Veilig en gezond op het podium - Een hele kunst Eindverslag inspectieproject Podiumkunsten

Veilig en gezond op het podium - Een hele kunst Eindverslag inspectieproject Podiumkunsten

Veilig en gezond op het podium - Een hele kunst Eindverslag inspectieproject Podiumkunsten

Inhoudsopgave Voorwoord 5 1 Samenvatting 7 2 Projectopzet en uitvoering 9 2.1 Aanleiding en doelstellingen 9 2.2 Uitvoering 9 2.3 Communicatie 9 3 Projectresultaten 11 3.1 Totaaloverzicht 11 3.2 Resultaten per subsector 11 3.2.1 Schouwburgen en concertzalen 13 3.2.2 Evenementen 15 3.2.3 Orkesten 17 3.2.4 Poppodia 18 3.2.5 Producerende gezelschappen 18 3.3 Signalen en ontwikkelingen 19 4 Conclusies en aanbevelingen 1 4.1 Algemene conclusies 1 4.2 Conclusies per doelstelling 4.3 Beleidsaanbevelingen voor de branche

Voorwoord Passie voor het vak kenmerkt de podiumkunstensector. De drive om een mooie voorstelling neer te zetten mag echter niet ten koste gaan van de aandacht die wordt besteed aan veilig en gezond werken. In 2002 kwam een arboconvenant voor de Podiumkunstenbranche tot stand, dat veel kennis heeft opgeleverd over mogelijkheden om arbeidsrisico s effectief aan te pakken. Begin 2007 liep het arboconvenant af. In de periode april tot en met juli 2008 heeft de Arbeidsinspectie een inspectieproject uitgevoerd om na te gaan of de convenantsafspraken ook toepassing hebben gevonden in de praktijk, en of als gevolg daarvan de naleving van de arbeidsomstandighedenwet is verbeterd. Dit verslag laat zien dat de Podiumkunstensector op de goede weg is. Vooral op het gebied van fysieke belasting zijn belangrijke vorderingen gemaakt. Op enkele andere terreinen zijn echter nog flinke verbeteringen nodig. Mij is vooral het grote aantal overtredingen op het gebied van schadelijk geluid opgevallen, vooral bij de evenementen. Het gebruik van gehoorbeschermers laat daar nog veel te wensen over, ook waar dat volstrekt onverantwoord is. Kennelijk mankeert er nog veel aan de voorlichting over de risico s van schadelijk geluid, en aan het toezicht op het het gebruik van gehoorbeschermers. In theaters vormt valgevaar nog een belangrijk risico, vooral bij voorstellingen waar gebruik wordt gemaakt van een orkestbak. Theaters met een orkestbak moeten daarom een voorziening hebben die het fysiek onmogelijk maakt dat personen of grote voorwerpen van het podium vallen. Verder moeten theaters blijvend aandacht besteden aan het opleidingsniveau van mensen die de trekkenwanden bedienen. Een aspect dat sectorbreed speelt, is dat van de samenwerkende werkgevers. Vrijwel altijd zijn bij activiteiten meerdere organisaties betrokken. Goede onderlinge afspraken zijn dan noodzakelijk om de samenwerking op arbogebied op een goede manier gestalte te geven. Beschikbaarheid van een branche-ri&e waarin het onderdeel samenwerkende werkgevers is opgenomen, is daarbij van grote waarde. Ik vertrouw erop dat de sector lering trekt uit de resultaten van dit project, en serieus aandacht besteedt aan de zaken die nog niet in orde bleken. Bij het opstellen van de arbocatalogi die nog in ontwikkeling zijn kunnen de resultaten van dit inspectieproject goede diensten bewijzen. De Arbeidsinspectie houdt de komende tijd in ieder geval de vinger aan de pols om te zien of hierbij voldoende vorderingen worden gemaakt, en zal zich daarbij vooral richten op de evenementensector en de theaters. Mw. ir. M.A. Zuurbier Directeur Arbeidsomstandigheden Voorwoord 5

1 Samenvatting Begin 2007 liep het arboconvenant voor de Podiumkunstensector ten einde. Om na te gaan of de convenantsafspraken ook in de praktijk hebben geleid tot verbetering van de arbeidsomstandigheden, heeft de Arbeidsinspectie in de periode 1 april tot en met 31 juli 2008 een inspectieproject uitgevoerd. Inspectieonderwerpen waren fysieke belasting, algemene veiligheid, machineveiligheid en schadelijk geluid. Dit verslag bevat een weergave van de resultaten van het project, een nadere analyse per deelsector en aanbevelingen aan de sector. In totaal zijn bijna tweehonderd inspecties uitgevoerd, waarbij in het algemeen een positieve indruk werd verkregen van de wijze waarop organisaties in de podiumkunstenbranche zorg besteden aan het veilig en gezond werken. Niettemin was bij ongeveer de helft van de inspecties sprake van één of meer overtredingen. Overtredingen van de wettelijke bepalingen op het gebied van schadelijk geluid stonden daarbij met stip op nummer één. Verder kwamen met enige regelmaat tekortkomingen op het gebied van veilig werken aan het licht. Daarbij ging het vooral om valgevaar. Het beeld verschilt per deelsector. Geluidsproblemen spelen vooral in de sectoren waar het ten gehore brengen van muziek de kernactiviteit is, en dan voornamelijk bij de poppodia en in de evenementensector. Deze branches hebben op dit terrein nog veel werk te verzetten. Zo schortte het nogal eens aan het handhaven van de zelf gekozen norm voor het maximaal toelaatbare geluidsniveau in de werkomgeving van 105 db(a). Een veel groter punt van zorg is echter het niet consequent gebruiken van gehoorbeschermers door werknemers die verblijven in geluidsniveaus boven de grens van 85 db(a). Het toezicht hierop was in een aantal gevallen ver onder de maat. Op deze twee aspecten moeten nog flinke verbeteringen worden doorgevoerd. Dit is te meer opmerkelijk, omdat de pop- en evenementensector ruim twee jaar geleden aan de wieg stonden van de branchecatalogus voor schadelijk versterkt geluid. Wat dat betreft kunnen deze sectoren een voorbeeld nemen aan de aanpak door de orkestensector, waar men al een heel eind op weg is met de beheersing van het geluidsprobleem. Het werk is daar nog niet klaar, maar er zijn belangrijke stappen gezet. Opmerkelijk is dat maar weinig situaties werden aangetroffen waar sprake was van overmatige fysieke belasting. Op dat terrein hadden zowel gezelschappen en producenten als schouwburgen en concertzalen de zaken doorgaans goed op orde. Zo beschikten op een enkele uitzondering na alle bezochte theaters inmiddels over gemechaniseerde trekkenwanden. Daarmee behoort een voorheen belangrijke bron van fysieke belasting definitief tot het verleden. Een aspect dat nog wel nader aandacht verdient, is de opleiding van de mensen die deze gemechaniseerde trekkenwanden bedienen. Die voldeed niet in alle gevallen aan de door de sector zelf geformuleerde eisen. Verder vraagt de Arbeidsinspectie aandacht voor het onderwerp vallen van hoogte, en dan vooral in theaters met een orkestbak. Daar was vaak geen voorziening aanwezig waardoor wordt voorkomen dat mensen (maar ook zware voorwerpen) een duikeling in de orkestbak kunnen maken. Niet alleen vanwege het valgevaar, maar ook vanwege het gevaar dat dit met zich meebrengt voor de musici in de orkestbak, is een dergelijke voorziening echter onontbeerlijk. Samenvatting 7

Een goede risico-inventarisatie en evaluatie is een onmisbaar instrument voor het gericht aanpakken en beheersen van arbeidsrisico s. In de podiumkunstensector is daarbij sectorbreed de problematiek van samenwerkende werkgevers prominent aan de orde. Op dit punt zijn nog de nodige overtredingen geconstateerd. De sector doet er daarom goed aan de organisaties binnen de podiumkunstenbranche te ondersteunen door het aanbieden van een branche-rie met een goed uitgewerkte module voor het aspect samenwerkende werkgevers. De Arbeidsinspectie gaat ervan uit dat de podiumkunstenbranche doorgaat in de positieve richting die men is ingeslagen, en dat de resultaten van dit inspectieproject zullen worden gebruikt om de nog bestaande knelpunten met voorrang aan te pakken. 8 Veilig en gezond op het podium - Een hele kunst

2 Projectopzet en uitvoering 2.1 Aanleiding en doelstellingen De belangrijkste aanleiding voor het uitvoeren van een inspectieproject in de podiumkunstensector in 2008 was het aflopen van een arboconvenant, dat vanaf mei 2002 tot en met begin 2007 in de podiumkunstenbranche is uitgevoerd. Ongeveer gelijktijdig met het podiumkunstenconvenant liep er nog een afzonderlijk convenant met de deelsector Orkesten, dat zich richtte op de problematiek van schadelijk geluid. Primaire doel van het project was na te gaan of de convenantsafspraken door organisaties binnen de sector daadwerkelijk in praktijk worden gebracht, en of dit ook heeft geleid tot verbetering van de arbeidsomstandigheden. In eerdere inspectieprojecten, uitgevoerd in 2001 en 2002, was gebleken dat de arboregelgeving in de podiumkunstensector slecht werd nageleefd. De onderwerpen waarop is geïnspecteerd (fysieke belasting, algemene veiligheid, machineveiligheid en schadelijk geluid) zijn voor een belangrijk deel ook ontleend aan de convenantsonderwerpen. Om de projectdoelstellingen te realiseren, zijn in het kader van dit inspectieproject de volgende activiteiten uitgevoerd: 1. Fysieke belasting/machineveiligheid: inspectie en handhaving op de aanwezigheid en gebruik van gemechaniseerde trekkenwanden (met inbegrip van het vereiste opleidingsniveau van het bedieningspersoneel), met als referentiekader de beleidsregel Fysieke belasting bij handbediende trekkenwanden; 2. Fysieke belasting: inspectie op overmatige fysieke belasting in de vorm van tillen, dragen, duwen en trekken, en in het bijzonder naleving van de eigen branchenorm van 25 kg als maximum gewicht voor handmatig tillen; 3. Algemene veiligheid: inspectie van de werkwijze en het gebruik van wettelijk verplichte veiligheidsvoorzieningen bij het werken op hoogte en vliegen boven het podium; 4. Schadelijk geluid: handhaving van de wettelijke bepalingen over schadelijk geluid op de arbeidsplaats; de maatregelen zoals beschreven in de arbocatalogi Schadelijk versterkt geluid en Orkesten dienden daarbij als richtsnoer. 2.2 Uitvoering Het inspectieproject is uitgevoerd in de periode april tot en met juli 2008. Daarbij lag het accent in de eerste drie maanden op inspecties in theaters, concertzalen en poppodia en de daar lopende producties, en de laatste twee maanden op de buitenevenementen. In totaal zijn een kleine 200 inspecties verricht. Daarmee werd vooral voor de deelsectoren Schouwburgen en concertzalen, Evenementen en Orkesten een zodanige dekking gerealiseerd dat de uitkomsten als representatief kunnen worden beschouwd. Voor de deelsectoren Producerende gezelschappen en Poppodia is de dekking daarvoor ontoereikend; voor deze sectoren geldt wel dat er sprake is van goede indicatie van de daar voorkomende risico 2.3 Communicatie Voorafgaand aan de start van het project zijn de opzet en uitvoering van het project toegelicht in een bijeenkomst waar vertegenwoordigers van de meeste koepelorganisaties aanwezig waren. Bij de start van het inspectieproject is een persbericht uitgegeven, dat leidde tot veel publiciteit, vooral op nieuwssites van landelijke en regionale dagbladen. Verder is de projectleider geïnterviewd door De Volkskrant, die er een artikel aan wijdde in de internetrubriek Volkskrant Banen, en door een journalist van het Praktijkblad Veiligheid. Na afloop van het project is de sector tijdens een speciaal daartoe belegde bijeenkomst geïnformeerd over de resultaten. Bij publicatie van dit verslag wordt een persbericht uitgegeven. Projectopzet en uitvoering 9

3 Projectresultaten 3.1 Totaaloverzicht In ruwweg de helft van de bedrijfsbezoeken zijn één of meer overtredingen van de arboregelgeving aangetroffen. Desondanks beoordelen wij de situatie in het algemeen als bevredigend: de geconstateerde overtredingen waren voor de inspecteurs geen aanleiding het werk ter plaatse stil te leggen wegens onmiddellijk gevaar voor de gezondheid of veiligheid van de werknemers, en slechts tweemaal werd een boeterapport opgemaakt. Wel is een aantal keren een eis gesteld of een waarschuwing gegeven. In een flink aantal gevallen volstond de inspecteur met een zogenaamde stimuleringsmaatregel, omdat het ging om een niet ernstige overtreding in een bedrijf dat de zaken verder goed op orde had. Het bedrijf in kwestie wordt dan gewezen op de overtreding, in het vertrouwen dat die wordt verholpen. Verreweg de meeste overtredingen hadden betrekking op het onderwerp schadelijk geluid. Het wekt geen verbazing dat deze overtredingen vooral werden aangetroffen waar geluid niet een hinderlijk bijproduct is, maar de kernactiviteit: bij orkesten, poppodia en (popmuziek)evenementen. Wel is de Arbeidsinspectie teleurgesteld over het feit dat de branchecatalogus Schadelijk versterkt geluid met name in de evenementensector zo slecht wordt nageleefd, vooral op het punt van het gebruik van gehoorbeschermers. Werken op hoogte en het daaraan verbonden valgevaar vormde een belangrijk aandachtspunt bij de inspectiebezoeken aan theaters en schouwburgen. Noodzakelijke voorzieningen om dit gevaar te ondervangen waren in een aantal gevallen niet helemaal in orde, of ontbraken zelfs volledig. Dit laatste was vooral aan de orde bij theaters met een orkestbak. Bij gebruik daarvan is een valbeveiliging vereist. Een laatste punt dat bij de inspecties veelvuldig naar voren kwam, was het ontbreken van een volledige risico-inventarisatie en -evaluatie, en als onderdeel daarvan een plan van aanpak voor het beheersen van de arbeidsrisico s. Daarbij bleek in een aantal gevallen ook onvoldoende aandacht te zijn besteed aan de problematiek van samenwerkende werkgevers. Tekortkomingen op dit terrein werden branchebreed aangetroffen. 3.2 Resultaten per subsector De Podiumkunstensectoren omvat een aantal deelsectoren, die qua arborisico s onderling sterk verschillen. In het kader van dit project is daarom een onderverdeling aangebracht, die inzicht biedt in de voornaamste knelpunten per deelsector. Bij de uitwerking van de inspectieresultaten hebben we onderscheid gemaakt naar de volgende deelsectoren: Schouwburgen en concertzalen; Evenementen; Poppodia; Orkesten; Producerende gezelschappen. De inspectieresultaten worden hierna per deelsector nader toegelicht. Projectresultaten 11

Vangnet over orkestbak (foto Muziektheater Amsterdam) Rollenzolder gemechaniseerde trekkenwand Zaalbrug in een theater 12 Veilig en gezond op het podium - Een hele kunst

3.2.1 Schouwburgen en concertzalen Arbeidsrisico s waarop de meeste overtredingen werden geconstateerd Totaal aantal uitgevoerde inspecties: 75 Aantal inspecties met één of meer overtredingen: 41 Onderwerp Aantal overtredingen Instrument Stimulering Waarschuwing Eis Valgevaar 14 1 13 0 Geluid 10 3 5 2 RI&E 10 1 9 0 Opvallend is, dat op één enkele uitzondering na, waarvoor een boeterapport is opgemaakt, in alle bezochte schouwburgen de trekkenwanden zijn gemechaniseerd. Hiermee is een aanmerkelijke verbetering bereikt ten opzichte van voorheen, toen veel van de mensen die de trekkenwanden bedienden te kampen hadden met ernstige lichamelijke klachten als gevolg van overbelasting van armen en schouders. Belangrijk aandachtspunt blijft wel het opleidingsniveau van het personeel dat de trekkenwanden bedient. Binnen de sector is door het Overleg Scholing (onderwijs) Arbeidsmarkt Theatertechniek, kortweg OSAT, een eindtermendocument opgesteld waarin het kennisniveau is beschreven dat noodzakelijk wordt geacht om veilig en verantwoord te kunnen werken met gemechaniseerde trekkenwanden. Enkele keren is geconstateerd dat theatertechnici die verantwoordelijk zijn voor de bediening van de trekkenwanden in een theater een verkorte opleiding hadden gevolgd die niet voldoet aan de in het eindtermendocument gestelde eisen. De Arbeidsinspectie is van oordeel dat een dergelijke opleiding niet toereikend is, en stelt zich op het standpunt dat deze technici in het bezit moeten zijn van een certificaat dat is afgegeven door een opleiding die voldoet aan de Eindtermen Bedieningsvakman Mechanische Trekkenwand. De verzamelterm valgevaar betreft hier twee verschillende aspecten: enerzijds gebreken aan de toegangen tot de lichtbruggen of aan het hekwerk op de lichtbruggen zelf, anderzijds het valgevaar dat voortkomt uit het ontbreken van een podiumrandbeveiliging in situaties waar zich vóór het podium een orkestbak bevindt. In dit soort gevallen moet zijn voorzien in een veiligheidsvoorziening, zoals een vangnet, waarmee wordt voorkomen dat mensen of zware voorwerpen van het podium in de orkestbak kunnen vallen. Daarbij moet worden bedacht dat valpartijen niet alleen grote risico s met zich meebrengen voor degene die valt, maar ook voor mensen die in de orkestbak aan het werk zijn. Ook op het onderwerp schadelijk geluid is een aantal keren gehandhaafd. De aard van de overtredingen varieerde daarbij van het niet in kaart hebben gebracht van de geluidsniveaus via het ontbreken van een plan van aanpak voor uitvoering van beschermingsmaatregelen, tot het toezicht op het gebruik van gehoorbeschermers. Verder was een aantal malen geen volledige en actuele risico-inventarisatie en evaluatie aanwezig, of ontbrak een plan van aanpak voor oplossing van de geconstateerde arbeidsrisico s. Aandacht hiervoor blijft noodzakelijk. Bij schouwburgen en concertzalen staat het onderwerp valgevaar op één waar het gaat om het aantal overtredingen met betrekking tot algemene veiligheid. Projectresultaten 13

Opbouw van een podium bij een evenement 14 Veilig en gezond op het podium - Een hele kunst

3.2.2 Evenementen Arbeidsrisico s waarop de meeste overtredingen werden geconstateerd Totaal aantal uitgevoerde inspecties: 84 Aantal inspecties met één of meer overtredingen: 42 Onderwerp Aantal overtredingen Instrument Stimulering Waarschuwing Eis Geluid 44 8 36 0 RI&E 9 0 9 0 Bij de inspectiebezoeken aan evenementen werden in de helft van de gevallen tekortkomingen geconstateerd, vrijwel uitsluitend ten aanzien van de blootstelling van medewerkers aan schadelijk geluid. Zoals eerder opgemerkt, levert de naleving van de regelgeving geluid in de evenementensector de nodige problemen op. Bij popevenementen geldt dat geluid met een groot volume geen vervelend bijverschijnsel is, maar een essentieel kenmerk van het evenement. Daar kómen de bezoekers voor. Daarom is het goed dat de sector zelf normen heeft ontwikkeld voor het maximaal toelaatbaar geluidsniveau tijdens dit soort evenementen, en deze normen heeft vastgelegd in een branchecatalogus. De norm van 105 db(a) voor het maximaal toelaatbaar geluidsniveau in de werkomgeving is een voorbeeld van een goed compromis tussen de wens om muziek op een hoog volume ten gehore te kunnen brengen, en zorg voor de gezondheid van de werknemers (en niet te vergeten, de bezoekers ). Een compromis, omdat onbeschermde blootstelling aan een niveau van 105 db(a) grote risico s inhoudt voor het ontstaan van gehoorschade. Om dat te illustreren is het goed te bedenken dat bij dit niveau binnen twee minuten de dagelijkse dosis wordt bereikt waarbij geluid schade aan het gehoor kan veroorzaken. Met goede gehoorbeschermers is het echter mogelijk het geluidsniveau in de gehoorgang zo ver te reduceren, dat het risico voor het ontstaan van gehoorschade wordt weggenomen. Daarom is het ook van groot belang dat in de genoemde branchecatalogus bepalingen zijn opgenomen over voorlichting en instructie ten behoeve van de werknemers, het beschikbaar stellen van gehoorbeschermers, en het houden van toezicht op het gebruik daarvan door de werknemers. Niettemin hadden veel van de geconstateerde overtredingen betrekking op het gebruik van gehoorbeschermers. Gelukkig waren die wel bijna altijd beschikbaar, maar lang niet alle medewerkers die in risicozones verbleven, maakten er gebruik van. Vaak kwam dat doordat ze zich niet in de onmiddellijke nabijheid van de podia bevonden, en ten onrechte dachten dat het wel meeviel met de schadelijkheid van het geluid. Kennelijk was in die gevallen de voorlichting op dit punt tekortgeschoten. In deze gevallen was doorgaans sprake van een forse overschrijding van de grens van 85 db(a), waarboven het gebruik van gehoorbeschermers verplicht is. De werkzaamheden hadden om deze reden kunnen worden stilgelegd en er hadden boeterapporten kunnen worden opgemaakt, maar in het kader van dit inspectieproject is volstaan met een waarschuwing. Bij een volgende gelegenheid zal echter strikter worden gehandhaafd, met de inzet van zwaardere handhavinginstrumenten. Een en ander leidt tot de conclusie dat in de evenementensector nog veel verbeteringen noodzakelijk zijn om gehoorschade bij de medewerkers te voorkomen. Daarbij kan overigens geen uitzondering worden gemaakt voor de geluidstechnici, die nu nog aangeven geen gehoorbeschermers te kunnen gebruiken omdat zij daarmee niet in staat zouden zijn het geluid in goed te beoordelen. Voor deze groep zullen maatwerkvoorzieningen moeten worden ingezet om ook hun gehoor afdoende te beschermen. De geconstateerde tekortkomingen met betrekking tot de voorlichting en instructie van de medewerkers, en het gebruik van en toezicht op het gebruik van gehoorbeschermers raakt aan een ander belangrijk punt, de risico-inventarisatie en evaluatie. Bij een evenement is het maken van een RI&E een gecompliceerde zaak. Alles is tijdelijk en éénmalig: het evenemententerrein moet worden ingericht, podia en tenten moeten worden opgebouwd, cateraars en sanitaire voorzieningen moeten hun plek krijgen, de beveiliging moet worden geregeld. Kortom, er moet in korte tijd veel werk worden verzet door een groot aantal verschillende betrokken partijen. Het is daarom niet voldoende om een algemene lijst te maken van risico s die zich mogelijk kunnen voordoen en een algemene beschrij- Projectresultaten 15

Cateringmedewerkers bij een evenement Orkest in actie (foto Muziekcentrum van de omroepen) 16 Veilig en gezond op het podium - Een hele kunst

ving van maatregelen die kunnen worden genomen om deze risico s te elimineren of te beheersen. Voor ieder evenement afzonderlijk zal, aan de hand van de aard en inrichting van het evenement een RI&E op maat moeten worden gemaakt, waarin voor de omstandigheden van dát specifieke evenement is aangegeven wat de risico s zijn en welke maatregelen er moeten worden genomen, of welke procedures moeten worden gevolgd om deze risico s te ondervangen. Daarbij is van essentieel belang dat een goede afstemming plaatsvindt met alle organisaties die bij het evenement betrokken zijn, dus inclusief dienstverleners als horeca- en beveiligingspersoneel. Ten slotte werd een enkele keer geconstateerd dat bij opbouw van podia en tribunes een dieselheftruck werd gebruikt. Dit is niet toegestaan in verband met de blootstelling aan kankerverwekkende uitlaatgassen. Daarom werd hiervoor een waarschuwing gegeven. Toen bij hercontrole bleek dat de zelfde heftruck ook weer werd gebruikt bij de afbraakwerkzaamheden, is een boeterapport opgemaakt. 3.2.3 Orkesten Arbeidsrisico s waarop de meeste overtredingen werden geconstateerd Totaal aantal uitgevoerde inspecties: 11 Aantal inspecties met één of meer overtredingen: 5 Onderwerp Aantal overtredingen Instrument Stimulering Waarschuwing Eis Geluid 6 3 1 2 Alle overtredingen die bij de orkesten zijn geconstateerd, hadden betrekking op het tot voor enige tijd zeer controversiële onderwerp schadelijk geluid. Daarmee is niet gezegd dat de bezochte orkesten geen aandacht hebben voor het onderwerp. Integendeel, de orkesten hebben een flinke inhaalslag gemaakt, en besteden tegenwoordig veel aandacht aan de problematiek van schadelijk geluid. Het arboconvenant voor de orkesten heeft hierbij een belangrijke rol gespeeld. Veel van de in het arboconvenant ontwikkelde inzichten en mogelijkheden voor beheersing van het probleem zijn opgenomen in de branchecatalogus voor het onderwerp schadelijk geluid, die begin 2008 werd gepubliceerd. De geconstateerde tekortkomingen betroffen verschillende aspecten van de aanpak van de geluidsproblematiek. Zo was er in drie gevallen sprake van een onvoldoende uitgewerkt plan van aanpak voor beheersing van de risico s die voortkomen uit overmatige blootstelling aan geluid. Verbeteringen op dit punt zijn zeker mogelijk. Een enkele keer was er onvoldoende aandacht voor het gebruik van gehoorbescherming door werknemers waar dat nodig en mogelijk is. En ten slotte waren er enkele kleine tekortkomingen waar het gaat om voorlichting en onderricht aan de werknemers en het aanbieden van audiometrisch onderzoek. Niettemin is de overheersende indruk positief. Alle orkesten zijn actief bezig met het aanpakken van de arbeidsrisico s; daarbij gaat het niet alleen om schadelijk geluid, maar ook om fysieke belasting en psychosociale arbeidsbelasting. Projectresultaten 17

3.2.4 Poppodia Arbeidsrisico s waarop de meeste overtredingen werden geconstateerd Totaal aantal uitgevoerde inspecties: 9 Aantal inspecties met één of meer overtredingen: 4 Onderwerp Aantal overtredingen Instrument Stimulering Waarschuwing Eis Geluid 3 0 1 2 RI&E 2 0 2 0 De overtredingen bij de poppodia hadden vooral betrekking op schadelijk geluid en het ontbreken van een volledige RI&E. Ook in deze sector geldt dat het gebruik van gehoorbeschermers en het toezicht daarop te wensen overlaat. Met name de technici zijn laks met het gebruik van gehoorbeschermers. Het argument van geluidstechnici dat zij geen gehoorbeschermers kunnen gebruiken omdat zij anders het geluid niet goed meer kunnen beoordelen, geldt in ieder geval niet voor lichttechnici. Net als bij de evenementensector geldt ook hier dat iedereen gehouden is gehoorbescherming te gebruiken. Voor de groep geluidstechnici is een extra inspanning geboden om ook hun passende gehoorbeschermers te kunnen aanbieden, die hen niet belemmeren in de uitoefening van hun functie. 3.2.5 Producerende gezelschappen Arbeidsrisico s waarop de meeste overtredingen werden geconstateerd Totaal aantal uitgevoerde inspecties: 15 Aantal inspecties met één of meer overtredingen: 4 Onderwerp Aantal overtredingen Instrument Stimulering Waarschuwing Eis Valgevaar 1 1 0 0 Geluid 1 1 0 0 Trekkenmwand 1 0 1 0 RI&E 1 0 1 0 In deze deelsector zijn maar weinig overtredingen geconstateerd. Slechts in één op de vier gevallen zagen de inspecteurs aanleiding een waarschuwing te geven of een opmerking te maken. Deze hadden bovendien betrekking op verschillende onderwerpen, zonder dat er één bepaald aspect in het oog sprong. Het ging daarbij om valgevaar, het ontbreken van een beoordeling en meting van mogelijk schadelijk geluid, medewerkers die onder de trekkenwand doorliepen tijdens hijswerkzaamheden, en een niet volledige RI&E. De overtreding op het gebied van valgevaar had betrekking op een musicalvoorstelling in een theater met een orkestbak, waar geen voorziening aanwezig was om vallen in de orkestbak te voorkomen. Het betreffende gezelschap beschikte weliswaar zelf over een net, maar door de vorm van de zaal kon dat in het betreffende theater niet worden aangebracht. Hier is blijkbaar iets misgegaan in de afstemming tussen het bezoekende gezelschap en het ontvangende theater. Het gezelschap is doordrongen van de noodzaak van een podiumrandbeveiliging, en heeft daarvoor ook een vangnet beschikbaar, maar het theater heeft er niet voor gezorgd dat dit net ook kan worden gebruikt. Eigenlijk is hier sprake van een omgekeerde wereld: Een theater dat een voorstelling in huis haalt waarbij de orkestbak wordt gebruikt, dient ervoor te zorgen dat de podiumrandbeveiliging in orde is. De facto betekent dit, dat ieder theater met een orkestbak hiervan alleen gebruik kan maken wanneer voorzieningen voor een dergelijke beveiliging aanwezig zijn. 18 Veilig en gezond op het podium - Een hele kunst

3.3 Signalen en ontwikkelingen De zorg voor arbeidsomstandigheden binnen de sector Podiumkunsten is in vergelijking met vroeger op een hoger plan gekomen. Er is sprake van een duidelijke professionalisering, die ervoor heeft gezorgd dat de meeste organisaties aandacht besteden aan het tot stand brengen van goede arbeidsomstandigheden. Dit zonder afbreuk te doen aan het belang van het primaire product, namelijk een mooie voorstelling neer te zetten. Zo zijn, op een enkele uitzondering na, in alle bezochte theaters de trekkenwanden gemechaniseerd. Daarmee is een einde gemaakt aan de grote fysieke belasting die het handmatig bedienen van de trekkenwanden met zich meebracht. Aandachtspunt blijft hierbij de noodzaak van een gedegen opleiding van de medewerkers die verantwoordelijk zijn voor de bediening van de trekkenwanden. Nooit mag uit het oog worden verloren dat het hier gaat om het hijsen van lasten boven mensen, een situatie die speciale verantwoordelijkheden met zich meebrengt. Een andere grote verbetering heeft betrekking op het onderwerp schadelijk geluid. De sector heeft laten zien ook op dit terrein verantwoordelijkheid te willen nemen. De totstandkoming van twee arbocatalogi over dit onderwerp toont dit aan. Voor de sectoren waar versterkt geluid gezondheidsrisico s met zich meebrengt, is het geluidsniveau in de werkomgeving gebonden aan een maximum van 105 db(a). Een dergelijk geluidsniveau geeft bij onbeschermde blootstelling nog steeds een groot risico op gehoorschade. Toch betekent dit een duidelijke verbetering in vergelijking met de oude situatie, waarin op dit terrein geen afspraken golden. Om het gevaar voor het ontstaan van gehoorschade bij medewerkers te beheersen, is consequent gebruik van adequate gehoorbescherming echter absoluut noodzakelijk. Wordt dit achterwege gelaten, dan is er sprake van een ernstige overtreding. De eerste verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de werkgever. Die moet niet alleen de werknemers (ook tijdelijke inleenkrachten!) voorlichten over de risico s en instrueren over het gebruik van gehoorbescherming, maar dient ook te regelen dat er streng toezicht wordt gehouden op het consequent gebruiken van de gehoorbescherming. Met name op dit laatste punt zijn de nodige tekortkomingen geconstateerd. Bij herhaling is geconstateerd dat medewerkers weliswaar de beschikking hadden gekregen over gehoorbeschermers, maar die niet gebruikten. Desgevraagd werd bijvoorbeeld door medewerkers van de catering bij een evenement gemeld dat men dacht dat het met het geluid wel meeviel, omdat men zich niet in de onmiddellijke nabijheid van een podium bevond. Metingen wezen in zo n geval echter uit dat het geluidsniveau ter plaatse tussen 90 en 100 db(a) was. Een en ander geeft aan dat de poppodia en evenementen op dit terrein nog veel werk te verzetten hebben. Ook bij de orkesten is sprake van een positieve ontwikkeling. Het arboconvenant dat voor deze sector van kracht is geweest, heeft gezorgd voor een aanzienlijke toename van de aandacht voor arbeidsomstandigheden van musici in het algemeen en voor de problematiek van mogelijke gezondheidsschade door overmatige blootstelling aan geluid in het bijzonder. Niettemin moeten ook in deze sector de inspanningen om te komen tot verdergaande verbeteringen onverminderd worden voortgezet. Projectresultaten 19

4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Algemene conclusies Het gaat de goede kant op met de zorg voor arbeidsomstandigheden in de podiumkunstensector. Vrijwel alle organisaties die zijn bezocht, zijn zich bewust van hun verantwoordelijkheden op dit punt, en besteden aandacht aan het in kaart brengen van de risico s en nemen maatregelen om deze risico s waar mogelijk weg te nemen of om te voorkomen dat de veiligheid en gezondheid van de werknemers erdoor wordt bedreigd. De bezochte theaters, orkesten en uitvoerende gezelschappen hebben hun arbobeleid over het algemeen goed op orde. Bij nagenoeg alle inspecties werd duidelijk dat ze zich goed realiseerden dat de mensen het belangrijkste kapitaal is en dat ze er dus heel zuinig op moeten zijn. Een punt dat in ieder geval aandacht behoeft, is het valgevaar bij voorstellingen waarbij de orkestbak wordt gebruikt. In dergelijke situaties is een voorziening als een vangnet, waarmee wordt voorkomen dat mensen of zware voorwerpen in de orkestbak kunnen vallen, een absolute vereiste. Theaters met een orkestbak die daarover niet beschikken, dienen dat op zo kort mogelijke termijn in orde te maken. Een aandachtspunt blijft het opstellen van een (productie)-ri&e, waarin voldoende rekening wordt gehouden met het aspect van samenwerkende werkgevers. De arboproblematiek bij evenementen en poppodia komt voornamelijk voort uit het product, dat bestaat uit het ten gehore brengen van popmuziek op een fors niveau. Te veel mensen die in deze sectoren werkzaam zijn, zijn onvoldoende doordrongen van de risico s die gepaard gaan met langdurige blootstelling aan de geluidsniveaus die daarmee gepaard gaan, en dus van de noodzaak je daartegen afdoende te beschermen. De voorlichting over de risico s, instructie over de noodzaak en het gebruik van gehoorbeschermers en toezicht daarop, zijn even zovele aspecten die dringend verbetering behoeven. Daarbij dient ook specifiek aandacht te worden besteed aan het gebruik van gehoorbeschermers door de geluidstechnici. De risico s zijn dermate groot dat functiegerelateerde argumenten niet langer gebruikt mogen worden om het gebruik van gehoorbeschermers achterwege te laten. Zoeken naar gehoorbeschermers die het functioneren niet of nauwelijks beïnvloeden ligt dan meer voor de hand. In de orkestwereld zijn daarmee al veel ervaringen opgedaan. Een ander aspect dat aandacht vraagt, is het grote aantal partijen dat bij het realiseren van een groot evenement betrokken is. Dat vergt bijzondere aandacht bij het opstellen van de RI&E, en een goede onderlinge afstemming tussen de betrokken werkgevers. Een en ander illustreert het belang van een op de podiumkunstenpraktijk toegespitste branche-ri&e, waarin aan het aspect samenwerkende werkgevers een belangrijke plaats wordt ingeruimd. De podiumkunstensector verdient een compliment voor de vorderingen die de afgelopen jaren zijn gemaakt. Tijdens de uitvoering van het inspectieproject is gebleken dat de sector zorg voor goede arbeidsomstandigheden beschouwt als een essentieel onderdeel van een professioneel werkende branche. Dat neemt niet weg dat er op onderdelen nog belangrijke tekortkomingen zijn geconstateerd. Voor de Arbeidsinspectie is dit aanleiding om enkele deelsectoren ook de komende jaren te blijven volgen. Het gaat daarbij vooral om de schouwburgen, poppodia en evenementen. Bij de schouwburgen zal daarbij de nadruk liggen op het valgevaar bij toepassing van een orkestbak, en op het opleidingsniveau van technici die de trekkenwanden bedienen. Bij poppodia en evenementen staat het gebruik van gehoorbeschermers centraal. In de genoemde deelsectoren zal in de loop van 2009 steekproefsgewijs een aantal controlebezoeken worden uitgevoerd. Wanneer daarbij overtredingen worden vastgesteld, zal strikt worden gehandhaafd. Conclusies en aanbevelingen 21

4.2 Conclusies per doelstelling Veel van de afspraken die in het arboconvenant zijn gemaakt hebben hun weg gevonden naar de praktijk in de podiumkunstensector. Daarmee is de fysieke belasting sterk verminderd. De invloed van de beleidsregel voor trekkenwanden heeft echter ook zijn uitwerking niet gemist. Het mechaniseren van de trekkenwanden in theaters, een heet hangijzer de afgelopen jaren vanwege de grote investeringen die ermee gemoeid zijn, heeft een grote bijdrage geleverd aan de vermindering van de fysieke belasting. Uit het feit dat vrijwel geen tekortkomingen zijn geconstateerd op het inspectieonderwerp fysieke belasting blijkt dat de organisaties binnen de sector wegen hebben gevonden om de voorheen bestaande problemen op dit gebied op een goede manier op te lossen. Niettemin zijn er nog gebieden waar verdere verbeteringen nodig en mogelijk zijn. In de eerste plaats betreft dit de problematiek van schadelijk geluid op de arbeidsplaats. Vooral in de evenementensector, de popmuzieksector zijn op dit punt nog stappen te zetten. Het gebruik van gehoorbeschermers moet een automatisme worden. De zorgplicht van de werkgever stopt niet bij het ter beschikking stellen van deze middelen, maar strekt zich in ieder geval uit tot toezicht op het gebruik ervan, waarbij weigering door werknemers om de gehoorbeschermers te gebruiken niet geaccepteerd kan worden. Via voorlichting en onderricht over de risico s van overmatige blootstelling aan geluid en over manieren om schade aan het gehoor te voorkomen, moet het risicobewustzijn worden versterkt en de bereidheid om gehoorbescherming te gebruiken worden vergroot. In de orkestensector heeft het arboconvenant geleid tot een aanmerkelijke vergroting van het risicobewustzijn, met als resultaat dat vrijwel alle orkesten op een goede manier bezig zijn dit probleem aan te pakken. Werken op hoogte - daarbij inbegrepen het werken op een podium grenzend aan een orkestbak is inherent aan de podiumkunstensector. Gebleken is, dat de gevaren die daarmee samenhangen niet altijd voldoende worden onderkend en beheerst. Bij gebruik van een orkestbak moet een vorm van fysieke valbeveiliging aanwezig zijn. Structurele aandacht hiervoor is dringend geboden. Een laatste aspect dat nader aandacht verdient, is de risico-inventarisatie en evaluatie. Weliswaar geen arbeidsrisico, maar onmisbaar om de risico s in kaart te brengen en adequate maatregelen te treffen om deze risico s te beheersen. Vooral in al die situaties waar meerder partijen elkaar treffen, is dit noodzakelijk om veilig en gezond werken mogelijk te maken. 4.3 Beleidsaanbevelingen voor de branche Alle resultaten overziend, komt de Arbeidsinspectie tot de volgende beleidsaanbevelingen voor de Podiumkunstenbranche: Een branchebrede arbocatalogus is dringend gewenst. Zo n document, waarin is vastgelegd op welke wijze de meest voorkomende arbeidsrisico s kunnen worden herkend en aangepakt, maakt het ook voor kleinere organisaties mogelijk te delen in de kennis die op dit terrein is ontwikkeld. Mogelijk is er binnen bepaalde deelsectoren behoefte aan deelcatalogi, toegespitst op de specifieke problematiek binnen deze deelsectoren. De popmuzieksector en de orkesten beschikken al over zo n deelcatalogus. Van belang is om, wanneer er voornemens zijn om te komen tot een catalogus voor een bepaalde deelsector, deze voornemens in ieder geval vóór het einde van 2009 te realiseren. Op 1 januari van dat jaar vervallen namelijk alle bestaande beleidsregels. Bij de handhaving van de arbeidsomstandighedenwet zullen organisaties vanaf die datum bij ontbreken van een eigen arbocatalogus worden beoordeeld aan de hand van algemene uitgangspunten, zonder dat rekening kan worden gehouden met specifieke omstandigheden. De bestaande branche-ri&e voorziet nog niet in een goed werkende module voor het aspect samenwerkende werkgevers. Gezien het grote belang hiervan bevelen wij aan met spoed in deze lacune te voorzien. Het is een groot goed dat vrijwel alle theaters op het ogenblik beschikken over een gemechaniseerde trekkenwandinstallatie. Het is echter van groot belang dat deze installaties worden bediend door mensen die beschikken over de daarvoor benodigde deskundigheid. Zij moeten dan ook in het bezit zijn van een certificaat Bedieningsvakman Mechanische Trekkenwand, dat is afgegeven door een daartoe bevoegde opleidingsinstelling. Schouwburgen met een orkestbak dienen te beschikken over een voorziening waarmee wordt voorkomen dat mensen of zware voorwerpen in de orkestbak vallen. Schouwburgen die daarover nog niet beschikken, dienen hierin op zo kort mogelijke termijn te voorzien. Poppodia en evenementen moeten alles op alles zetten om te maken dat alle medewerkers die werken in geluidsniveaus boven 85 db(a) gehoorbeschermers gebruiken, de geluidstechnici niet uitgezonderd. 22 Veilig en gezond op het podium - Een hele kunst

Colofon Coverfoto Muziektheater Amsterdam Projectleider Arbeidsinspectie Dhr. P.J.M. Iping Postbus 90801 2509 LV Den Haag Telefoon 070-3335267 Projectsecretaris Dhr. C. Verbaan Dhr. P. Ligtvoet Postbus 90801 2509 LV Den Haag Telefoon 070-3336720 Onderwerpspecialisten Dhr. P. Basjes (veiligheid) Dhr. R. Edam (schadelijk geluid) Mevr. M.B.J. van het Erve-Kersten (fysieke belasting) 23

Postbus 11563 2502 AN Den Haag Projectnummer A807 Vormgeving en productie Directie Facilitaire Zaken AI 75Q333