Modulebeschrijving Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar 1 1 In ontwikkeling!
INDEX Samenvatting 3 A. Modulebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 5 1. Risico- of probleemomschrijving 5 2. Doel van de module 5 3. Doelgroep van de module 5 4. Aanpak van de module 6 5. Materialen en links 8 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak 9 7. Samenvatting onderbouwing 10 8. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking 10 9. Onderzoek naar de uitvoering van de module 11 C. Effectiviteit 12 10. Nederlandse effectstudies 12 11. Buitenlandse effectstudies 12 D. Overige informatie 13 12. Toelichting op de naam van de module 13 13. Uitvoering (uitvoerende en/of ondersteunende organisaties en partners) 13 14. Overeenkomsten met andere modules 13 Bijlage CAP-J classificatieoverzicht (assen en rubrieken) Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 2! /! 18
SAMENVATTING De Logopedie Oudercursus Hanen richt zich, in het belang van de kinderen, op opvoeders van jonge kinderen waarbij sprake is van taal- en/of communicatieproblematiek. De achtergrondgedachte is dat kinderen taal leren via normale, alledaagse conversatie die betrekking heeft op hun eigen belevingswereld. Voor kinderen met een taalontwikkelingsstoomis moet de benadering (conversatie) bewuster en doelgerichter zijn. Opvoeders en andere belangrijke verzorgers hebben de meeste invloed op de taal- en communicatieve ontwikkeling. In de cursus leren zij hun communicatieve stijl aan te passen aan die van hun kind in functionele, dagelijkse situaties. Het kind krijgt zo optimaal de kans om te profiteren van taalaanbod en te groeien in zijn taal- en communicatieve ontwikkeling en daarmee in zijn totale ontwikkeling. Doel Hoofddoel Opvoeders kunnen in functionele, dagelijkse situaties hun communicatieve stijl aanpassen aan die van hun kind, waardoor het kind optimaal de kans krijgt om te profiteren van taalaanbod en te groeien in zijn taal- en communicatieve ontwikkeling. Subdoelen Opvoeders verkrijgen inzicht in de taal- en communicatieve ontwikkeling van hun kind; Opvoeders herkennen hun eigen rol in de interactie met hun kind; Opvoeders kunnen het Volgen (= kijken, wachten, luisteren) tijdens de individuele momenten met hun kind toepassen; Opvoeders kunnen START (Start elke keer op dezelfde manier, Timing van de beurt van je kind, Aanpassen van de routine, Repeteer, Tot slot: eindig elke keer op dezelfde manier) in dagelijkse routines toepassen; Opvoeders zijn in staat hun interactief gedrag aan te passen om hun kind te stimuleren aan een gesprek deel te nemen; Opvoeders kunnen op adequate wijze informatie en ervaringen toevoegen. Doelgroep Opvoeders van kinderen in de leeftijd van ongeveer 2 tot 5 jaar waarbij sprake is van een vertraagd en/of afwijkend verlopende communicatie en taalontwikkeling, al dan niet geassocieerd met andere ontwikkelingsproblematiek. Het betreffen kinderen die variëren van pre-intentioneel, non-verbaal tot 2-3 woordcombinaties. Maar ook bij kinderen met een duidelijk communicatief probleem waarbij het taalniveau hoger is, is een hoog rendement te verwachten. De oorzaken van de taalontwikkelingsstoomis kunnen zowel primair (specifieke taalstoornis) als secundair (ontwikkelingsstoornis) zijn. Aanpak De Hanen Oudercursus bestaat uit een combinatie van groepsbijeenkomsten, filmopnamen en analyses van de ouder-kind interactie en individuele begeleiding. Voorafgaand aan de start van de cursus vindt een kennismakingsgesprek plaats, waarin ook verwachtingen en persoonlijke doelen van opvoeders besproken worden. Tijdens de bijeenkomsten wordt in verschillende activiteiten, rekening houdend met de verschillende leerstijlen van opvoeders, stilgestaan bij verschillende facetten van communicatie en taalontwikkeling, waarbij het volgen (kijken- wachten- luisteren) en het START-principe centraal staan. (START : Start elke keer op dezelfde manier, Timing van de beurt van je kind, Aanpassen van de routine, Repeteer, Tot slot: eindig elke keer op dezelfde manier) centraal staan. Opvoeders worden geïnformeerd, krijgen de gelegenheid om te oefenen en ervaringen met elkaar te delen. Tijdens de video-opnames en -analyses wordt met opvoeders individueel stilgestaan bij belangrijke aandachtspunten voor een goed verlopende interactie met hun kind. Materiaal Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 3! /! 18 In de cursus wordt gewerkt met het boek Praten doe je met z n tweeën van Ayala Manolson.
Verder wordt gebruik gemaakt van werkbladen, video- en oefenmateriaal. Voor het goed kunnen uitvoeren van de cursus moet een geschikte groepsruimte beschikbaar zijn, is een videocamera essentieel voor het kunnen maken van opnames en is afspeelapparatuur nodig. Onderzoek Research summary: It takes two to talk, the Hanen Program for Parents Effectstudies: - Girolametto 1988 - Tannock, Girolametto & Siegel, 1992 - Girolametto, 1996 Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 4! /! 18
A. MODULEBESCHRIJVING: PROBLEEM, DOELGROEP, DOEL, AANPAK, MATERIALEN EN UITVOERING 1. Risico- of probleemomschrijving De oudercursus Hanen richt zich, in het belang van de kinderen, op opvoeders van jonge kinderen waarbij sprake is van taal- en/of communicatieproblematiek. De achtergrondgedachte is dat kinderen taal leren via normale, alledaagse conversatie die betrekking heeft op hun eigen belevingswereld. Voor kinderen met een taalontwikkelingsstoornis moet de benadering (conversatie) bewuster en doelgerichter zijn. Opvoeders, en andere belangrijke verzorgers, hebben de meeste invloed op de taal- en communicatieve ontwikkeling. In de cursus leren zij hun communicatieve stijl aan te passen aan die van hun kind in functionele, dagelijkse situaties. Het kind krijgt zo optimaal de kans te profiteren van taalaanbod en te groeien in zijn taal- en communicatieve ontwikkeling en daarmee in zijn totale ontwikkeling. Taal en communicatie problematiek kan een grote invloed hebben op de algehele ontwikkeling van het kind (sociaal-emotioneel, interactie met omgeving, frustratie). 2. Doel van de module Hoofddoel Opvoeders kunnen in functionele, dagelijkse situaties hun communicatieve stijl aanpassen aan die van hun kind, waardoor het kind optimaal de kans krijgt om te profiteren van taalaanbod en te groeien in zijn taal- en communicatieve ontwikkeling. Subdoelen Opvoeders verkrijgen inzicht in de taal- en communicatieve ontwikkeling van hun kind; Opvoeders herkennen hun eigen rol in de interactie met hun kind; Opvoeders kunnen het Volgen (Kijken- wachten- luisteren) tijdens de individuele momenten met hun kind toepassen; Opvoeders kunnen START (Start elke keer op dezelfde manier, Timing van de beurt van je kind, Aanpassen van de routine, Repeteer, Tot slot: eindig elke keer op dezelfde manier) in dagelijkse routines toepassen; Opvoeders zijn in staat hun interactief gedrag aan te passen om hun kind te stimuleren aan een gesprek deel te nemen; Opvoeders kunnen op adequate wijze informatie en ervaringen toevoegen. Om de cursus aan te passen aan ieder kind en gezin stelt de logopedist, samen met de opvoeders, individuele interactie- en communicatiedoelen op. Deze doelen worden gebaseerd op de onderzoeksgegevens die voorafgaand aan de cursus verzameld zijn. 3. Doelgroep van de module 3.1 Voor wie is de module bedoeld? Opvoeders van kinderen in de leeftijd van ongeveer 2 tot 5 jaar waarbij sprake is van een vertraagd en/of afwijkend verlopende communicatie en taalontwikkeling al dan niet geassocieerd met andere ontwikkelingsproblematiek. Het betreffen kinderen die variëren van pre-intentioneel, non-verbaal tot 2-3 woordcombinaties. Maar ook bij kinderen met een duidelijk communicatief probleem waarbij het taalniveau hoger is, is een hoog rendement te verwachten. De oorzaken van de taalontwikkelingsstoomis kunnen zowel primair (specifieke taalstoornis) als secundair (ontwikkelingsstoornis) zijn. De cursus is bedoeld voor opvoeders die vragen hebben over de taal- en communicatieve ontwikkeling van hun kind, die zich hierover zorgen maken en die zelf graag een actieve bijdrage willen en kunnen leveren aan het stimuleren van de taal en communicatie van hun kind. Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 5! /! 18 3.2 Indicatie en contra-indicatiecriteria
Jeugdhulp Friesland biedt specialistische jeugdzorg op het gebied van opgroei- en opvoedingsproblemen, in de leeftijdscategorie 0 t/m 18 (met een uitloop tot 23) jaar. Kinderen, jongeren en hun ouders/opvoeders kunnen een beroep doen op Jeugdhulp Friesland. Dit doen zij als de normale ontwikkeling van het kind wordt belemmerd. Mogelijk is er sprake van psychosociale problemen, psychiatrische problemen, gezinsgerelateerde problemen, psychische problemen, gedragsproblemen of een combinatie daarvan. Kinderen en jeugdigen met een psychiatrische, zintuiglijke, lichamelijke en/of verstandelijke beperking die redelijk sociaal redzaam zijn, worden ook behandeld en/of opgevangen, als dit past binnen de behandelprogramma s en mogelijkheden van Jeugdhulp Friesland. We nemen ook jeugdigen op met een civielrechtelijke maatregel. In specifieke situaties worden kinderen met een strafrechtelijke maatregel behandeld (Gedragsbeïnvloedende maatregel). De door Jeugdhulp Friesland gehanteerde indicatiecriteria en contra-indicaties zijn uitgebreid beschreven in De Betekenis onder het hoofdstuk Doelgroepenbeleid op pagina 15. Deze folder is te downloaden op www.jeugdhulpfriesland.nl onder het tabblad Jeugdhulp Friesland. Voor de module Logopedie Oudercursus Hanen gelden naast de algemene indicatiecriteria en contra-indicaties de volgende specifieke indicatiecriteria. Voorafgaand aan de module is de communicatieve en de spraak-/taalontwikkeling door de logopedist in kaart gebracht. Gedragswetenschapper indiceert, in overleg met de logopedist, gezinnen voor de cursus. De cursus Praten doe je met z n tweeën is geschikt voor ouders van kinderen met communicatieproblemen, al dan niet geassocieerd met andere ontwikkelingsproblemen. De cursus is oorspronkelijk ontworpen voor kinderen die variëren in communicatieve mogelijkheden van preintentioneel, non-verbaal tot kinderen die twee of drie woorden beginnen te combineren. De kinderen die in aanmerking komen voor de Hanen cursus: - Kunnen nog geen woorden gebruiken - Kunnen één woord of gebaar per keer gebruiken - Kunnen twee of drie woorden combineren, gebruiken korte, eenvoudige zinnen Er wordt een informatiebijeenkomst georganiseerd. Na afloop krijgen de opvoeders een informatiefolder mee, waarna de behandelaar binnen twee weken contact met opvoeders opneemt voor een informatief gesprek. Er wordt gekeken naar hoofdproblematiek (staat communicatie en taalproblematiek voorop), beschikbaarheid van opvoeders, het mee kunnen draaien van opvoeders in een cursus, de toepasbaarheid binnen de behandellijn van het kind, afweging tussen meest geschikte module. 3.3 Toepassing bij migranten De module is niet speciaal ontwikkeld voor migrantengroepen. Het is van belang dat opvoeders over voldoende Nederlandse taalvaardigheden beschikken. Het programma heeft geen speciale faciliteiten (zoals vertaalde schriftelijke instructies of tolken) om migrantengroepen in het bijzonder te kunnen bedienen. 4. Aanpak van de module 4.1 Structuur en opbouw De Hanen Oudercursus bestaat uit een combinatie van groepsbijeenkomsten, filmopnamen en - analyses van de ouder-kind interactie en individuele begeleiding. Voor de indicatie heeft een uitgebreid logopedisch onderzoek plaats gevonden Voorafgaand aan de start van de cursus vindt er een voorlichtingsbijeenkomst plaats. Wanneer opvoeders, in overleg met de behandelaar, voor de Logopedie Oudercursus Hanen kiezen zal er een eerste kennismakingsgesprek plaatsvinden, waarin ook verwachtingen en persoonlijke doelen van opvoeders besproken worden. Tijdens de bijeenkomsten wordt in verschillende activiteiten, rekening houdend met de verschillende leerstijlen van opvoeders, stilgestaan bij verschillende facetten van communicatie en taalontwikkeling, waarbij gewerkt wordt volgens de principes: Laat je kind leiden en KWL (Kijken, Wachten en Luisteren) Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 6! /! 18
Opvoeders worden geïnformeerd, krijgen de gelegenheid om te oefenen en ervaringen met elkaar te delen. Tijdens de video-opnames en -analyses wordt met opvoeders individueel stilgestaan bij belangrijke aandachtspunten voor een goed verlopende interactie met hun kind. Globale opbouw van de cursus Voortraject: Logopedisch onderzoek: indien het communicatieniveau van het kind niet duidelijk is, met als doel het goed kunnen aansluiten op het niveau van het kind. Beoordeling van de geschiktheid o.b.v. de indicatiecriteria Informatie bijeenkomst (Introductievideo Praten doe je met z n tweeën, Informatie over het Hanen Centre en de Hanenfilosofie en benadering, duidelijke verwachtingen over wat in de cursus is inbegrepen (bijvoorbeeld tijdbesteding, thuisopdrachten enzovoort). Informatiepakket: - titelblad - welkomstbrief - goed om te weten - algemene informatie - huidige communicatie - bevestiging van deelname - belangrijke data Inhoud cursus: Kennismakingsgesprek 8 trainingssessies voor opvoeders 3 individuele huisbezoeken en analysegesprekken Eventueel evaluatiegesprek met opvoeders 4.2 Duur De cursus bestaat uit 8 bijeenkomsten die iedere week op een doordeweekse avond plaatsvinden op de MOD-locatie. Een bijeenkomst duurt 2 uur. De cursus bestaat uit 8 bijeenkomsten (minimaal 16 uur groepstraining volgens de inhoud van Praten doe je met z n tweeën: een praktische handleiding voor ouders van kinderen met een vertraagde taalverwerving (Peper and Weitzman, 2004) De cursus zoals beschreven in de Handleiding (methodiekboek voor cursusleidster) en gegeven door het Hanen Centre, vereist 20 uur groepstraining, d.w.z. acht bijeenkomsten van 2,5 uur. Deze wordt binnen de MOD verkort tot 2 uur, omdat blijkt dat dit het beste voldoet m.b.t het overbrengen en uitwisselen van de informatie. Groepsbijeenkomsten kunnen gehouden worden tijdens de dag en de avonduren. Er vinden drie huisbezoeken plaats, die steeds in twee weken worden gepland. In de huisbezoek-weken vinden er geen bijeenkomsten plaats. Een huisbezoek duurt gemiddeld een uur. De video-opname die tijdens het huisbezoek wordt gemaakt, wordt samen met opvoeders teruggekeken en geanalyseerd. Een analysegesprek duurt gemiddeld een uur. In totaal beslaat een Logopedie Oudercursus Hanen een periode van 14 weken. Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 7! /! 18
4.2.1. Tijdinvestering van de Hanen logopedist voor een cursus Praten doe je met z n tweeën Voortraject: - Vaststellen communicatieniveau van het kind en afwegen geschiktheid o.b.v. indicatie-criteria. - Informatiebijeenkomst 4.3 Frequentie De oudercursus Hanen kan maximaal twee keer per jaar in groepsverband voor interne kinderen van de MOD worden gegeven. 4.4 Intensiteit Binnen de beschikbare uren worden 8 bijeenkomsten gehouden en wordt driemaal in de thuissituatie een video-opname gemaakt. (De uren kunnen, buiten de vaste contract uren, worden gedeclareerd). 4.5 Setting Locatie MOD en bij opvoeders thuis. 5. Materialen en links Werkboek voor opvoeders Praten doe je met z n tweeën, Auteur: Jan Pepper/Elaine Weitzman, 2009 compleet herziene editie, uitgeverij: SWP, ISBN: 9789066659704 The Hanen Centre - Speech and Language Development for Children, www.hanen.org Methodiekboek voor cursusleiders* Hanen instructie-dvd Eigen video-opnames. Afspeel en opnameapparatuur (beamer, laptop, dvd speler etc) Flap-over, pennen, stiften, plakband, naamkaartjes 5 ouder-handboeken Powerpoint Praten doe je met z n tweeën De deelnemers van de cursus krijgen aan het begin van de cursus het werkboek uitgereikt van de cursusleidster. De boeken blijven eigendom van de MOD. Ouders mogen het werkboek lenen tijdens de hele Hanencursus omdat ouders ook thuisopdrachten uitwerken. * Voor gecertificeerde Hanen-therapeuten verkrijgbaar via The Hanen Centre. Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 8! /! 18
B. ONDERBOUWING VAN DE MODULE 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Probleemanalyse Het proces van taalverwerving is een gecompliceerd proces dat niet op zichzelf staat, maar onderdeel is van het totale proces van verandering waarin kinderen zich bevinden. Spreken, denken, fantaseren en zich sociaal gedragen beïnvloeden elkaar voortdurend. Een goed verloop van de taalen communicatieve ontwikkeling is van cruciaal belang voor de sociaal-emotionele en cognitieve ontwikkeling en daarmee voor de totale ontwikkeling en het welbevinden van het kind. Het proces van taalverwerving start vanaf het moment dat een kind geboren wordt en vindt voor het grootste deel plaats gedurende de eerste vijf levensjaren, de zogenaamde kritische periode. Het is dan ook van groot belang dat problemen die optreden in het taalverwervingsproces zo vroeg mogelijk worden opgespoord en aangepakt, zodat het kind zich in een vroeg stadium zo optimaal mogelijk kan ontwikkelen. Taalproblemen of taalstoornissen kunnen verschillende oorzaken hebben. Ze kunnen verworven zijn, maar ook in de ontwikkeling van het kind besloten liggen, al dan niet met aantoonbare oorzaken. Ongeacht de oorsprong van de taalproblematiek zorgen taal- en communicatieproblemen bij kinderen ervoor dat zij zich in de communicatie met hun omgeving onvoldoende kunnen uitdrukken. Voor het kind kan dit zorgen voor frustraties, agressie of juist teruggetrokken gedrag, bij de opvoeders zorgt het vaak voor onbegrip, frustratie en bezorgdheid. De interactie tussen de opvoeders en het kind kan verstoord raken, doordat opvoeders niet goed weten hoe ze op het kind moeten reageren en het kind niet kan voldoen aan de communicatieve verwachtingen. Beïnvloedbare factoren Als er zich in de taal- en/of communicatieve ontwikkeling van het kind problemen voordoen, dan is het van groot belang om met behulp van logopedische diagnostiek te beoordelen welke factoren een rol spelen in het veroorzaken en het in stand houden van de problemen. Met het in kaart brengen hiervan kan gekeken worden welke factoren te beïnvloeden zijn en welke interventies hiervoor het meest geschikt zijn. Ongeacht de oorzaken leveren taal- en/of communicatieve problemen bij kinderen altijd moeilijkheden op in de interactie met hun omgeving. Kinderen met taal- en/of communicatieproblemen hebben een bewustere en doelgerichtere benadering nodig in de alledaagse interactie. De Logopedie Oudercursus Hanen richt zich op deze veranderbare factor. Door opvoeders inzicht te geven in de taal en communicatieproblemen van hun kind, bewust te laten worden van hun eigen rol in de communicatie en van de communicatiestijl van hun kind en handvatten te geven hoe ze hun eigen rol in de communicatie zó kunnen aanpassen dat het communicatieve gedrag van hun kind erdoor verbetert, kan de interactie tussen opvoeders en kind positief beïnvloed worden. Een positief verlopende interactie, waarbij door de opvoeders een bewuste, doelgerichte en taalstimulerende input wordt gegeven, zorgt voor een klimaat waarin het kind optimaal de kans krijgt om zich te ontwikkelen. Vaak wordt gezien dat het zelfvertrouwen van het kind toeneemt, dat het zich vrijer voelt om zich op zijn of haar manier uit te drukken en dat het minder gefrustreerd is in de communicatie. Voor de opvoeders zorgt het voor meer begrip en minder frustratie in het contact met hun kind. Ze hebben vaak meer oog voor de communicatieve mogelijkheden en groeistapjes van hun kind in plaats van de focus op het probleem en de onmogelijkheden van het kind. Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak Kinderen met taal- en/of communicatieproblemen ondervinden ongeacht de oorzaken vaak moeilijkheden in de communicatie met anderen. Hierdoor kunnen interactiepatronen verstoord raken. Kinderen met taal- en/of communicatieproblemen hebben een bewustere en doelgerichtere benadering nodig, om zich op taal en communicatief gebied optimaal te kunnen ontwikkelen. Opvoeders/ verzorgers hebben de meeste invloed op de ontwikkeling van het jonge kind en dus ook op de taal- en communicatieve ontwikkeling. Het is dus voor een optimale ontwikkeling van het kind van groot belang om de opvoeders te begeleiden en ze de mogelijkheden te geven om zelf op een positieve en bewuste manier de interactie met hun kind aan te gaan. De Logopedie Oudercursus Hanen sluit goed aan bij de hulpvraag van opvoeders. Uit evidence based onderzoeken en cliënttevredenheidsenquêtes blijkt dat opvoeders meer oog hebben gekregen voor de communicatieve intenties van hun kind en zich bewuster zijn geworden van hun eigen Module rol Logopedie en houding. Oudercursus Hierdoor Hanen is in Behandel- alle gevallen en Expertisecentrum de ouder-kind 0-7 jaar interactie verbeterd en positiever Pagina 9! /! 18
geworden. Daarnaast is de taalontwikkeling in meer of mindere mate, afhankelijk van de ernst van de taalproblematiek verbeterd. Werkzame factoren/mechanismen De Logopedie Oudercursus Hanen dankt zijn succes aan de combinatie van groepsbijeenkomsten, filmopnamen en -analyses van de ouder-kind interactie en de individuele begeleiding. Al deze drie elementen zijn essentieel voor een succesvolle oudercursus en mogen binnen de module niet ontbreken. Een actieve benadering van de opvoeders staat centraal binnen de Logopedie Oudercursus Hanen. Dit houdt in dat opvoeders veel mogelijkheden krijgen voor experimenteel leren in verschillende activiteiten. Hierbij wordt uitgegaan van reeds aanwezige kennis en ervaring van opvoeders, hun individuele leerstijlen en de zorgen en interesses van de groep. Opvoeders worden niet passief geïnformeerd, maar worden op allerlei manieren betrokken bij hun eigen leerproces. Verantwoording De Hanen benadering is gebaseerd op de theorie dat kinderen leren communiceren door situaties in het dagelijks leven. Ook kinderen met een taalontwikkelingsstoornis leren taal in deze context, waarbij de inbreng van de opvoeders wel aangepast en geïntensiveerd moet worden. De inhoud van Praten doe je met zijn tweeën ontleent zijn theoretische basis aan een sociaal-interactioneel perspectief, waarin de actieve deelname van het kind in vaak voorkomende en wederkerige sociale interacties als kritieke factor gezien wordt voor de taalverwerving van het kind. De Hanen-benadering gaat ervan uit dat de responsieve interacties optimaal zijn voor de taalverwerving, mits deze interacties aansluiten bij de focus, interesse en ontwikkelingsmogelijkheden van het kind. 7. Samenvatting onderbouwing Kinderen met communicatieve en taalontwikkelingsproblemen leren communiceren in alledaagse interacties, maar hebben hierbij een bewustere en doelgerichtere benadering nodig. Opvoeders hebben de meeste invloed op de ontwikkeling van het jonge kind en krijgen via de Logopedie Oudercursus Hanen de mogelijkheden aangereikt om zelf op een positieve en bewuste manier de interactie met hun kind aan te gaan, met het resultaat het kind optimaal de kans te geven zich communicatief te ontwikkelen. 8. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking 8.1 Eisen ten aanzien van opleiding HBO-opleiding logopedie. Certificering Logopedie Oudercursus Hanen (Post-HBO-opleiding), kosten ongeveer 1.095,- voor nieuwe Hanen-therapeuten en voor Hanen-therapeuten die zich niet hebben kunnen herregistreren. Licentie kosten: jaarlijkse fee Canada (ongeveer 200,- per gecertificeerde logopedist), bijscholing op momenten dat cursus wordt aangepast naar aanleiding van recente nieuwe inzichten, mogelijk interne supervisie met betrekking tot het geven van video-feedback. Co-therapeut met HBO-opleiding SPH. Alleen een gecertificeerde Hanen therapeut mag filmen en feedback mag geven. Dit betekent dat de co-therapeut geen opnames mag maken. Licentie kosten: jaarlijkse fee Canada (ongeveer 200,- per gecertificeerde logopedist), bijscholing op momenten dat cursus wordt aangepast naar aanleiding van recente nieuwe inzichten, mogelijk interne supervisie met betrekking tot het geven van video-feedback. Cursussen Praten doe je met z n tweeën worden gegeven door Hanen gecertificeerde logopedisten, die een volledige Hanen Certificeringsworkshop voor Praten doe je met z n tweeën gevolgd hebben en die deze certificering ook behouden hebben door elke één jaar te verlengen. Co-therapeut is niet vereist. Het geven van de cursus samen met een (ortho)pedagogisch medewerker heeft voordelen. Op die manier is het mogelijk om de groep af en toe te splitsen. Het niveauverschil van ouders en kinderen kan enorm variëren. Ook bij praktische zaken zoals rollenspel, dingen voordoen, gebruik van flap over om dingen op te schrijven. Daarnaast zorgt de combinatie van logopediste en (ortho)pedagogisch medewerker voor een verdieping van de inhoud omdat ook de specifieke Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 10! /! 18 pedagogische kennis en vaardigheden kunnen worden betrokken.
Het theoretische gedeelte (inhoud van de cursus), huisbezoeken en het feedback geven op een video opname blijft taak van de logopediste. 8.2 Eisen ten aanzien van overdracht en implementatie De Logopedie Oudercursus Hanen is een evidence based cursus die een vaste methode en opbouw kent en die goed overdraagbaar is. 8.3 Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking De kwaliteit van de module wordt bewaakt aan de hand van de resultaten uit de prestatieindicatoren: doelrealisatie, cliënttevredenheid, reden beëindiging hulp en afname ernst problematiek. Jeugdhulp Friesland voldoet aan de kwaliteitsnormen HKZ, hetgeen betekent dat de cliënt centraal staat en er continu gewerkt wordt aan het verbeteren van de hulpverlening. Gedurende de cursus registreert de Hanen-therapeut hulpvragen, doelen en vorderingen van opvoeders. Aan het eind van de cursus wordt een eindverslag gemaakt, waarin een inleiding, doel, evaluatie en conclusie beschreven worden. Dit verslag wordt met opvoeders besproken en toegevoegd aan het dossier. Na afloop van de cursus wordt aan opvoeders gevraagd om een evaluatieformulier in te vullen, waarin opvoeders feedback kunnen geven op de cursus. Op basis hiervan kan de kwaliteit van de cursus worden bewaakt. 8.4. Kosten van de module Betrokken professionals: Groepsbijeenkomsten met 8 gezinnen Gedragswetenschapper Logopediste Co-therapeut (orthopedagisch medewerker) - Verblijf: nee - Verzorgingskosten: nee - Pleeggeld: nee - Licentie: nee - Training / opleiding: ja, zie 8.1 - Specifiek materiaal: zie hoofdstuk 5 - Overige kosten: belegd in submodules 9. Onderzoek naar de uitvoering van de module Er is geen onderzoek gedaan naar de uitvoering van de module. Wel wordt er na afloop van elke cursus een enquête uitgedeeld aan opvoeders, waarin gevraagd wordt naar de ervaringen, of aan de verwachtingen is voldaan en wat men geleerd heeft in de cursus. Op deze manier wordt cliënttevredenheid getoetst. Op basis van de feedback van de cursisten wordt de cursus zo nodig enigszins bijgesteld. Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 11! /! 18
C. EFFECTIVITEIT 10. Nederlandse effectstudies 10.1 Studies naar de effectiviteit van de module in Nederland Er zijn geen Nederlandse effectstudies voorhanden. 10.2 Samenvatting Nederlandse effectstudies Er zijn geen Nederlandse effectstudies voorhanden. 11. Buitenlandse effectstudies Research summary: It takes two to talk, the Hanen Program for Parents Beschrijving van de effectstudies: Study on effeacy of It Takes Two to Talk, incorporating focused stimulation for children with Down Syndrome (Girolamentto, Weitzman & Clements-Baartman, 1998). 20 preschool children (22-62 mos) with development delays of mixed etiology, and their mothers (Girolametto, 1988) 32 preschool children (14-60 mos) with developmental delays of mixed etiology, and their mothers (Tannok, Girolametto & Siegel, 1992) A Two-Year Study on the Efficacy of It Takes Two to Talk- The Hanen Program for Parents (Girolametto et al., 1996). Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 12! /! 18
D. OVERIGE INFORMATIE 12. Toelichting op de naam van de module Het Hanen Ouder Programma ( The Hanen Program ) is in 1977 opgezet door Ayala Manolson aan de Mc Gill Universiteit in Montreal. De nalatenschap van haar ouders, Lena Ann en Samuel Benjamin Hanen, maakte dit financieel mogelijk. Het idee om opvoeders te trainen om de taalontwikkeling van hun kind te stimuleren was ontstaan tijdens Ayala s werk als logopedist op een school in Montreal in 1974. Daar werd zij geconfronteerd met de uitdaging om hulp te verlenen aan een klas vol kinderen met ontwikkelingsachterstanden. Ayala realiseerde zich al snel dat de traditionele logopedische behandeling voor deze kinderen niet afdoende was. Rond die tijd verscheen in het Journal of Speech and Hearing disorders een artikel van Dr. James McDonald. Hierin beschreef hij hoe moeders van kinderen met Down syndroom individueel getraind werden om hun kinderen te helpen praten. Aangemoedigd door dit artikel zette Ayala een experiment op om de moeders van de kinderen op haar school te trainen. Zo ontstond het idee om oudertrainingen in groepen te combineren met individuele gesprekken, waarin video-opnamen van de ouder-kind interactie worden gemaakt en geanalyseerd. Het resultaat was een nieuwe benadering voor vroegtijdige interventie van taalontwikkelingsstoornissen. 13. Uitvoering (uitvoerende en/of ondersteunende organisaties en partners) De Logopedie Oudercursus Hanen wordt gegeven op alle MOD locaties in Leeuwarden en Sneek. In Drachten en Dokkum kan op dit moment geen cursus worden aangeboden, vanwege het ontbreken van een logopedist met het Hanen-certificaat. De Logopedie Oudercursus Hanen wordt gegeven op alle MOD locaties in Leeuwarden, Drachten, Dokkum en Sneek. Op elk locaties is tenminste één logopediste in bezit van een Hanen certificaat. 14. Overeenkomsten met andere modules De Logopedie Oudercursus Hanen is een evidence based methode voor indirecte logopedische begeleiding aan ouders/verzorgers van jonge kinderen met taal- en communicatieproblemen. Indirecte logopedische begeleiding is een onderdeel binnen de Module Logopedie. Daarmee heeft de Module Logopedie Oudercursus Hanen dus een direct raakvlak met de Module Logopedie. Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 13! /! 18
Aangehaalde literatuur Drenthen, M.C.B. & Riksen-Walraven, J.M.A., De interactie tussen spraak-/taalgestoorde kinderen en hun ouders relatie met kinderlijke gedragsproblemen en ouderlijke opvoedingsproblemen, In: Tijdschrift voor orthopedagogiek, 36 (1997), p. 313-326 Dungen, L. van den, Verboog, M. (1991), Kinderen met taalontwikkelingsstoornissen, Dick Coutinho, Muiderberg Goorhuis, S.M.., Schaerlaekens, A.M. (1994), Handboek taalontwikkeling, taalpathologie en taaltherapie bij Nederlandssprekende kinderen, De Tijdstroom, Utrecht Schaerlaekens, A.M., Gillis, S. (1987), De taalverwerving van het kind, Wolters-Noordhoff,Groningen Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 14! /! 18
Bijlage CAP-J CAP-J classificatieoverzicht (assen en rubrieken): Naam van de module: Onderdeel van het zorgprogramma: Logopedie Oudercursus Hanen BEC 0-7 jaar Legenda: X (probleem waar de module aan werkt), X! (probleem waar de module aan werkt, niet genoemd in de modulebeschrijving), C (contra indicaties of belemmerende factoren genoemd in de beschrijving), 0 (kenmerken van de doelgroep, genoemd in de moduleomschrijving maar de module is hier niet op gericht)? (niet duidelijk, discussiepunt) Richt zich op CAP-J Groep As A: Psychosociaal functioneren jeugdige A100 Emotionele problemen 0 A101 Introvert gedrag A102 Angstproblemen A103 Stemmingsproblemen A200 Gedragsproblemen 0 A201 Druk en impulsief gedrag A202 Opstandig gedrag en/of antisociaal gedrag A300 Problemen in de persoonlijkheid(sontwikkeling en identiteit(sontwikkeling) 0 A301 Problemen met de competentiebeleving A302 Problemen in de gewetensvorming/morele ontwikkeling A303 Identiteitsproblemen A400 Gebruik van middelen/verslaving A900 Overige psychosociale problemen jeugdige A901 Problemen bij de verwerking van ingrijpende gebeurtenissen A902 Overmatige stress A903 Automutilatie A904 Andere problemen psychosociaal functioneren jeugdige CAP-J groep As B: Lichamelijke gezondheid, aan lichaam gebonden functioneren jeugdige B100 Lichamelijke ziekte, aandoening of handicap 0 B101 Gehooraandoeningen Module B102 Oogaandoeningen Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 15! /! 18 X
B103 Spraakaandoening X B104 Motorische handicap B105 (Chronische) lichamelijke ziekte B200 Gebrekkige zelfverzorging, zelfhygiëne, ongezonde levenswijze B201 Problemen met zelfverzorging en zelfhygiëne B202 Ongezonde levenswijze B203 Overgewicht B300 Aan lichamelijke functies gerelateerde klachten 0 B301 Lichamelijke klachten B302 Voedings-/eetproblemen X B303 Zindelijkheidsproblemen B304 Slaapproblemen B305 Groeiproblemen B306 Onverklaarbare lichamelijke klachten B900 Overige problemen lichamelijke gezondheid 0 B901 Andere problemen lichamelijke gezondheid, aan lichaam gebonden functioneren jeugdige CAP-J Groep As C: Vaardigheden en cognitieve ontwikkeling jeugdige C100 Problemen in de cognitieve ontwikkeling C101 Problemen met schoolprestaties/leerproblemen C102 Aandachtsproblemen X X C103 Problemen verbandhoudend met hoogbegaafdheid C104 Problemen met het sociaal aanpassingsvermogen X C200 Problemen met vaardigheden C201 Sociale vaardigheidsproblemen X C900 Overige problemen vaardigheden en cognitieve ontwikkeling C901 Andere problemen cognitieve ontwikkeling jeugdige C902 Andere problemen vaardigheden jeugdige X X CAP-J groep AS D: Gezin en opvoeding D100 Ontoereikende kwaliteiten van de opvoeding D101 Ontoereikende opvoedingsvaardigheden D102 Problemen met ondersteuning, verzorging en bescherming kinderen Module D103 Pedagogische Logopedie Oudercursus onwil Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 16! /! 18 D104 Onenigheid tussen ouders over opvoedingsaanpak
D105 Problematische gezinscommunicatie X! D200 Problemen in de ouder-kind relatie D201 Gebrek aan warmte in ouder-kind relatie D202 Symbiotische relatie tussen ouder en jeugdige D203 Jeugdige in de rol van ouder (parentificatie) D204 Vijandigheid tegen of zondebok maken van jeugdige door de ouder D205 Problemen in de loyaliteit van jeugdige naar ouder D206 Problemen in de hechting van jeugdige aan ouder D207 Generatieconflict D208 Problemen door religieuze en/of culturele verschillen tussen ouder en jeugdige D209 Mishandeling ouder door jeugdige D210 Jeugdige weggelopen van huis D211 Jeugdige weggestuurd door ouders D300 Verwaarlozing, lichamelijke/psychische mishandeling, incest, seksueel misbruik van de jeugdige in het gezin D301 Jeugdige slachtoffer verwaarlozing D302 Jeugdige slachtoffer mishandeling D303 Jeugdige slachtoffer seksueel misbruik D400 Instabiele opvoedingssituatie D401 Problemen bij scheiding ouders D402 Problemen met omgangsregeling D403 Problemen met gezagsrelaties D404 Problemen die gepaard gaan met het samengaan van twee gezinnen/ samengestelde gezinnen D405 Problematische relatie tussen ouders D406 Problematische relatie jeugdige met partner opvoeder D407 Problematische relatie (stief)broers/zussen D500 Problemen van ouder D501 Negatieve jeugdervaring/traumatische ervaring ouder D502 Problemen met werkloosheid ouder D503 Problemen bij zwangerschap of bevalling D504 Moeilijke start ouderschap D505 Gezondheidsproblemen of handicap/invaliditeit ouder D506 Antisociaal gedrag ouder D507 Gebruik van middelen/verslaving ouder D508 Pleger seksueel misbruik Module D509 Overmatige Logopedie Oudercursus stress ouder Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 17! /! 18
D510 Psychische/psychiatrische problematiek ouder D600 Problemen van ander gezinslid D601 Gezondheidsproblemen of handicap/invaliditeit ander gezinslid D602 Antisociaal gedrag ander gezinslid D603 Gebruik van middelen/verslaving ander gezinslid D604 Psychische/psychiatrische problematiek ander gezinslid D700 Problemen in het sociaal netwerk gezin D701 Problemen in de familierelaties (niet het gezin) D702 Gebrekkig sociaal netwerk gezin D800 Problemen in omstandigheden gezin D801 Problemen met huisvesting D802 Financiële problemen D803 Problemen met hulpverleners of (vertegenwoordigers van ) instanties D804 Problematische maatschappelijke positie gezin als gevolg van migratie D900 Overige problemen gezin en opvoeding D901 Andere problemen gezin en opvoeding CAP-J Groep As E: Jeugdige en omgeving E100 Problemen op speelzaal, school of werk E101 Problematische relatie met leerkracht, werkgever of leidinggevende/ problemen met hiërarchische relatie E102 Problematische relatie met medeleerlingen, collega s of groepsleden E103 Motivatieproblemen op school of werk (onder andere spijbelen) E104 Van school gestuurd E105 Problemen met school-, studie- of beroepskeuze of vakkenpakket E106 Problemen met werkloosheid jeugdige E107 Problemen met speelzaal, schoolorganisatie of onderwijsstijl, arbeidsorganisatie E200 Problemen met relaties, vrienden, sociaal netwerk en vrije tijd E201 Problemen met vrijetijdsbesteding Module Logopedie Oudercursus Hanen Behandel- en Expertisecentrum 0-7 jaar Pagina 18! /! 18