Bestaat enkelvoudige dyslexie? Frank Wijnen & Elise de Bree Universiteit Utrecht SDN congres, Dyslexie 2.0
Situatieschets PDDB: vergoeding van behandeling enkelvoudige dyslexie Enkelvoudig: bij het kind in kwestie is naast de (ernstige) dyslexie geen andere (ontwikkelings)stoornissen meer aanwezig zijn (of (al) succesvol behandeld). Grote verantwoordelijkheid voor de dyslexiespecialist Wetenschappelijke inzichten en bevindingen vanuit praktijk: dyslexie komt vaak voor in combinatie met andere stoornissen 2
Dyslexie kan gecombineerd voorkomen met andere ontwikkelingsproblemen zoals AD(H)D, ASS of angststoornissen. Voor kinderen voor wie geldt dat de dyslexie secundair Verschillende is aan een andere, soorten dominerende stoornis, is verwijzing comorbiditeiten naar 2e-lijns GGZ geïndiceerd. In dit geval zal er geen diagnostiek en/of behandeling vanuit verzekerde (vergoede) dyslexiezorg bekostigd worden. Indien de dyslexie als stoornis domineert, Dominerende maar secundaire en secundaire stoornis belemmert, naar oordeel van stoornissen de psycholoog of orthopedagoog, de diagnostiek en/of de behandeling, dan zal eerst de stoornis die de dyslexiediagnostiek belemmert behandeld moeten worden tot het niveau Comorbiditeit: is bereikt waarop problemen dit niet meer belemmerend is voor de dyslexiezorg. afgebakend als Indien aparte de dyslexie stoornissen als stoornis domineert en de secundaire stoornis belemmert, naar oordeel van de psycholoog of orthopedagoog, de diagnostiek en behandeling niet (of niet meer), dan kan het kind binnen de verzekerde dyslexiezorg voor diagnostiek en/of behandeling in aanmerking komen. (Richtlijn Comorbiditeit, p.1) http://www.nrd.nu/media/pdf/richtlijn Comorbiditeit.pdf 3
Ideaal oorzakelijk model Biologisch niveau: Gen hersenen Chromosoom 6p linker hersenhelft Fonologische problemen Cognitief niveau: crosslinguïstisch aangetoond in Onderliggende dyslectici dysfunctie Fonologische problemen aangetoond vóórdat lees-en spellingsontwikkeling plaatsvindt Gedragsniveau: Waarneembare Interventie problemen op fonologie heeft met (beperkt) een vaardigheid effect op lees/spellingsuitkomst Fonologisch tekort Ernstige en aanhoudende lees/spellingsproblemen 4
Maar, werkelijkheid is ingewikkelder Wat wordt gemeten met (bijv) fonologisch bewustzijn O taakjes? -Indirecte maat; werkgeheugen, aandacht kan prestatie m bepalen g g Meerdere genen betrokken bij dyslexie Meerdere verschillen in hersenactivatiepatronen FB en continue benoemen één construct? e Verwerkingproblemen Fonologisch tekort Taalproblemen Relatie FB en geletterdheid v niet Motorische problemen Aandachtsproblemen stabiel i -Wederkerig -Effect van FB op n geletterdheid Ernstige en aanhoudende neemt af lees/spellingsproblemen Maar ook ADHD, ASS, ESM, dyscalculie, DCD-achtige problemen 5
En diagnose? 6
Oorzakelijk model van een leerstoornis: Biologie Cognititief Gedrag Pennington, 2006 7
Multifactoriëel model Geen unieke koppeling tussen symptoom en label: Fonologisch tekort is de oorzaak van dyslexie vgl met Fonologisch tekort is een risicofactor voor dyslexie Veel mogelijke ontwikkelingspaden door onderlinge interacties, dus overlap met andere stoornissen is waarschijnlijk 8
Comorbiditeiten Voorbeeld van ADHD: Prevalentie 3-6% 50 tot 80% van jeugdigen met ADHD voldoet ook aan criteria van een andere diagnose 40% van jeugdigen met ADHD: leer- en spraaktaalstoornissen Cijfers geven aan dat comorbiditeiten frequent zijn! 9
Wat is de verklaring van comorbiditeit? Voorstel: gedeelde risicofactoren, bijv. Genen Cognitieve factoren Continue interactie tussen niveaus 10
Comorbiditeit: dyslexie en ESM (Marshall et al., 2010; McArthur et al., 2000; Rispens & Parigger, 2010): ongeveer 50% Dyscalculie (Moll et al., 2012; van der Sluis et al., 2005) tot 60% ADHD (Gooch et al., 2011; Willcutt & Pennington, 2000) 30-70% DCD nog weinig aandacht gekregen, maar duidelijke aanwijzingen (Lingam et al., 2010; Kadesjo & Gillberg, 2001).. Mogelijk gedeelde risicofactoren voor deze stoornissen Is behandeling van een stoornis alvorens behandeling dyslexie dan zinvol en/of haalbaar? 11
Is comorbiditeit de juiste benadering? Multifactoriële aard van stoornissen Nog veel kennis nodig om oorzaken van stoornissen vast te stellen Comorbiditeit: op basis van afbakening van stoornissen symptoom met identificeerbare oorzaak Maar, onderscheid tussen symptomen en oorzaken is moeilijk te maken veel symptomen zijn aspecifiek Andere kijk op comorbiditeit is nodig Implicaties voor diagnose; profieldiagnose ipv classificerende diagnostiek (?) 12
Conclusies Stoornissen worden doorgaans niet door veroorzaakt door één factor Comorbiditeit bij leerlingen met dyslexie is frequent Dominante of secundaire stoornis is vaak niet vast te stellen omdat er sprake is van gedeelde risicofactoren van stoornissen Enkelvoudige dyslexie is mogelijk de uitzondering die de regel bevestigt? 13
Conclusies PDDB vergoedt alleen enkelvoudige dyslexie. Praktisch: er moeten beperkingen worden gesteld aan vergoeding vanwege budget Wetenschappelijk: scheidingen tussen stoornissen verdwijnen als gekeken wordt vanuit onderliggende factoren / symptomen Mogelijkheid van profieldiagnose verder bekijken 14