Dit onderzoek is uitgevoerd door: Sociaal-economisch profiel Gemeente Etten-Leur Oktober 2006
Voorwoord Voor u ligt het Sociaal-economisch profiel van de gemeente Etten-Leur. Wilt u weten hoe de bevolking zich ontwikkelt, hoe de economische structuur er uitziet, op wel niveau de werkloosheid zich bevindt, hoeveel ruimte op bedrijventerreinen nog voorhanden is, hoe de pendelrelaties met de omgeving zijn en waar de inwoners van Etten-Leur hun boodschappen doen, dan moet u deze rapportage zeker lezen. Dit sociaal-economisch profiel is tot stand gekomen door een gezamenlijke inspanning van SES West-Brabant en de Kamer van Koophandel West-Brabant. Behalve voor de gemeente Etten-Leur is een dergelijk profiel ook voor de zeventien andere gemeenten in West-Brabant opgesteld plus een profiel voor de hele regio. Het profiel heeft uiteraard een informerende functie. Er staan een hoop feiten en cijfers in. Maar belangrijker is dat het profiel belangrijke bouwstenen aandraagt voor het sociaal-economisch beleid van de gemeente. Wij zien deze rapportage dan ook vooral als een communicatiemiddel richting bedrijfsleven en de gemeente. Wij willen graag met betrokkenen meedenken over hoe de gesignaleerde ontwikkelingen vertaald kunnen worden in kansen en beleid. Wij nodigen u van harte uit om gezamenlijk met ons de handschoen op te pakken om de sociaaleconomische kracht van de gemeente Etten-Leur verder te versterken! Rest ons u veel leesplezier toe te wensen, Met vriendelijke groet, mr. Chr.G.J. Rutten Voorzitter Kamer van Koophandel West-Brabant drs. A.C.A.M. Adank Voorzitter SES West-Brabant
Inhoudsopgave Voorwoord Pag. 1. Inleiding 1 2. Bevolking 3 2.1 Bevolkingsontwikkeling 3 2.2 Leeftijdsopbouw 5 2.3 Huishoudens 6 3. Economische structuur en dynamiek 9 3.1 Werkgelegenheidsstructuur 9 3.2 Bedrijvendynamiek 11 4. Arbeidsmarkt 15 4.1 Vraagzijde arbeidsmarkt 15 4.1.1 Werkgelegenheidsontwikkeling 15 4.1.2 Werkgelegenheidsfunctie 16 4.1.3 Vacatures 17 4.2 Aanbodzijde arbeidsmarkt 18 4.2.1 Beroepsbevolking 18 4.2.2 Werkloosheid 21 4.2.3 Uitkeringen 23 5. Pendel 25 6. Bedrijventerreinen 27 6.1 Voorraad bedrijventerreinen 27 6.2 Vraag en aanbod bedrijventerreinen 28 6.3 Verouderde bedrijventerreinen 29 7. Koopstromenonderzoek 31 Bijlagen
1. Inleiding Het Sociaal Economisch Samenwerkingsorgaan (SES) West-Brabant en de Kamer van Koophandel West-Brabant hebben gezamenlijk van alle 18 gemeenten in West-Brabant plus van de gehele regio een sociaal-economisch profiel opgesteld. Voorliggende rapportage geeft een analyserende beschrijving van de sociaal-economische situatie van de gemeente Etten-Leur. Dit profiel bevat belangrijke bouwstenen voor het sociaal-economisch beleid van de gemeente. De volgende thema s zijn in de rapportage terug te vinden: - Bevolkingsontwikkeling - Economische structuur en dynamiek - Arbeidsmarkt (vraag en aanbod) - Pendel - Bedrijventerreinen - Koopstromenonderzoek Elk thema wordt aan de hand van verschillende indicatoren statistisch in beeld gebracht en beschreven. De resultaten worden vergeleken met het West-Brabantse en/of Nederlandse gemiddelde en soms ook met de andere gemeenten in West-Brabant. De informatie is afkomstig uit diverse bronnen. De belangrijkste zijn het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), CWI, SES West-Brabant, Kamer van Koophandel West-Brabant, ETIN Adviseurs en Koopstromen in West-Brabant 2005. Het Koopstromenonderzoek is in 2005 uitgevoerd door een samenwerkingsverband van vier gemeentelijke onderzoeksafdelingen in West-Brabant in opdracht van het SES West-Brabant en Kamer van Koophandel West-Brabant. In verband met de uniformiteit en vergelijkbaarheid van de gegevens is alleen gebruik gemaakt van bronnen/bestanden die van alle West-Brabantse gemeenten beschikbaar zijn. 1
2
2. Bevolking High-lights Sterke bevolkingsgroei in Etten-Leur (nummer één binnen West-Brabant). Ook de komende jaren kent de gemeente een bovengemiddelde bevolkingsaanwas. Gunstige bevolkingsontwikkeling in 2005 resultaat van geboorteoverschot en positief migratiesaldo. Lichte ondervertegenwoordiging van het aantal 70-plussers en relatief veel 50- tot 60-jarigen. Etten-Leur kent relatief lage groene druk en grijze druk. Komende jaren ontgroening en vergrijzing van bevolking. Relatief sterke groei van het aantal huishoudens in Etten-Leur. Dit heeft te maken met de toename van de bevolking en ontwikkelingen zoals individualisering en vergrijzing. Wel steeds kleinere huishoudens. Etten-Leur telt relatief weinig eenpersoonshuishoudens en veel meerpersoonshuishoudens met kinderen. Demografische ontwikkelingen hebben veel impact op voorzieningenniveau, woningmarkt en arbeidsmarkt. 2.1 Bevolkingsontwikkeling Hoogste groei aantal inwoners West-Brabant in Etten-Leur Begin 2006 telde Etten-Leur ongeveer 40.000 inwoners. Sinds 1997 is het inwonertal van de gemeente met ongeveer 5.200 personen gegroeid. Dit komt overeen met een toename van 14,9%. De groei is het hoogst van West-Brabant (gemiddeld +5,2%) en is ook beduidend hoger dan het landelijk gemiddelde (+4,9%). Vooral van 1999 tot en met 2002 is er een flinke toename te zien. Figuur 2.1 Geïndexeerde bevolkingsontwikkeling in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland in de periode 1997-2006 (1997=100) 117 115 113 111 109 107 105 103 101 99 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: CBS 3
Bevolkingsgroei zet ook komende jaren door Ook voor de komende jaren wordt voor Etten-Leur een behoorlijke groei van het aantal inwoners verwacht. Voor de periode 2005-2010 wordt een groei van 6,4% geraamd, tot 2015 met 10,7% en tot 2020 met 12,9%. In absolute termen gaat het dan om een toename van respectievelijk 2.560, 4.300 en 5.160 personen. Voor West-Brabant en Nederland wordt voor de komende jaren ook groei voorspeld, maar deze ligt op een veel lager niveau. Opvallend is wel dat de landelijke groeicijfers een stuk hoger liggen dan die van West-Brabant. Figuur 2.2 Bevolkingsprognoses voor de periode 2005-2010, 2005-2015 en 2005-2020 14 12 % 10 8 6 4 2 0 Bron: CBS 2005-2010 2005-2015 2005-2020 Etten-Leur West-Brabant Nederland Etten-Leur heeft een geboorteoverschot en een positief migratiesaldo De positieve bevolkingsontwikkeling in Etten-Leur was in 2005 het resultaat van een geboorteoverschot en een positief migratiesaldo. Het geboorteoverschot (geboorte minus sterfte) per 1000 inwoners lag in 2005 in Etten-Leur (+4,3) duidelijk boven het niveau van West-Brabant (+2,1) en Nederland (+3,1). Het migratiesaldo (inkomende en uitgaande verhuizingen) per 1000 inwoners is in Etten-Leur duidelijk positief (+7,4). Dit betekent dat er duidelijk meer mensen binnenkomen dan dat er vertrekken. Voor West-Brabant wordt een klein plusje berekend, landelijk is er ook sprake van een negatief saldo. Figuur 2.3 Groeisaldo, geboorteoverschot en migratieoverschot per 1000 inwoners in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland (2005) Etten-Leur Groeisaldo Geboorteoverschot Migratieoverschot West-Brabant Nederland Bron: CBS -2,5 0,0 2,5 5,0 7,5 10,0 12,5 per 1000 inwoners 4
2.2 Leeftijdsopbouw Oververtegenwoordiging van het aantal 50- tot 60-jarigen De leeftijdsopbouw van de bevolking van Etten-Leur laat een vergelijkbaar beeld zien ten opzichte van de landelijke structuur. Alleen bij de categorieën 50- tot 60-jarigen (oververtegenwoordiging) en 70-plussers (ondervertegenwoordiging) is een duidelijk verschil waarneembaar. Tabel 2.1 Leeftijdsopbouw gemeente Etten-Leur (1 januari 2006) Leeftijd Etten-Leur Nederland Verschil Abs. % % % Jonger dan 10 jaar 4.900 12,1 12,2 0,0 10 tot 20 jaar 4.990 12,4 12,2 0,2 20 tot 30 jaar 4.660 11,6 12,0-0,4 30 tot 40 jaar 6.150 15,2 14,9 0,3 40 tot 50 jaar 6.320 15,7 15,5 0,2 50 tot 60 jaar 5.910 14,6 13,9 0,8 60 tot 70 jaar 3.910 9,7 9,4 0,3 70 tot 80 jaar 2.430 6,0 6,4-0,4 80 tot 90 jaar 930 2,3 3,1-0,8 90 jaar en ouder 140 0,3 0,5-0,1 Totaal 40.340 100,0 100,0 0,0 Bron: CBS Etten-Leur kent lagere groene en grijze druk De leeftijdsopbouw van Etten-Leur resulteert in een gemiddelde groene druk en een lagere grijze druk. De groene druk (de verhouding tussen het aantal personen van 0-19 jaar en het aantal productieve personen van 20-64 jaar) bedraagt voor Etten-Leur 39,2%, voor West-Brabant 39,4% en voor heel Nederland 39,8%. De grijze druk (de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar en ouder en het aantal personen van 20 tot 65 jaar) komt voor Etten-Leur uit op 20,1% en voor West-Brabant en Nederland op respectievelijk 23,2% en 22,8%. Figuur 2.4 Groene en grijze druk in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland (2005) % 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Groene druk Grijze druk Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: CBS 5
Sterke ontgroening en vergrijzing van de bevolking na 2015 Het aantal 0- tot 14-jarigen in Etten-Leur neemt na 2015 af. Het aandeel van deze leeftijdscategorie zakt van 19% naar circa 17% in 2020. Ook de leeftijdscategorie 15-64 jaar (de potentiële beroepsbevolking) zal relatief gezien in omvang kleiner worden (van 69% naar 64%). Vooral na 2010 zal de groei van deze leeftijdscategorie bijna stilvallen. Een geheel ander beeld laat het aantal 65- plussers zien. Dit aantal stijgt van 5.040 in 2005 naar bijna 8.450 in 2020. Dit is een stijging van bijna 3.400 personen. Het aandeel 65-plussers in de totale bevolking stijgt van 13% in 2005 naar 19% in 2020. De ontgroening en vergrijzing kunnen veel impact hebben op bijvoorbeeld de arbeidsmarkt, de woningmarkt en het voorzieningenniveau in de gemeente. Tabel 2.2 Leeftijdsopbouw in Etten-Leur in de periode 2000-2020 Jaar 0-14 jaar 15-64 jaar 65 jaar e.o. Totaal Abs. % Abs. % Abs. % Abs. Structuur 2000 6.940 18,8 25.790 69,7 4.290 11,6 37.020 100,0 2005 7.430 18,6 27.390 68,7 5.040 12,6 39.860 100,0 2010 7.970 18,7 28.890 67,8 5.760 13,5 42.620 100,0 2015 8.070 18,2 29.040 65,5 7.240 16,3 44.350 100,0 2020 7.710 17,0 29.050 64,3 8.450 18,7 45.210 100,0 Ontwikkeling 2000-2005 490 7,0 1.600 6,2 750 17,4 2.840 7,7 2005-2010 540 7,2 1.500 5,5 720 14,5 2.760 6,9 2010-2015 100 1,2 150 0,5 1.480 25,7 1.730 4,1 2015-2020 -360-4,5 10 0,0 1.210 16,7 860 1,9 Bron: CBS, ABF Research 2.3 Huishoudens Etten-Leur kent relatief weinig eenpersoonshuishoudens De gemeente Etten-Leur telt in totaal 16.270 huishoudens. Daarvan heeft zo n 27% betrekking op eenpersoonshuishoudens, 33% op meerpersoonshuishoudens zonder kinderen en 40% op meerpersoonshuishoudens met kinderen. Indien de samenstelling wordt vergeleken met het West- Brabantse en landelijke beeld valt op dat Etten-Leur relatief weinig eenpersoonshuishoudens kent en relatief veel meerpersoonshuishoudens met kinderen. Tabel 2.3 Aantal huishoudens in Etten-Leur naar type (2005) Etten-Leur West-Brabant Nederland Abs. % % % Eenpersoonshuishouden 4.410 27,1 29,2 34,5 Meerpersoonshuishouden 11.860 72,9 70,8 65,5 w.v. zonder kinderen 5.350 32,9 33,1 29,8 met kinderen 6.510 40,0 37,7 35,7 Totaal 16.270 100,0 100 100 Bron: CBS 6
Aantal huishoudens groei bovengemiddeld Het aantal huishoudens is in de periode 1997-2005 (nog) sneller gegroeid dan de bevolking. Het aantal huishoudens groeide met 20,3%, de bevolking met 13,6%. Ook de komende jaren zal het aantal huishoudens bovengemiddeld groeien. Een belangrijke verklarende factor is de toenemende individualisering en vergrijzing. Figuur 2.5 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal huishoudens en de totale bevolking in Etten-Leur 160 140 120 100 80 60 40 20 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2010* 2015* 2020* Huishoudens Bevolking * prognose Bron: CBS, ABF Omvang huishoudens daalt De toenemende individualisering en vergrijzing zijn goed zichtbaar wanneer de ontwikkeling van het gemiddelde aantal personen per huishouden wordt bekeken. Deze laat een duidelijk dalende lijn zien. In 1997 bestond een gemiddeld huishouden nog uit 2,59 personen, in 2005 is dat 2,45 en in 2020 zal dit naar schatting 2,34 zijn. Op dit moment ligt de gemiddelde omvang van een huishouden in Etten- Leur iets hoger dan het landelijke niveau (2,45 versus 2,30). Vooral de toenemende vergrijzing zal leiden tot steeds meer kleinere (eenpersoons)huishoudens. Een en ander heeft grote gevolgen voor de woningmarkt. Figuur 2.6 Ontwikkeling van het gemiddelde aantal personen per huishouden in Etten-Leur (1997-2005) 2,70 2,50 2,30 2,10 1,90 1,70 1,50 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2010 2015 2020 Bron: CBS 7
8
3. Economische structuur en dynamiek High-lights Etten-Leur kent een omvangrijke industriële sector. Ook de zorgsector en de detailhandel zijn belangrijke werkgevers. In de periode 2000-2005 is het aantal vestigingen gegroeid en de werkgelegenheid gedaald. Vooral in de industrie en zakelijke dienstverlening zijn veel banen verloren gegaan. Forse groei van de gezondheidszorg. Het bedrijfsleven van Etten-Leur is relatief grootschalig. Het aantal nieuw opgerichte bedrijven is ten opzichte van 2004 duidelijk gestegen, het aantal opheffingen is min of meer gelijk gebleven. Hierdoor hoger groeisaldo. Aantal startende ondernemingen is tussen 2000 en 2005 sterk gestegen. Meeste starters in facilitaire en persoonlijke dienstverlening en detailhandel. Etten-Leur kent vergeleken met veel andere gemeenten relatief weinig starters. 3.1 Werkgelegenheidsstructuur Etten-Leur kent veel werkgelegenheid in de industrie, zorg en detailhandel In totaal telt Etten-Leur bijna 2.100 vestigingen die goed zijn voor ruim 18.000 arbeidsplaatsen. De zakelijke dienstverlening telt de meeste vestigingen in de gemeente. In totaal gaat het om 423 vestigingen, meer dan 20% van het totaal. De detailhandel (14,1%) en de landbouw (11,9%) bezetten de tweede en derde plaats. Bij de werkgelegenheid verandert het beeld. Dan is de industrie met 26,3% van het totaal koploper. Op ruime afstand volgen de gezondheidszorg (13,6%) en de detailhandel (10,7%). Indien de werkgelegenheidsstructuur van Etten-Leur wordt vergeleken met die van heel West-Brabant, vallen vooral de hoge aandelen van de industrie op. De horeca en het openbaar bestuur zijn minder sterk aanwezig. Tabel 3.1 Aantal vestigingen en werkzame personen in Etten-Leur naar sector (2005) Sector Vestigingen Banen West-Brabant Abs % abs % %-banen Landbouw 249 11,9 1.208 6,6 5,3 Industrie 147 7,0 4.777 26,3 17,0 Bouwnijverheid 205 9,8 936 5,2 6,3 Detailhandel 295 14,1 1.938 10,7 11,5 Groothandel 232 11,1 1.504 8,3 7,4 Horeca 71 3,4 472 2,6 4,0 Vervoer/opslag/communicatie 59 2,8 952 5,2 5,9 Financiële instellingen 35 1,7 248 1,4 1,9 Zakelijke dienstverlening 423 20,2 1.761 9,7 11,8 Openbaar bestuur en overheid 4 0,2 441 2,4 5,5 Onderwijs 64 3,1 853 4,7 5,5 Gezondheids- en welzijnszorg 99 4,7 2.472 13,6 14,1 Overige diensten 209 10,0 612 3,4 3,9 Totaal 2.092 100,0 18.174 100,0 100,0 Bron: SES West-Brabant 9
Groot banenverlies in industrie, forse groei in zorgsector Het aantal vestigingen is in Etten-Leur in de periode 2000-2005 met 272 toegenomen (+15,2%). Vooral de bouwnijverheid (+32,3%), zakelijke dienstverlening (+24,8%) en de overige diensten (+40,3%) zijn fors gegroeid. De financiële instellingen en de overheid staan op verlies. De ontwikkeling van de werkgelegenheid laat een licht neerwaartse lijn zien. In totaal zijn in de genoemde periode 97 banen (-0,5%) verloren gegaan. Grootste verliezer was de industrie (-707 banen), gevolgd door de bouwnijverheid (-365 banen), handel en reparatie (-320 banen) en de zakelijke dienstverlening (-310 banen). Relatief gezien laat vooral de bouwnijverheid (-28,1%) een veer. De zorgsector, landbouw, horeca en onderwijs hebben de meeste nieuwe banen gecreëerd. Opvallend is vooral het banenscheppende vermogen van de zorgsector in Etten-Leur. Ook in heel West-Brabant is de zorgsector de snelste groeier, echter met een aanzienlijk lagere groei-intensiteit. Tabel 3.2 Ontwikkeling aantal vestigingen en werkzame personen per sector in de periode 2000-2005 Sector Vestigingen Werkzame personen West-Brabant abs. % abs. % %-banen Landbouw -26-9,5 272 29,1-11,5 Industrie 23 18,5-707 -12,9-11,0 Bouwnijverheid 50 32,3-365 -28,1-11,6 Detailhandel 22 8,1 57 3,0-1,8 Groothandel 24 11,5-377 -20,0-4,6 Horeca 10 16,4 95 25,2-7,0 Vervoer/opslag/comm. 6 11,3 42 4,6-4,5 Financiële instellingen -5-12,5-42 -14,5-20,0 Zakelijke dienstverlening 84 24,8-310 -15,0 6,4 Openbaar bestuur en overheid -3-42,9-94 -17,6 5,1 Onderwijs 16 33,3 141 19,8 16,0 Gezondheids- en welzijnszorg 15 17,9 1.094 79,4 22,1 Overige diensten 60 40,3 97 18,8 9,4 Totaal 276 15,2-97 -0,5-0,6 Bron: SES West-Brabant Veel kleine bedrijven, maar grote bedrijven zorgen voor meeste werkgelegenheid Ruim 75% van het totale bedrijfsleven heeft minder dan 5 werknemers in dienst. Ongeveer 17% telt tussen de 5 en 20 werknemers en ruim 7% heeft meer dan 20 werknemers in loondienst. Indien naar de verdeling van de werkgelegenheid wordt gekeken, verandert het beeld. Dan blijkt dat de kleine bedrijven (0-4 banen) maar 17,6% van de totale werkgelegenheid voor hun rekening nemen, terwijl zij in het totaal aantal vestigingen een aandeel van 75% hebben. De 20+ bedrijven (7,2% van alle vestigingen) zijn goed voor 64,2% van de werkgelegenheid. Ter vergelijking: in heel West-Brabant bijna 38% van de werkgelegenheid te vinden bij bedrijven met meer dan 100 werknemers Ondanks de vele kleine bedrijven in Etten-Leur kan het bedrijfsleven toch als vrij grootschalig worden aangemerkt. Zo is in Etten-Leur 39,4% van de werkgelegenheid te vinden bij bedrijven met meer dan 100 werknemers, tegen 37% in heel West-Brabant. 10
Figuur 3.1 Vestigingen en werkgelegenheid naar grootteklasse 0-4 banen Vestigingen 5-19 banen 20-49 banen 50-99 banen >100 banen Werkgelegenheid Bron: SES West-Brabant 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 3.2 Bedrijvendynamiek Facilitaire diensten, detailhandel en adviesdiensten kennen grootste groeisaldo In 2005 is het aantal vestigingen in de gemeente Etten-Leur volgens het Handelsregister van de Kamer van Koophandel met in totaal 160 vestigingen toegenomen. In dat jaar werden er 316 nieuwe oprichtingen en 156 opheffingen geteld. De nieuwe oprichtingen bestaan voor 56% uit starters, de rest valt in de categorie overige oprichtingen (bijvoorbeeld filiaalbedrijven). Het groeisaldo was in 2005 het grootst in de facilitaire dienstverlening (+30), de detailhandel (+28) en de adviesdienstverlening (+24). Bij de financiële instellingen (-6) zijn vestigingen verloren gegaan. Ten opzichte van 2004 is het aantal nieuwe oprichtingen duidelijk gestegen, het aantal opheffingen is vrij stabiel gebleven. Per saldo heeft dit een hoger groeisaldo opgeleverd. Hierna zal verder worden ingezoomd op het aantal startende ondernemingen in Etten-Leur. Tabel 3.3 Bedrijvendynamiek in de gemeente Etten-Leur (2005) Sector Starters Oprichting Oprichting Opheffing Groei saldo totaal totaal Landbouw en visserij 4 7 11 3 8 Industrie 10 7 17 9 8 Bouw 16 4 20 13 7 Groothandel 15 24 39 16 23 Detailhandel 25 25 50 22 28 Horeca 7 3 10 4 6 Vervoer 13 6 19 12 7 Financiën 1 3 4 10-6 Adviesdiensten 22 24 46 22 24 Facilitaire diensten 32 19 51 21 30 Persoonlijke diensten 26 13 39 18 21 Algemene diensten 5 5 10 6 4 Totaal 176 140 316 156 160 Groei 2004-2005 (abs.) -3 43 40 2 38 Groei 2004-2005 (%) -1,7 44,3 14,5 1,3 31,1 Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant 11
Aantal startende ondernemingen licht gedaald Starters vormen een belangrijk onderdeel van het autonome groeipotentieel van een gemeente. Naast het feit dat starters direct voor werkgelegenheid zorgen, dragen zij tevens bij aan een stuk vernieuwing en dynamiek. Starters brengen nieuwe producten of processen op de markt en stimuleren daarmee het zittende bedrijfsleven om ook te innoveren. Etten-Leur telde in 2005 in totaal 176 startende ondernemingen, vergelijkbaar aan het niveau van 2004 (174). Figuur 3.2 Ontwikkeling van het aantal starters in Etten-Leur tussen 2000 en 2005 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant Over meerdere jaren gezien is de ontwikkeling van het aantal starters in Etten-Leur positiever dan de landelijke en regionale ontwikkeling. Etten-Leur laat bijna ieder jaar een toename van het aantal starters zien. Opvallend is wel dat de stijgende lijn in Etten-Leur in 2005 eindigt (en zelfs licht daalt). Zowel landelijk als in West-Brabant zit het aantal starters dan duidelijk in de lift. Figuur 3.3 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal starters in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland tussen 2000 en 2005 (2000=100) 150 140 130 120 110 100 90 80 70 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant 12
Meeste starters in facilitaire diensten, persoonlijke diensten en detailhandel De meeste starters in Etten-Leur zijn te vinden in de facilitaire diensten (18,2%), persoonlijke diensten (14,8%) en detailhandel (beide 14,2%). Ook de adviesdiensten (12,5%) tellen relatief veel startende ondernemers. De samenstelling van het aantal starters lijkt vrij veel op die van West-Brabant en Nederland als geheel. Tabel 3.4 Aantal startende ondernemers in Etten-Leur naar sector (2005) Sector Etten-Leur West-Brabant Nederland Abs. % % % Landbouw 4 2,3 2,9 2,5 Industrie 10 5,7 4,1 4,1 Bouw 16 9,1 16,5 15,0 Groothandel 15 8,5 8,3 8,2 Detailhandel 25 14,2 14,1 15,5 Horeca 7 4,0 3,6 3,5 Vervoer 13 7,4 4,5 3,5 Financiën 1 0,6 0,7 1,0 Adviesdiensten 22 12,5 12,2 14,5 Facilitaire diensten 32 18,2 12,1 13,8 Persoonlijke diensten 26 14,8 15,4 13,3 Algemene diensten 5 2,8 5,7 5,2 Totaal bedrijfsleven 176 100,0 100,0 100,0 Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant Etten-Leur kent relatief gezien minder starters Indien het aantal starters per gemeente wordt gerelateerd aan de omvang van de beroepsbevolking, staat Etten-Leur van alle 18 West-Brabantse gemeenten op een elfde plaats. De gemeente kende vorig jaar 8,8 starters per 1000 personen uit de beroepsbevolking 1. Op de eerste plaats staat Baarle-Nassau (11,7), op de voet gevolgd door Breda (11,6) en Bergen op Zoom (11,1). Over een langere periode beschouwd (gemiddelde van de periode 2000-2005) stijgt Etten-Leur naar een negende plaats. Breda, Rucphen en Oosterhout bezetten nu de eerste drie plaatsen. 1 Beroepsbevolking: alle personen van 15 tot en met 64 jaar die tenminste 12 uur per week werken of willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en bovendien actief zoeken naar werk. 13
Tabel 3.5 Aantal starters per 1000 personen uit de beroepsbevolking per gemeente 2005 Gemid. 2000-2005 Gemeenten Score Gemeenten Score 1 Baarle-Nassau 11,7 Breda 9,6 2 Breda 11,6 Rucphen 9,5 3 Bergen op Zoom 11,1 Oosterhout 8,9 4 Rucphen 10,3 Steenbergen 8,3 5 Oosterhout 10,3 Woensdrecht 8,1 6 Woensdrecht 10,2 Aalburg 8,0 7 Steenbergen 9,7 Moerdijk 8,0 8 Aalburg 9,5 Bergen op Zoom 7,8 9 Werkendam 9,2 Etten-Leur 7,7 10 Geertruidenberg 8,8 Roosendaal 7,7 11 Etten-Leur 8,8 Halderberge 7,4 12 Halderberge 8,8 Baarle-Nassau 7,2 13 Zundert 8,8 Geertruidenberg 7,1 14 Alphen-Chaam 8,7 Zundert 6,8 15 Roosendaal 8,5 Drimmelen 6,5 16 Woudrichem 8,4 Alphen-Chaam 6,4 17 Moerdijk 7,5 Werkendam 6,3 18 Drimmelen 6,9 Woudrichem 6,1 Totaal West-Brabant 9,8 Totaal West-Brabant 8,2 Nederland 10,1 Nederland 8,4 Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant 14
4. Arbeidsmarkt High-lights Etten-Leur kent een relatief gunstige werkgelegenheidsontwikkeling (met uitzondering van de jaren 2001 en 2002). Situatie lijkt zich verder te verbeteren. Etten-Leur heeft relatief gezien een beperkte werkgelegenheidsfunctie. Ontwikkeling aantal openstaande vacatures laat in Etten-Leur, mede door seizoensinvloeden, een grillig verloop zien. Nog geen duidelijke stijgende lijn zichtbaar (landelijk wel). Etten-Leur kende in de periode 2000-2005 een bovengemiddelde groei van de beroepsbevolking. Voor de periode 2005-2010 wordt een lagere groei geraamd. Beroepsbevolking vergrijst de komende jaren relatief sterk. Vergrijzing leidt tot hogere vervangingsvraag, opvolgingsproblemen en op termijn krapte op arbeidsmarkt. Etten-Leur telt relatief veel personen met een MBO-opleiding. Werkloosheid Etten-Leur ligt onder West-Brabantse en landelijke gemiddelde. Aantal werklozen (nww-ers) in 2005 duidelijk gedaald. Werklozenbestand Etten-Leur telt relatief veel ouderen.bruto arbeidsparticipatie Etten-Leur is hoger dan in West-Brabant en het landelijke cijfer. 12% van bevolking (van 15-64 jaar) heeft een uitkering. Dit is iets lager dan regionale en landelijke gemiddelde. Bijna tweederde van uitkeringen heeft betrekking op arbeidsongeschiktheid. Aantal personen met een uitkering is in 2005 relatief sterk gedaald. 4.1 Vraagzijde arbeidsmarkt 4.1.1 Werkgelegenheidsontwikkeling Ongunstige werkgelegenheidsontwikkeling in Etten-Leur De periode 1998-2002 wordt gekenmerkt door een dalende groei van de werkgelegenheid. In 2001 en 2002 was er zelfs sprake van een forse krimp. Gunstig is wel dat er sinds 2003 weer een opgaande lijn zichtbaar is (met een terugval in 2004). Met het oog op het verbeterde economische klimaat in Nederland behoort een lichte groei van de werkgelegenheid in 2006 tot de mogelijkheden. Sinds 1998 zijn er in Etten-Leur 2.800 banen bijgekomen. Over de gehele linie gezien heeft de werkgelegenheid zich in Etten-Leur gunstiger ontwikkeld dan in West-Brabant en Nederland. 15
Figuur 4.1 Jaarlijkse groei werkgelegenheid in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland (1998-2005) % 12 10 8 6 4 2 0-2 -4 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: SES West-Brabant De gunstige werkgelegenheidsontwikkeling in Etten-Leur wordt benadrukt, wanneer de gemiddelde jaarlijks werkgelegenheidsgroei over de periode 1997-2005 wordt berekend. Etten-Leur kent over deze periode een gemiddelde jaarlijkse groei van 2,3%, waar West-Brabant (+1,0%) en Nederland (+1,6%) duidelijk lager uitkomen. In 2005 zijn de verschillen nog groter. De werkgelegenheid in Etten-Leur (+2,3%) groeit dan als een speer. Figuur 4.2 Gemiddelde jaarlijkse werkgelegenheidsgroei in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland in de periode 1997-2005 en in 2005 2,5 2,0 1,5 % 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0 2005 1997-2005 Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: Werkgelegenheid in West-Brabant 2001-2005; SES West-Brabant 4.1.2 Werkgelegenheidsfunctie Etten-Leur heeft beperkte werkgelegenheidsfunctie Etten-Leur heeft relatief gezien een beperkte werkgelegenheidsfunctie. Dit blijkt uit de berekening van de zogenaamde werkgelegenheidsfunctie-index (werkgelegenheid / beroepsbevolking x 100). Een score van 100 wil zeggen dat de beroepsbevolking en de werkgelegenheid even groot zijn. Een score boven de 100 duidt op een relatief grote werkgelegenheidsfunctie (meer banen dan beroepsbevolking), een score onder de 100 duidt op een beperkte werkgelegenheidsfunctie (minder banen dan beroepsbevolking). 16
Etten-Leur krijgt een score van 91.0. Breda, Geertruidenberg en Moerdijk bezetten binnen West- Brabant de eerste drie plaatsen met scores duidelijk boven de 100. Gemeenten met een beperkte werkgelegenheidsfunctie kennen doorgaans een negatief pendelsaldo. Zoals uit hoofdstuk 5 geldt dat niet voor Etten-Leur. Tabel 4.1 Werkgelegenheidsfunctie per gemeente (2005) Gemeenten Beroepsbevolking Werkgelegenheid Werkgelegenheidsfunctie Breda 81.000 90.750 112,0 Geertruidenberg 10.400 11.620 111,6 Moerdijk 16.650 17.980 108,0 Bergen op Zoom 30.800 32.660 106,0 Roosendaal 37.200 38.660 103,9 Oosterhout 24.650 25.030 101,6 Baarle-Nassau 3.250 3.070 94,2 Woensdrecht 9.600 8.820 91,7 Etten-Leur 20.000 18.170 91,0 Zundert 9.250 7.310 79,1 Aalburg 5.450 3.800 69,5 Woudrichem 7.000 4.750 67,9 Halderberge 13.350 9.000 67,4 Werkendam 12.200 7.700 63,0 Alphen-Chaam 4.600 2.880 62,6 Rucphen 9.500 5.780 60,9 Steenbergen 10.850 6.460 59,4 Drimmelen 12.800 7.580 59,1 West-Brabant 318.600 302.020 94,8 Nederland 7.515.460 7.441.600 99,0 Bron: SES West-Brabant en ETIN Adviseurs 4.1.3 Vacatures Ontwikkeling openstaande vacatures laat nog geen duidelijk herstel zien De ontwikkeling van het aantal openstaande vacatures (via CWI) kent in Etten-Leur een grillig verloop mede onder invloed van seizoensinvloeden. Vooral in de eerste maanden van het jaar en de zomermaanden schiet het aantal vacatures omhoog. Van een duidelijk herstel van de vacaturemarkt is in 2005 echter nog geen sprake. Landelijk is er wel een opgaande lijn. De verwachting is dat het aantal vacatures door de verbeterende conjunctuur in 2006 zal aantrekken. Eind 2005 telde Etten-Leur ongeveer 150 openstaande vacatures. In mei 2005 waren er dat maar liefst 480. Kanttekening bij de hier gehanteerde cijfers is dat het CWI maar een deel van de totale vacaturemarkt in handen heeft. Het werkelijke aantal vacatures zal derhalve een stuk hoger liggen. 17
Figuur 4.3 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal openstaande vacatures in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland (januari 2003=100) 250 200 150 Etten-Leur West-Brabant Nederland 100 50 0 Jan Mrt Mei Jul 2003 Sep Nov Jan Mrt Mei Jul Sep Nov Jan Mrt Mei Jul Sep 2004 2005 Nov Bron: CWI 4.2 Aanbodzijde arbeidsmarkt 4.2.1 Beroepsbevolking Sterke groei beroepsbevolking tussen 2000 en 2005 De beroepsbevolking van Etten-Leur kende in 2005 een omvang van bijna 20.000 personen. Net als de totale bevolking is ook de beroepsbevolking de laatste jaren toegenomen. Dit heeft onder meer te maken met een grotere arbeidsparticipatie. Tussen 2000 en 2005 groeide de beroepsbevolking met 8,3% (+1.500 personen), voor de periode 2005-2010 wordt een groei van 4,7% geraamd (+930 personen). Het groeicijfer van Etten-Leur was in de periode 2000-2005 bovengemiddeld, in de periode 2005-2010 is er sprake van een achterstand. Figuur 4.4 Groei van de beroepsbevolking in de periodes 2000-2005 en 2005-2010 % 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2000-2005 2005-2010 Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs 18
Van de beroepsbevolking is het merendeel (52%) te vinden in de leeftijdscategorie 25 44 jaar. Verder is bijna 24% tussen de 45 en 54 jaar, bijna 12% tussen de 15 en 24 jaar en zo n 13% is ouder dan 55 jaar. De samenstelling van de beroepsbevolking in Etten-Leur wijkt maar weinig af van het landelijke en regionale beeld (iets minder jongeren en iets meer ouderen). Tabel 4.2 Beroepsbevolking in Etten-Leur naar leeftijd (2005) Leeftijd Etten-Leur West-Brabant Nederland Abs. % % % 15-24 jaar 2.350 11,7 12,1 12,2 25-44 jaar 10.400 52,0 51,4 52,7 45-54 jaar 4.700 23,6 24,4 23,7 55-64 jaar 2.550 12,7 12,1 11,4 Totaal 20.000 100,0 100,0 100,0 Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs De beroepsbevolking vergrijst, echter minder snel dan gemiddeld in Nederland De komende jaren zal de beroepsbevolking steeds ouder worden. Vooral de leeftijdscategorieën 45-54 jaar en 55-64 jaar zullen in de periode 2005-2010 sterk groeien. Ongunstig in dit kader is dat de groei van het aantal 15- tot 24-jarigen in Etten-Leur achter blijft. Deze groep zal in belangrijke mate voor de instroom op de arbeidsmarkt moeten zorgen. Verder blijkt dat de categorie 25-44 jaar in Etten-Leur de komende jaren relatief sterk in omvang zal afnemen. De genoemde ontwikkelingen kunnen veel impact hebben op de arbeidsmarkt. Zo zal de vervangingsvraag toenemen, waardoor er krapte kan ontstaan op de arbeidsmarkt. Ook zullen steeds meer ondernemers met een opvolgingsprobleem geconfronteerd worden. Figuur 4.5 Ontwikkeling van de beroepsbevolking tussen 2005 en 2010 naar leeftijd % 30 25 20 15 10 5 0-5 -10 15-24 jr 25-44 jr 45-54 jr 55-64 jr Totaal Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs Etten-Leur telt relatief veel MBO-opgeleiden De beroepsbevolking van Etten-Leur wijkt op een aantal punten af van het landelijke beeld. Vooral het aandeel MBO-ers (46,7%) ligt in Etten-Leur op een relatief hoog niveau. Ter vergelijking, landelijk gaat het om 42,1%. Het aandeel HBO/WO (26,3%) en het basisonderwijs (6,3%) liggen in Etten-Leur wat lager dan het landelijke gemiddelde (respectievelijk 30,2% en 7,9%). 19
Figuur 4.6 Samenstelling beroepsbevolking naar opleidingsniveau (2005) % 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Basis VMBO MBO HBO/WO Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs Participatiegraad hoger dan West-Brabantse en landelijk gemiddelde De bruto participatiegraad (aandeel van de beroepsbevolking op het aantal 15- tot 64-jarigen) bedraagt in Etten-Leur 74%. Dat is hoger dan het West-Brabantse gemiddelde (70,9%) en hoger dan het landelijke percentage (68,3%). Binnen West-Brabant kennen alleen Baarle-Nassau (75,7%) en Alphen-Chaam (74,2%) een hogere participatiegraad. Figuur 4.7 Bruto participatiegraad (15 65 jaar) per gemeente in 2005 Baarle-Nassau Alphen-Chaam Etten-Leur Geertruidenberg Woudrichem Roosendaal Drimmelen Breda Aalburg Oosterhout Bergen op Zoom Steenbergen Werkendam Zundert Halderberge Woensdrecht Moerdijk Rucphen West-Brabant Nederland 50 55 60 65 70 75 80 % Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs 20
4.2.2 Werkloosheid Etten-Leur telt bijna 1.500 werklozen Eind 2005 telde Etten-Leur in totaal 1.490 niet-werkende werkzoekenden (geregistreerd via CWI). Dat komt overeen met 7,4% van de totale beroepsbevolking. De werkloosheid ligt onder het West- Brabantse (8,1%) en landelijke (8,9%) niveau. Van de 18 gemeenten binnen West-Brabant bezet Etten-Leur qua werkloosheidspercentage de zesde plaats. Breda, Bergen op Zoom en Rucphen staan bovenaan. Figuur 4.8 Aandeel nww-ers op totale beroepsbevolking per gemeente (december 2005) Bergen op Zoom Geertruidenberg Baarle-Nassau Werkendam Woudrichem Alphen-Chaam Bron: CWI Breda Rucphen Roosendaal Oosterhout Etten-Leur Woensdrecht Steenbergen Halderberge Moerdijk Aalburg Drimmelen Zundert West-Brabant Nederland 0 2 4 % 6 8 10 12 Werklozenbestand Etten-Leur relatief goed bemiddelbaar Indien naar de samenstelling van het werklozenbestand wordt gekeken, valt op dat Etten-Leur relatief veel ouderen telt. In totaal is bijna 33% van de nww-ers ouder dan 50 jaar. Landelijk (29,9%) ligt dit op een lager niveau. Over het algemeen geldt, hoe hoger de leeftijd, hoe moeilijker bemiddelbaar. Toch lijkt er geen acuut probleem te bestaan. Indien naar de fasen wordt gekeken (hoe lager de fase, hoe beter bemiddelbaar), blijkt dat een relatief grote groep goed bemiddelbaar is. Ongeveer 51% van alle nww-ers zitten in fase 1 of 2, landelijk is dit circa 38%. Etten-Leur kent wel relatief veel fase 3 werklozen (37%) en maar weinig fase 4 (10%). 21
Tabel 4.3 Niet-werkende werkzoekenden naar kenmerk (december 2005) Etten-Leur West-Brabant Nederland Totaal Aantal NWW-ers 1.490 25.840 671.480 % in beroepsbevolking 7,4 8,1 8,9 Geslacht Mannen (%) 47,4 48,6 49,0 Vrouwen (%) 52,6 51,4 51,0 Leeftijd Aandeel jongeren (15-24 j.) 6,0 5,0 5,7 Aandeel ouderen (>50 j.) 32,6 34,5 29,9 Fasen Fase 1 (%) 20,7 16,8 16,2 Fase 2 (%) 30,1 24,9 21,3 Fase 3 (%) 37,3 38,1 30,8 Fase 4 (%) 10,4 17,2 26,5 N.t.b. (%) 1,6 2,9 5,2 Bron: CWI, CBS/ETIN Adviseurs Werkloosheid in Etten-Leur daalt De werkloosheid laat in Etten-Leur vanaf half 2004 een duidelijke dalende lijn zien. Over het heel 2005 daalde het aantal nww-ers met 63, oftewel met 4,1%. Ter vergelijking, in heel West-Brabant daalde de werkloosheid met 4,8%. Naar alle waarschijnlijkheid zal de werkloosheid in 2006 verder dalen. Figuur 4.9 Ontwikkeling aantal niet-werkende werkzoekenden in Etten-Leur en West-Brabant 110 105 Etten-Leur West-Brabant 100 95 90 85 nov. sept. juli mei mrt. jan. nov. sept. juli mei mrt. jan. 2004 2005 Bron: CWI 22
4.2.3 Uitkeringen Eén op de acht heeft een uitkering Eind 2005 ontving 12,7% van de potentiële beroepsbevolking (15-64 jaar) een uitkering. Dit is een fractie hoger dan het West-Brabantse (12,5%) en lager dan het landelijke gemiddelde (14,0%). Van alle uitkeringen in Etten-Leur heeft ongeveer 58,7% betrekking op een arbeidsongeschiktheidsuitkering, 26,4% op een WW-uitkering (Werkloosheidswet) en 14,9% op een WWB-uitkering (Wet Werk en Bijstand). Tabel 4.4 Aantal personen met een uitkering per gemeente (december 2005) Gemeente WWB AO WW Totaal WWB AO WW % in Abs. Abs. Abs. Abs. % % % bevolk.* Aalburg 70 430 150 650 10,8 66,2 23,1 8,2 Alphen-Chaam 40 350 120 510 7,8 68,6 23,5 8,1 Baarle-Nassau 70 370 90 530 13,2 69,8 17,0 12,1 Bergen op Zoom 1.250 3.520 1.710 6.480 19,3 54,3 26,4 14,5 Breda 4.230 7.150 3.720 15.100 28,0 47,4 24,6 13,4 Drimmelen 120 1.380 430 1.930 6,2 71,5 22,3 10,6 Etten-Leur 520 2.050 920 3.490 14,9 58,7 26,4 12,7 Geertruidenberg 210 1.100 430 1.740 12,1 63,2 24,7 12,0 Halderberge 290 1.570 640 2.500 11,6 62,8 25,6 12,4 Moerdijk 260 1.610 680 2.550 10,2 63,1 26,7 10,2 Oosterhout 760 2.700 1.200 4.660 16,3 57,9 25,8 13,0 Roosendaal 1.440 3.850 1.750 7.040 20,5 54,7 24,9 13,4 Rucphen 260 2.050 530 2.840 9,2 72,2 18,7 18,1 Steenbergen 230 1.240 450 1.920 12,0 64,6 23,4 12,1 Werkendam 160 1.060 320 1.540 10,4 68,8 20,8 8,6 Woensdrecht 200 980 480 1.660 12,0 59,0 28,9 11,4 Woudrichem 60 540 160 760 7,9 71,1 21,1 7,8 Zundert 100 1.090 270 1.460 6,8 74,7 18,5 10,8 West-Brabant 10.270 33.040 14.050 57.360 17,9 57,6 24,5 12,5 Nederland 354.420 877.640 308.610 1.540.670 23,0 57,0 20,0 14,0 * het gaat hier om de potentiële beroepsbevolking (aantal 15- tot 65-jarigen) Bron: CBS In een jaar tijd is het aantal uitkeringsgerechtigden in Etten-Leur met 150 gedaald (-4,1%). In West- Brabant (-4,6%) en Nederland (-4,4%) was de daling nog iets groter. De grootste krimp was zichtbaar bij de AO-uitkeringen (-100 personen) Tabel 4.5 Ontwikkeling van het aantal uitkeringen tussen het vierde kartaal 2004 en het vierde kwartaal 2005 WWB AO WW Totaal Etten-Leur (abs.) 0-100 -50-150 Etten-Leur (%) 0,0-4,7-5,2-4,1 West-Brabant (%) -3,9-6,5-0,4-4,6 Nederland (%) -2,4-6,5-0,6-4,4 Bron: CBS 23
24
5. Pendel High-lights Door beperkte werkgelegenheidsfunctie werkt 56% van werkzame beroepsbevolking in een andere gemeente. Ongeveer 29% werkt buiten West-Brabant. Etten-Leur is relatief sterk georiënteerd op Breda, Roosendaal en Halderberge. Ongeveer 5.200 personen pendelen vanuit Etten-Leur naar deze drie gemeenten. In totaal werken 9.100 personen buiten Etten-Leur. Etten-Leur kent een inkomende pendel van bijna 10.200 personen. De meeste daarvan komen uit Breda, Roosendaal, Halderberge en Rucphen. Per saldo heeft Etten-Leur een positief pendelsaldo van ongeveer 1.000 personen. Veel inwoners van Etten-Leur werken in een andere gemeente In paragraaf 4.1.2 was te zien dat Etten-Leur relatief gezien een beperkte werkgelegenheidsfunctie heeft. Dat blijkt ook wanneer de pendelgegevens van de gemeente worden bekeken. Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat van de totale bevolking maar 44% in de eigen gemeente werkt. Voor heel West- Brabant geldt een percentage van ruim 48%. De nummer één, Bergen op Zoom, heeft een percentage van bijna 63%. Uit de gegevens blijkt verder dat ongeveer 42% in een andere West-Brabantse gemeente werkt, circa 14% werkt buiten de regio. Tabel 5.1 Aandelen met werk in eigen gemeente, andere regiogemeente en buiten de regio (2003) Gemeente Aandelen: Totaal in eigen gem. in rest regio buiten regio in % abs. Aalburg 42,5 20,1 37,5 100,0 4.750 Alphen-Chaam 32,2 35,8 32,0 100,0 3.960 Baarle-Nassau 45,1 25,7 29,2 100,0 2.570 Bergen op Zoom 62,6 20,9 16,5 100,0 29.090 Breda 61,6 13,6 24,8 100,0 69.350 Drimmelen 24,6 51,3 24,1 100,0 11.480 Etten-Leur 44,0 41,6 14,4 100,0 16.370 Geertruidenberg 41,5 30,8 27,7 100,0 9.360 Halderberge 31,0 51,4 17,6 100,0 12.570 Moerdijk 40,8 32,3 26,8 100,0 15.780 Oosterhout 42,2 28,9 28,9 100,0 22.750 Roosendaal 54,7 30,1 15,2 100,0 31.230 Rucphen 35,9 50,3 13,8 100,0 9.960 Steenbergen 36,5 34,8 28,8 100,0 9.890 Werkendam 32,0 20,2 47,8 100,0 10.980 Woensdrecht 40,7 38,3 21,0 100,0 9.050 Woudrichem 32,3 15,4 52,2 100,0 5.980 Zundert 51,7 38,9 9,4 100,0 8.490 Totaal West-Brabant 48,3 28,2 23,5 100,0 283.610 Bron: SES West-Brabant/ETIN Adviseurs 25
De belangrijkste pendelbestemming voor Etten-Leur is Breda De gemeente die de meeste werknemers uit Etten-Leur aantrekt is Breda. Ruim 4.300 personen uit Etten-Leur werken in Breda. Nummer twee is Roosendaal met ongeveer 620 personen en Halderberge staat op de derde plaats met circa 400 personen. In totaal werken zo n 9.100 inwoners van Etten-Leur buiten de eigen gemeente. Er werken uiteraard ook inwoners van andere gemeenten in Etten-Leur. In totaal gaat het om zo n 10.200 personen. De meeste daarvan komen uit Roosendaal (1.9000 personen), Breda (1.600 personen) en Halderberge (1.380 personen) Per saldo heeft Etten-Leur een positief pendelsaldo van ongeveer 1.000 personen. Tabel 5.2 Inkomende en uitgaande pendel van Etten-Leur (2003) Pendel uit Etten-Leur Pendel naar Etten-Leur Woont in Etten-Leur Werkt in: Woont in: Werkt in Etten-Leur Etten-Leur 7.207 Etten-Leur 7.207 Bergen op Zoom 207 Alphen-Chaam 102 Breda 4.334 Bergen op Zoom 457 Geertruidenberg 61 Breda 1.599 Halderberge 401 Drimmelen 415 Moerdijk 366 Geertruidenberg 151 Oosterhout 195 Halderberge 1.384 Roosendaal 628 Moerdijk 586 Rucphen 202 Oosterhout 233 Woensdrecht 38 Roosendaal 1.898 Zundert 375 Rucphen 1.116 Steenbergen 174 Woensdrecht 82 Zundert 664 Buiten Etten-Leur 9.165 Buiten Etten-Leur 10.170 Totaal West-Brabant 14.014 Totaal West-Brabant 16.069 Buiten West-Brabant 2.358 Buiten West-Brabant 1.309 Algemeen totaal 16.372 Algemeen totaal 17.377 a. excl. banen uit de primaire agrarische sector (Landbouwmeitelling) b. excl. buitenland Bron: SES West-Brabant/ETIN Adviseurs 26
6. Bedrijventerreinen High-lights Etten-Leur beschikt over 380 hectare bedrijventerrein (bruto). Dat is 6,9% van totale grondoppervlakte. Ten opzichte van 2000 is totale voorraad bedrijventerreinen met 3 hectare gekrompen. De gemeente heeft zo n 17 hectare terstond uitgeefbare bedrijfsterreinen. Bijna 51% van de totale werkgelegenheid in Etten-Leur is geconcentreerd op bedrijventerreinen. De werkgelegenheid is gestegen. Ongeveer 61% van de totale voorraad bedrijventerreinen kan als verouderd worden aangemerkt. Het gaat hier met name om bedrijventerrein Vosdonk. Er bestaat reeds een herstructureringsplan. 6.1 Voorraad bedrijventerreinen 380 hectare bedrijventerreinen in Etten-Leur Etten-Leur kent een bedrijventerreinenvoorraad van 380 hectare bruto. Dat is 6,9% van het totale grondoppervlakte in de gemeente (regiogemiddelde is 4,5%). In totaal gaat het om één groot terrein (Vosdonk) en een aantal kleinere (Zwartenberg, Attelaken en De Keen). Ten opzichte van 2000 is de totale voorraad met bruto 2,5 hectare afgenomen (-0,7%). Tabel 6.1 Totale voorraad bedrijventerreinen (bruto/netto) per gemeente per 1 januari Gemeente Bruto voorraad Netto voorraad % bruto 2006 Groei 2000-2006 2006 Groei 2000-2006 bedr. ter. Abs. Abs. % Abs. Abs. % t.o.v. totaal opp. Aalburg 49,95 1,72 3,6 32,36 0,92 2,9 0,99 Alphen-Chaam 20,40 0,00 0,0 14,39-0,04-0,3 0,22 Baarle-Nassau 16,50 0,00 0,0 11,80 0,00 0,0 0,22 Bergen op Zoom 579,35 20,00 3,6 452,14 17,84 4,1 7,17 Breda 870,73-31,31-3,5 710,89 18,40 2,7 6,86 Drimmelen 41,30 0,00 0,0 35,86 0,00 0,0 0,43 Etten-Leur 380,25-2,50-0,7 305,50-4,10-1,3 6,85 Geertruidenberg 371,12 7,42 2,0 302,59 6,50 2,2 13,75 Halderberge 303,91 180,90 147,1 211,24 112,80 114,6 4,07 Moerdijk 2.878,75 0,00 0,0 1.416,70-0,35 0,0 18,09 Oosterhout 724,10 90,00 14,2 567,13 54,80 10,7 10,11 Roosendaal 491,46 104,00 26,8 387,86 64,28 19,9 4,62 Rucphen 50,44 0,00 0,0 47,75 0,00 0,0 0,78 Steenbergen 99,53-8,00-7,4 71,41-8,00-10,1 0,68 Werkendam 101,28 13,50 15,4 81,11 11,80 17,0 0,96 Woensdrecht 64,50 2,50 4,0 55,40 1,80 3,4 0,70 Woudrichem 46,00 0,00 0,0 35,09 0,00 0,0 0,93 Zundert 27,00 5,50 25,6 21,13 5,55 35,6 0,22 West-Brabant 7.116,57 383,73 5,7 4.760,35 282,20 6,3 4,46 Bron: ETIN Adviseurs 27
6.2 Vraag en aanbod bedrijventerreinen Etten-Leur heeft nog beperkte voorraad bedrijventerrein In de periode 1999-2005 is in Etten-Leur bijna 44 hectare bedrijventerrein uitgegeven. Deze uitgifte komt voor een belangrijk deel voor rekening van de periode voor 2003. Op 1 januari 2006 was er nog 14,48 hectare bedrijventerreinen (terstond) uitgeefbaar. Er zit een aantal nieuwe plannen in de pijplijn. Het gaat dan om Hoge Haansberg (10 hectare), Munnikenhei (10 hectare) en Etten-Leur Zuid (90 hectare). De ontwikkeling van Hoge Haansberg en Etten-Leur Zuid verkeren nog in de planfase. De uiteindelijke realisatie is dus nog onzeker. Tabel 6.2 Uitgifte bedrijventerreinen en voorraad uitgeefbaar bedrijventerrein (1-1-2006) per gemeente Gemeente Bedrijventerreinenuitgifte Voorraad uitgeefbaar bedrijventerreinen 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Totaal Terstond Niet-terstond Aalburg 0,00 5,22 0,00 0,80 0,00 0,79 0,11 6,92 6,00 1,90 Alphen-Chaam 0,00 0,91 0,02 0,83 0,00 0,00 0,61 2,37 0,86 0,00 Baarle-Nassau 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Bergen op Zoom 0,00 0,00 2,70 1,20 17,40 1,60 4,09 26,99 18,82 32,51 Breda 24,67 22,80 16,95 15,33 13,68 9,10 6,98 109,51 51,51 7,25 Drimmelen 8,86 0,00 0,00 0,00 1,22 0,14 0,00 10,22 1,00 0,00 Etten-Leur 9,81 2,77 11,76 7,33 6,02 3,82 2,18 43,69 14,48 0,00 Geertruidenberg 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 3,52 1,82 5,34 1,16 0,00 Halderberge 1,70 0,00 0,00 0,00 0,33 0,97 2,06 5,06 91,03 20,00 Moerdijk 46,06 57,88 28,98 19,75 7,35 1,77 16,37 178,16 26,99 0,40 Oosterhout 35,49 66,30 9,90 14,98 0,80 13,13 11,15 151,75 22,89 0,00 Roosendaal 16,59 13,46 6,75 0,20 0,07 0,00 3,77 40,84 31,12 34,89 Rucphen 1,31 2,49 0,22 0,00 0,16 0,23 0,00 4,41 0,16 0,00 Steenbergen 2,42 2,63 0,00 0,00 0,00 0,07 0,00 5,12 0,00 0,00 Werkendam 1,12 7,46 1,48 0,45 0,77 1,02 0,91 13,21 1,50 0,00 Woensdrecht 0,00 0,19 0,28 0,00 0,06 0,00 0,00 0,53 1,80 0,00 Woudrichem 1,13 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,13 0,00 0,00 Zundert 0,84 2,56 0,25 0,00 0,25 0,00 0,00 3,90 0,00 0,00 West-Brabant 150,00 184,67 79,29 60,87 48,11 36,16 49,94 609,15 269,32 96,95 Bron: ETIN Adviseurs Economisch belang bedrijventerreinen groot In de gemeente Etten-Leur waren in 2005 bijna 9.200 arbeidsplaatsen op bedrijventerreinen te vinden. Dit betekent dat bijna 51% van de totale werkgelegenheid in Etten-Leur geconcentreerd is op de bedrijventerreinen. Bedrijventerreinen hebben dus een belangrijke werkgelegenheidsfunctie. Het werkgelegenheidsbelang van bedrijventerreinen in heel West-Brabant bedraagt 38%. 28
Tabel 6.3 Ontwikkeling werkgelegenheid op bedrijventerreinen in Etten-Leur en West-Brabant Gemeente Werkgelegenheid Aandeel in totale 2005 Groei 2000-2005 werkgelegenheid Abs. % % Etten-Leur 9.180-9,4 51 West-Brabant 115.810 1,1 38 Bron: ETIN Adviseurs 6.3 Verouderde bedrijventerreinen Meer dan 60% bedrijventerreinvoorraad verouderd Uit de jaarlijkse bedrijventerreinenenquête van ETIN Adviseurs blijkt dat bijna 62% van de totale bedrijventerreinvoorraad in Etten-Leur als verouderd kan worden aangemerkt. Het gaat hier met name om het bedrijventerrein Vosdonk. Hiervoor is reeds een revitaliseringsplan opgesteld en zijn subsidies via het Ministerie van EZ binnengehaald. Naar alle waarschijnlijkheid zullen de (uitvoerende) werkzaamheden in de loop van 2006 worden opgestart. Tabel 6.4 Aandeel verouderde bedrijventerreinen per gemeente (per 1 januari 2006) Gemeente bruto opp A B C D Verouderd opp. B t/m D Abs. Abs. Abs. Abs. Abs. Abs. % Aalburg 49,95 43,95 0,00 6,00 0,00 6,00 12,0 Alphen-Chaam 20,40 20,40 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0 Baarle-Nassau 16,50 0,00 0,00 16,50 0,00 16,50 100,0 Bergen op Zoom 579,35 564,35 0,00 15,00 0,00 15,00 2,6 Breda 870,73 248,00 145,00 33,00 281,00 459,00 52,7 Drimmelen 41,30 23,80 0,00 17,50 0,00 17,50 42,4 Etten-Leur 380,25 146,25 0,00 0,00 234,00 234,00 61,5 Geertruidenberg 371,12 120,42 31,70 219,00 0,00 250,70 67,6 Halderberge 303,91 250,04 23,00 30,87 0,00 53,87 17,7 Moerdijk 2.878,75 2.689,65 15,10 0,00 174,00 189,10 6,6 Oosterhout 724,10 458,10 0,00 4,00 262,00 266,00 36,7 Roosendaal 491,46 362,76 0,00 0,00 128,70 128,70 26,2 Rucphen 50,44 10,44 0,00 0,00 40,00 40,00 79,3 Steenbergen 99,53 65,53 0,00 34,00 0,00 34,00 34,2 Werkendam 101,28 101,28 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0 Woensdrecht 64,50 25,80 0,00 0,00 38,70 38,70 60,0 Woudrichem 46,00 31,00 0,00 15,00 0,00 15,00 32,6 Zundert 27,00 20,50 0,00 6,50 0,00 6,50 24,1 West-Brabant 7.116,57 5.182,27 214,80 397,37 1.158,40 1.770,57 24,9 Bron: ETIN Adviseurs Toelichting: A = niet verouderd B = verouderd geen plannen C = verouderd binnen 3 jaar iets doen D = er wordt iets gedaan 29
30
7. Koopstromenonderzoek High-lights Gemiddeld huishoudinkomen ligt in Etten-Leur ( 30.700) boven West-Brabantse gemiddelde ( 29.800). Etten-Leur telt 243 winkels, goed voor 1.575 werkzame personen en winkelvloeroppervlakte van 70.263 m2. Etten-Leur kent een vrij uitgebreid winkelapparaat. Per 1000 inwoners telt gemeente 1.763 m2 wvo. Ter vergelijking, voor heel West-Brabant is dat 1.632 m2 wvo. Zowel aantal winkels als gerelateerde werkgelegenheid zijn laatste jaren toegenomen onder andere door komst nieuw Winkelhart in Etten-Leur. Grootste deel van winkelvloeroppervlakte heeft betrekking op wonen, doe-het-zelf, kleding&mode en levensmiddelen,. Tweederde behoort tot de niet-dagelijkse boodschappen (voor heel West-Brabant is dat 81%). Winkels genereren totale omzet van 119.349.000. Daarvan is 32,4% afkomstig van consumenten van buiten de gemeente (vooral Halderberge, Rucphen en Zundert). Van de totale koopkracht van Etten-Leur (met betrekking tot de niet-dagelijkse boodschappen) blijft 67,7% binnen de eigen gemeente, de rest (32,3%) wordt elders gespendeerd. Breda (23,5%) profiteert het meest. Bij de dagelijkse boodschappen blijft 92,5% van de koopkracht binnen eigen gemeente. Als algemeen rapportcijfer krijgen de winkelvoorzieningen een 7,5. Dit is hoger dan het West-Brabantse gemiddelde. Etten-Leur scoort überhaupt op alle onderdelen bovengemiddeld en dan vooral op bereikbaarheid, variate winkelaanbod, sfeer, parkeergelegenheid en veiligheid. Alleen de waardering van het horeca-aanbod blijft iets achter bij het West-Brabantse gemiddelde. In 2005 hebben het SES West-Brabant en de Kamer van Koophandel West-Brabant gezamenlijk een koopstromenonderzoek laten uitvoeren. Het onderzoek brengt in kaart hoe en waar de West-Brabantse consumenten winkelen en hoe ze het aanbod en de faciliteiten waarderen. De volgende twee pagina s geven een samenvatting van de resultaten van de gemeente Etten-Leur. Bijlage 2 bevat een samenvattend overzicht van de resultaten van alle West-Brabantse gemeenten. De volledige rapportage van het Koopstromenonderzoek West-Brabant kan via de website van het SES West- Brabant (www.seswestbrabant.nl) worden gedownload. 31
32
33
34
BIJLAGEN 35
36
Bijlage 1: Overzicht kengetallen per thema en gemeente I Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenberegn Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert West-Brabant Demografie Aantal inwoners (2006) 12.220 9.500 6.640 65.830 169.940 26.600 40.330 20.860 29.460 36.690 52.850 77.690 22.420 23.360 26.530 21.150 14.400 20.770 677.250 Grondoppervlakte (km2) (2005) 50,4 93,2 76,3 80,8 126,9 96,2 55,5 27,0 74,6 159,1 71,6 106,4 64,4 146,6 105,0 91,9 49,6 120,4 1.596,0 Aantal inwoners/km2 (2005) 241 102 86 821 1.325 277 719 772 396 231 739 730 350 160 253 231 291 171 423 Gemiddelde huishoudengrootte (2005) 2,91 2,63 2,40 2,47 2,18 2,57 2,45 2,47 2,50 2,49 2,39 2,37 2,51 2,47 2,69 2,42 2,70 2,55 2,39 Groene druk (%) (2005) 52,3 42,3 34,0 39,2 37,7 39,4 39,2 36,7 37,5 38,6 39,2 39,3 33,8 37,8 44,6 35,2 42,4 40,8 39,4 Grijze druk (%) (2005) 21,3 23,6 29,3 24,2 24,1 21,1 20,1 20,6 24,1 22,2 23,7 24,2 22,4 23,5 21,2 24,5 20,9 25,7 23,2 Geboorte-overschot (rel. per 1000 inw.) in 2005 5,4 5,3-4,3 0,2 3,6 0,8 4,3 1,7 0,6 1,2 1,7 1,9-2,9 1,2 6,1 0,7 4,0-1,7 2,1 Migratie-overschot (rel. per 1000 inw.) in 2005-0,7-6,9 12,8-7,8 7,0-3,1 7,4-1,3-3,3-3,9-3,2-2,8-1,9-4,5-5,8-3,9-4,3 12,0 0,0 Bevolkingsgroei 2005-2020 (rel.) % -0,5-8,2-8,9 2,7 3,4-2,3 12,9-0,1-5,8 0,8 4,3 1,5-4,9-1,7-1,0-7,1-3,4-6,7 1,1 Vestigingen Totaal aantal vestigingen (2005) 857 793 645 3.314 9.165 1.459 2.092 1.159 1.779 2.466 2.774 4.144 1.538 1.549 1.629 1.122 900 1.633 39.018 Stijging aantal vestigingen 1997-2005 (abs) 85-10 -59 46 1163 96 416 118-5 318 388 12 165 87 199 47 106-125 3.047 Stijging aantal vestigingen 1997-2005 (%) 11,0-1,2-8,4 1,4 14,5 7,0 24,8 11,3-0,3 14,8 16,3 0,3 12,0 6 13,9 4,4 13,4-7,1 8,5 Werkgelegenheid in 2005 Beroepsbevolking (raming jan. 2005) (abs) 5.470 4.600 3.260 30.780 80.990 12.810 19.980 10.410 13.340 16.640 24.640 37.200 9.500 10.870 12.220 9.620 6.990 9.250 318.580 Beroepsbevolking (groei 2000-2005) (%) 6,3-0,2 5,8 3,9 6,7 0,0 8,3-0,2 1,2 2,2 1,7 4,2 1,3 0,7 5,2-0,9 3,7 2,6 3,9 Arbeidsmarkt participatie (bruto) (%) 71,3 74,2 75,7 70,3 72,1 72,2 74,0 73,9 68,8 67,5 71,2 72,8 61,8 70,1 69,7 68,4 73,7 69,3 70,9 Werkzame personen (incl. uitzend) totaal (abs) 3.798 2.882 3.071 32.658 90.746 7.577 18.174 11.617 8.995 17.975 25.034 38.660 5.784 6.459 7.703 8.823 4.748 7.313 300.427 Groei werkgelegenheid 1997-2005 (%) -1,2 0,4 3,8 12,2 6,3 9,8 18,20 1,4 1,8 19,7 14,5 10,2-7,2-4,6 6,5 4,0 1,3-1,8 8,0 Groei werkgelegenheid 2004-2005 (%) -1,0 1,2 0,5 1,2-0,4-0,3 2,3 0,5 1,0-0,9 1,4 1,0-3,0-0,4 0,9 1,0-2,5-1,0 0,3 Werkgelegenheidsaandeel 50-plus bedrijven (2005) (%) 25,1 11,3 34,0 59,4 57,7 30,4 49,6 52,6 24,7 56,1 51,9 54,5 18,6 22,5 20,5 54,8 29,7 21,0 48,8 Starters Aantal starters (2005) (abs) 52 40 38 343 938 88 176 92 117 124 253 315 98 105 112 98 59 81 3.129 Starters per 1000 beroepsbevolking 2005 9,5 8,7 11,7 11,1 11,6 6,9 8,8 8,8 8,8 7,5 10,3 8,5 10,3 9,7 9,2 10,2 8,4 8,8 9,8 Starters per 1000 beroepsbevolking 2000-2005 8,0 6,4 7,2 7,8 9,6 6,5 7,7 7,1 7,4 8,0 8,9 7,7 9,5 8,3 6,3 8,1 6,1 6,8 8,2
Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenberegn Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert West-Brabant Vervolg Banen per sector in 2005 (%) Landbouw, jacht, bosbouw 9,5 31,5 19,8 1,9 1,6 16,8 6,6 1,5 15,0 5,2 2,8 2,8 11,9 15,8 6,9 5,2 8,2 30,3 5,3 Industrie 13,1 10,9 14,9 22,5 9,4 11,0 26,3 27,5 12,7 24,3 22,6 20,0 15,0 9,6 15,9 25,5 15,8 8,8 17,0 Bouwnijverheid 10,4 8,8 3,7 4,5 5,6 7,7 5,2 7,9 9,6 5,4 5,2 5,2 15,7 8,2 15,6 5,7 11,6 7,5 6,3 Handel en reparatie 31,0 13,6 26,1 15,6 19,1 20,6 18,9 23,7 22,0 19,4 20,5 16,9 19,8 24,1 20,5 13,5 16,5 13,3 18,9 Horeca 2,7 10,1 8,1 3,6 4,6 5,6 2,6 2,0 4,0 3,2 5,6 2,8 3,8 3,7 4,1 3,3 3,0 4,5 4,0 Vervoer, opslag, communicatie 3,7 4,9 5,1 4,4 4,1 4,0 5,2 6,7 5,5 13,0 6,6 8,6 7,5 3,5 9,4 3,2 11,9 3,7 5,9 Financiele instellingen 2,0 2,0 4,0 1,6 2,4 0,7 1,4 1,1 2,3 1,2 1,8 1,3 1,7 1,5 2,2 2,3 1,6 2,0 1,9 Zakelijke dienstverlening 10,6 5,8 4,2 14,8 15,0 7,3 9,7 8,1 8,6 8,4 12,9 11,0 6,2 12,4 8,2 8,2 7,6 5,7 11,8 Openbaar bestuur en overheid 1,9 3,2 2,2 1,9 9,6 2,4 2,4 1,8 2,9 2,0 2,6 4,9 4,1 1,6 3,1 23,3 2,2 2,3 5,5 Onderwijs 6,0 3,0 1,8 6,1 8,1 3,2 4,7 3,9 5,6 2,4 3,7 5,0 3,6 4,3 5,3 2,9 4,9 3,8 5,5 Gezondheids- en welzijnszorg 7,1 3,4 8,2 19,6 16,3 17,6 13,6 14,0 6,1 9,6 12,7 17,4 4,5 8,7 5,4 4,3 11,6 14,6 14,1 Overige diensten 2,0 2,7 1,9 3,6 4,1 3,0 3,4 1,8 5,8 5,8 3,1 4,0 6,1 6,5 3,5 2,7 5,0 3,4 3,9 Pendel Werkzaam binnen de eigen gemeente (%) 38,6 30,7 38,0 58,8 54,3 22,4 39,8 38,2 28,5 38,4 39,4 46,5 34,9 36,5 29,6 38,0 27,5 48,4 Pendelsaldo (abs) -1.324-2.226-337 1.591 8.328-5.991 1.005 874-4.714 1.281-3.537-1.195-4.607-4.025-5.453-1.091-1.204-1.631 Bedrijventerreinen Totale voorraad bedrijventerrein in ha (bruto) per 01-01-'06 49,95 20,40 16,50 579,35 870,73 41,30 380,25 371,12 303,91 2.878,75 724,10 491,46 50,44 99,53 101,28 64,50 46,00 27,00 7.116,57 Totale voorraad bedrijventerrein in ha (netto) per 01-01-'06 32,36 14,39 11,8 452,14 710,89 35,86 305,5 302,59 211,24 1.416,7 567,13 387,86 47,75 71,41 81,11 55,4 35,09 21,13 4.760,35 % bruto bedrijventerrein t.o.v. totale opp. gemeente 0,99 0,22 0,22 7,17 6,86 0,43 6,85 13,75 4,07 18,09 10,11 4,62 0,78 0,68 0,96 0,70 0,93 0,22 4,46 Uitgifte nieuw bedrijventerrein 1999 t/m 2006 (ha) 6,92 2,37 0,00 26,99 109,51 10,22 43,69 5,34 5,06 178,16 151,75 40,84 4,41 5,12 13,21 0,53 1,13 3,90 609,15 Voorraad terst. uitgeefb. bedrijventerrein per 01-01-06 (ha) 6,00 0,86 0,00 18,82 51,51 1,00 14,48 1,16 91,03 26,99 22,89 31,12 0,16 0,00 1,50 1,80 0,00 0,00 269,32 Verouderd opp bruto bedrijventerrein (abs.) per 01-01-'06 6,00 0,00 16,50 15,00 459,00 17,50 234,00 250,70 53,87 189,10 266,00 128,70 40,00 34,00 0,00 38,70 15,00 6,50 1.770,57 Verouderd opp bruto bedrijventerrein (%) per 01-01-'06 12,0 0,0 100,0 2,6 52,7 42,4 61,5 67,6 17,7 6,6 36,7 26,2 79,3 34,2 0,0 60,0 32,6 24,1 24,9 II
Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenberegn Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert West-Brabant Vervolg Werkloosheid (dec. 2005) NWW totaal (abs) 277 151 150 3.098 8.722 632 1.486 649 926 980 2.027 3.144 880 767 546 687 283 436 25.841 NWW mannen (abs) 165 82 86 1.521 4.223 294 704 319 460 447 967 1.532 419 363 249 356 146 227 12.560 NWW vrouwen (abs) 112 69 64 1.577 4.499 338 782 330 466 533 1.060 1.612 461 404 297 331 137 209 13.281 Stijging NWW (jan. 2004-dec. 2005) (abs) 15-24 -26-378 -118-1 -63 21-41 -81-58 -414-25 -78 61-26 -14-53 -1303 Stijging NWW (jan. 2004-dec. 2005) (%) 5,7-13,7-14,8-10,9-1,3-0,2-4,1 3,3-4,2-7,6-2,8-11,6-2,8-9,2 12,6-3,6-4,7-10,8-4,8 Aandeel NWW t.o.v. beroepsbev. (%) 5,1 3,3 4,6 10,1 10,8 4,9 7,4 6,2 6,9 5,9 8,2 8,5 9,3 7,1 4,5 7,1 4,0 4,7 8,1 Aandeel ouderen NWW (>50 j.) (%) 7,6 2,6 2,0 4,8 5,4 3,5 6,0 4,0 5,3 5,0 5,0 3,9 6,0 3,9 6,2 3,9 4,6 5,3 5,0 Aandeel jongeren NWW (15-24 j.) (%) 36,8 49,7 54,7 32,8 31,1 46,7 32,6 33,1 40,1 39,2 34,5 33,9 33,5 43,5 35,3 46,7 38,9 39,2 34,5 Fase 1 (%) 25,6 16,6 14,7 13,2 14,4 20,3 20,7 23,9 20,1 17,9 19,2 18,3 17,8 15,8 18,5 11,2 24,4 28,0 16,8 Fase 2 (%) 16,2 35,1 26,0 28,8 20,0 29,4 30,1 25,4 30,6 32,0 24,7 24,3 24,3 33,4 22,0 37,6 17,0 25,9 24,9 Fase 3 (%) 19,5 29,1 25,3 42,3 41,7 36,4 37,3 32,5 34,0 40,7 37,7 33,3 42,5 37,9 20,1 37,1 21,2 36,2 38,1 Fase 4 (%) 31,4 3,3 14,7 13,4 19,7 13,6 10,4 17,4 13,4 6,7 17,6 22,4 13,6 10,4 33,3 11,6 33,6 8,5 17,2 N.t.b. (%) 7,2 15,9 19,3 2,3 4,2 0,3 1,6 0,8 1,9 2,7 0,8 1,8 1,7 2,5 6,0 2,5 3,9 1,4 2,9 Uitkeringen Totaal uitkeringen (eind 2005) 650 510 530 6.480 15.100 1.930 3.490 1.740 2.500 2.550 4.660 7.040 2.840 1.920 1.540 1.660 760 1.460 57.360 Aandeel in potentiele beroepsbevolking (%) 8,2 8,1 12,1 14,5 13,4 10,6 12,7 12,0 12,4 10,2 13,0 13,4 18,1 12,1 8,6 11,4 7,8 10,8 12,5 Groei t.o.v. eind 2004 (%) 4,8-1,9-5,4-3,0-5,0-3,0-4,1-1,7-4,2-5,6-5,1-6,1-6,9-6,3 0,0-4,0-6,2-5,2-4,6 Bronnen: CBS, CWI, SES West-Brabant, KvK West-Brabant, ETIN Adviseurs III
IV
Bijlage 2: Kengetallen Koopstromenonderzoek West-Brabant 2005 V
VI
Bijlage 3: Begrippenlijst Arbeidsongeschiktheidsregelingen (AO) Het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen krachtens de wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO), de wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ) en de wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong) die aan het eind van de verslagperiode niet waren beëindigd, de zogeheten lopende uitkeringen. Arbeidsparticipatie Onderscheiden worden de bruto en de netto participatie. De bruto arbeidsparticipatie is het aandeel van de totale (werkzame en werkloze) beroepsbevolking in de totale bevolking van 15-64 jaar. De netto participatie is het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de totale bevolking van 15-64 jaar. Bedrijventerrein Een terrein van minimaal 1 hectare dat vanwege zijn bestemming geschikt is voor en gebruikt wordt door handel, nijverheid, commerciële, en niet-commerciële dienstverlening. Beroepsbevolking Tot de beroepsbevolking worden gerekend: - personen die tenminste twaalf uur per week werken, of - personen die werk hebben aanvaard waardoor ze tenminste twaalf uur per week gaan werken, of - personen die verklaren ten minste twaalf uur per week te willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en activiteiten ontplooien om werk voor ten minste twaalf uur per week te vinden. Het CBS rekent alleen de personen in de leeftijdsgroep 15-64 jaar tot de beroepsbevolking. Van de beroepsbevolking worden personen die ten minste twaalf uur per week werken tot de werkzame beroepsbevolking gerekend en degenen die niet of minder dan twaalf uur per week werken tot de werkloze beroepsbevolking. Demografische druk De grijze druk is de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen in de zogenaamde productieve leeftijdsgroep van 20-64 jaar. De groene druk is de verhouding tussen het aantal personen van 0-19 jaar en het aantal personen in de leeftijdsgroep van 20-64 jaar. De som van de groene druk en de grijze druk is de demografische druk. Geboorteoverschot Het aantal levendgeborenen minus het aantal overledenen in een bepaald periode. Ook wel natuurlijke bevolkingsgroei genoemd. Gemiddeld besteedbaar inkomen Gemiddeld besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens (exclusief studentenhuishoudens) met inkomen. Het besteedbaar inkomen is het bruto-inkomen verminderd met de premies sociale zekerheid en andere betaalde overdrachten (o.a.alimentatie voor ex-partner) en de loon-, inkomsten- en vermogensbelasting. Het huishoudeninkomen bestaat uit de som van inkomens van de afzonderlijke huishoudensleden. Bij ongeveer een procent van de huishoudens is geen belastbaar inkomen waargenomen. Voor een deel is dit het gevolg van het onvoldoende kunnen toerekenen van studietoelagen aan studenten en van andere onvolkomenheden in de gekozen werkwijze. In het algemeen geldt voor de inkomensstatistiek dat huishoudens waar uitsluitend kinderbijslag, individuele huursubsidie en of tegemoetkoming studiekosten wordt waargenomen gerekend wordt tot de huishoudens zonder (waargenomen)belastbaar inkomen. VII
Migratiesaldo Immigratie minus emigratie. Het migratiesaldo over een bepaalde periode is positief wanneer de immigratie over die periode groter is dan de emigratie. Ook wel migratieoverschot of netto migratie. Niet werkende werkzoekende (nww) Alle werkzoekenden die bij een arbeidsbureau staan ingeschreven en niet of minder dan 12 uur per week willen werken Opleidingsniveau Het niveau van de hoogste met succes behaalde opleiding. Particuliere huishoudens Particuliere huishoudens worden onderscheiden naar samenstelling van het huishouden. Er wordt een onderscheid gemaakt in één- en meerpersoonshuishoudens. Een éénpersoonshuishouden bestaat uit een persoon die alleen in een (deel van een) woonruimte is gehuisvest en zelf in de dagelijkse levensbehoeften voorziet of die een woonruimte deelt met anderen zonder met hen gemeenschappelijk in de dagelijkse levensbehoeften te voorzien. Een meerpersoonshuishouden bestaat uit twee of meer personen die samen in een (deel van een) woonruimte zijn gehuisvest en gemeenschappelijk in hun dagelijkse levensbehoeften voorzien. De meerpersoonshuishoudens worden verder onderscheiden op basis van het aantal meerderjarigen en het aantal minderjarige kinderen. Minderjarige kinderen zijn personen die jonger zijn dan 18 jaar en die aan de zorg van ouderen zijn toevertrouwd. Personen boven de 18 jaar worden als meerderjarige aangemerkt. Startende onderneming Een startende onderneming is een bedrijf die in het jaar voorafgaande aan de start van de onderneming nog niet zelfstandig economisch actief was en die een nieuw bedrijf vestigt. Bedrijfsovernames en administratieve mutaties (bijv. holdings) vallen hierbuiten. De gegevens zijn gebaseerd op het handelsregister van de Kamer van Koophandel. Dit betekent dat de overheid ontbreekt, de landbouw en visserij slechts voor een deel zijn opgenomen en de vrije beroepen (artsen, advocaten, kunstenaars e.d.) merendeels niet. Vacatures Arbeidsplaatsen waar op zeer korte termijn personeel kan worden geplaatst. Werkgelegenheid Som van fulltime en parttime werkgelegenheid, inclusief uitzendkrachten. VIII
Colofon Uitgevers Sociaal Economische Samenwerking West-Brabant Cornelius-Flat 11-12 (5 e etage) Postbus 1272 4700 BG Roosendaal Telefoon: 0165-58 18 20 Fax: 0165-39 33 85 E-mail: post@seswestbrabant.nl Website: www.seswestbrabant.nl Kamer van Koophandel West-Brabant Mozartlaan 7 Postbus 3182 4800 DD Breda Telefoon: 076-56 46 800 Fax: 076-56 46 976 E-mail: info@breda.kvk.nl Website: www.kvk.nl Foto s: Peter Roek Bronvermelding verplicht. Voor eventuele onjuistheden of onvolledigheden wordt door de uitgevers geen aansprakelijkheid aanvaard.