Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 20 bus 8 1000 BRUSSEL T 02 553 80 11 F 02 553 80 05 info@lne.be VERSLAG ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// datum: 15 september 2015 aanwezig: Luc De Droogh (HoGent), Jef Peeters (UC Leuven-Limburg), Patrick Vleeschouwer (departement LNE), Frank Monsecour (AHS), Ilse Rottiers (departement LNE), Heidi Detailleur (VIVES), Tom Gorré (Provincie Oost-Vlaanderen), Veerle Opstaele (AHS), Els de Ceuster (AP), Jos Deleu (VIVES), Wendy Derynck (VIVES), Jo Lefevere (AHS), Kries Van Overberghe (VIVES), An Boone (AHS), Pieter t Jampens (Djapo vzw), Berthiel Van Betsbrugge (stad Kortrijk, directie Welzijn), Liene Michiels (Djapo vzw), Katrien Van Poeck (departement LNE) afwezig met kennisgeving: Ruth Lamotte (departement Onderwijs en Vorming), Jan Brodala (Thomas More), Myriam Deroo (Howest), Stijn Van Dierendonck (Stad Kortrijk, Mens en Samenleving), Nele Cox (VIVES), Stef Ampe (Odisee), Katleen De Paepe (departement LNE), muriel Geldhof (departement LNE), Ingrid Pauwels (Ecolife vzw) voorzitter: Frank Monsecour verslaggever: Ilse Rottiers onderwerp: Lerend Netwerk Sociaal Werk met als thema Vernieuwende sociaal economische praktijken ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1. Verwelkoming en introductie (door Frank Monsecour) pagina 1 van 7
2. Voorstelling boek 'Veerkracht en burgerschap. Sociaal werk in transitie' (door Jef Peeters). Zie presentatie als bijlage In het nieuw boek van Jef Peeters wordt er stilgestaan bij het vernieuwd denken over toekomstgerichte oplossingen in de richting van een post-kapitalistische samenleving. In het bijzonder nieuwe praktijken van deeleconomie en de ontwikkeling van nieuwe vormen van commons komen er aan bod. Enkele aanvullingen op de presentatie Titel 'Veerkracht en burgerschap. Sociaal werk in transitie' - Er is bewust gekozen voor de term transitie i.p.v. duurzame ontwikkeling, omdat transitie radicaler en meer systemisch is. - De in in de titel heeft 2 betekenissen: 1) hoe sociaal werk kan bijdragen en 2) hoe sociaal werk zelf kan veranderen Handelingsperspectief: empowerment en burgerschap - Het concept power heeft altijd een relationeel perspectief: 1) in positieve betekenis: power with (samenwerking) 2) in negatieve betekenis: power over (dominantie) Binnen een coöperatie kan je samenwerken en samen een betere samenleving maken zonder dat je het over alles eens hoeft te zijn. Conflict is soms nodig - Meerdimensionaal burgerschap: Sociaal, ecologisch en economisch burgerschap pagina 2 van 7
- Wat houdt economisch burgerschap in? Recht op leven, rechten en toegang tot hulpbronnen (het gaat niet alleen over de straat opnieuw toe-eigenen maar ook over de economie toe-eigenen) Veerkracht - Veerkracht is het vermogen om zich aan te passen aan een de huidige crisissen/rampen - 4 dimensies van veerkracht: 1) bestendigheid (stevig zijn), 2) voorbereidheid (leervermogen), 3) transformatie (vermogen innovatief te zijn) en 4) aanpassingsvermogen (leren flexibel zijn) - Duurzaamheid is balanceren tussen veerkracht en efficiëntie. Zie onderstaande figuur. pagina 3 van 7
3. De Stuyverij (door Eefje Cottenier) De Stuyverij is een sociale onderneming. Het wil mensen inspireren om zelf dingen te doen die de maatschappij ten goede komen. Ze zien zichzelf niet als vervanging van de overheid wel als versterking ervan. Eigenlijk wil De Stuyverij zowel activeren op vlak van werk als op vlak van sociaal engagement. De 3 waarden van De Stuyverij zijn: solidariteit, openheid, respect. Er worden 2 maal per week stuyfessies georganiseerd die openstaan voor iedereen. Tijdens zo n stuyfsessie kan iedereen die dat wil, experimenteren met een sociaal of creatief project (kookworkshops, kunstprojecten, ). Zodoende wordt ervaring opgebouwd om dit op termijn eventueel professioneel te gaan uitoefenen. Website: http://www.destuyverij.be/ De Stuyverij wordt nog geconfronteerd met volgende uitdagingen: - Nood aan statuten - Balans bewaken tussen werk en privé: iedereen waakt hierover voor elkaar - Ze zien continu nieuwe opportuniteiten, maar hebben te weinig middelen en personeel om alles uit te voeren. Het is een constante zoektocht - Evenwicht vinden tussen chaos en minimale structuur die je nodig hebt als organisatie 4. Commons: reflectie en uitwisseling + betekenis voor opleiding Sociaal Werk Stuyverij: voorlopig is De Stuyverij een niche, hoe kan zoiets meer mainstream worden? - Er zit alvast veel potentie in, voor Vlaanderen en daarbuiten. - Door het inzetten van vrijwilligers komen we bij de vermaatschappelijking van de zorg waarbij taken verlegd worden. Het is belangrijk dat het initiatief van de samenleving wordt erkend en ondersteund, maar daarin schuilt ook een gevaar voor het afwentelen van verantwoordelijkheden. - Een drempel is het feit dat juridische vormen (nog) niet altijd zijn aangepast (daarom wordt bijvoorbeeld soms een coöperatie gecombineerd met een vzw om subsidie te kunnen ontvangen gecombineerd met vrijwilligerswerk. In het boek van Jef Peeters worden hiervan een aantal voorbeelden gegeven). Dergelijke initiatieven zouden nog meer ondersteund kunnen worden via aangepaste wetgeving. - Voorlopig worden dergelijke initiatieven nog vaak gezien als concurrentie voor de markt. Terwijl er meer zou moeten stilgestaan worden bij het potentieel voor de maatschappij. Hoe kan het concept commons in de opleiding aan bod komen? - De Stuyverij is een mooi voorbeeld dat commons kan illustreren. Het is wel zo dat De Stuyverij als infrastructuur geen common is want iemand is eigenaar. Wel is het gebeuren in de Stuyverij gemeenschappelijk en dus commons. - Jammer dat er geen goede vertaling voor commons in het Nederlands is. Vaak wordt het vertaald door gemeenschappelijke goederen maar het gaat toch net zo goed om gemeenschappelijke praktijken als om gemeenschappelijk bezit. Voor Jef zijn er drie pagina 4 van 7
fundamentele elementen noodzakelijk om te kunnen spreken over commons : 1) goederen 2) praktijken en 3) afspraken - De gebruikte schema s in het boek van Jef Peeters zijn zeer theoretisch. Voordeel is dat je je op die manier in een concept kan verdiepen zonder dat de consequenties tot uiting komen in de praktijk. - Katrien Van Poeck vertelt dat vorig academiejaar (2014 2015) op de KU Leuven voor studenten uit de Opleiding Pedagogie een collectief experiment is opgezet. Hiervoor werd vertrokken van het boek van Michel Bauwens De wereld redden- Met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving. Het begrip commons bleek inderdaad niet evident voor studenten. De outcome van dit experiment is cursusmateriaal en een wiki. Opvallende vaststelling daar is dat praktijken die via commons tot stand gebracht werden automatisch als duurzaam werden gepercipieerd. Is dat wel zo? Meer informatie over dit experiment is te vinden op http://do.vlaanderen.be/universiteitzoekt-nmeer-voor-collectief-experiment - Er moet onderscheid gemaakt worden tussen natuurlijke commons zoals lucht en hulpbronnen en gecreëerde commons. Bij natuurlijke commons moet er rekening worden gehouden met de ecologische grenzen van de planeet (bijvoorbeeld: de hoeveelheid CO 2² is wat het is). De wereldbol is common bij uitstek. Niet dat er ooit samen werd beslist dat ze gedeeld zou worden, het moet gewoon gedeeld worden. Op dit moment worden natuurlijke commons weinig of niet beheerd. En als ze beheerd worden, is er vaak geen consensus over de wijze waarop met (potentieel) conflict tot gevolg. Of cru gesteld: lasten worden vaak genationaliseerd en lusten geprivatiseerd. - Bezit is volgend jaar het centraal thema bij het scholierenparlament. Studio Globo vzw wil hiervoor vooral werken rond systeemdenken en inzetten op een mentaliteitsverandering m.b.t bezit. Studio Globo vzw wil leerlingen uit de derde graag secundair stimuleren hierover na te denken en te praten waarbij de groep centraal staat i.p.v. het individu. - Hoe commons concreet maken? Voorbeelden uit onderwijs, welzijn, bepaalde jobs. - Studenten geraken heel gevoelsmatig geïnspireerd. Film The Milagro Beanfield War (1988) van Robert Redford heeft Jo Lefevere nog getoond voor haar studenten personeelswerk en sloeg duidelijk aan. De film draait rond water als gemeenschapsgoed. - De gedachte domineert dat wie winst creëert een grotere toegevoegde waarde heeft dan wie werkt aan commons. Ook al wordt de winst gecreëerd ten koste van de samenleving en bijvoorbeeld op basis van wapenverkoop. Dit beeld wordt ook al gevormd in de studententijd ten koste van de opleiding sociaal werk. Studenten over opleidingen heen laten samenwerken kan dergelijke vooroordelen teniet doen doordat ze elkaars wereld en intentie beter leren kennen (onbekend is onbemind). Een tekst die studenten leert om verbaal sterk te staan als de meerwaarde van een sociaal werker in vraag wordt gesteld, is de open brief van Prof. Jan Blommaert studeren voor de kenniseconomie. - Frank Monsecour werkt binnen het vak duurzame ontwikkeling rond een aantal vraagstukken zoals lokale economie, deeleconomie, stadslandbouw. De studenten worden gevraagd zich in die thema s te verdiepen en hierrond een presentatie te geven ondersteund door didactisch materiaal. Frank gaat hier ook het concept van commons verwerken. Bepaalde schema s uit het boek van Jef Peeters gaan hier ook zeker een plaats in krijgen. pagina 5 van 7
- Ook volgende boeken geven voorbeelden van commons die in de opleiding kunnen gebruikt worden: Het Kleine Verzet (van Tine Hens) Stop met klagen (Steven Vromman) Kleine revoluties (Rik Pinxten) 5. 'Kijken naar duurzaamheid in bedrijven vanuit de 'Cynefin' lens'. (Door Jo Lefevere Arteveldehogeschool) Zie presentatie als bijlage Jo Lefevere vindt sociale economie zeer waardevol. Maar er valt niet te ontkennen dat het klein en eerder marginaal is op dit moment. Nochtans is de economische sector gigantisch en kan er van daaruit ook veel in beweging gezet worden. Daarom kiest Jo Lefevere ervoor om als consultant in de bedrijfssector te gaan werken. Met Cynefin (= Welsh voor "Leefgebied ) maakt ze de brug tussen het klassieke bedrijfsleven en sociaal werk. In het schema van Otto Scharmer Van ego-systeem tot eco-systeem economie (zie ppt) toont ze de verschillende bubbles (income bubble, technology bubble,..) met elk zijn daaraan verbonden uitdaging. In het schema worden de bubbles benaderd volgens een silo-benadering waarbij elke crisis benaderd wordt vanuit een direct gelinkte discipline, de economisten bijvoorbeeld behandelen de economische crisis. Eigenlijk zou er meer moeten gezocht worden naar andere vormen van oplossingen: de eco-systeem economie waarbij systeemdenken centraal staat. De centrale vraag in deze economie is: draagt het bij tot het grotere geheel? Zo creëer je een heel ander bedrijf. Er is een artikel (zie link) verschenen in de Harvard Business Review (van David J. Snowden) over het cynefin framework. Het artikel werd vooral verspreid in de business wereld maar is ook interessant voor het sociaal werk. Het Cynefin model helpt tot besluitvorming te komen. Bij het gebruik van het Cynefin model is het de kunst te weten in welk domein je zit. Soms weet je het helemaal niet en start je centraal. Het bedrijfsleven heeft het moeilijk met niet-geordende systemen en mist vaak competenties rond organisatie-ontwikkeling met kennis over systeemdenken. Er wordt gezocht naar een manier om hiermee om te gaan. Hier is duidelijk een rol weggelegd voor een sociaal werker. Scrummen is een bruikbare methodiek (Scrummen is erop gericht om met een klein multidisciplinair team efficiënt en doelgericht te werken. Projecten worden opgedeeld in meerdere kleine projecten, waardoor er vaker resultaten gedeeld kunnen worden met het team en de klant). De sociaal werker kan dan gezien worden als een bruggenbouwer. Duurzame ontwikkeling situeert zich in het framework in het domein van complexiteit. - Interessant boeken om met studenten hierrond te werken: De 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme van Ha-Joon Chang. De haalbare utopie van Jan Bossuyt - Het is aan de opleiding sociaal werk om ervoor te zorgen dat de studenten hun kritische bril behouden. Zodat de afgestudeerden niet louter en alleen gekaapt worden door bedrijven om mee te gaan in het efficiëntiedenken. 6. Vooruitblik: ideeën voor een volgende bijeenkomst van het lerend netwerk - Suggesties voor de inhoud: Inzoomen op onderdelen van het boek van Jef Peeters Sociale huisvesting als thema. Community Land Trust (CLT) Eventueel casus bij Samenlevingsopbouw Gent (Frank Vandepitte) Mogelijke spreker Pascale De Decker rond huisvesting. Nadenken over hoe de meest kwetsbaren ook woongelegenheid kunnen hebben + rol van sociaal werker en de overheid erin. pagina 6 van 7
7. Varia Plus eventueel de mogelijkheden van co housing. Samenlevingsopbouw is ook bezig om samen sparen te doen. Thema Crowdfunding + Socrowd Organisatie van coöperaties: hoe organiseren coöperaties zich om dat gemeenschappelijke te creëren en te beschermen + welke financieringsmiddelen zijn er? - Praktisch Regio Brussel, Leuven of Limburg Kern blijven uitnodigen maar open stellen voor geïnteresseerden naargelang het thema Combinatie van theorie en praktijk behouden Een interessante studiedag van Samenlevingsopbouw Vlaanderen rond economische ruimte voor kwetsbare groepen. Meer informatie op http://www.samenlevingsopbouw.be/in-de-kijker-f pagina 7 van 7