Begrijpend luisteren Karin van de Mortel LOAN 10 en 11 april 2018 WWW.CPS.NL Karin van de Mortel k.vandemortel@cps.nl 06 29044614 1. Achtergrondkennis begrijpend luisteren en lezen 1
Luisteren -> Lezen met begrip: 2 pijlers Kennis van taal Kennis van de wereld Woordenschat Achtergrondkennis Voorkennis Pijler 1 : Ontwikkeling van kennis Pijler 2 : Sturen van het denkproces Metacognitie Strategische processen Met behulp van strategieën 4 Sturingsstrategieën: Luister-leesdoel bepalen Oriëntatie op de tekst Actualiseren van kennis en woordenschat Actief lezen door toepassen van strategieën Controleren van begrip Herstellen van begrip Reflectie op de tekst Strategieën: Voorspellen Vragen stellen Visualiseren Verbinden Samenvatten Afleiden Herstelstrategieën: langzamer lezen aandachtiger lezen hardop lezen een stukje opnieuw lezen een stukje verder lezen naar de illustraties kijken hulp vragen 5 Tussendoelen Begrijpend luisteren Onderbouw Expertisecentrum Nederlands De leerlingen: kunnen hun aandacht richten en gedurende langere tijd vasthouden hebben een positieve luisterhouding begrijpen een (voorgelezen) verhaal of een informatieve tekst kunnen belangrijke en minder belangrijke informatie onderscheiden kunnen voorspellingen doen en deze al luisterend bijstellen 2
Tussendoelen Begrijpend luisteren Middenbouw Expertisecentrum Nederlands De leerlingen: kunnen de hoofdgedachte uit een verhaal of presentatie afleiden benutten de structuur van het verhaal of de presentatie bij het beluisteren ervan kunnen verwijs- en oorzaak-gevolgrelaties in een verhaal of presentatie verwoorden kunnen informatie uit een verhaal of presentatie selecteren kunnen een verhaal of presentatie in eigen woorden samenvatten. Tussendoelen Begrijpend luisteren Bovenbouw Expertisecentrum Nederlands De leerlingen: kunnen kritisch luisteren naar mondelinge informatie maken onderscheid tussen feiten en meningen kunnen informatie uit diverse media selecteren leggen verbanden tussen kennis uit diverse media zijn zich bewust van de impact van media in het dagelijks leven. Kern begrijpend luisteren: Waarom? Doel: betekenis verlenen aan tekst en illustraties om kennis te vergroten Wat? Kennis Woordenschat Academische taal Strategieën om te leren, leren. Strategieën: voorspellen, vragen stellen, verbinden, visualiseren, afleiden en samenvatten. Hoe? Bepaal het leerdoel: wat wil je de kinderen met deze tekst leren? Kennis activeren en toevoegen. Hardop denkend voorlezen (jij denkt) Interactief voorlezen (samen denken) Zinvolle verwerkingen vooraf, tijdens en na het (voor)lezen 9 3
Begrijpend luisteren is méér dan interactief voorlezen Gradually Release of Responsibility Instruction Model (Pearson en Gallagher,1983; Allington, 2006; Kelly,2009) Verantwoordelijkheid Leerkracht Introductie en Modeling IK Begeleide oefening WIJ Leerlingen luisteren en spreken samen Leerlingen luisteren zelf JULLIE JIJ Verantwoordelijkheid Leerling 11 Aspecten van modeling: hardop denkend (voor)doen Geeft een kijkje in het hoofd van de lezende expert Voordoen wat je doet om een prentenboek en tekst te begrijpen en hoe je strategieën gebruikt om de bedoeling van de schrijver of de illustrator te begrijpen. Voordenken om samendenken (en nadenken) te stimuleren (School-)taal gebruik wordt gedemonstreerd en toegepast!!! 4
Hoe besteed je aandacht aan begrijpend luisteren? Voorlezen Modelen Interactief voorlezen De leerkracht leest voor De leerkracht doet voor hoe zij betekenis geeft aan een tekst De leerkracht en leerlingen geven samen betekenis aan de tekst Ik lees voor Ik doe het voor Wij doen het samen 13 Geen interactie Geleide interactie Meeluisteren en denken Interactie en samen denken en redeneren 14 Instructievaardigheden: hoe doe je dat, hardop denkend voordoen? Ik-fase hoe ik strategieën toepas: wat ik doe om de tekst te begrijpen hoe ik een relatie leg tussen de inhoud van de tekst met mijn kennis en woordenschat wat doe ik om achter de betekenis van een onbekend woord te komen dat ik controleer of ik nog begrijp wat ik lees. dat ik bewijs leg met tekst en illustraties Vragen stellen Jij doet voor: welke vragen komen er bij me op tijdens het luisteren naar de tekst? Waar vind ik het antwoord op de vragen? Staat het antwoord op de illustratie? Moet ik om het antwoord te vinden naar de vorige bladzijde of een andere illustratie? Wat doe ik als ik het antwoord niet kan vinden of niet weet? Stelt de schrijver vragen in de tekst? Waar vind je het antwoord? Waar zie je dat? Hoe weet je dat? Vraag naar het bewijs in de tekst en illustraties. Laat lln het bewijs hardop denkend opzoeken en verklaren. 15 5
Vaardigheden begeleid inoefenen Wij-fase van het lesmodel 1. Vragen stellen om na te gaan of de inhoud van de tekst wordt begrepen 2. Suggesties geven (steunvraag) die het (meta-)cognitief denken stimuleren 3. Aanwijzing geven (steunvraag) die focussen en verwijzen naar bronnen (illustraties, tekst) 4. Modeling als bovenstaande niet lukt 16 Samen denken: hoe doe je dat? Vraag: waaraan kun je zien dat nijlpaard niet bang is? Als er geen reactie komt en/of kinderen leggen onvoldoende relatie met de tekst en illustratie, kies je voor (oplopend wat sturing betreft): steunvraag: kijk eens naar nijlpaard. Je kunt zien dat hij niet bang is. steunvraag: kijk eens goed naar de bek van nijlpaard. Wat zie je aan de vorm en aan zijn tanden? Kijk ook naar de poten. hardop denken: Ik hoor dat nijlpaard hard schreeuwt en zie dat hij zijn bek wijd open heeft. Ik denk dat nijlpaard daarmee laat zien dat hij niet bang is. Ik zie ook zijn poten stijf op de grond staan. Aan zijn bek en poten zie ik dat hij niet bang is. je scherpt verder aan met: ik zie dat krokodil schrikt, want zijn poten en staart gaan achteruit en hij kijkt bang. Zijn bek is dicht. 17 1. Op welke manier vertelt de schrijver je wat een geweldig dier de Blauwe Vinvis is? WBDU Steunvraag: Kijk eens naar alle getallen die de schrijver gebruikt in de tekst. Denk nu nog eens na over de vraag... Steunvraag: Ik lees hier de zin: De lucht spuit bijna 10 meter hoog wel 9 zevenjarige jongens boven op elkaar. Denk nu nog eens na over de vraag 2.Voor welk ander dier geldt dit wat jou betreft ook? WBDU 6
3. Leerkrachtvaardigheden: modeling vragen stellen woordenschat Woordenschat: Hoe doe ik dat? Gepresenteerd in aansprekende thema s of context. (impliciet) Herhalen (expliciet) in communicatie met anderen. Breng ook academische taal of schooltaal in. Denk aan: netzo, misschien, écht. Denk aan: best, netjes Woordleerstrategieën hardop denkend voordoen Snel semantiseren: kort de betekenis noemen 20 Betekenisvol verwerken = tekst gerelateerd = luister (lees-) doel gerelateerd = check van het leren 7
Vragen stellen, verbinden, visualiseren, samenvatten. Gebruik de dobbelsteen als ondersteuning bij het vragen stellen Een symbool betekent: horen, zien, proeven, ruiken, voelen en? (eigen vraag). Rol de dobbelsteen en stel een vraag: wat zag Krokodil, wie zag hij, wat zie jij aan een krokodil etc. 22 Peper en zoutvaatje: vragen stellen, samenvatten. 1 kind gebruikt het vaatje en de ander beantwoordt de vraag. Na 3 vragen wisselen. Differentiatie: type en hoeveelheid vragen. Noteer eventueel de antwoorden. 23 Werkvorm duim op, duim neer Tijdens het lezen vraag je af en toe om een korte reactie van de kinderen. Duim op of neer, als je denkt dat deze zin de hoofdgedachte is Laat je smiley zien. 24 8
Begrijpend luisteren Wat werkt? (1) Zet de tekst centraal Gebruik de tekst om te leren Hardop lezen en hardop denken zijn sleutelvaardigheden Betrek de leerlingen Beschouw strategieën slechts als (jouw) gereedschap Hanteer een goed instructiemodel (GRRIM) als basis voor de les Streef hoger denkwerk na, daag het denken uit, ook bij jonge leerlingen! Begrijpend luisteren Wat werkt? (2) Praten en schrijven (als dat al kan) Bied gelegenheid tot betekenisvol verwerken: pratend en schrijvend in duo s, subgroepen of de hele groep om begrip te ontwikkelen en te verdiepen. Coöperatief: strak regisseren! Toepassen met gevarieerde teksten (in genre en naar niveau) 9
www.cps.nl a.bouwman@cps.nl CPS Onderwijsontwikkeling en advies Plotterweg 30 T [033] 453 43 43 3821 BB Amersfoort F [033] 453 43 53 Postbus 1592 3800 BN Amersfoort E cps@cps.nl www.cps.nl WWW.CPS.NL 10