HET LAGERE SCHOOLKIND DEEL 2: SCREENING VAN GEDRAGS- EN EMOTIONELE PROBLEMEN

Transcriptie

1 HET LAGERE SCHOOLKIND DEEL 2: SCREENING VAN GEDRAGS- EN EMOTIONELE PROBLEMEN Opleiding Jeugdgezondheiszorg Eline Van Hoecke Medische Psychologie Kinderen en Jongeren UZ Gent 30 maart

2 OVERZICHT 1. Algemene assessment van probleemgedrag 1.1. Categoriale benadering 1.2. Dimensionele benadering 2. Diagnostiek bij kinderen met ADHD 3. Psychodiagnostiek bij enuresis en blaasfunctiestoornissen 4. Psychodiagnostiek bij slaapproblemen 2

3 1. Algemene assessment van probleemgedrag 3

4 1.1. Categoriale benadering (DSM-IV) = Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (APA, 1994) # diagnostische instrument = classificatiesysteem (5 assen) As I = klinische stoornissen (of syndromen) As II = persoonlijkheidsstoornissen As III = lichamelijke ziekten en aandoeningen As IV = psychosociale moeilijkheden en omgevingsfactoren As V = Global Assessment of Functioning (GAF) 4

5 1.1. Categoriale benadering (DSM-IV) Gebaseerd op afspraken tussen specialisten Observatie van waarneembare symptomen Bepaalde combinatie van klachten stoornis: Ja/Nee vb. gedragsstoornis: 3/15 symptomen Belangrijke vraag: lijdt dit kind (en zijn gezin) onder de stoornis? (cfr. As V) Co-morbiditeit: frequent bij kinderen 5

6 1.1. Categoriale benadering (DSM-IV) Diagnostisch interview Gestandardiseerd vragen Gebaseerd op DSM-classificaties Vb.1: Diagnostic Interview Schedule of Children (DISC) Vb.2: Amsterdams Diagnostisch Interview voor Kinderen en Adolescenten (ADIKA) 6

7 1.2. Dimensionele benadering Bepaald kenmerk meten (vb. IQ, gedragingen,..) Vergelijking met leeftijdsgenoten Meer of minder psychische problemen Cut-offs: percentielscores ( categorie) Vb.1: Child Behavior Checklist (CBCL) Vb.2: Hiërarchische Persoonlijkheidsvragenlijst voor kinderen (HiPIC) 7

8 1.2. Dimensionele benadering Child Behavior Checklist (CBCL; Achenbach, 1999) = Gedragsbeoordelingsvragenlijst (Verhulst, 1998) Subschalen 1. Teruggetrokken 2. Lichamelijke klachten INTERNALISEREND 3. Angstig/depressief 4. Denkproblemen 5. Sociale problemen 6. Aandachtsproblemen 7. Delinquent gedrag 8. Agressief gedrag EXTERNALISEREND 8

9 1.2. Dimensionele benadering Child Behavior Cheklist (CBCL) 120 items Leeftijdscategorieën: 1,5 5 jaar / 6 18 jaar / > 18 jaar Multi-informant: Ouder (CBCL) / leerkracht (Teacher Report Form; TRF) / jongeren (vanaf 11j; Youth Self Report (YSR)) T-scores (M = 50; SD = 10): T-score 67 = sub-klinisch T-score 70 = klinisch 9

10 1.2. Dimensionele benadering Voordelen CBCL: Sluit beter aan bij ontwikkelingspsychopathologie Vragenlijstmethode sluit beter aan bij snel wisselende en verder ontwikkelende vaardigheden bij kinderen Geen harde criteria voor psychische stoornissen Wat is normaal en abnormaal? vb. druk gedrag Wie beoordeelt? 10

11 1.2. Dimensionele benadering Nadelen CBCL: Enkel internaliserende / externaliserende problemen Geen oog voor zeldzame stoornissen vb. autisme, encopresis, selectief mutisme, Voordeel DSM-IV Wereldwijde communicatie tussen hulpverleners 11

12 1.2. Dimensionele benadering Hiërarchische Persoonlijkheidsvragenlijst voor Kinderen (HiPIC; Mervielde & De Fruyt, 1999) Gebaseerd op de Big Five of het VijfFactorenModel (VFM; Costa & Mc Crae, 1992) 6-12 jaar: structuur vrije ouderlijke beschrijvingen 5 factoren: Extraversie Welwillendheid Consciëntieusheid 18 facetten Neuroticisme Vindingrijkheid Stanine-scores (gem = 5; SD = 2) 12

13 1.2. Dimensionele benadering Hiërarchische Persoonlijkheidsvragenlijst voor Kinderen (HiPIC; Mervielde & De Fruyt, 1999) VFM = representatie vd normale variatie aan persoonlijkheidsverschillen Dimensionele benadering = extreme variant vd normale persoonlijkheid Onderzoek structuur maladadptieve trekken en hun relatie tot adaptieve trekken Vakgroep Ontwikkelings- en Persoonlijkheidspsychologie (UGent; Mervielde, De Fruyt, De Clercq, Van Leeuwen, ) 13

14 1.2. Dimensionele benadering Hiërarchische Persoonlijkheidsvragenlijst voor Kinderen (HiPIC; Mervielde & De Fruyt, 1999) Substantiële correlaties tussen HiPIC-CBCL HiPIC CBCL neuroticisme extraversie welwillendheid consciëntieusheid INTERNALISEREND welwillendheid consciëntieusheid EXTERNALISEREND 14

15 HiPIC CBCL E Verlegenheid 9 Intern. Teruggetrokken 80 Expressivtiteit Optimisme Energie Lichamelijke klachten Angstig/depressief W Egocentrisme 6 Extern. Delinquent gedrag 60 Irritabiliteit 7 Agressief gedrag 75 Gehoorzaamheid 1 Dominantie 3 Altruïsme 2 C Prestatiemotivatie 2 Denkproblemen 55 Orderlijkheid 3 Concentratie 1 Doorzettingsvermogen 2 15

16 HiPIC CBCL N Angst 7 Sociale problemen 65 Zelfvertrouwen 2 V Creativiteit 5 Aandachtsproblemen 60 Nieuwsgierigheid 2 Intellect 3 Totale probleemscore 70 Noot: E = Extraversie; W = Welwillendheid; C = Consciëntieusheid; N = Neuroticisme; V = Vindingrijkheid CBCL: T-score: gem. = 50; SD = 10; 67 = sub-klinisch; 70 = klinisch HiPIC: Stanine: gem. = 5; SD = 2 16

17 2. Diagnostiek bij ADHD 17

18 Aandachtstekortstoornis met Hyperactivteit (ADHD) DSM-IV: 3 subtypes Onoplettendheidstype Hyperactief-impulsieve type Gecombineerde type Co-morbiditeit is mogelijk Onoplettend type: zelfwaardering, sociale problemen en problemen met schoowerk Hyperactieve-impulsieve type: externaliserende gedragsproblemen en voorloper vh gecombineerde type 18

19 Aandachtstekortstoornis met Hyperactivteit (ADHD) Diagnosestelling is een complex gebeuren Geen objectief meetinstrument Gedragsdiagnose gebaseerd op subjectieve rapportage ouders / LK + gedragsobservatie Wat is normaal en abnormaal? Hoge comorbiditeit met CD en ODD (42.2 % %) Comorbiditeit met internaliserende problemen (13 % %) Comorbiditeit met specifieke leerstoornissen + GTS 19

20 Aandachtstekortstoornis met Hyperactivteit (ADHD) Aanwezigheid symptomen in min. 2 settings Invloed van omgevingsinvloeden multi-method (interview, gedragsvragenlijsten, neuropsychologische testing, gedragsobservatie, ) multi-informant (ouders, leerkracht, hulpverlener, ) 20

21 Aandachtstekortstoornis met Hyperactivteit (ADHD) Diagnostic Interview Schedule for Children (DISC-R; Ferdinand & van der Ende, 1998) ADHD, CD en ODD Ouders: psychosociaal dysfunctioneren overraportering vh probleemgedrag Leerkracht: negatief halo-effect Kind: onbetrouwbare informatie 21

22 Aandachtstekortstoornis met Hyperactivteit (ADHD) Gedragsvragenlijsten CBCL-aandachtsproblemen: cut-off score 60 ADHD-vragenlijst (AVL; Scholte & van der Ploeg, 1998) 8 items; 4-18 jaar Vragenlijst voor Gedragsproblemen voor Kinderen (VvGK; Oosterlaan, scheres, Antrop, et al., 2000) ADHD-onoplettendheidstype: 9 items ADHD-hyperactief/impulsief type: 9 items CD (Conduct Disorder): 16 items ODD (Oppositioneel Defiant Disorder): 8 items 6-12 jaar; versie ouders - leerkracht Vlaamse + Nederlandse normen 22

23 Aandachtstekortstoornis met Hyperactivteit (ADHD) Testonderzoek: Intellingentie-onderzoek (WISC-R; VIQ / PIQ / TIQ) Neuropsychologische testing (TEACH, complexe figuren van Rey, STROOP Kleur Woord Test, ) Observationeel onderzoek: Direct Observation Form (DOF; Achenbach, 1986) 96 items 23