DOELSTELLINGEN LESPAKKET OVERAL DNA HOE TE GEBRUIKEN Als leerkracht kun je kiezen hoe je dit lespakket gebruikt in de klas. Je kunt de verschillende delen los van elkaar gebruiken, afhankelijk van de beschikbare lestijd, doelgroep en doel van de les. DOELGROEP Dit lespakket is ontwikkeld voor de tweede en derde graad van het secundair onderwijs. Er zitten oefeningen in met verschillende moeilijkheidsgraden, waardoor het lespakket gebruikt kan worden in ASO, TSO, BSO en KSO. LESDOELSTELLINGEN Het thema genetica en erfelijkheid kunnen we situeren in de leerplannen van verschillende wetenschappelijke en levensbeschouwelijke vakken van de tweede en derde graad van het secundair onderwijs. Het sluit aan bij de vakoverschrijdende eindtermen globaal voor het secundair onderwijs (zie hierna) en past binnen o.a. volgende vakgebonden eindtermen: Tweede graad ASO Natuurwetenschappen B-5. Met voorbeelden verschillen tussen aangeboren en aangeleerd gedrag illustreren Derde graad ASO/TSO/KSO Natuurwetenschappen B8 Aan de hand van eenvoudige voorbeelden toelichten hoe kenmerken van generatie op generatie overerven B9 Kenmerken van organismen en variatie tussen organismen verklaren vanuit erfelijkheid en omgevingsinvloeden (ook voor BSO) 36
MOGELIJKE DOELSTELLINGEN PER OEFENING ET verwijst naar de vakoverschrijdende eindtermen globaal voor het secundair onderwijs. Oefening 1: Test je kennis Introductie tot het thema, interesse wekken, opwarmer, beginsituatie schetsen De leerlingen kunnen aan de hand van voorbeelden uit het dagelijks leven aantonen dat erfelijkheid en genetica in veel aspecten van ons leven een rol spelen Oefening 2: Wat is DNA De leerlingen kunnen de basisbegrippen DNA, chromosomen, genen, genoom en cel(kern) in eigen woorden omschrijven Oefening 3: Waar komt DNA vandaan? De leerlingen kunnen uitleggen dat er meer gelijkenissen dan verschillen bestaan tussen mensen en kunnen voorbeelden geven De leerlingen kunnen verwoorden dat kenmerken van generatie op generatie worden overgeërfd De leerlingen kunnen vooroordelen bij zichzelf herkennen en durven hun mening te herzien De leerlingen kunnen het belang van afkomst nuanceren, omdat ze ervaren dat onze (verre) voorouders afkomstig zijn uit verschillende landen en continenten ET: empathie, kritisch denken, open en constructieve houding, respect, zelfbeeld Oefening 4: Stellingen De leerlingen kunnen hun mening verwoorden over ethische vragen die zich in onze samenleving stellen bij (nieuwe) toepassingen uit de genetica respect Oefening 5: Genoomanalyse De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat een volledige genoomanalyse is 37
De leerlingen kunnen voor- en nadelen van genoomanalyse tegen elkaar afwegen De leerlingen ervaren dat het nodig is om zich te informeren alvorens te beslissen een genoomanalyse te laten doen De leerlingen kunnen voor zichzelf een geïnformeerde keuze maken over genoomanalyse De leerlingen kunnen kritisch omgaan met genetische tests aangeboden op het internet ET: exploreren, kritisch denken, mediawijsheid, open en constructieve houding, zelfbeeld, zelfredzaamheid Oefening 6: Dragerschapsspel De leerlingen kunnen uitleggen hoe dominante en recessieve overerving van een aandoening werkt De leerlingen kennen het begrip dragerschap en wat de gevolgen kunnen zijn voor de volgende generatie De leerlingen kunnen zich verplaatsen in de beslissingen die genomen moeten worden rond kinderwens, wanneer er een risico is op kinderen met een erfelijke aandoening De leerlingen kunnen de alternatieven voor conventionele voortplanting benoemen en uitleggen De leerlingen kunnen in groep een beslissing nemen, en verantwoorden, over kinderwens en abortus bij een risico op kinderen met een erfelijke aandoening De leerlingen kunnen uitleggen wat abortus is en tot wanneer dit wettelijk mogelijk is samenwerken, verantwoordelijkheid, zelfredzaamheid, zorgzaamheid Oefening 7: NIP-test, artikel met vragen De leerlingen kunnen de toepassing van de NIP-test, de wetgeving in België en de ethische vragen erbij in eigen woorden uitleggen De leerlingen kunnen een mening vormen over de NIP-test m.b.t. zichzelf en de samenleving De leerlingen kunnen het dilemma keuzevrijheid versus sociale druk in eigen 38
woorden uitleggen Oefening 7 uitbreiding: NIP-test, discussie Idem oefening 6b De leerlingen kunnen argumenten uit een tekst halen en ordenen De leerlingen kunnen actuele informatie opzoeken op het internet De leerlingen begrijpen dat nieuwe toepassingen uit de genetica onze samenleving voor nieuwe ethische vragen plaatst ET: empathie, kritisch denken, mediawijsheid, open en constructieve houding, respect, zorgzaamheid Oefening 8: Genen en omgeving, klasgesprek De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen dat de meeste eigenschappen het resultaat zijn van een samenspel van erfelijke en omgevingsfactoren De leerlingen kunnen met voorbeelden verschillen tussen aangeboren en aangeleerd gedrag illustreren De leerlingen kunnen eigenschappen zoals intelligentie, talent, angst en seksualiteit in perspectief plaatsen De leerlingen kunnen over bepaalde eigenschappen van zichzelf reflecteren De leerlingen kunnen omschrijven waarom we het belang van genetica soms moeten nuanceren De leerlingen kunnen informatie opzoeken en die kritisch interpreteren respect, zelfbeeld, zorgzaamheid Oefening 9: Genen en levensstijl, cartoon De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen dat levensstijl (roken, alcohol, stress) en omgevingsfactoren tijdens de zwangerschap invloed hebben op de foetus De leerlingen kunnen een cartoon interpreteren en hun mening erover verwoorden ET: empathie, kritisch denken, zorgzaamheid 39
Oefening 10: Toekomst van het DNA-onderzoek, artikel met vragen (Nederlands koppel laat hond klonen) De leerlingen kunnen het begrip klonen in eigen woorden uitleggen De leerlingen kunnen voor- en nadelen bedenken van het klonen van dieren en mensen De leerlingen kunnen hun mening vormen over de grenzen van de toepassingen van de genetica De leerlingen luisteren naar elkaars mening en argumenten ET: communicatief vermogen, creativiteit, empathie, kritisch denken, open en constructieve houding Oefening 11: Toekomst van het DNA-onderzoek, artikel met vragen (Voor het eerst menselijk embryo gewijzigd) De leerlingen kunnen met een voorbeeld uitleggen dat de kennis van de genetica snel evolueert en dat we als samenleving moeten nadenken over de grenzen van nieuwe toepassingen De leerlingen kunnen een standpunt innemen over het genetisch repareren van embryo s De leerlingen kunnen hun standpunt in een discussie verdedigen en/of hun mening herzien respect, verantwoordelijkheid, zelfbeeld Oefening 12: Cartoons De leerlingen kunnen hun mening vormen en verwoorden over genetisch paspoort, genetische afwijking, erfelijke borstkanker, DNA en privacy en de voorspellende waarde van DNA-tests De leerlingen kunnen voorbeelden geven van hoe we in het leven met genetica en erfelijkheid te maken kunnen krijgen ET: kritisch denken, open en constructieve houding 40