LEES / EN DYSLEXIEPROTOCOL De Palster september 2012 Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 1
EEN PRAGMATISCH LEESPROTOCOL Dit digitale leesprotocol is gemaakt om er voor te zorgen dat risicolezers en dyslecten effectieve instructie die ze krijgen die ze nodig hebben. Zwakke lezers hebben in vergelijking met gemiddelde en goede lezers meer tijd, extra intensieve instructie, meer oefening en meer herhaling nodig. Minstens 25% van de kinderen verlaat als zwakke lezer de basisschool. Dit is heel zorgelijk, omdat deze kinderen zich met die zwakke leesvaardigheid moeilijk in het voortgezet onderwijs kunnen redden. Veel internationaal leesonderzoek laat zien, dat de meeste van deze kinderen zwak zijn geworden door kwaliteitsproblemen op het gebied van de instructie. Ander onderzoek toont dat slechts 3,5% van de kinderen slecht leest vanwege dyslexie. Zowel zwakke lezers als dyslecten hebben veel profijt van effectief leesonderwijs, waarbij de instructie een centrale plaats inneemt. Daarbij is het vooral vanuit de optiek van preventie van belang, dat er in het bijzonder veel aandacht in de onderbouw is voor risicolezers. Een uitgangspunt in dat verband moet zijn: hoe eerder gesignaleerd en geholpen, des te beter dat is. Onderzoek laat immers zien dat de deskundigheid van de leerkracht én meer tijd aan deze leerlingen besteden cruciaal voor hun leesontwikkeling zijn. In de praktijk zien we dan ook dat op excellente basisscholen risicolezers gewoon gemiddelde lezers worden. Het door ons gemaakte leesprotocol helpt risicolezers tijdig op te sporen, maar helpt leerkrachten ook om na te gaan of de risicolezers van de gegeven hulp profiteren. Gegeven hulp die vooral verlengde instructie moet inhouden. Er is veel onderzoeksbewijs dat laat zien, dat risicolezers vooral meer instructie nodig hebben, waarbij ook herhalen en oefenen met de leerkracht een belangrijke plaats moeten innemen. Met dit protocol willen we ook zeggen, dat het accent moet liggen op het handelen van de leerkracht - effectieve instructie en effectieve intensieve instructie - voor risicolezers. Wat de leerkracht met risicolezers onderneemt, bepaalt of kinderen al of niet een betere lezer worden. Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 2
PREVENTIENIVEAUS LEZEN niveau 1: groep 1 en 2 geletterde ervaringen: minstens 15 letters kunnen lezen en de eigen naam kunnen schrijven mondelinge taalvaardigheid in de zin van een goede spreekvaardigheid fonemisch bewustzijn een toereikende woordenschat; de woordenschat van kinderen in de kleutergroepen voorspelt in zekere zin het begrijpend lezen halverwege de basisschool. Verder laat recent onderzoek vanuit preventie zien: - het belang dat het gehoor van het kind in orde is; vroege gehoorproblemen leiden tot taal- en leesachterstanden (Keegstra 2010). Te veel kinderen gaan nog naar groep 3 terwijl hun gehoorproblemen niet gesignaleerd zijn; deze kinderen krijgen vrijwel altijd problemen met het leren lezen omdat de auditieve component daarbij een centrale plaats inneemt; - het belang van goed kunnen praten en problemen op dat gebied vroegtijdig aanpakken (Van Agt 2010); - m.b.t. mogelijke dyslexie. Vraag aan ouders als ze hun kind op school aanmelden het volgende: - zit er dyslexie in de familie? - had het kind een geboortegewicht lager dan 2500 gram? - leerde het kind laat praten? Worden een of meer vragen bevestigend beantwoord, dan is het risico van dyslexie aanwezig. Voor deze kinderen is het van cruciaal belang om in groep 1 en 2 te werken met de CPS-map Fonemisch bewustzijn. Door deze aandacht wordt de toekomstige leesontwikkeling positief ondersteund. niveau 2: groep 3 systematische aandacht letter/klankkoppeling en auditieve synthese automatiseren letter/klankkoppeling veel aandacht voor woordenschat Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 3
Toelichting: vlot leren lezen en woordenschat zijn de belangrijkste pijlers voor begrijpend lezen. niveau 3: groep 4 en 5 vlot en nauwkeurig lezen meerlettergrepige woorden, maar ook vloeiend op tekstniveau kunnen lezen wegwerken achterstanden en voorkomen te grote achterstanden door intensieve verlengde instructie woordenschat Toelichting: Woordenschat en vlot lezen zijn de belangrijkste pijlers voor begrijpend lezen. niveau 4: groep 6 8 enkele leesstrategieën, zoals o.a. omgaan met voorkennis, vragen kunnen beantwoorden en vragen kunnen stellen, de inhoud van de tekst kunnen visualiseren (woordweb) en aan de hand daarvan een samenvatting kunnen maken en het kunnen monitoren van het begrijpen van een tekst; vlot en vloeiend leren lezen c.q. onderhouden en uitbreiden technische leesvaardigheid woordenschat kennis van vooral de opbouw van informatieve teksten (wat zeggen plaatjes, schuin of vetgedrukte woorden etc. over de inhoud van de tekst) Toelichting: - Vlot en vloeiend lezen en woordenschat zijn de belangrijkste pijlers voor begrijpend lezen; - Kinderen hebben baat bij enkele strategieën, zoals: - enige kennis van vooral de opbouw van informatieve teksten - enkele strategieën, zoals: - kunnen omgaan met voorkennis (heel belangrijk vanwege de relatie met woordenschat) - het kunnen sturen (doelgerichtheid) en monitoren van hun begrijpend leesproces - vragen kunnen beantwoorden maar ook vragen kunnen stellen Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 4
- de inhoud van de tekst kunnen visualiseren en indien nodig op basis daarvan een samenvatting kunnen maken. De inhoud van de tekst visualiseren voorkomt ook overbelasting van het korte termijngeheugen. Over de leesstrategieën kan verder nog worden gezegd, dat er met het omgaan met voorkennis al in groep 1 begonnen kan worden. Voorkennis is namelijk, zoals eerder is aangegeven, nauw verbonden met de woordenschat. Met de overige strategieën kan het beste in groep 5 gestart worden. Om succesvol met die strategieën te kunnen werken, is het van belang dat kinderen vlot kunnen lezen en over een redelijke woordenschat beschikken. Verder kan nog opgemerkt worden, dat onderzoek laat zien dat zowel vroegtijdig signaleren van problemen als kwalitatief goede instructie van groot belang zijn om ernstige leesproblemen te voorkomen. Te laat signaleren leidt dikwijls tot achterstanden die niet meer ingelopen kunnen worden en kwaliteitsproblemen op het gebied van instructie, zoals geen of te lage doelen stellen, onvoldoende expliciet zijn, te weinig ingeroosterde tijd, geen verlengde instructie, geen, onvoldoende of verkeerde feedback, geen onderhoud van de leesontwikkeling, hebben tot gevolg dat risicokinderen onvoldoende van de instructie profiteren, waardoor hun leesontwikkeling niet verbetert en soms zelfs verslechtert. Vooral risicoleerlingen zijn sterk afhankelijk van de onderwijskwaliteit die de leerkracht door haar instructie realiseert. Onderzoek van o.a. Hattie (2009) toont dat de volgende instructieaspecten grote positieve effecten voor de leerlingresultaten hebben: - Goed uitleggen en veel hardop denkend voordoen, bijv. van leesstrategieën; - Omgaan met de voorkennis van de leerlingen; voorkennis die immers nauw verbonden is met de woordenschat van de leerlingen; - Het geven van veel taakgerichte feedback; goede feedback helpt de leerlingen verder. - Bij de aanwezigheid van veel risicolezers is vooral convergente differentiatie gewenst. Convergente differentiatie betekent, dat er doelgericht onderwijs wordt gegeven om alle leerlingen in de groep minstens de gestelde minimumdoelen voor de basisvaardigheden te laten bereiken, waarbij het streven is dat alle leerlingen profiteren van de groepsinstructie, maar dat er tijdens de verwerking rekening wordt gehouden met de verschillen tussen leerlingen. Bijvoorbeeld goede en gemiddelde leerlingen gaan dan zelfstandig of in duo s aan het werk met verdiepingsstof en zwakke lezers krijgen verlengde, meer intensieve instructie in een groepje van 3 5 kinderen, waar rekening wordt gehouden met hun leerbehoeften, waar geoefend kan worden en goede feedback wordt gegeven. Het model houdt in, dat vooral tijdens de verwerking rekening gehouden wordt met de verschillen tussen leerlingen. Illustratie: Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 5
Omgaan met verschillen: convergente differentiatie Gesteld kan worden, dat de weg er als volgt uitziet: alle leerlingen 10 20 % 5 % Groepsinstructie Verlengde instructie Zeer intensieve instructie groepsinstructie verlengde instructie intensieve individuele instructie niveau 1 niveau 2 niveau 3 c o n t i n u ü m v a n t i j d e n i n t e n s i t e i t Tot slot: Vooral technisch lezen is vrij intelligentieloos. Dit betekent dat vrijwel elk kind uitgezonderd zware dyslecten (3,5% van de leerling-populatie) technisch kan leren lezen. Om die reden dient elke school er naar te streven dat kinderen na groep 8 minstens met een AVI Plusniveau de basisschool verlaten. Met dit niveau van technisch lezen zijn kinderen functioneel geletterd en kunnen ze zich later in eenvoudige vormen van voortgezet onderwijs en op een gegeven moment in de samenleving met hun leesvaardigheid redden. Voortschrijdend inzicht daarbij is dat het technisch leesniveau in de bovenbouw onderhouden en uitgebouwd wordt. Het Adore-onderzoek (2009) laat zien, dat in vrijwel alle landen uitgezonderd de Noord-Europese landen, Leesvaardigheid als iets wordt gezien dat in het begin van het basisonderwijs verworven wordt en daarna niet meer systematische aandacht hoeft te krijgen. Leesonderzoek uit de laatste decennia laat zien, dat dit een fundamentele fout is. Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 6
DE ONDERSCHEIDEN PREVENTIENIVEAUS WORDEN AAN DE VOLGENDE DOELEN GEKOPPELD - eind groep 2: de kinderen beschikken over een goede mondelinge taalvaardigheid, een goed ontwikkeld fonemisch bewustzijn en kennen minstens 15 letters; - eind groep 3: de kinderen hebben minimaal een leesvaardigheid van AVI-E3; - eind groep 4: de kinderen hebben minimaal een leesvaardigheid van AVI-E4; - eind groep 5: alle kinderen lezen vlot teksten van het niveau AVI-E5; - eind groep 6: alle kinderen halen minimaal een voldoende (A-C) resultaat op de Cito toets Begrijpend lezen en lezen minimaal AVI E6; - eind groep 7: alle kinderen hebben minimaal een voldoende (A-C) resultaat op de Cito toets Begrijpend lezen en lezen minimaal AVI E7; - eind groep 8: alle kinderen hebben minimaal een voldoende (A-C) resultaat op de Cito toets Begrijpend lezen en lezen minimaal AVI Plus; - in alle groepen: een voldoende resultaat voor woordenschat op de Cito toetsen HET PROTOCOL KENT DE VOLGENDE DIMENSIES: 1. Het maakt gebruik van toetsen van het Cito leerlingvolgsysteem en bij voorkeur van de volgende toetsen: - Taal voor Kleuters - DMT - AVI toetsen - Toetsen begrijpend lezen - Cito Spellingtoetsen Een kritische kanttekening bij het Cito leerlingvolgsysteem is, dat het voor het signaleren van risicolezers eigenlijk te grofmazig is, omdat de toetsen in januari en/of juni worden afgenomen. Om risicoleerlingen tijdig te kunnen signaleren en om te kunnen constateren of ze van de geboden hulp profiteren is een herfstsignalering of op andere momenten tussentijds toetsen gewenst. Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 7
2. Bij het verwerken van de toetsresultaten is het van belang de kinderen als volgt in te delen: - Kinderen met een A of B resultaat zijn de instructie-onafhankelijke kinderen; - De kinderen met een C resultaat zijn instructiegevoelig; - De kinderen met een D of E score zijn instructieafhankelijk. Dit zijn de kinderen die zeer intensieve effectieve instructie nodig hebben. Kortom: de kinderen met C, D of E scores hebben vooral verlengde instructie nodig. Verlengde instructie is cruciaal voor hun leesontwikkeling. Op basis van wetenschappelijk onderzoek kan gezegd worden dat de kinderen met een C E resultaat in de praktijk meer intensieve instructie, waarbij herhalen, oefenen en daadwerkelijk lezen centraal staan, en meer tijd nodig hebben om een goede lezer te worden. Krijgen kinderen dergelijke ondersteuning dan worden ze vrijwel altijd goede lezers (zie Kappen en Vernooy 2010). Het protocol onderscheidt verder: - momenten in de tijd; - wat moet er gebeuren?; - hoe pakken we het aan? Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 8
MOMENTEN IN DE TIJD WAT MOET ER GEBEUREN? HOE PAKKEN WE HET AAN? PREVENTIENIVEAU 1 Aandachtspunten: - Mondelinge taalvaardigheid - Geletterde ervaringen en letterkennis Fonemisch bewustzijn Groep 1 Welke gegevens verstrekken ouders en peuterspeelzalen/ VVE over de taalontwikkeling van het kind? 1 In kaart brengen beginsituatie 2 Meetmoment 1 (herfstsignalering) 3 Interventieperiode 1 Herfstvakantie januari) 4 Meetmoment 2 (februari) Hoe is het met de spraak/taalontwikkeling van de nieuwe kinderen? Stimuleren goede spraak- /taalontwikkeling Nagaan effectiviteit stimulering spraak/taalontwikkeling 5 Interventieperiode 2 Stimuleren spraak/taalontwikkeling en fonemisch bewustzijn 6 Meetmoment 3: Eindevaluatie: Eind mei/begin juni Spraak/taalontwikkeling en fonemisch bewustzijn van alle leerlingen nagaan. Gegevens Cito Volgsysteem jonge kind met toetsen Rekenen voor peuters en Taal voor peuters en/of SNELtoets; Vooral met ouders over de taalontwikkeling van het kind praten; Adviezen inwinnen bij logopediste. (wanneer dat nodig is) Peilpunt 1 Pravoo kleutervolgsysteem wanneer leerling 1 maand op school is. Daarvoor worden gebruikt: De Werkmap Fonemisch bewustzijn (CPS) Thematisch werken zodat onderwerpen betekenis vol worden. Verder: veel interactief voorlezen (o.a. met behulp van stagiaires Veel aandacht voor woordenschat vanuit het perspectief van het (latere) begrijpend lezen. Inzet: letter van de week, Ik mand, Flip de Beer, woordenmonster, lettermuur. Onvoldoende resultaten: inschakelen deskundige (o.a. logopediste) Verder: afname van Cito Taal voor kleuters M1 (zie vooral klank, rijm en auditieve synthese) Cito Rekenen voor kleuters M1, deze toets is gericht op rekenen, maar doordat er veel talige begrippen inzitten (links, rechts, voor achter etc.) geeft dit ook een indicatie van de taalontwikkeling van kinderen. Invullen Pravoo peilpunt 2 groep 1 (kleutervolgsysteem) Continueren de Werkmap Fonemisch bewustzijn (CPS) Verder: veel voorlezen Veel aandacht voor woordenschat. Inzet: letter van de week, Ik mand, Flip de Beer, woordenmonster, lettermuur. Afname: - Cito Taal voor Kleuters E1 - Cito Rekenen voor kleuters E1 Aandachtspunten voor groep 2 formuleren. Pravoo kleutervolgsysteem peilpunt 3 invullen eind groep 1. Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 9
MOMENTEN IN DE TIJD WAT MOET ER GEBEUREN? HOE PAKKEN WE HET AAN? 1 In kaart brengen beginsituatie 2 Meetmoment 1 (Herfstsignalering) 3 Interventieperiode 1 (herfstvakantie februari) 4 Meetmoment 2 Februari Gebruik maken van de gegevens uit groep 1 Nagaan: spraak/taalontwikkeling, fonemisch bewustzijn en kennis van de namen en klanken van letters Stimuleren spraak- /taalontwikkeling, kennis van de namen en klanken van letters en fonemisch bewustzijn Hoe verloopt de ontwikkeling van de spraak/taalontwikkeling, de ontwikkeling van letterkennis en fonemisch bewustzijn? Bepalen welke kinderen specifieke aandacht in groep 2 nodig hebben. Thematisch werken zodat aanbod betekenisvol is. Daarnaast maken we gebruik van een taalplan waarin alle kerndoelen opgenomen zijn en per maand aangegeven is welke onderdelen aan bod komen. Nagaan hoe kinderen met een D-E resultaat op Taal voor Kleuters en Rekenen voor kleuters (zie eind groep 1) zich ontwikkelen. Letterkennis meten met Letterkennistoets van Aarnoutse 1 (CPS 2009) Gebeurt met behulp de Werkmap Fonemisch bewustzijn. Veel interactief voorlezen Letterkennis: met ABC-muur. Stimuleren eigen naam te schrijven. Veel aandacht voor woordenschat. Inzet: letter van de week, Ik mand, Flip de Beer, woordenmonster, lettermuur. Voor kinderen die geen ontwikkeling laten zien: inschakelen deskundige (logopedist, schoolbegeleider) Afname: - Cito Taal voor kleuters M2 - Cito Rekenen voor kleuters M2 (dit ivm de talige kant van de toets) Verder: - Hoeveel letters kent het kind? Kan het zijn naam schrijven? - Hoort het kind goed? Invullen Pravoo peilpunt 4 groep 2 (kleutervolgsysteem) 5 Interventieperiode 2 Verder stimuleren spraak/taalontwikkeling, kennis van de namen en klanken van letters en fonemisch bewustzijn Continueren interventieperiode 1: Ik & Ko en/of de Werkmap Fonemisch bewustzijn. Gebruik computerprogramma voor woordenschat. Letterkennis: stimuleren met ABC-muur en eigen naam leren schrijven. Stimuleren woordenschat (o.a. voorkennis). Inzet: letter van de week, Ik mand, Flip de Beer, woordenmonster, lettermuur. Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 10
6 Meetmoment 3 (voor de zomervakantie) PREVENTIENIVEAU 2 Nagaan effectiviteit interventies. Vaststellen fonemisch bewustzijn zwakke kinderen Aandachtspunten: - Systematische aandacht voor de letterklankkoppeling en de auditieve synthese - Automatiseren Letter-/ klankkoppeling Afname van: - Cito Taal voor Kleuters E2 - Cito Rekenen voor kleuters E2 Vaststellen fonemisch bewustzijn. Letterkennistoets Aarnoutse bij alle leerlingen afnemen. Analysetoets Aarnoutse afnemen bij zorgleerlingen nav letterkennistoets. Synthesetoets Aarnoutse afnemen bij zorgleerlingen nav letterkennistoets. - Kent elk kind minstens 15 letters? Aandachtspunten voor leerkracht groep 3 formuleren m.b.t. mogelijke risicolezers. Dit wordt doorgegeven in het groepsplan wat mee gaat naar groep 3. Invullen Pravoo peilpunt 5 groep 2 (kleutervolgsysteem) Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 11
MOMENTEN IN DE TIJD WAT MOET ER GEBEUREN? HOE PAKKEN WE HET AAN? 1 Augustus/september Vastleggen beginsituatie Informatie uit groep 2 gebruiken Gegevens spraak/taalontwikkeling Resultaten Fonemisch bewustzijn Resultaten letterkennistoets Aarnoutste eind gr. 2 Resultaten analyse en synthesetoets eind gr. 2 (alleen afgenomen bij zwakkere leerlingen) 2 Interventieperiode 1 september - herfstvakantie 3 meetmoment 1: Herfstsignalering (oktober) 4 Interventieperiode 2 (oktober tot februari) 5 meetmoment 2: februari 6 Interventieperiode 3: februari-maart Ondersteuning mogelijke risicolezers lees- en schrijfvaardigheid van alle leerlingen toetsen Elementaire leeshandeling Letterkennis en elementaire lees-/spelhandeling van alle leerlingen Volledige letterkennis en leessnelheid Resultaten Cito Toetsen Taal voor Kleuters en Rekenen voor kleuters Goed inplannen van de methode voor leren lezen: minstens 400 minuten per week aan leren lezen besteden. Doelgericht werken: alle kinderen eind groep 3 minimaal AVI E3 of A-C resultaat op kaart 3 DMT Verlengde instructie (pre- en reteaching) met behulp van de lessen uit de methode (1 uur per week) Inzet computerprogramma van de methode; Interactief voorlezen; Samen lezen met risicolezers; Veel aandacht voor woordenschat (o.a. voorkennis). - Herfstsignalering na kern 3 (zie toets VLL) - Observaties als aanvulling Verlengde instructie (o.a. pre- en reteaching) met eigen methode: uitbreiding instructie- en leertijd (verlengde instructie) voor de risicolezers met één uur per week Vooral Expliciete Directe instructie (zie Veilig Leren Lezen) Veel aandacht woordenschat (o.a. voorkennis) Samen hardop lezen met risicoleerlingen Inzet computerprogramma methode om de instructietijd uit te breiden Voor de kerstvakantie afname begrippentoets (alleen bij leerlingen met een D of E score uit groep 2) Zonodig inzetten programma flits op de computer om tempo te verhogen. Afname toets Wintersignalering VLL (na kern 6) Afname DMT Afname CITO spelling M3 Afname AVI M3 Verlengde instructie (Pre- en reteaching) met de methode: zwakke leerlingen: 1 uur extra instructie; Voor automatiseren inzetten computerprogramma VLL Interactief voorlezen Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 12
7 meetmoment 3: eind maart 8 Interventieperiode 4: maart-juni 9 Meetmoment 4: eindevaluatie: eind/mei-begin juni PREVENTIENIVEAU 3 Letterkennis en leessnelheid Automatisering van het leesproces lees- en schrijfvaardigheid 1 van alle leerlingen toetsen Aandachtspunten: - lezen meerlettergrepige woorden - verhogen leessnelheid (vlot en vloeiend lezen) - nauwkeurig lezen - wegwerken leesachterstanden en voorkomen dat deze te groot worden Samen lezen met risicolezers Veel aandacht voor woordenschat (vooral voorkennis). 1. Bij alle leerlingen: decodeervaardigheid nagaan met toets Lentesignalering VLL (Na kern 8) 2. Zwakke lezers: lezen deze kinderen AVI-M3? Verlengde instructie (Pre- en reteaching) met de methode: uitbreiding instructietijd voor zwakke lezers met één uur per week. Inzetten computerprogramma VLL voor de uiterst zwakke lezers. Interactief voorlezen En: de vraag stellen: halen de zwakke lezers eind groep 3 AVI E3? Veel aandacht voor woordenschat (o.a. voorkennis). Bij alle kinderen - toets Eindsignalering VLL (na kern 11) afnemen - DMT en AVI E3 afnemen. - CITO Spelling E3 - CITO begrijpend lezen E3 Norm: minimaal C-niveau (DMT kaart 3) Norm AVI: minimaal AVI E3 Verder: Vaststellen welke kinderen in groep 4 specifieke ondersteuning nodig hebben. Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 13
MOMENTEN IN DE TIJD WAT MOET ER GEBEUREN? HOE PAKKEN WE HET AAN? 1 augustus/september Vastleggen beginsituatie zwakke lezers (lezen lager dan AVI E3) - zie Meetmoment 4 in groep 3 2 Interventieperiode 1 augustus-oktober groep 4 3 Meetmoment 1: Herfstsignalering (oktober) Lees- en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen Plannen zwakke leerlingen inzet hulppakketten E3 van Estafette Nieuw Doelgericht werken: alle kinderen eind groep 4 minimaal AVI E4 Inzetten Estafette (voortgezet technisch lezen) 180 min. per week Pre- en reteaching met Estafette: uitbreiding instructietijd met één uur per week Inzet Estafette Interactief voor de zeer zwakke lezers (is oud en gebaseerd op oude AVI niveaus) Samen Beter Lezen: duolezen Veel aandacht voor woordenschat (o.a. voorkennis) in Alles-in-1 Nagaan decodeervaardigheden (DMT en AVI). Zwakke lezers afname AVI E3. Bij twijfel over Dyslexie (drie E-sores achter elkaar voor dezelfde DMT-leeskaart ) aanmelding voor onderzoek bij zorgverzekeraar met ouders bespreken 4 Interventieperiode 2 oktober-februari 5 Meetmoment 2: (eind februari) 6 Interventieperiode 3 februari-maart 7 meetmoment 3 eind maart - Lees- en schrijfvaardigheid van alle leerlingen nagaan - Nagaan effectiviteit interventies zwakke lezers - Tussenmeting lees- en schrijfvaardigheid zwakke lezers Verlengde instructie (Pre- en reteaching) met methode Estafette. Uitbreiding instructietijd met één uur per week Inzet Estafette Interactief voor de uiterst zwakke lezers (oud) Samen Beter Lezen: duolezen Veel aandacht woordenschat (voorkennis) in Alles-in-1 Samen lezen met risicolezers In kaart brengen van de lees- en spellingvaardigheid: - Cito Begrijpend lezen - DMT (kaart 3) - AVI M4 Werken met bijgestelde groepshandelingsplannen (zie interventieperiode 2) Beantwoorden van de vraag: haalt de zwakke lezer eind groep 4 AVI E4? Bij twijfel over Dyslexie (drie E-sores achter elkaar voor dezelfde DMT-leeskaart ) Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 14
8 Interventieperiode 4 april mei 9 Meetmoment 4 en Eindevaluatie eind mei/begin juni - Nagaan effectiviteit interventies en aanpak bijstellen - Lees- en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen; - Effecten interventies vaststellen; - Advies voor groep 5 opstellen. aanmelding voor onderzoek bij zorgverzekeraar met ouders bespreken - Vervolg interventieperiode 3 Vaststellen lees- en spellingvaardigheid: - Cito toets Begrijpend lezen - Cito Spelling - AVI - DMT Welke kinderen lezen lager dan AVI E4 en moeten in groep 5 ondersteund worden? Welke kinderen moeten in groep 5 ondersteund worden? Bij twijfel over Dyslexie (drie E-sores achter elkaar voor dezelfde DMT-leeskaart ) aanmelding voor onderzoek bij zorgverzekeraar met ouders bespreken Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 15
MOMENTEN IN DE TIJD WAT MOET ER GEBEUREN? HOE PAKKEN WE HET AAN? augustus/september Vastleggen beginsituatie zwakke lezers (lezen lager dan AVI E4 en zwakke spellers. - zie Meetmoment 4 in groep 4 2 Interventieperiode 1 augustus-oktober groep 5 3 meetmoment 1: Herfstsignalering (oktober) 4 Interventieperiode 2 oktober-februari 5 meetmoment 2: (eind februari) 6 Interventieperiode 3 Februari-maart 7 meetmoment 3 eind maart - Lees- en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen - Plannen zwakke leerlingen Lees- en schrijfvaardigheid van alle leerlingen nagaan Nagaan effectiviteit interventies zwakke lezers - Tussenmeting lees- en schrijfvaardigheid zwakke lezers - Nagaan effectiviteit interventies en aanpak bijstellen Doelgericht werken: alle kinderen eind groep 5 minimaal AVI E5 en bij voorkeur AVI E6 Inzetten methode Estafette voor voortgezet technisch lezen 180 minuten per week. Zwakke lezers: Verlengde instructie (Pre- en reteaching) met Estafette; uitbreiding instructietijd met één per week Inzet Estafette Interactief voor de zwakke lezers (oud) Zwakke spellers: werken met computerprogramma Spellingwerk Nieuw Samen Beter Lezen: duolezen - Nagaan decodeervaardigheden (DMT en AVI) - Verloop begrijpend lezen Bij twijfel over Dyslexie (drie E-sores achter elkaar voor dezelfde DMT-leeskaart ) aanmelding voor onderzoek bij zorgverzekeraar met ouders bespreken Zwakke lezers: Pre- en reteaching met Estafette: uitbreiding instructietijd met één per week Inzet Estafette Interactief voor zwakke lezers (oud) Zwakke spellers: werken met computerprogramma Spellingwerk Nieuw Samen Beter Lezen: duolezen In kaart brengen van de lees- en spellingvaardigheid: - afname Cito spelling - gebruik maken van de gegevens van Cito begrijpend lezen opgavenboekje 1 - afname AVI M5, DMT M5 en Begrijpend lezen M5 Werken met bijgesteld groepshandelingsplan (zie interventieperiode 2) Gaan de zwakke lezers en spellers vooruit? Beantwoorden van de vraag: halen de zwakke lezers eind groep 5 minimaal AVI E5? Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 16
8 Interventieperiode 4 april mei 9 Meetmoment 4 en Eindevaluatie eind mei/juni PREVENTIENIVEAU 4 Lees- en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen; Effecten interventies vaststellen; Advies voor groep 6 opstellen. Aandachtspunten: Vlot en vloeiend kunnen lezen Onderhouden en verbeteren technische leesvaardigheid Enkele leesstrategieën Tekstkennis bijbrengen Aandacht voor woordenschat Aandacht voor zwakke spellers Vervolg interventieperiode 3 Vaststellen lees- en spellingvaardigheid: - Afname Cito Spelling E 5 - Afname DMT E 5 - Afname AVI E 5 Welke kinderen lezen lager dan AVI E5 en DMT E5 en moeten in groep 6 ondersteund worden? Welke kinderen moeten op het gebied van spelling ondersteund worden in groep 6? Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 17
MOMENTEN IN DE TIJD WAT MOET ER GEBEUREN? HOE PAKKEN WE HET AAN? 1 augustus/september Vastleggen beginsituatie zwakke lezers (lezen lager dan AVI E5) en spellers. - zie Meetmoment 4 in groep 5 2 Interventieperiode 1 augustus-oktober groep 6 3 meetmoment 1: Herfstsignalering (oktober) 4 Interventieperiode 2 oktober-februari 5 meetmoment 2: (eind februari) 6 Interventieperiode 3 Februari-maart 7 meetmoment 3 eind maart - Lees- en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen - Plannen zwakke leerlingen - Lees- en schrijfvaardigheid (o.a. spellen) van alle leerlingen nagaan - Nagaan effectiviteit interventies zwakke lezers - Tussenmeting (observaties, methodegebondentoetsen) lees- en schrijfvaardigheid Doelgericht werken: alle kinderen eind groep 6 minimaal AVI E6 Inzetten Estafette (methode voortgezet technisch lezen) 135 min. Voor zwakke technische lezers uitbreiding instructietijd met één uur per week Zwakke begrijpende lezers: pre- en reteaching met Nieuwsbegrip Inzet Estafette Interactief voor de zwakke technische lezers Zwakke spellers: werken met computerprogramma Spellingwerk Nieuw Samen Beter Lezen: duolezen - Nagaan decodeervaardigheden (DMT en AVI) - Verloop begrijpend lezen Leeszwakke kinderen: Pre- en reteaching met Estafette: uitbreiding instructietijd met één per week Inzet Estafette Interactief voor zwakke lezers Zwakke begrijpende lezers: pre- en reteaching met Nieuwsbegrip Spelling zwakke kinderen: werken met computerprogramma Spellingwerk Nieuw Samen Beter Lezen: duolezen In kaart brengen van de lees- en spellingvaardigheid: - afname DMT M6 - afname AVI M6 - afname Begrijpend lezen M6 - afname Cito spelling M6 Werken met bijgesteld groepshandelingsplan (zie interventieperiode 2) Beantwoorden van de vraag: gaan alle zwakke lezers eind groep 6 AVI-E6 halen? Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 18
8 Interventieperiode 4 april mei 9 Meetmoment 4 en Eindevaluatie eind mei zwakke lezers - Nagaan effectiviteit interventies en aanpak bijstellen - Lees- en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen; - Effecten interventies vaststellen; - Advies voor groep 7 opstellen. Vervolg interventieperiode 3 Vaststellen lees- en spellingvaardigheid: afname Cito spelling E6 Leesvaardigheid afname: - DMT E6 - AVI E6 Kinderen die lager dan AVI-E6 lezen moeten in groep 7 ondersteund worden en dan vooral op het gebied van tekst lezen en begrijpend lezen. Kinderen met spellingproblemen worden ondersteund. Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 19
MOMENTEN IN DE TIJD WAT MOET ER GEBEUREN? HOE PAKKEN WE HET AAN? 1 augustus/september Vastleggen beginsituatie zwakke lezers (lezen lager dan AVI E6 of scoren D of E op de DMT) en spellers. - zie Meetmoment 4 in groep 6 2 Interventieperiode 1 augustus-oktober groep 7 3 meetmoment 1: Herfstsignalering (oktober) 4 Interventieperiode 2 oktober-februari 5 meetmoment 2: (eind februari) 6 Interventieperiode 3 februari-maart 7 meetmoment 3 eind maart - Lees- en schrijfvaardigheid nagaan van alle leerlingen - Bijstellen plannen zwakke leerlingen Lees- en schrijfvaardigheid van alle leerlingen nagaan Nagaan effectiviteit interventies zwakke lezers - Nagaan lees- en schrijfvaardigheid zwakke lezers en ontwikkeling zwakke spellers - Nagaan effectiviteit interventies en aanpak Doelgericht werken: alle kinderen eind groep 7 minimaal AVI E7 Onderhouden en versterken technische leesvaardigheid van risicolezers met Estafette Zwakke begrijpend lezers: Pre- en reteaching met Nieuwsbegrip: uitbreiding instructietijd met één uur per week Zwakke spellers: werken met computerprogramma Spellingwerk Nieuw Samen Beter Lezen: duolezen - Nagaan decodeervaardigheden (AVI E6 nij zwakke lezers nog een keer afnemen) - Verloop begrijpend lezen (o.a. bij de kennisgebieden Alles-in) Onderhouden en versterken technische leesvaardigheid van risicolezers met Estafette Zwakke begrijpend lezers: Pre- en reteaching met Nieuwsbegrip: uitbreiding instructietijd met één per week Zwakke spellers: werken met computerprogramma Spellingwerk Nieuw Samen Beter Lezen: duolezen In kaart brengen van de lees- en spellingvaardigheid, o.a. door: Afname AVI M7 Afname DMT M7 AfnameBegrijpend lezen M7 Afname Cito M7 spelling Werken met bijgesteld groepsplan (zie interventieperiode 2) Beantwoorden van de vraag: haalt de zwakke lezer eind groep 7 AVI E7? Hoe is het niveau van begrijpend lezen? Hoe is het spellingniveau en dan vooral bij het spellen van werkwoorden? Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 20
8 Interventieperiode 4 april mei 9 Meetmoment 4 en Eindevaluatie eind mei bijstellen - Lees- en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen; - Effecten interventies vaststellen; - Advies voor groep 8 opstellen. Vervolg interventieperiode 3 Afname AVI E 7 Afname DMT E7 Kinderen die zwak scoren op de eindtoetsen moeten in groep 8 ondersteund worden. Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 21
MOMENTEN IN DE TIJD WAT MOET ER GEBEUREN? HOE PAKKEN WE HET AAN? 1 augustus/september Vastleggen beginsituatie - zie Meetmoment 4 in groep 7 zwakke lezers (lezen lager dan AVI E7 en zijn zwak in begrijpend lezen) en spellers. 2 Interventieperiode 1 augustus-oktober groep 8 Doelgericht werken: alle kinderen eind groep 8 minimaal AVI Plus Onderhouden en versterken technische leesvaardigheid van risicolezers met Estafette Zwakke begrijpend lezers: Pre- en reteaching met Nieuwsbegrip: uitbreiding instructietijd met één uur per week Zwakke spellers: werken met computerprogramma Spellingwerk Nieuw 3 meetmoment 1: Herfstsignalering (oktober) 4 Interventieperiode 2 oktober-februari 5 meetmoment 2: (eind februari) 6 Interventieperiode 3 + 4 Februari-mei 7 Meetmoment 4 en Eindevaluatie eind mei - Lees- en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen - Plannen zwakke lln - Lees- en schrijfvaardigheid van alle leerlingen nagaan - Nagaan effectiviteit interventies zwakke lezers - Effecten interventies vaststellen; - Advies voor het voortgezet onderwijs opstellen. - Nagaan decodeervaardigheden (afname AVI E7) bij zwakke lezers - Verloop begrijpend lezen Onderhouden en versterken technische leesvaardigheid van risicolezers met Estafette Zwakke begrijpend lezers: Pre- en reteaching Nieuwsbegrip: uitbreiding instructietijd met één uur per week Zwakke spellers: werken met computerprogramma Spellingwerk Nieuw Samen Beter Lezen: duolezen In kaart brengen van de lees- en spellingvaardigheid door afname van de Cito Eindtoets. Afname AVI M8 Afname Begrijpend lezen M8 Extra ondersteuning voor de kinderen die een slecht resultaat haalden op de Cito Eindtoets. Vaststellen lees- en spellingvaardigheid Kinderen die lager dan AVI M8 lezen en zwak zijn in begrijpend lezen en/of spelling: informatie vermelden in het onderwijskundig rapport voor het voortgezet onderwijs Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 22