Werkwinkel omgaan met jongeren met een handicap De regenboog vzw Inspiratiedag Geworteld Zaterdag 5 februari 2011 1. Kenmerken van de verschillende handicaps aan de hand van puzzels Mentale handicap - Handicap is niet altijd uiterlijk waarneembaar - Moeite met schoolse vaardigheden - Intellectuele, verstandelijke handicap - Wonen en werken in een beschermde omgeving Fysieke handicap - Toegankelijke en aangepaste ruimte en toilet - Handicap is vaak goed zichtbaar - Wees niet overbehulpzaam - Motorisch, lichamelijke handicap ADHD - Rilatine - Geef hen af en toe een uitlaatklep - Attention deficit Hyperactivity disorder / alle dagen heel druk - Overbeweeglijk Autisme - Orde en structuur zijn heel belangrijk - Zijn een krak in één of meerdere zaken - Nemen alles letterlijk - Leven in eigen wereldje Visuele handicap - Betekent slecht zien of blind - Volledig blind komt minder vaak voor dan slechtziend - Vraag aan de persoon hoe hij/zij begeleid wil worden - Vertrouwen is belangrijk en mag niet geschaad worden Auditieve handicap - Betekent slechthorend/doof - Volledig doof komt minder vaak voor dan slechthorend - Kijk de persoon aan als je tegen hem spreekt - Spreek een aantal veel voorkomende gebaren af Omgaan met jongeren met een handicap Pagina 1
2. Inleefoefeningen ADHD Doelstelling: De deelnemers ervaren hoe het is om ADHD te hebben. Timing: 5 minuten per persoon (Zorg ervoor dat de deelnemers het echt beleefd hebben.) Beschrijving: Ga per vier staan. Eén speler voert de opdrachten uit. We noemen hem even Wim. De andere gaan voor en naast Wim staan. Wie voor Wim staat begint. Hij geeft allemaal doeopdrachtjes: klap in je handen, spring op één been, Even later begint wie links van Wim staat een heleboel persoonlijke vragen af te vuren: waar woon je, wat zijn je hobby s, heb je broers of zussen, hoe heten ze, Tenslotte vuurt de persoon rechts allerlei eenvoudige rekensommetjes en simpele kwisvragen af. Drijf het tempo op. De spelers blijven hun vragen en opdrachten herhalen tot Wim ze heeft beantwoord/uitgevoerd. Ze worden steeds kregeliger als hij niet meteen doet wat er van hem gevraagd wordt. Autisme fopspelletjes en raadsels: Je kan een of meerdere fopspelletjes spelen. Kies er een die veel deelnemers nog niet kennen: gekruist of ongekruist, zwarte magie, de geschiedenis van de kus, laat de deelnemers zoveel mogelijk ondervinden wat het betekent iets niet te begrijpen. Je kan de link leggen met autisme en/of verstandelijke beperking. Omgaan met jongeren met een handicap Pagina 2
3. Tieners met een beperking Tieners met een handicap zijn ook in eerste plaats tiener! Aan de hand van 2 flappen laten we de deelnemers brainstormen over de omgang met tieners met een beperking. Ze krijgen een thema waarrond ze do s en don ts formuleren en op de juiste flap schrijven. Afspraken andere regels opstellen dan bij kinderen, het zijn per slot van rekening tieners regels opstellen in samenspraak met tieners rekening houden met het feit dat tieners met een handicap ook tieners zijn (gaan ook experimenteren door vb sigaretjes roken achter het muurtje) Straffen en belonen aanpakken als gewone tieners: ze zijn bezig met gelijkaardige dingen als andere tieners vb muziek, films, straffen zoals bij kinderen werk niet echt. Voorbeeld van ons straffen en beloningssysteem: Groene en rode kaarten + tegenprestatie tieners praten heel graag over vanalles tiener moet niet altijd bezig gehouden worden, tieners willen soms ook op hun gemak zitten Spelen aanpassen spelen niet al te veel moeilijker maken bij tieners zonder handicap is de uitdaging, tactiek meestal belangrijk tactische spelen zijn meestal te moeilijk vooral inkleding behouden bij spelen, maar eigentijdse inkleding (cfr expeditie robinson, temptation island, ) Eigen tienerlokaal: Wat is nodig voor tieners met beperking? eigen lokaal voor de tieners radio ontzettend belangrijk zetels hangen graag Inspraak geen volledige vrijheid: kunnen geen antwoord geven op de vraag wat willen jullie nu doen? keuze uit een beperkt aanbod MAAR ruimte laten voor eigen inbreng (afh van handicap) soort stemsysteem uitwerken (democratisch) vooral het gevoel van inspraak geven Verantwoordelijkheid waar ligt de grens? Hulpleiding? Jongens vs Meisjes wat met tieners die verliefd zijn? Omgaan met jongeren met een handicap Pagina 3
4. Tips bij elke handicap Fysieke handicap Algemene tips: Wees niet overbehulpzaam. Bied hulp in overleg: vraag aan de persoon of hij hulp nodig heeft en zo ja: hoe je hem kan helpen. Geef de jongere voldoende tijd. Rolstoelgebruikers: Hoog verlagen en laag verhogen. Laat de jongere met een handicap zelf vragen stellen en antwoorden: bijvoorbeeld de jongere kan zelf zijn bestelling zeggen als jullie iets gaan drinken. Duwen van rolstoelen: geef de rolstoelgebruiker een veilig gevoel door hoge snelheden te vermijden en afstand te houden. Vraag ook aan de jongere zelf hoe je best met de rolstoel kan rijden in bepaalde situaties. Zorg ervoor dat steeds iemand verantwoordelijk is voor het duwen van de rolstoel. Werk eventueel met een beurtrol. Organiseer je activiteiten op een voldoende veilig terrein. Mentale handicap Ga op kennismakingsgesprek. Je kan dan ook in het kort een aantal belangrijke zaken opschrijven: wat doet het kind graag, hoe kan je reageren in moeilijke situaties, Goed communiceren: gebruik eenvoudige taal: korte duidelijke zinnen, eventueel herhalen, Dit kan ook handig zijn bij de andere kinderen: zo kan je zien of zij de speluitleg ook begrepen hebben. Competitiespelletjes: beter niet doen. De andere kinderen van zijn groep zullen bang zijn om te verliezen. Het is ook niet altijd leuk om voor de lol te spelen. Je kan dat verhelpen door bijvoorbeeld regelmatig de ploegen te wisselen. In groepjes verdelen: zorg zelf voor een groepsindeling of doe dit door loting, een spelletje, Creëer een veilige omgeving (veilig = vertrouwd): de kinderen hebben nood aan een vaste figuur, duid dus iemand van de leiding aan die vertrouwenspersoon is voor die dag. Je mag wisselen van persoon, maar doe dit niet te vaak. Het is zelfs goed om af te wisselen, zodat niet altijd dezelfde persoon deze taak krijgt. Benader en behandel de persoon als gelijke: ga hem niet betuttelen, geef hem geen voorkeursbehandeling. Omgaan met jongeren met een handicap Pagina 4
Praktische hulp bieden: meestal hebben de kinderen geen hulp nodig, maar je kan het altijd vragen (eventueel op voorhand aan de ouders). Wat wel belangrijk is activering, controle en toezicht. Activering: bijvoorbeeld op tijd aan helpen herinneren om naar het toilet te gaan. Toezicht en controle kan bijvoorbeeld zijn: nakijken of ze zich degelijk hebben aangekleed na het toiletbezoek. Wat doe je met onwennigheid: zeg het als je je wat onwennig voelt. Dit geeft de jongere ook de kans om zijn onwennigheid met het jeugdwerk te bespreken. Afstand houden en nabijheid: kinderen met een mentale handicap zijn lief en aanhankelijk en hebben weinig problemen met lichamelijk contact. Zeg het hen op een duidelijke manier als je daar niet op gesteld bent. Oeps hij wil een lief - omgaan met verliefdheid: de jongeren zullen spontaan zeggen dat ze verliefd op jou zijn (of op iemand van de groep). Wees dan eerlijk en open tegen de jongere. Je mag hem gerust vertellen dat jij niet verliefd om hem bent en dat je dat ook niet zal worden. Informeer de andere leden en bereid hen voor: als het gaat om een jongere met een licht mentale handicap zeg je bij voorkeur op voorhand niets. Soms merken de andere kinderen het wel of als je het zelf nodig vindt kan je het met de andere kinderen bespreken. Vermijd pestgedrag: kinderen met een handicap kunnen sneller het slachtoffer zijn van pesterijen. Pas hier dan ook de regels toe die je hebt met de andere kinderen: niemand mag pesten of gepest worden. Voordelen: deze kinderen zijn experts in het bekijken van de wereld door een positieve bril, hun enthousiasme is aanstekelijk voor de andere kinderen, ze laten zich gemakkelijker begeleiden en zijn daardoor vaak een goed voorbeeld voor de anderen, de andere kinderen leren omgaan met iemand die anders is dan hen, Visuele handicap Kijk direct naar een blinde of slechtziende persoon, als je tegen hem spreekt: Zeg wat je doet of gaat doen: zeg bijvoorbeeld als je even naar buiten gaat. Orde: zorg ervoor dat bepaalde dingen een vaste plaats hebben. Laat ook niets rondslingeren waar zij over kunnen vallen. Geef concrete informatie: praat in termen van afstanden, stand van de wijzers van de klok, of recht voor je, reageer met woorden en niet met gebaren. Vertel ook wie er nog in de ruimte is. Hoe helpen: je moet een blinde niet achtervolgen om te voorkomen dat hij botst. Vraag gewoon of hij graag hulp heeft en op welke manier. Begroeten: noem altijd je naam, ook al ken je elkaar. Als je iets wil zeggen, zeg dan ook even zijn naam zodat hij weet dat er tegen hem gesproken wordt. Benader hem niet op een betuttelende manier. Laat de blinde persoon niet raden wie je bent, dat vinden ze meestal niet leuk. Zitplaats: geef aan waar een zitplaats is, laat de persoon de stoel voelen. Duw nooit iemand achterwaarts op een zitplaats. Helpen bij eten en drinken: als je drinken neerzet, Omgaan met jongeren met een handicap Pagina 5
zeg dan waar het staat, of raak even zijn hand aan zodat hij het ook weet. Vertel ook bij het eten waar wat ligt, bijvoorbeeld aardappels liggen op 9u (links op het bord). Opletten met ramen en deuren: laat ramen en deuren helemaal open of helemaal dicht. Hulp bieden bij het nemen van trappen. Sta even stil als je bij een trap komt, zeg of de trap naar boven of naar beneden gaat. Laat de blinde de trapleuning vasthouden. Waarschuw als de trap eindigt, zeg hoeveel treden er zijn. Begeleiding naar het toiletbezoek: begeleid de persoon tot aan de deur, vraag of hij het verder kan vinden. Vertel hem waar het toilet en het toiletpapier zich bevinden. Omgaan met een blindengeleidehond: geef de hond nooit (stiekem) eten, aai een hond ook nooit ongevraagd. Roep niet of fluit niet naar een blindengeleidehond. Neem nooit de beugel van de hand uit de hand van de blinde/slechtziende persoon! Zet een blinde met een geleidehond nooit op een roltrap. Openbaar vervoer: breng de persoon naar de deuropening. Zeg of het een hoge of lage op-of afstap is. Auditieve handicap Slechthorenden en doven: Spreek langzaam en duidelijk. Schreeuwen helpt niet. Spreek van korte afstand met de slechthorende. Zorg ervoor dat de ander je kan zien als je spreekt. Schakel achtergrondlawaai uit. Gebruik eens andere woorden om iets duidelijk te maken. Noem telkens het onderwerp van een gesprek. Dan kan de slechthorende meepraten. Lach de slechthorende niet uit als hij verkeerd reageert. Schrijf namen en adressen op om misverstanden te vermijden. Overgevoelig gehoor: Praat niet te hard, wel duidelijk en rustig. Praat niet door mekaar Probeer lachsalvo s te vermijden. Zet geen (achtergrond)muziek aan. Probeer een (kleine) ruimte vrij te houden waar zij hun oren kunnen laten bijkomen. Omgaan met jongeren met een handicap Pagina 6
Autisme Benoem alles zo concreet mogelijk: bijvoorbeeld zeg niet: neem het knutselgerief, maar zeg wel: neem het papier, de kleurtjes en de scharen. Woorden ondersteunen met visueel materiaal: foto s, schema s en tekeningen kunnen helpen. Structuur bieden: ze houden vast aan bepaalde rituelen en geven er de voorkeur aan dat alles volgens een bepaald patroon verloopt. Bijvoorbeeld maak een schema van de activiteit. Voorspelbaar maken: als ze op voorhand kunnen zien wat er gepland staat, maakt het hen rustiger. Een hulpmiddel hierbij is het ophangen van schema s. Ankerfiguren: het is goed dat deze kinderen iemand hebben om op terug te vallen als ze zich onveilig voelen. Het kan al helpen om te zeggen bij wie ze terecht kunnen met vragen of opmerkingen. Zoek tijdig ondersteuning: er zijn gespecialiseerde diensten of ouders die je kunnen helpen. ADHD Bied structuur: maak duidelijk wat er van het kind verwacht wordt. Vertel het kind wat het mag en wat niet. Maak een lijstje met regels en afspraken (ook aan te raden voor de andere kinderen) Geef positieve aandacht: benadruk uitvoerig de zaken die ze goed doen. Wees voorzichtig met straffen: meestal is een kind dat iets verkeerds gedaan heeft voldoende gestraft door hem een korte tijd iets te ontnemen wat hij fijn vindt: even uit de groep zetten, even niet mogen meespelen, Pas je lokatie een beetje aan: bijvoorbeeld gebruik plastic bekertjes ipv glazen, zet alles wat breekbaar is op een veilige plaats, zorg voor een ruimte waar ze hun energie kwijt kunnen, Zorg goed voor jezelf: als het te zwaar wordt, aarzel niet om hulp te vragen. Praat bijvoorbeeld eens met andere begeleiders. Ook het wisselen van begeleiding kan een hulpmiddel zijn. Grijp tijdig in: kinderen met ADHD kennen vaak hun eigen grenzen niet en kunnen ongewild te hevig zijn en hierdoor andere kinderen pijn doen of iets vernielen. Beter voorkomen dan genezen. Opdrachten geven in stukjes: als je een grote opdracht geeft, geef de opdracht dan beetje voor beetje. Tips bij het communiceren: de kinderen zijn zeer vlug afgeleid en worden geprikkeld door alles wat er in de omgeving te zien en te horen is. Tips: vraag dat het kind je aankijkt als je iets uitlegt, zet het kind vooraan in de groep, verminder of vermijd zoveel prikkels. Vraag aan het kind om de boodschap te herhalen. Omgaan met conflicten en probleemsituaties: verwijder het kind en eventueel andere betrokken kinderen zo vlug mogelijk uit de conflictsituatie. Om het moment van het conflict is het kind niet voor rede vatbaar, laat het kind eerst even wat kalmeren. Soms kan het nodig zijn om het kind in een time-out te zetten. Voorzie de activiteiten van voldoende variatie Op school wordt er vaak medicatie gegeven, maar in de vrije tijd wordt dit niet altijd gedaan. Omgaan met jongeren met een handicap Pagina 7
Algemene aandachtspunten voor de begeleiding Structuur bieden op drie gebieden: in de omgeving, in de tijd en in het groepsgebeuren. Altijd bezig zijn: als ze moeten wachten, geraken ze verveeld. Zorg steeds voor een rustige opgewekte sfeer. Positieve aanpak: negatief zijn tegen deze kinderen heeft geen zin. Beter voorkomen dat zij negatief zijn: door veel stimuli te geven en door hen aan te moedigen als ze goed bezig zijn. Goed observeren: weten wat ze graag doen en je inleven in de speelwereld van de kinderen. Geen té hoge eisen stellen. Deze kinderen aux serieux nemen. Soepelheid in het programma: inspelen op impulsen die ze zelf geven. Aanvaarding: samen op stap gaan. Wil je meer weten over het spelen met personen met een handicap, wil je moni worden op ons speelplein, wil je een vorming op maat met je leidingsploeg, wil je een activiteit doen met kinderen met een handicap, wil je vorming over het inclusief maken van jouw werking of over moeilijk gedrag? Dan is er slechts 1 adres: Weg naar As 60a 3600 Genk 089/35.85.65 jeugdwerk@deregenboog.be www.deregenboog.be Omgaan met jongeren met een handicap Pagina 8