijn lievelingsbloem. bij hommel vlinder kever vlieg Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 29

ZOMERGEUR waarneemvel 7 WELKE GEUR HEEFT JULLIE NEUS HET MEESTE VERLEIDT? vul in: DE GEUR VAN AARDE 0 DE GEUR VAN GRAS 0 DE GEUR VAN: 0 DE GEUR VAN VOCHTIGE DINGEN 0 DE GEUR VAN EEN BOOM 0 DE GEUR VAN EEN BLOEM 0 DE GEUR VAN DROGE DINGEN 0 WAT VINDEN JULLIE ERVAN OM AAN ALLES TE SNUFFELEN? waarnemer 1:.. waarnemer 2:. waarnemer 3:... waarnemer 4: waarnemer 5:... Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 30

KLEUREN IN DE ZOMER waarneemvel 8 A DE MEEST VERLEIDELIJKE ZOMERKLEUR VINDEN WIJ:.. - ALS IK DIE KLEUR ZIE, WORD IK : ( kruis aan ) waarnemer 1 : vrolijk/ warm/ springerig/ gelukkig/ of.. waarnemer 2 : vrolijk/ warm/ springerig/ gelukkig/ of.. waarnemer 3 : vrolijk/ warm / springerig / gelukkig/ of.. waarnemer 4 : vrolijk/ warm / springerig / gelukkig/ of.. waarnemer 5 : vrolijk/ warm / springerig / gelukkig/ of.. B - WE HEBBEN OM ONS HEEN GEKEKEN: - De kleur die 10 punten krijgt is: - De kleur die 1 punt krijgt is:.... Geef de sterren een kleur die je gezien hebt. Hoeveel punten krijgen de andere kleuren? schrijf het punt bij elke kleur Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 31

HET WEER IN DE ZOMER waarneemvel 9 Hoe luidt jullie weerbericht voor vandaag? DE TEMPERATUUR: 1. Het is vandaag.c (teken ook in op de thermometer) Het voelt: warm / koud / ertussenin 2. DE WIND : (kruis aan) - waait niet vandaag - ritselt door de bladeren - laat de bomen zwaaien - laat mijn oren wapperen -. 3. DE ZON EN DE WOLKEN, (kruis aan) - de zon schijnt, geen wolkje aan de lucht. - de zon schijnt, er zijn ook wat wolkjes - flinke wolken met tussendoor de zon - - alleen wolken vandaag -. Vinden jullie het verleidelijk ZOMERweer vandaag? Geef het weer een cijfer (van 1 tot 10):. Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 32

VOORBEELD BOOM IN DE ZOMER: de BERK NODIG: waarneemvel 1a Hoe leer je een BERK kennen? ONDERZOEK: - lepel - kleurpotlood ZOEK De stam van de boom. DOE 1. Bekijk de stam goed. Hoe ziet de schors eruit? Hoe voelt berkenschors? Heeft berkenschors een geur? kruis aan op het waarneemvel wat je ziet. 2. Kijk omhoog in de boom. Zie je meer licht, of zie je meer schaduw? Pluk een blad. Bekijk het blad goed. kruis op je waarneemvel aan wat klopt. Maak een wrijfafdruk van je blad. EXTRA: VOORBEELD 3. Maak een klein kuiltje tussen de wortels: gebruik de lepel. Neem een beetje grond in je hand. Dit is grond waar een Berk graag in groeit. Doe opdracht 3 op het waarneemvel Leg je handen op de stam en doe je ogen dicht. Voel deze boom prettig aan? Vind je dit een aantrekkelijke boom, en waarom? Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 33

DIER IN DE ZOMER: het KONIJN NODIG: waarneemvel 2 ONDERZOEK: Zijn er veel konijnen in deze tuin? sporen-voorbeelddoos ZOEK Jonge konijnen graven veel oefenholletjes. Zoek of je ze kunt vinden. Kijk ook uit naar andere konijnensporen. DOE 1. Schrijf op wat je gevonden hebt Verzamel een paar keutels als bewijs. ZOEK: Verleidelijk voedsel voor konijnen. Op de achterkant vind je voorbeelden. DOE 2. Verzamel van elk soort voedsel 1 blad. maar PAS OP: een VOS vindt konijnen erg verleidelijk: ren terug naar deze boom, als er alarm wordt geslagen (lees EXTRA) Schrijf op wat je gevonden hebt EXTRA: Als er gevaar dreigt, waarschuwen konijnen elkaar: ze stampen met hun achterpoot op de grond, dus Tijd-waarnemer: stampen als de zandloper bijna leeg is! (TIP: mensenoren horen minder dan konijnenoren: als ze niks horen, in je handen klappen) Evaluatieformulier Educatieve Natuurtuin Goffert Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 34

Naam school: Leerkracht: Naam activiteit: Groep: Datum.. In onderstaand evaluatieformulier kunt u samen met de kinderen én zelf uw reacties noteren op de door ons aangeboden activiteit. Hiermee hopen wij tot vernieuwing van ons aanbod en een goede afstemming met het onderwijs te komen! Medewerkers Educatieve Natuurtuin Goffert. Reacties van de kinderen: (vraag in een kringgesprekje wat ze er van vonden) Wat hebben jullie gedaan in de natuurtuin? (omschrijf wat genoemd wordt): Wat vond je het leukste om te doen? Heb je iets gezien of gedaan dat nieuw voor je was? Reacties van uzelf: Welke onderdelen heeft u ter voorbereiding gedaan? Welke onderdelen heeft u ter naverwerking gedaan? Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 35

Wat vond u van de uitwerking van onze suggesties in de lesbrief? (geef een score van 1 tot 4) 1= onvoldoende 2= matig 3= voldoende 4= goed 1 2 3 4 Niveau sluit aan op de kinderen: 0 0 0 0 De bruikbaarheid van de suggesties: 0 0 0 0 De educatieve waarde: 0 0 0 0 Welke suggesties heeft u overgeslagen omdat ze naar uw idee niet bruikbaar/ uitvoerbaar waren? Wat vond u van de buitenles? 1 2 3 4 De inleiding: 0 0 0 0 De buitenopdrachten: 0 0 0 0 De werkbladen voor de kinderen: -tekstueel 0 0 0 0 -moeilijkheidsgraad 0 0 0 0 -hoeveelheid tekst 0 0 0 0 -lay out 0 0 0 0 De begeleiding: 0 0 0 0 De afsluiting: 0 0 0 0 Heeft u nog opmerkingen/ suggesties? Hartelijk dank voor het invullen! Wilt u zo vriendelijk zijn deze evaluatie op te sturen naar: Stichting Educatieve Natuurtuin Goffert Goffertweg 19 6532 AA Nijmegen 024-3541729 e-mail: info@natuurtuingoffert.nl Educatieve Natuurtuin Goffert, Nijmegen Lokken en verleiden 2009 36