Schematherapie voor Cluster-C Persoonlijkeidsstoornissen

Schematherapie voor Cluster-C Persoonlijkeidsstoornissen Hannie van Genderen Remco van der Wijngaart H. van Genderen 1

H. van Genderen 2

H. van Genderen 3

H. van Genderen 4

Programma cursus Dag 1 Casusconceptualisatie en diagnostiek bij cluster C Behandeling: Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis Willoos Inschikkelijke: Stoelentechniek Straffende ouder: Imaginatie Dag 2 Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis Schuldinducerende ouder: Imaginatie Ontwijkende en Onthechte beschermer: Empatische Confrontatie H. van Genderen 5 Schuldinducerende ouder:historisch rollenspel

Programma cursus Dag 3 Obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis Overcontroleerder: Empathische confrontatie Veeleisende oudermodus: Stoelentechniek Blije Kind: pushen van spontaan gedrag Gezonde Volwassene Dag 4 Praktijktoets Imaginaire rescripting waarbij de cliënt zelf rescript Uiten van kwaadheid en woede H. van Genderen 6

DAG 1 H. van Genderen 7

Kennismaken Ervaring met ST Supervisie/ intervisie ST Welke knelpunten bij het maken van de casusconceptualisatie? (formulier en model) H. van Genderen 8

Opsporen schema s en modi Thema s uit vorige therapieën Levensgeschiedenis en huidige klachten Therapeutische relatie (hoe gaat interactie en wat verwacht de cliënt van de therapeut ) Vragenlijsten Imaginatie Neerwaartse pijltechniek H. van Genderen 9

Rollenspel: verzamelen van informatie voor het maken van de casusconceptualisatie H. van Genderen 10

Schemamodi Schemamodi zijn de wisselende gemoedstoestanden met specifieke copingstijlen, die op dat moment je hele voelen, denken en doen overheersen We hebben allemaal modi, maar die zijn minder extreem Modi worden geactiveerd door situaties in het leven waar je gevoelig voor bent Iemand kan van de ene in de andere modus schieten H. van Genderen 11

Schemamodi Kindmodi Copingmodi Geïnternaliseerde oudermodi Gezonde volwassene modus H. van Genderen 12

Onderzoeken van het verband tussen schema s, copingstijlen en modi Marleen Rijkeboer & Jill Lobbestael

Waarom dit onderzoek? Tegenstelling binnen de schematherapie: het schema-model versus het modus-model Jill L. deed onderzoek naar modi; Marleen R. naar schema s Beiden vroegen zich af: In hoeverre zijn deze modellen met elkaar verbonden? Hoe hangen de concepten uit beide modellen samen? Samen onderzoek gaan doen H. van Genderen 14

Verbinding tussen de concepten Aanpassing van het Schema Polarity Model van Elliott & Lassen (1997) Schema Overgave Overcompensatie Vermijding H. van Genderen 15

Verbinding tussen de concepten Minderwaardigheid/Schaamte Gezonde volwassene Ik ben oké Kwetsbare kind: niemand houdt van mij Onthechte beschermer: Situaties vermijden Zelfverheerlijker: Ik ben heel bijzonder H. van Genderen 16

Verbinding tussen de concepten Emotionele deprivatie Gezonde volwassene: Ik wordt gezien en gerespecteerd Kwetsbare kind: mijn behoeftes zullen nooit vervuld worden Boze kind: Ik wil dat mijn behoeftes meteen vervuld worden Onthechte beschermer: Relaties vermijden H. van Genderen 17

Het geïntegreerde model Een geïntegreerd model waarin de copingstrategieën de relatie vormen tussen schema s en modi Copingstrategie schema schema modus H. van Genderen 18

overgave schema kwetsbare kind Schema s: emotionele deprivatie, verlating, wantrouwen/misbruik, sociaal isolement, minderwaardigheid, mislukken, kwetsbaarheid voor ziekte en gevaar, negativiteit/pessimisme, afhankelijkheid en aandacht en erkenning zoeken. Alle indirecte effecten waren significant H. van Genderen 19

vermijding beschermer schema s onthechte Schema s: emotionele deprivatie, verlating, wantrouwen/misbruik, sociaal isolement, minderwaardigheid, mislukken, kwetsbaarheid voor ziekte en gevaar, negativiteit/pessimisme, afhankelijkheid en aandacht en erkenning zoeken. Alle indirecte effecten waren significant H. van Genderen 20

overcompensatie / overgave schema boos kind Schema s: emotionele deprivatie, verlating, wantrouwen/misbruik, sociaal isolement, minderwaardigheid, mislukken, kwetsbaarheid voor ziekte en gevaar, negativisme/pessimisme, afhankelijkheid en aandacht en erkenning zoeken (overcompensatie) Schema s: onvoldoende zelfcontrole & zich-rechten-toe-eigenen (overgave) Alle indirecte effecten H. van Genderen waren significant 21

overgave schema s straffende ouder Schema s: minderwaardigheid, mislukken, meedogenloze normen/overdreven kritisch & bestraffende houding Alle indirecte effecten waren significant H. van Genderen 22

Verschil tussen cluster C and B Cluster C Teveel bescherming Emotioneel misbruik Teveel regels Tekorten bij ouder subtieler Str. Ouders is vooral te streng en schuld inducerend Grotere loyaliteit t.o.v. Ouders P. is rustig en gehoorzaam Parentificatie Vrijwel geen boosheid Cluster B Onvoldoende bescherming Seksueel en fysiek misbruik Te weinig regels Tekorten bij ouders duidelijker Str. Ouder is zeer grof Loyaliteit t.o.v. ouders is minder sterk P. werkt niet goed mee en gedraagt zich niet verantwoordelijk. Teveel boosheid H. van Genderen 23

Verschil cluster B en C in ST termen Basisbehoeften Cluster B: veiligheid en verbondenheid Cluster C: zelfexpressie, waardering en autonomie, spel Copingmodi: Cluster B: falend Cluster C: te succesvol H. van Genderen 24

Algemene voorwaarden ST voor Cluster C PS Differentiaal diagnostiek: onderscheid cluster C en B (let op autistiforme stoornissen) Reden voor therapie kan depressie, angst of burn-out zijn Behandel deze stoornissen eerst, maak gebruik van evidence based behandelingen (vermindering van klachten werkt op zichzelf al motivatie-verhogend) NB: Verslaving heeft duale behandeling nodig H. van Genderen 25

Algemene voorwaarden ST voor Cluster C Check de motivatie voor behandeling van de PS (gebruik zo nodig motivationele gespreksvoering) Geef uitleg dat het niet werken aan de onderliggende problematiek kan leiden tot chronische klachten Maak een expliciete afspraak dat de patiënt de behandeling voor zijn PS afmaakt Geef uitleg over het therapie model - het is noodzakelijk om over het verleden te spreken - veranderen betekent stoppen met vermijden H. van Genderen 26

Onderzoek Schema Therapie vergeleken met TAU (treatment as usual): Minder drop out Meer herstel Beter sociaal functioneren (>GAF) Minder depressie Bamelis, L.L. M., Evers, M.A.A., Spinhoven, P. & Arntz, A. (2014). Results of a multicentered randomized controlled trial on the clinical effectiveness of schema therapy for personality disorders. American Journal of Psychiatry, H. van Genderen 27

Overzicht Behandel Protocol cluster C 40 sessies in eerste jaar Sessies 1-6: introductie, casus conceptualisatie Sessie 7-25: focus op jeugd Sessie 26-40: focus op heden & gedragsverandering 10 booster sessies in het tweede jaar (+ maandelijks) H. van Genderen 28

Protocol Sessie1-6 Eerste fase behandeling Als er een indicatie PS is en de patiënt is akkoord met ST : Intake Schematherapie, onderzoek naar Schema s, copingstijlen en modi (Bespreek SMI & YSQ & SCID) Ontstaan jeugd (Levensgeschiedenis & YPI) Niet vervulde basisbehoeften Imaginatie met vader (alleen) Imaginatie met moeder (alleen) Huidige problemen H. van Genderen 29

Protocol Sessie1-6 Eerste fase van de behandeling Verband tussen ontstaan schema s, copingstrategieën, modi en huidige problemen leggen Samen met de patiënt casusconceptualisatie maken Leg uit welke methoden er gebruikt worden in ST (boeken of folders lezen) Maak afspraken en wees duidelijk over regels binnen therapie Werk aan veilige therapeutische relatie H. van Genderen 30

Basisbehoeften Basisveiligheid en stabiliteit Verbondenheid met anderen (acceptatie) Autonomie Zelfwaardering Zelfexpressie: behoeften en emoties mogen uiten Spontaniteit en spel Realistische grenzen en zelfcontrole H. van Genderen 31

Modusmodellen Cluster C Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis Obsessief-Compulsieve persoonlijkheidsstoornis H. van Genderen 32

AFHANKELIJKE P. GEZONDE VOLWASSENE BLIJE KIND STRAFFENDE (autoritaire) OUDER (straft autonomie) WILLOZE INSCHIKKELIJKE AFHANKELIJKE KIND & MISBRUIKTE/VERLATEN KIND H. van Genderen 33

Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis (APS) FUNCTIONELE AFHANKELIJKHEID (schema functionele afhankelijkheid) EMOTIONELE AFHANKELIJKHEID (schema kluwen) H. van Genderen 34

Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis FUNCTIONELE AFHANKELIJKHEID P. maakt zich zorgen of hij/zij wel in staat is om een volwassen bestaan te leiden Kan geen grote of kleine beslissingen nemen Denkt dat hij altijd een een ander nodig heeft om te kunnen leven Weinig zelfvertrouwen Gebrek aan autonomie EMOTIONELE AFHANKELIJKHEID Heeft altijd een ander nodig voor emotionele steun Voelt zich eenzaam en leeg als hij/zij alleen is Klampt zich vast aan familie en vrienden Voortdurend bang om H. van in Genderen de steek gelaten te worden 35

Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis TEMPERAMENT? OPVOEDING FA: Autoritaire opvoeding. Emotionele verwaarlozing, Overbeschermd EA: Dreiging verlaten te worden (verlies ouder) ED: Ouders zijn bang voor verlating. Zijn afhankelijk van het kind GEDACHTEN Ik ben incompetent, hulpeloos. Ik weet niet wat ik wil/ nodig heb Anderen zijn sterk en weten altijd hoe alles moet GEVOEL Angst, verdriet, somberheid GEDRAG Vastklampen aan anderen, aandacht en erkenning zoeken, hulp vragen, extreem aanpassen BEHOEFTEN Veilige hechting aan anderen (veiligheid, stabiliteit, koestering en acceptatie) Autonomie, zelfwaardering en eigen identiteit H. van Genderen 36 Zelfexpressie: behoeften en emoties mogen uiten

ONTWIJKENDE PS GEZONDE VOLWASSENE STRAFFENDE OUDER (straft autonomie) VERMIJDENDE & ONTHECHTE BESCHERMER (& WILLOZE INSCHIKKELIJKE) EENZAME/ INFERIEURE KIND & VERLATEN / MISBRUIKTE KIND H. van Genderen 37

BLIJE KIND OBSESSIEF- COMPULSIEVE P. GEZONDE VOLWASSENE ZELF- VERHEERLIJKER VEELEISENDE OUDER PERFECTIONISTISCHE OVERCONTROLEERDER (Ontkend:) KWETSBARE KIND H. van Genderen 38

Idiosyncratisch schemamodusmodel Ontwikkel samen met de cliënt idiosyncratisch modus model Pas namen van modi aan B.v. de muur of je straffende kant Teken samen een model Met relaties naar gebeurtenissen verleden Met actuele problemen H. van Genderen 39

Voorbeeld: Afhankelijk & OCPS Gezonde Volwassene Blije kind Straffende en eisende ouder modus Perfectionistische Overcontrolleerder Willoze inschikkelijke Afhankelijke kind H. van Genderen 40

H. van Genderen 41

Herkennen van modi Aan de hand van gedrag Toon van de stem Effect op de ander Levensgeschiedenis Wat is de onderliggende behoefte die niet vervuld werd? H. van Genderen 42

Afhankelijke Persoonlijkheidsstoornis MODI herkennen Maak contact met het afhankelijke- & misbruikte/verlaten kind H. van Genderen 43

Protocol Sessies 7-25 Tweede fase van de behandeling Start met vragen naar de audio-opname van vorige keer Ontdekken van schema s, copingstrategieën en modi in het heden en verbanden leggen met het verleden Verandering van schema s en copingstrategieën en modi via experiëntiële, cognitieve en gedragsmatige technieken H. van Genderen 44 Trauma verwerking later in therapie.

Protocol Sessie 7-25 Tweede fase van de behandeling Maak contact met het kwetsbare kind - soms direct - soms moet je eerst de oudermodus of de copingmodus aanpakken Steun, troost en psycho-educatie over behoeften Minstens eens in de twee sessies imaginaire rescripting H. van Genderen 45

AFHANKELIJKE P. GEZONDE VOLWASSENE BLIJE KIND STRAFFENDE (autoritaire) OUDER (straft autonomie) WILLOZE INSCHIKKELIJKE AFHANKELIJKE KIND & MISBRUIKTE/VERLATEN KIND H. van Genderen 46

Behandeling Afhankelijke Persoonlijkheidsstoornis Autoritaire opvoeding corrigeren Push uiten eigen mening en gevoelens Push autonomie Laat cliënt zich niet onderschikken aan jou en jou in een autoritaire rol plaatsen Zelfvertrouwen vergroten Leer conflicten aangaan Let op: Iets andere limited reparenting dan gebruikelijk (minder afhankelijk, meer pushen naar zelfstandigheid) H. van Genderen 47

Behandeling Afhankelijke Persoonlijkheidsstoornis Pak Straffende Ouder aan: Benadruk belang van ontwikkelen van autonomie Benadruk recht op fouten mogen maken Empathische confrontatie Willoze Inschikkelijke Empathiseer met overlevingsfunctie Confronteer met nadelen en overbodigheid nu Trauma verwerking verlaten/misbruikte kind Push afhankelijke kind Ontwikkelen van autonomie Uiten van boosheid, opstandigheid Limited Reparenting meer gericht op pushen van autonomie (angst en frustratie leren doorstaan) H. van Genderen 48

Kwetsbare Kind in het algemeen Bescherm en leef mee met het KK Bewerk de eenzaamheid, het misbruik en de verlating Biedt een veilige hechting Leer het KK om liefde en aandacht te ontvangen H. van Genderen 49

Het afhankelijke kind bij de APS Let op: Limited reparenting is anders dan bij veel andere persoonlijkheidsstoornissen Stimuleer de cliënt om eigen meningen en gevoelens te uiten Bevorder autonomie Stimuleer elk nieuw initiatief om iets nieuws te proberen Stel grenzen aan het niet komen naar de therapiesessie of het niet uitproberen van nieuwe dingen H. van Genderen 50

Hoe maak je contact met het KK? Vraag rechtstreeks contact met het Afhankelijke kind Empatische confrontatie Gebruik maken van experiëntiële technieken H. van Genderen 51

Passeren van de Coping Modus Cognitieve techniek: Bekijk de voor- en nadelen in het heden en de toekomst Motiveren & bevorderen gedragsverandering Empathische confrontatie Twee of meer stoelen techniek Historisch rollenspel Imaginaire rescripting H. van Genderen 52

Twee of meer stoelen techniek wanneer? Tweestrijd tussen schema en gezonde kant Loskomen van de modus waarin de cliënt zit Met name toepasbaar op coping of straffende kant H. van Genderen 53

Passeren van de Coping Modus met een stoelentechniek Benoem het schema of de modus die actief is Zet schema of modus op een andere stoel en laat hem vertellen waarom hij actief is Toon begrip voor de aanwezigheid van de coping modus Geef aan dat deze overlevingsstrategie in de jeugd ontstaan is en toen heel nuttig was (Let op: Aanpak van beschermer is anders dan van straffende kant) H. van Genderen 54

Passeren van de Coping Modus met een stoelentechniek Vraag de cliënt om terug te komen naar zijn originele stoel Probeer de de argumenten van schema of modus te weerleggen (voor/nadelen) In begin doet de therapeut dat Later in therapie kan de Gezonde VW dat doen Leg vervolgens verband met de trigger in het heden Maak contact met het KK H. van Genderen 55

Twee of meer stoelen techniek Later in therapie Later in therapie gaat de therapeut naast cliënt staan en helpt zijn/haar volwassen kant de argumenten van schema of modus te weerleggen Laat de gezonde volwassene kant het helemaal zelf doen Laatste fase: De therapeut speelt een disfunctionele modus en de cliënt gaat ertegen in H. van Genderen 56

Meerstoelen techniek Als de beschermer en de straffende ouder snel afwisselen Geef dan elke modus een eigen stoel Ga in tegen elke modus Vraag met name de kindmodus hoe hij/zij zich voelt H. van Genderen 57

Passeren van de Willoos Inschikkelijke met de stoelentechniek Demonstratie en Oefening Toon begrip voor de aanwezigheid van de coping modus Geef aan dat deze overlevingsstrategie in de jeugd ontstaan is en toen heel nuttig was Probeer de de argumenten van de Willoos Inschikkelijke te weerleggen (voor/nadelen nu) Motiveer de cliënt om zijn bescherming te verminderen Korte versus lange termijn effect op relaties, werk, familie, kinderen H. van Genderen 58

Experiëntiële technieken Imaginaire rescripting Rollenspel heden en verleden Meer stoelen techniek Limited reparenting: Empatische confrontatie H. van Genderen 59

Verschillende ingangen naar de herinneringen uit de jeugd Instructie Instructie Instructie Veilige Plek Huidig Probleem Herinnering uit jeugd Spontaan Spontaan H. van Genderen 60

Doel Imaginaire rescripting Opsporen ontstaan schema s en modi in jeugd en die verbinden aan huidige problemen Schema s koppelen aan modi Schema s ervaren op gevoelsniveau Rescripting: de betekenis van vroeger ervaringen veranderen zodat de schema s veranderen Werking imaginaire rescripting: Nieuwe ervaringen in het geheugen opslaan naast de oude H. van Genderen 61

Belangrijk Maak eerst een goede casusconceptualisatie Imaginatie is niet hetzelfde als exposure Stop the imaginatie op het goede moment (vroeg genoeg) Imaginaire rescripting gericht op trauma verwerking: niet in het begin van de therapie Indien nodig eerst veilige relatie opbouwen H. van Genderen 62

Straffende ouder van de APS Ouders zijn heel erg afhankelijk van het kind Separatie is gevaarlijk Ouders bestraffen autonomie FUNCTIONELE AFHANKELIJKHEID EMOTIONELE AFHANKELIJKHEID H. van Genderen 63

Straffende ouder van de APS Demonstratie en Oefening Imaginaire Rescripting H. van Genderen 64

ONTWIJKENDE PS GEZONDE VOLWASSENE STRAFFENDE OUDER (straft autonomie) VERMIJDENDE & ONTHECHTE BESCHERMER (& WILLOZE INSCHIKKELIJKE) EENZAME/ INFERIEURE KIND & VERLATEN / MISBRUIKTE KIND H. van Genderen 66

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis Cl. denkt dat hij sociaal onhandig en minderwaardig is. Heeft laag gevoel van eigenwaarde. Cl. heeft het gevoel dat hij niet met moeilijke situaties kan omgaan Angst voor nieuwe dingen en emoties Vermijdt: Gevoelens ( negatieve EN positieve, met name woede) Ervaren van lichamelijke sensaties (bv. seksuele opwinding, pittig eten) Meedoen aan mogelijk riskante activiteiten Sociale contacten en activiteiten Intimitiet Keuzes maken H. van Genderen 67 Mening formuleren en uiten

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis TEMPERAMENT Verlegenheid, geremd OPVOEDING Emotioneel misbruikt, verwaarloosd of verlaten in de kindertijd. Overbeschermd GEDACHTE Ik ben kwetsbaar, onhandig en minderwaardig Anderen zijn kritisch en vernederend GEVOEL Angst, schaamte, somberheid, verdriet GEDRAG Alles vermijden BEHOEFTE Koestering en acceptatie Zelfexpressie: behoeften en emoties mogen uiten H. van Genderen 68

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis Bestrijdt de schuldinducerende en overbeschermende straffende ouder Bewerk traumatische ervaringen met ouders en leeftijdsgenoten Push naar minder ontwijken van Voelen Sociale contacten en rollen Keuzes maken Meningen hebben, realiseren, uiten Vergroot zelfvertrouwen en autonomie Leer conflicten aangaan H. van Genderen 69

Herkennen modi van de Ontwijkende Persoonlijkheidsstoornis H. van Genderen 70

Bestrijden van de schuldinducerende ouder Twee stoelen techniek: De therapeut bestrijdt de schuldinducerende ouder of organiseert een dialoog tussen deze modus en de GV Psycho-educatie over universele behoeften en gevoelens Imageraire rescripting CGt om andere ideeën over behoeften en gevoelens te ontwikkelen en hoe je omgaat met normale dingen in het leven zoals fouten maken. Vervang rigide regels door meer genuanceerde opvattingen H. van Genderen 71

Toegang tot jeugdherinneringen Instructie Instructie Instructiie Veilige Plek Actueel Probleem Herinnering Jeugd Spontaan Spontaan H. van Genderen 72

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis Demonstratie en Oefening: Imaginaire rescripting schuldinducerende ouder H. van Genderen 73

Hanteren schema s therapeut (Tegenoverdracht) H. van Genderen 74

Oproepen schema s therapeut wat kan leiden tot empathische confrontatie 1. Vermijdend gedrag (sessies missen/te laat komen/ huiswerk niet maken) 2. Crisis (terugval in depressie/ somatische klachten) 3. Afhankelijk gedrag tegen de therapeut 4. Willoos inschikkelijk gedrag tegen de therapeut H. van Genderen 75

Omgaan met eigen schema s Let op: therapeut Roept de cliënt dit op met zijn gedrag? Reageer je volgens je eigen schema? Problemen met je eigen schema s?: Bespreek het met je collega's (supervisie, intervisie) H. van Genderen 76

Empathische confrontatie Ga na welk gedrag problemen geeft in de communicatie Toon begrip voor dit gedrag omdat het een reactie is op een schema, maar geef tegelijkertijd aan dat het moet veranderen Confronteer de cliënt daarmee op een vriendelijke doch besliste manier Breng de boodschap persoonlijk Sta stil bij de emotie die dit oproept Leg verband tussen gedrag, schema, modi en het verleden H. van Genderen 77

Empathische confrontatie Demonstratie en Oefening Vermijdende & Onthechte beschermer H. van Genderen 78

Experiëntiële Technieken Tweestoelen techniek Historisch rollenspel Imaginaire Rescripting H. van Genderen 79

Historisch rollenspel: Doelen Cliënt krijgt meer zicht op eigen rol in de interactie Cliënt krijgt meer zicht op de motieven bij ouder(s) Bijstellen schema s door andere interpretatie van de situatie Therapeut kan feedback geven vanuit de kindrol Uitproberen nieuw gedrag vanuit nieuw (gezond) schema Rescripten H. van Genderen 80

Doel is niet Dat de cliënt zich achteraf schuldig voelt over wat er mis ging. Cliënt krijgt meer zicht op de motieven bij ouder(s) en zichzelf, maar dat is niet gericht op het verontschuldigen van de ouders Uitproberen nieuw gedrag vanuit nieuw (gezond) schema, is niet bedoeld als vaardigheidstraining. Het is gericht op verandering van gedachten en gevoelens Na uitproberen van nieuw gedrag is het niet te verwachten dat de cliënt zijn gedrag meteen kan veranderen(schemawijziging is het doel) Het doel is schema wijziging H. van Genderen 81

Historisch rollenspel: Voorbereiding Bespreek een gedragspatroon dat vaak voorkomt en vast zit Cliënt bedenkt een situatie uit jeugd waarin dat ook optrad H. van Genderen 82

Historisch rollenspel 1. Cliënt = Kind Therapeut = de ander Oorspronkelijke gebeurtenis Aanname over mijzelf: Aanname van de ander over mij: 2. Cliënt = de ander Therapeut= het kind Oorspronkelijke gebeurtenis: rolomkering Cliënt ervaart het perspectief v.d. ander Alternatieve interpretatie over wat de ander van mij vindt: Alternatieve interpretatie over mijzelf: 3. Cliënt = Kind Therapeut = de ander Cliënt probeert nieuw gedrag uit Alternatieve interpretatie over wat de ander van mij vindt: Alternatieve interpretatie over mijzelf: Voornemens over nieuw gedrag in de toekomst: H. van Genderen 83 32 H. van Genderen

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis Oefening Historisch rollenspel schuldinducerende ouder H. van Genderen 84

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis Oefening Pushen van zelfexpressie en uiten van behoeften H. van Genderen 85

BLIJE KIND OBSESSIEF- COMPULSIEVE P. GEZONDE VOLWASSENE ZELF- VERHEERLIJKER VEELEISENDE OUDER PERFECTIONISTISCHE OVERCONTROLEERDER (Ontkend:) KWETSBARE KIND H. van Genderen 87

Obsessief-Compulsive Persoonlijkheidsstoornis (OCPS) Overdreven en dwangmatige aandacht voor productiviteit ten koste van andere activiteiten Legt de lat heel hoog Emoties worden niet belangrijk gevonden Ziet zichzelf als beter dan anderen op het gebied van precies zijn, verantwoordelijkheid nemen en moraal H. van Genderen 88

TEMPERAMENT? geremdheid OPVOEDING Emotioneel misbruik in de jeugd Koude strenge opvoeding OCP Hoge eisen en te vroeg teveel verantwoordelijkheid GEDACHTEN Ik ben altijd verantwoordelijk en moet competent zijn Anderen gedragen zich onverantwoordelijk en maken fouten GEVOELENS Angst, irritatie, schuldgevoel, spijt, teleurstelling GEDRAGINGEN Workaholisme, perfectionisme, controlerend, koppig, rigide BEHOEFTEN Veilige hechting aan anderen (zorg en acceptatie) Vrijheid om behoeften en gevoelens te uiten Spontaniteit enspel H. van Genderen 89

Herkennen modi van de Obsessief-Compulsive Persoonlijkheidsstoornis H. van Genderen 90

Behandeling Obsessief Compulsieve persoonlijkheidsstoornis Veeleisende/kritische kant wegsturen Perfectionistische overcontroleerder en Zelfverheerlijker vragen te minderen Leg uit dat emoties, intimiteit en sociale contacten belangrijk zijn en dring aan op veranderingen op dat gebied Oefenen met imperfectie Maak contact met Kwetsbare en Blije Kind H. van Genderen 91

Empathische confrontatie Ga na welk gedrag problemen geeft in de communicatie Toon begrip voor dit gedrag omdat het een reactie is op een schema of modus, maar geef tegelijkertijd aan dat het moet veranderen Confronteer de cliënt daarmee op een vriendelijke doch besliste manier Breng de boodschap persoonlijk Sta stil bij de emotie die dit oproept Leg verband tussen gedrag, schema, modi en het verleden H. van Genderen 92

Obsessief-Compulsive Persoonlijkheidsstoornis Empathische confrontatie Overcontroleerder Demonstratie en Oefening H. van Genderen 93

Stoelentechniek met de veeleisende ouder Benoem dat de veeleisende ouder (VO) modus actief is Zet VO op een andere stoel en laat hem vertellen wat hij van de situatie vindt Vraag de cliënt om terug te komen naar zijn originele stoel Laat de cliënt meer naast je komen zitten Start met het weerleggen van de argumenten van de VO, terwijl je praat tegen de lege stoel H. van Genderen 94

Stoelentechniek met de veeleisende ouder In begin doet de therapeut dat Later in therapie kan de Gezonde VW dat doen De therapeut moet winnen van de VO Maak contact met het KK Lukt dat niet ga dan in de stoel van het KK zitten (Cliënt op stoel T.) Verwoordt gevoelens van KK Laat cliënt terugkomen om eigen stoel en vraag of hij/zij die gevoelens heeft en kan voelen Herhaal zo nodig weerleggen VO Leg vervolgens verband met de trigger in het heden H. van Genderen 95

Obsessief-Compulsive Persoonlijkheidsstoornis Wegsturen veeleisende ouder met behulp van de tweestoelentechniek Demonstratie en Oefening H. van Genderen 96

Verschil in wegsturen straffende, of veeleisende of schuldinducerende ouder Demonstratie en Oefening H. van Genderen 97

Protocol sessie 26-40 Elke sessie starten met vraag naar: Geluidsopname en afgelopen week; focus meer op gedragsverandering Ga na welke modus actief is (was) Focus meer op huidige leven Hoe pak je actuele problemen aan? Dring aan op gedragsverandering Ondersteun dit met experiëntiële en cognitieve technieken en flashcards H. van Genderen 98

Protocol sessie 26-40 Maak ook gebruik van de therapeutische relatie Bespreek effect van disfunctionele modus op de relatie Help met het ontwikkelen van een gezonde houding Dring aan op gezond gedrag in de therapeutische relatie H. van Genderen 99

Protocol sessie 41-50 Tien sessies een sessie per maand Focus op afgelopen maand Let vooral op gedragsveranderingen Ga na welke modi actief waren Geef complimenten over gezonde gedragingen Zie problemen als uitdagingen Wees niet kritisch of negatief over terugval. Herformuleer problemen als keuzes Psycho-Educatie: Oude modi verdwijnen niet helemaal, maar zullen minder invloed krijgen als je veel oefent met gezond gedrag. Motiveer cliënt om gezonde en autonome keuzes te maken H. van Genderen 100

Blije Kind Gelukkig, spontaan, blij, speels Maak plezier tijdens de sessies Stimuleer spel buiten de sessies H. van Genderen 101

Blije kind Stimuleren spontaniteit Demonstratie en oefening H. van Genderen 102

Behandeldoelen Gezonde Volwassene Help de cliënt met het versterken van de Gezonde Volwassen Therapeut / therapeutische relatie staat model voor de GV H. van Genderen 103

Gezonde Keuzes Doel is de geestelijke gezondheid en het gedrag te verbeteren Leg uit dat de keuzes die de cliënt tot nu toe maakte gebaseerd waren op disfunctionele modi en schema s Nieuw gedrag is noodzakelijk om tot een wezenlijke verandering te komen Help de cliënt met nadenken over wat hij/zij werkelijk wil Steun gezonde keuzes en help de angst daarvoor te overwinnen Dring aan op uitproberen nieuwe gedrag Vraag de volgende H. sessie van Genderen hoe het gelukt is. 104

Hoe versterk je de Gezonde Volwassene? Behandelmogelijkheden: Empathische confrontatie bij oud gedrag Verband oud gedrag en verleden leggen (toen functioneel nu niet) Imaginatie blokkades nieuw gedrag Stoelentechniek: Dialoog blokkade versus de gezonde kant Imaginatie uitvoeren nieuw gedrag Flashcard nieuw gedrag Therapeutische relatie verandert: meer loslaten en coachen H. van Genderen 105

Hoe versterk je de Gezonde Volwassene Bespreek gezonde keuzes op het gebied van: Opleiding en werk Hobby s Vrienden Partner keuze H. van Genderen 106

Aandringen op verandering Motiveren en stimuleren om nieuw gedrag uit te proberen Stap 1: Toon begrip voor de functie van het oorspronkelijke disfunctionele gedrag en leg verband met de schema s en modi Stap 2: Desondanks aandringen op verandering Stap 3: Leg uit dat verandering nu wel kan en moet om verbeteringen vast te houden H. van Genderen 107

Praktijktoets H. van Genderen 109

Doel Imaginaire rescripting Opsporen ontstaan schema s en modi in jeugd en die verbinden aan huidige problemen Schema s koppelen aan modi Schema s ervaren op gevoelsniveau Rescripting: de betekenis van vroeger ervaringen veranderen zodat de schema s veranderen Werking imaginaire rescripting: Nieuwe ervaringen in het geheugen opslaan naast de oude H. van Genderen 110

Imaginaire rescripting: Cliënt rescript 1. Originele situatie (Cl. is Kind) 2. Cl. is Gezonde volwassene die het kind helpt 3. Cl. is weer kind: Nu ervaart zij de steun die haar eigen GV geeft 4. T. parapfraseert wat de GV van de Cl. doet en zegt. H. van Genderen 111

Cluster C PS Demonstratie en Oefening Imaginaire rescripting Cliënt rescript H. van Genderen 112

Kwaadheid leren uiten Angst voor ervaren en uiten van gevoelens, met name irritatie en boosheid is een belangrijk probleem bij Cluster C Cliënten moeten leren dat het normaal en gezond is om kwaadheid te uiten. Leren assertief te zijn. H. van Genderen 113

Oefenen door: Rollenspel Kwaadheid leren uiten Imaginatie oefeningen Schrijfoefeningen (bv. Brief schrijven waarin kwaadheid geuit wordt en die niet versturen) Kwaadheid uiten tegen de Therapeut Drama Therapie Speelse activiteiten zoals touwtrekken H. van Genderen 114

Cluster C PD Demonstratie en Oefening: Kwaadheid uiten H. van Genderen 115

Eind H. van Genderen 116

Cluster C PD Reserve slides H. van Genderen 117

Schematherapie in het algemeen Integratieve therapie gebaseerd op een Schema Model Drie manieren om schema s te veranderen Doen - Gedragsmatige technieken Voelen - Experiëntiële technieken Denken- - Cognitieve technieken Vier foci: Therapeutische Relatie Ervaringen buiten de therapie Herinneringen aan het verleden Toekomst H. van Genderen 118

H. van Genderen 119

Opbouw van een sessie in de behandelfase Start met informeren naar gevoel of hoe het de afgelopen week was (of opname van vorige sessie) Stel vast welke modus op de voorgrond staat (niet vragen) Kies een techniek die past bij deze modus Maak contact met het kwetsbare kind Steun, troost en psycho-educatie over behoeften Conclusies gericht op schemaverandering Versterken gezonde volwassene H. van Genderen 120

Opbouw van een sessie in behandelfase Hoe was je week? Hoe voel je je? (ga niet teveel in op de inhoud) 5 Welke modus? Niet vragen maar benoemen C G T I m R e S t o e l e n 3 20-30 Kwetsbare kind Nabespreken, samenvatten, betekenis geven, psycho-educatie ± 15 H. van Genderen 121