Vermaatschappelijking van de zorg: nieuwe verhoudingen tussen staat, markt en gemeenschap? Prof. dr. Koen Hermans LUCAS, Centrum voor zorgonderzoek en consultancy CeSO KU Leuven
Welfare mix : vier aanbieders van dienstverlening en ondersteuning 4 aanbieders : - Staat - Markt - Familie - derde sector / middenveld / civil society Onderscheid : 3 assen - Publiek vs privaat - Profit vs non-profit - Formeel vs informeel
Nieuwe verhoudingen in de welfare mix? Top-down benadering : Vermaatschappelijking van de zorg: meer gemeenschap en meer familie? Persoonsvolgende financiering: meer markt? Bottom-up benadering: burgerinitiatieven Meer gemeenschap / civil society? Gevolgen voor de sociale professional 3
Top-down wijzigingen in welfare mix: vermaatschappelijking van de zorg Spraakverwarring: Zorg/ondersteuning in de samenleving: afbouw van residentiële voorzieningen Zorg/ondersteuning in de samenleving: meer kwaliteit van leven en participatie Zorg/ondersteuning door de samenleving : informeel sociaal netwerk (mantelzorgers, vrijwilligers, verenigingen, buurt, )
Diffuus karakter van vermaatschappelijking Terugtrekkende overheid Met dezelfde middelen meer doen Zorggarantie voor meest kwetsbaren Verhogen van inclusie van reguliere diensten VN-Verdrag voor de rechten PmB: Volwaardig recht op burgerschap Volwaardig recht op leven in de samenleving 5
Sociale inclusie volgens kwetsbare burgers geaccepteerd worden als persoon betekenisvolle en wederzijdse persoonlijke relaties hebben betrokken zijn in activiteiten in de gemeenschap een aangepaste leefomgeving hebben een zinvolle dagbesteding hebben sociale steun ervaren en krijgen
Hoe doe je dat nu? Nog heel wat vragen : Wat je doet vs hoe je het doet Direct vs indirect helpen : versterken van sociaal netwerk van kweetsbare persoon vs het werken met de buurt / lokale gemeenschap Buurt als belangrijk integratiekader voor kwetsbare groepen gezien vaak beperkte mobiliteit
Curatieve aanpak Vertrekpunt is persoon met ondersteuningsnood Versterken van sociaal netwerk: Hoe in kaart brengen? Versterken? Uitbreiden? Inschakelen? Wat verwachten we van netwerk : emotionele steun, praktische hulp, informatie, aanwezigheid Focus op zwakke banden of sterke banden : Niet enkel oog voor samenstelling van netwerk maar ook voor zorgbelasting van netwerk
Recente cijfers 2014 9
10
Methodieken Steungroep Buddies Sleutelfiguren Persoonsgerichte toekomstplanning Eigenkrachtconferentie 11
Zwakke of sterke banden? Sterke banden : vooral familieleden Zwakke banden : vriend, buur, professional, Verschillende types van steun: Emotionele ondersteuning Praktische hulp Informatie Verbinden met andere netwerken Gezelschap 12
Recente cijfers 2014 13
14
Een preventieve aanpak: werken met de buurt / de lokale gemeenschap Vertrekpunt is buurt / lokale gemeenschap Competenties : Kennis hebben van de buurt en van sterkhouders Netwerken mobiliseren Tussen en met mensen kunnen werken Verbindingen kunnen maken Aanklampend werken Bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen Belang van lokale infrastructuur die ontmoeting mogelijk maakt (buurthuis, brede school, )
Methodieken Buurthuis Buurt- en opbouwwerk Asset-based' community development Lokaal dienstencentrum Dorpsrestaurant / sociaal restaurant LETS-systemen 16
Bottom-up veranderingen in welfare mix: Burgerinitiatieven : 4 kenmerken (Holemans, 2016) Is het collectief structureel opgezet en probeert het op de lange termijn resultaat te realiseren? In welke mate is het collectief gestart vanuit de burger in plaats van door de staat of markt? Hebben burgers een zeg in de vorm, organisatie en toekomst van het collectief? Zijn burgers zelf actief in de productie/uitvoering van het goed, de dienst of de activiteit waar de organisatie zich mee bezighoudt of wordt dit door een andere speler gedaan?
Onderzoek naar 70 burgerinitiatieven in Vlaanderen (Horemans, 2016)
Opvallende kenmerken Diversiteit aan soorten : 17 LETS-groepen 14 cohousing projecten 12 CSA-boerderijen 4 stadscollectieven 3 wooninitiatieven voor jongvolwassenen met beperking Opkomst in VL na financiële crisis: Ontgoocheling in overheid? Ontgoocheling in de markt? Belangrijkste vraag: maar zijn ze wel zo autonoom? Hybridisering 19
Formele en informele solidariteit Definitie solidariteit Formele (koude) solidariteit: herverdeling via belastingen, sociale zekerheid en sociale dienstverlening rechtendiscours Informele (warme) solidariteit: interpersoonlijke vormen van solidariteit tussen burgers Burgers beslissen zelf over spelregels en dus over in- en uitsluiting
Taken voor de sociale professional Formele solidariteit: Toegang tot system van ondersteuning realiseren Poortwachter van system Rechten verzekeren Signaalfunctie Vertrekpunt is persoon met beperking Informele solidariteit: Kennis hebben van de buurt en van sterkhouders Netwerken mobiliseren en tussen burgers kunnen werken Verbindingen kunnen maken Aanklampend werken Verschillende competenties
Conclusie: vervangend of aanvullend? Relatie tussen beide? Crowding out? Verzorgingsstaat holt informele solidariteit uit? Omgekeerde blijkt eerder waar Subsidiariteit? Informele solidariteit / burgerinitiatieven in de plaats van overheid en klassieke non-profit organisaties Professionele ondersteuning als laatste optie Complementariteit : Hybridisering is een feit Professionals werken samen met gemeenschap en burgers VN-verdrag is duidelijk: overheid moet rechten garanderen 22