Strijdbare vrouwen in films
|
|
- Joke van der Pol
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Strijdbare vrouwen in films Film en geschiedenis Stageproject door Bart Rosseels Het verleden kan op diverse manieren in beeld gebracht worden. Eén van de mogelijkheden is de historische speelfilm. De films die in dit onderzoek onder de loep worden genomen, vallen onder deze categorie. Speelfilms zijn fictioneel en willen entertainment bieden. Speelfilms worden tegenover documentaire films geplaatst, die non-fictie bieden. Er zijn echter genres die zich tussen deze twee polen bevinden, zoals het docudrama en de historische speelfilm, die fictie en non-fictie combineren. De historische speelfilm wil een verleden werkelijkheid in beeld brengen door middel van een nagespeeld verhaal in een geënsceneerde werkelijkheid. 1 Het onderwerp Film en geschiedenis kan vanuit verschillende invalshoeken beschouwd worden. We kunnen een film beschouwen als een reflectie van de periode waarin de film gemaakt is. Film wordt dan als historische bron gebruikt. We kunnen de geschiedenis van de film schrijven. Film wordt gebruikt als onderzoeksobject. Als derde mogelijkheid kunnen we film beschouwen als geschieduitbeelding (tegenover geschiedschrijving). Film als zuster van het historische boek. 2 Dit onderzoek vertrekt vanuit de derde invalshoek. De films die besproken worden, worden bestudeerd als bronnen van historische kennis. Wanneer we audiovisueel materiaal willen analyseren, kunnen we op drie niveaus te werk gaan. Het basisniveau is de filmische of cinematografische analyse: het onderzoek van de toepassing van de filmische elementen. De tweede laag is de narratieve analyse of de analyse van het verhaal. Tenslotte is er de symbolische analyse: de bestudering van de dieper liggende betekenissen achter het verhaal. De symbolische laag is moeilijk te scheiden van het verhaal. Het symbolische beeld kan slechts duidelijk worden via een analyse van het verhaal. De analyse van de structuur van het verhaal is noodzakelijk om dieper te graven in de film en op zoek te gaan naar de symbolische inhoud van de film. We kunnen immers pas een symbolische betekenis toekennen aan een filmfragment in de context van het hele verhaal, in het geheel van alle filmfragmenten. 3 Het belang van de eerste analyselaag, de analyse van de filmtaal, wordt door de realistische filmdenkers gecontesteerd. De realisten binnen de filmtheorie gaan er van uit dat film een registratie van de werkelijkheid is en dus geen taal kan zijn. Film toont de toeschouwers de realiteit. 4 Dit is zeer problematisch met betrekking tot de verleden realiteit. Hoe kunnen we immers zeker zijn dat de film de verleden realiteit weergeeft, wanneer we die realiteit zelf nooit beleefd hebben? Dit onderzoek gaat uit van het standpunt dat film een taal is, die onvermijdelijk structuur aanbrengt in de werkelijkheid. Omdat dit onderzoek zich toespitst op de verhalende structurering (en in dit opzicht gelijkt cinema op literatuur), laten we de analyse van de typisch filmische elementen achterwege. De belangrijkste bron van de meeste mensen om met het verleden om te gaan, vormen de massamedia: boeken, tijdschriften, kranten, televisieprogramma s, films. De populaire voorstelling van de geschiedenis wordt meer en meer bepaald door audiovisueel materiaal, zowel fictie als non-fictie. Audiovisuele geschiedenis wint steeds meer aan belang. Historische speelfilms zijn bronnen voor historische kennis en zijn een 1 Deze definitie is van DE WEVER, Historische films, 2 TOPLIN, The Filmmaker as Historian, p VOS, Het verleden in bewegend beeld, p en VOS, Het verleden in bewegend beeld, p Bart Rosseels & RoSa vzw 1
2 interessant middel om de historische kennis van het publiek te vergroten. De audiovisuele representatie van het verleden heeft de kracht om emoties op te roepen, wat veel minder het geval is bij geschiedschrijving. Het neerschrijven van de geschiedenis vergt minder moeite dan het verbeelden. De historicus kan op zijn eentje geschiedenis schrijven, maar heeft heel wat hulp nodig om het audiovisueel voor te stellen. Bovendien kan men gemakkelijk abstracte concepten verwoorden, maar hoe visualiseert men deze? Het cliché leert ons dat beelden meer zeggen dan duizend woorden, maar misschien kunnen omgekeerd beelden niet al onze concepten visualiseren. 5 Kan de historische film even waardevol zijn als historische bron als het historische boek? Vele historici nemen een negatieve positie in ten opzichte van historische films. Omdat films entertainend zijn, zijn ze niet waardevol als informatiebron of leerinstrument voor geschiedenis. Daartegenover staat de positieve visie van andere historici die het uniek karakter van historische films benadrukken: de cinema laat ons zien hoe mensen in het verleden geleefd hebben. De negatieve visie gaat meestal gepaard met een rotsvast vertrouwen in de objectiviteit van historische boeken. Historische boeken zijn echter steeds constructies van de auteur en kunnen informatie te eenzijdig voorstellen, onjuiste feiten presenteren of er niet in slagen alle perspectieven tegen elkaar af te wegen. Boeken zijn dus niet per definitie betere bronnen voor waardevolle historische informatie dan films. 6 Het is niet duidelijk waarom films niet tegelijk entertainend kunnen zijn én participeren aan het historische debat. Is academische geschiedschrijving immers meer dan intellectueel entertainment? Ook in historische boeken is de manier waarop de informatie gebracht wordt belangrijk om de lezer te boeien. Halsall voert het onderscheid in tussen amusement (vrijblijvend) en entertainment (doet nadenken). Sommige historische films zijn louter amusement, andere zijn entertainment. 7 Hiermee voert hij echter opnieuw een onderscheid in tussen leerrijk en louter ontspannend, dat hij net uit de wereld wou helpen. Een onderscheid maken tussen amusante en entertainende historische films, maakt de zaken enkel ingewikkelder. De problemen van de historicus met film zijn afkomstig van de aard van het visuele medium. Film drukt het verleden samen in een gesloten wereld door één, lineair verhaal te vertellen met een enkelvoudige interpretatie. Film ontkent de historische alternatieven, het complexe karakter van motivatie of oorzaken en verwijdert nuances uit het verleden. 8 Is geschiedenis in film dan wel mogelijk? We plaatsen eerst twee visies tegenover elkaar. Volgens Raack kan film het echte leven imiteren, en dus ook het verleden, wat onmogelijk is in boeken. Film kan de complexe realiteit waarin mensen leefden, weergeven. Film kan een empathische reconstructie zijn van het leven van mensen in het verleden. Volgens Jarvie bevatten beelden echter te weinig informatie. Beelden geven slechts weer wat er echt gebeurde en kunnen geen historisch debat met verschillende interpretaties weergeven. Hun verschillende opvattingen over de mogelijkheid van geschiedenis in film zijn gebaseerd op verschillende opvattingen omtrent geschiedenis zelf. Raack ziet geschiedenis als een bron van persoonlijke, experimentele kennis; Jarvie beschouwt geschiedenis als een academisch discours. Vanuit hun opvatting over geschiedenis bekeken, zijn hun beider uitspraken over historische films zeer relevant. 9 Films gebaseerd op waar gebeurde feiten (historische films dus) bevinden zich tussen de fictiefilm en de documentaire (non-fictie). De fictiefilm richt zich op de illusie van de werkelijkheid: de film probeert zo realistisch mogelijk over te komen. De fictiefilm pretendeert echter niet waar te zijn. Voor een documentaire geldt het 5 VOS, Het verleden in bewegend beeld, p Introduction to Medieval Films; 7 HALSALL, Thinking about historical film; 8 ROSENSTONE, History in Images, p ROSENSTONE, History in Images, p Bart Rosseels & RoSa vzw 2
3 omgekeerde. De documentaire creëert de illusie van waarheid: wat verteld en getoond wordt, is waar. Het verhaal moet echter niet realistisch in beeld gebracht worden. De historische film bevindt zich opnieuw tussen de fictiefilm en de documentaire. De historische film probeert de illusie van werkelijkheid én waarheid te creëren. 10 Dit geldt tenminste voor de mainstream historische film. De experimentele historische film wil de kijker duidelijk maken dat hij niet de werkelijkheid ziet, maar een reconstructie van de werkelijkheid. De experimentele film zet de kijker aan tot reflectie over het kijken naar mainstream historische films. 11 Wat is de houding van het publiek ten opzichte van historische boeken en films? Wanneer we historische boeken lezen, houden we ze voor wat ze zijn: boeken over geschiedenis. Als het publiek echter een historische film ziet, doet het alsof het direct de historische gebeurtenissen observeert, ook al weet het dat dit een illusie is. Film creëert illusies, maar bekritiseert ze niet. Film vraagt kijkers om hun kritische ingesteldheid te laten varen en in de illusie op te gaan. Deze kritische ingesteldheid is net de professionele houding van de historicus. Dus zijn sommige historici tot het besluit gekomen dat de rollen van historicus en filmliefhebber onverzoenbaar zijn. 12 Dit is echter geenszins het geval: mensen zijn best in staat enkele uren in de illusie van film op te gaan en achteraf kritisch na te denken over de film. Inderdaad, dit is net wat de filmcriticus doet. Als filmkritiek mogelijk is, dan ook historische-filmkritiek. Is het mogelijk een historisch boek te vertalen naar film zonder verlies van inhoud? Neen, wanneer we een historisch boek zouden voorlezen, en dit zouden filmen, zou deze film reeds veel te lang duren. Om de kijker te boeien, moet de tijdsduur van de film beperkt blijven. De filmmaker moet dus een selectie maken in de berg historische feiten. Een goed verhaal maken is daarbij zeker zo n belangrijk criterium als historische juistheid. Ook historische boeken moeten reeds een selectie maken uit de massa overblijfselen uit het verleden. Film heeft het nadeel ten opzichte van een boek dat de selectie nog veel rigoureuzer moet gebeuren. Ten opzichte van de geschiedschrijver kan de audiovisuele historicus slechts een beperkte hoeveelheid materiaal aanbieden. Wanneer een film zich baseert op een boek, gaat er dus onvermijdelijk veel verloren. 13 Wat is het verschil tussen film en geschiedschrijving? Een opmerking die steeds terugkeert, is dat film een verhaal vertelt, met een begin en een einde, terwijl het verleden een continuïteit is. Historische boeken vertellen echter evenzeer een verhaal, ook al heeft dat verhaal veel meer zijtakken en wordt het vanuit meer invalshoeken verteld dan het verhaal van de film. Kan film wijzen op het interpretatieve karakter van de film? Historici verantwoorden zich in hun boeken via voetnoten. Voetnoten kunnen echter niet gefilmd worden, want dit gaan in tegen de cinematografische wetten: de illusie van de werkelijkheid mag niet doorprikt worden. Waarschuwingen of verantwoordingen in film vereisen verbale inmenging in het visuele en zijn dus typisch voor een verbaal medium. De illusie van de werkelijkheid laat geen ruimte voor kritische verantwoording. 14 De meeste historici stellen dat film gebrekkige informatie over het verleden geeft, maar wel de interesse van het publiek kan opwekken. Historische films en boeken kunnen elkaar dus aanvullen. Films wekken de indruk dat alle feiten kenbaar zijn en de betekenis duidelijk is. Ze slagen er niet in het interpretatieve karakter van geschiedschrijving weer te geven. Films tonen niet dat historische feiten niet uit zichzelf spreken, maar dat de historicus hen moet laten spreken. Ook films kiezen een kant in het historisch debat, maar ze maken dit niet duidelijk VOS, Het verleden in bewegend beeld, p DE WEVER, Historische films, 12 HERLIHY, Am I a camera?, p VOS, Het verleden in bewegend beeld, p HERLIHY, Am I a camera?, p TOPLIN, The Filmmaker as Historian, p Bart Rosseels & RoSa vzw 3
4 Bij de enscenering van historische feiten botst de filmmaker op enkele problemen. Ten eerste is het noodzakelijk onbekende aspecten te visualiseren. Een goed voorbeeld is het uiterlijk van Jeanne d Arc: niemand heeft Jeanne d Arc getekend of nauwkeurig beschreven tijdens haar leven. Maar ook als we wel afbeeldingen hebben, zoals in het geval van Elizabeth I, moet een actrice die afbeelding vervangen. De achtergrond moet opgevuld worden door randfiguren (figuranten), over wie we nauwelijks iets vernemen in de historische bronnen. Alle beschrijvingen van historische gebeurtenissen vertonen gaten, die in de film moeten opgevuld worden. Fictionele elementen moéten dus toegevoegd worden. 16 Het is dus wel terecht dat onherroepelijk een hele hoop gegevens overboord gegooid moeten worden om een film te kunnen maken, maar daar staat tegenover dat film nieuwe, andere gegevens verschaft: geluiden, fysieke conflicten, landschappen, emoties. 17 Daarom heeft De Wever het aspect van enscenering uitdrukkelijk opgenomen in zijn definitie. 18 De meeste historici hebben tegenwoordig een voorkeur voor de geschiedtheorie van de Annales-school. Echte geschiedenis is voor hen de grote structuren, die achter de oppervlakkige gebeurtenissen verborgen zitten. Door de lineaire verhaalstructuur van film wordt echter een centrale rol toegekend aan individuen. Geschiedenis wordt in film voorgesteld als het verhaal van individuele handelingen. De grote structuren, waarnaar de Annales-historici op zoek zijn, kunnen niet onmiddellijk voorgesteld worden in film. Film kan structuren slechts suggereren via actie. Film is steeds histoire événementielle, de geschiedenis van de oppervlakkige feiten waar de Annales-historici zo van gruwen. Structuren blijven in film steeds verborgen. Film moet gebeurtenissen, feiten, gebruiken als vehikel om het verleden visueel te reconstrueren. Dit heeft als eigenaardig gevolg dat ook fictionele gebeurtenissen bruikbaar kunnen zijn! 19 We zouden een film kunnen maken over een gezin dat uit elkaar valt door de Zwarte Dood (verzonnen personages en gebeurtenissen), en zo tegelijk een heel waarheidsgetrouw beeld geven van de impact van die vreselijke ziekte op de middeleeuwers. Het onderscheid tussen feit en fictie is in film dus niet altijd gemakkelijk te maken. Bovendien is het voor de dramatische spanning noodzakelijk de complexiteit van de historische werkelijkheid te vereenvoudigen tot een duidelijke dramatische structuur. Men laat details weg en toont enkel de meest interessante handelingen. Vaak brengt dan de oplossing van een persoonlijk probleem de oplossing voor het historisch probleem. Gebeurtenissen worden samengebald en ingekort. Men kan de loop van de gebeurtenissen wijzigen, de tijdsspanne korter maken. Men kan personages en handelingen samenvoegen. Een laatste mogelijkheid is de informatie symbolisch voorstellen. 20 Een historische speelfilm zal dus onherroepelijk gedeeltelijk gefictionaliseerd zijn. De kritische historicus moet aanvaarden dat dit inherent is aan het medium. De films over Jeanne d Arc maken bijna alle verschillende tijdssprongen tussen de sleutelmomenten in het leven van het hoofdpersonage: van de slag bij Orléans gaat het rechtstreeks naar de kroning in Reims, zeer snel volgt dan de mislukking te Parijs, vervolgens wordt ze gevangen genomen te Compiègne, waarna bijna onmiddellijk het proces van start gaat. De duur van het proces wordt niet weergegeven, maar omdat in de film Joan of Arc haar wapenmakkers van plan zijn haar te bevrijden, maar net te laat komen, lijkt het alsof het hele proces pijlsnel afgehandeld wordt, terwijl ze in werkelijkheid bijna een jaar gevangen was. In de film Elizabeth worden de meest markante gebeurtenissen allemaal gesitueerd in het begin van haar regeerperiode, wat het dramatisch effect verhoogt. Professionele historici plukken uit de chaos van de historische overblijfselen de meest solide feiten, verwerken ze tot betekenissen en presenteren ze in boeken 16 VANDENDAELE, Jeanne d Arc in de cinema, p ROSENSTONE, History in Images, p Zie eerste alinea. 19 HERLIHY, Am I a camera?, p VANDENDAELE, Jeanne d Arc in de cinema, p Bart Rosseels & RoSa vzw 4
5 waarover gediscussieerd kan worden. Professionele historici presenteren dus een imperfect verleden. Historische films vullen de gaten in het historisch verslag en vereenvoudigen de ambiguïteiten en complexiteiten. Het resultaat prikkelt de verbeelding en lijkt een perfect verleden. Dit is, vanuit een andere hoek bekeken, de illusie van de werkelijkheid. 21 De meeste historici die films hebben bekritiseerd, hebben hun oordeel gebaseerd op de historische nauwkeurigheid van de films. Dit is de manier waarop ze historische boeken beoordelen. Deze benadering is echter niet toepasbaar op films; films moeten anders beoordeeld worden. Academische geschiedschrijving is slechts één manier om het verleden te reconstrueren. Er zijn echter andere reconstructies mogelijk, zoals theologie, mythe, romans, kunst, politiek, die vaak een grotere impact hebben. Ook de historische film is een bijzondere manier om het verleden te reconstrueren. Film én boek zijn imperfecte manieren om het verleden begrijpbaar voor te stellen. In film wordt een eenduidige verhaallijn opgelegd aan complexe gebeurtenissen, vereist de dramatiek de compressie van evenementen en personaliteiten en vereist de cinematografie de invulling van gaten in het historische verhaal (zoals kleding, figuranten, stem, enz.). Ook boeken simplificeren een oneindig complexe realiteit. Het belangrijkste kenmerk van boeken is echter de afwezigheid van de driedimensionale visualisering. Het is natuurlijk absurd om boeken te bekritiseren omwille van hun cinematografische tekortkomingen. Het is even absurd films te bekritiseren omdat ze niet voldoen aan de vereisten van de academische geschiedschrijving. 22 De films die in deze presentatie besproken worden, zullen dan ook niet veroordeeld worden omwille van de filmische aanpassingen, zoals hierboven beschreven. Films moeten anders geëvalueerd worden dan boeken. Hun doel is entertainment. Films proberen niet de nauwkeurigheid van historische boeken te halen. Films kunnen geen alternatieve gezichtspunten aanbieden, bronnen citeren of een kritische methodologie gebruiken, anders faalt de film cinematografisch. De film moet in de eerste plaats aan cinematografische eisen in plaats van historische nauwkeurigheid voldoen. Films kunnen wel vrijuit speculeren over het verleden omdat ze niet gebonden zijn aan de noodzaak van een bewijs. 23 Elk medium heeft zijn eigen unieke mogelijkheden tot representatie. Een combinatie van woorden en beelden maakt het verleden levendiger. Bij het visueel medium zijn de visuele en emotionele gegevens sterker dan de analytische. Film gaat dus veel meer suggestief te werk. 24 Films vertellen een verhaal. Verhalen zijn niet typisch voor films. Een verhaal onderscheidt zich van de realiteit door het feit dat het een begin en een einde heeft. We kunnen een verhaal definiëren als een keten van gebeurtenissen met een begin en een einde, die in een bepaald verband staan in tijd en ruimte. Deze definitie van het verhaal onderscheidt het verhaal van de tekst en de beeldvorming. De beeldvorming is de mentale voorstelling die in het hoofd van de kijker over dat verhaal wordt gevormd. Die voorstelling bevat ook de gevolgtrekkingen en vooronderstellingen van de getoonde gebeurtenissen. Een beeldvorming kan op verschillende manieren worden verhaald. Elk verhaal kan door verschillende media verteld worden. De concrete neerslag van het verhaal in een medium is de tekst. 25 Vvia een andere weg komen we terug op ons beginpunt uit: het onderscheid tussen tekst, verhaal en beeldvorming is analoog aan het onderscheid tussen cinematografische, narratieve en symbolische analyse. Het is ondertussen duidelijk geworden dat het verhaal in de film gehoorzaamt aan de cinematografische eisen van dramatiek en spanning en niet aan de historische eisen van nauwkeurigheid en objectiviteit. Dus mogen we het verhaal niet veroordelen omwille van zijn historische onnauwkeurigheid. We kunnen wel de beeldvorming analyseren en vergelijken met de 21 CARNES, Past imperfect, p HALSALL, Thinking about historical film; 23 ABERTH, A Knight at the Movies, p. VIII-IX. 24 ROSENSTONE, History in Images, p VOS, Het verleden in bewegend beeld, p Bart Rosseels & RoSa vzw 5
6 beeldvorming in historische boeken. In deze verhandeling zal onderzocht worden of filmteksten, die hetzelfde verhaal vertellen van een historische vrouw, ook hetzelfde beeld vormen van dat personage. Is het dan wel gepast historische films te bekritiseren in een geschreven verhandeling? Ja, want film heeft, als visueel medium, het grote voordeel dat het de visuele aspecten van de geschiedenis kan voorstellen, maar heeft het nadeel dat het niet de methoden van de geschiedschrijving kan volgen en daarom geen kritische zelfreflectie biedt. Het gevolg van deze beperking is dat kritiek in een ander medium moet gebracht worden, een verbaal medium. 26 Een verbaal medium (zoals deze presentatie) maakt ook vaak gebruik van het visuele en neemt afbeeldingen op tussen de woorden. In een verbaal medium worden beelden echter gebruikt als illustraties bij het geschreven discours; in films vormen de beelden zelf het (historische) discours en wordt het verbale gebruikt als aanvulling HERLIHY, Am I a camera?, p WHITE, Historiography and Historiophoty, p Bart Rosseels & RoSa vzw 6
Toelating en selectie Selectiecriteria Elke afstudeerrichting hanteert bij de selectie de volgende concrete criteria:
Toelating en selectie Selectiecriteria Elke afstudeerrichting hanteert bij de selectie de volgende concrete criteria: Regie Documentaire Weet in een door de student zelf gemaakte film al basaal te boeien
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 2 dinsdag 18 juni uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2013 tijdvak 2 dinsdag 18 juni 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 16 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 47 punten
Nadere informatieOpgave 2 Emoties rondom Joran
Opgave 2 Emoties rondom Joran 9 maximumscore 4 Een goed antwoord bevat een uitleg dat de verontwaardiging over Van der Sloot een emotie is die voldoet aan de vier onderdelen van de gegeven definitie, waarbij
Nadere informatieOla Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview
Ola Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview Ola Lanko is altijd bezig met de werking van het medium fotografie. De kritische blik van de beschouwer is wat ze met haar werk wil overbrengen.
Nadere informatieHoofdstuk 2: Kritisch reflecteren 2.1. Kritisch reflecteren: definitie Definitie: Kritisch reflecteren verwijst naar een geheel van activiteiten die
Hoofdstuk 2: Kritisch reflecteren 2.1. Kritisch reflecteren: definitie Definitie: Kritisch reflecteren verwijst naar een geheel van activiteiten die worden uitgevoerd om uit het gevonden bronnenmateriaal
Nadere informatieSamenvatting Literatuurkunde Cursus 1 Literatuur en lezer
Samenvatting Literatuurkunde Cursus 1 Literatuur en lezer Samenvatting door M. 1143 woorden 24 januari 2016 9 21 keer beoordeeld Vak Methode Literatuurkunde Laagland Nederlands literatuur cursus 1 1 Lezers
Nadere informatieWorkshop discoursanalyse. Sarah Scheepers Genderdag 26 januari 2016
Workshop discoursanalyse Sarah Scheepers Genderdag 26 januari 2016 (Heel korte) Inleiding tot discoursanalyse Uitgangspunt: De relatie TAAL WERKELIJKHEID - Geen strikt onderscheid - Taal is niet (enkel)
Nadere informatieEsther Rozendaal (Radboud Universiteit Nijmegen)
Media? Gewoon opvoeden! Esther Rozendaal (Radboud Universiteit Nijmegen) De mediaconsument Ontwikkeling tot mediaconsument: 0 19 jaar Esther Rozendaal Radboud Universiteit Nijmegen 24 juni 2015 NJI Mini-congres
Nadere informatieBehorende bij het proefschrift How Politics Becomes News and News Becomes Politics geschreven
Samenvatting Behorende bij het proefschrift How Politics Becomes News and News Becomes Politics geschreven door Luzia Helfer aan de Universiteit Leiden en de Universiteit Antwerpen Verdedigd op 9 december
Nadere informatieRevision Questions (Dutch)
Revision Questions (Dutch) Lees pagina s 1-44 van New Media: A Critical Introduction (2008). Maak bij het lezen de onderstaande vragen. Print je antwoorden uit en lever deze in bij de Vergeet niet je naam
Nadere informatieExamenopgaven VMBO-GL en TL
Examenopgaven VMBO-GL en TL 2003 tijdvak 2 woensdag 18 juni 13.30 15.30 uur NEDERLANDS LEESVAARDIGHEID CSE GL EN TL NEDERLANDS LEESVAARDIGHEID VBO-MAVO-D Bij dit examen hoort een tekstboekje. Dit examen
Nadere informatieVier aanvullende notities aangeboden m.b.t. beeldgeletterdheid
Vier aanvullende notities aangeboden m.b.t. beeldgeletterdheid...... Op 5 juli 2018 stuurden EYE Filmmuseum, Beeld en Geluid en Mediawijzer.net een extra feedbackbrief naar het ontwikkelteam Digitale geletterdheid.
Nadere informatieLaat zien en vertel, dat is het motto van
Geef een presentatie en doe dat vooral met tekeningen Dan Roam, Visueel presenteren - Het ontwerpen van presentaties die overtuigen, Vakmedianet, 260 blz., ISBN 978 94 6276 016 5. Het doel van de presentator
Nadere informatieLaag Vaardigheden Leerdoelen Formulering van vragen /opdrachten
Blooms taxonomie Laag Vaardigheden Leerdoelen Formulering van vragen /opdrachten Evalueren Evalueren = de vaardigheid om de waarde van iets (literatuur, onderzoeksrapport, presentatie etc) te kunnen beoordelen
Nadere informatieDOCEER EN LEERSTIJLEN 7 NOVEMBER 2015
DOCEER EN LEERSTIJLEN 7 NOVEMBER 2015 Extraversion wil het liefst leren door te praten en op te gaan in zijn omgeving wil het liefst de aandacht naar de buitenwereld laten vloeien, naar objectieve gebeurtenissen
Nadere informatieBEOORDELINGSFORMULIER CRITERIUM GERICHT INTERVIEW FRONT OFFICE(GEVORDERD)
BEOORDELINGSFORMULIER CRITERIUM GERICHT INTERVIEW FRONT OFFICE(GEVORDERD) NAAM KANDIDAAT werkproces productomschrijving onvoldoende voldoende goed 1.1 Neemt reserveringen aan Fidelio reservering 1.2 Checkt
Nadere informatieVisual Storytelling Analyse van een Infographic. Het Frisia-Nederland conflict
Visual Storytelling Analyse van een Infographic Het Frisia-Nederland conflict Student: Yannick van Hierden Id-code : 1609791 E-mail : Yannickvanhierden@student.hu.nl Docent: Gerard Smit Minor: Editorial
Nadere informatieGesprekken zonder einde
Gesprekken zonder einde sociale media vanuit interactieperspectief Nijmegen, 2 oktober 2010 Noelle Aarts, Universiteit van Amsterdam Wageningen Universiteit Enkele cijfers 82 % van alle dertigers in Amerika
Nadere informatieKritisch Denken met Rationale
Docentendag Maatschappijleer 2018 Kritisch Denken met Rationale Timo ter Berg & Daan van Riet Kritisch Denken Inhoud 1. Introductie 2. Belang Kritisch Denken (= KD) 3. Wat is KD? 4. Hoe ontwikkel je KD-vaardigheden?
Nadere informatieSamenvatting Anders laagland hoofdstuk 1 t/m 6
Samenvatting Anders laagland hoofdstuk 1 t/m Samenvatting door S. 1847 woorden 22 maart 2013 5,5 5 keer beoordeeld Vak Anders H. 1 1 Persoonlijke smaak Je ontwikkeld je persoonlijke smaak met behulp ban
Nadere informatieOntdek de Bibliotheek. Ontdek de Bibliotheek. Ontdek de Bibliotheek
Ontdek de Bibliotheek Ontdek de Bibliotheek Ontdek de Bibliotheek Welkom in de bibliotheek. Je gaat op ontdekking in de bibliotheek. Hierbij doe je een onderzoek naar verschillende soorten media; zoals
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieWorkshop Online Video s Maken
Workshop Online Video s Maken RINO Groep 18 juni 2018 1 Hand-out: Online Video s Maken Doel Zorg voor een helder doel van je presentatie: wat wil je ermee bereiken? - Overtuigen - Informeren - Mening vormen
Nadere informatiebasiscompetenties 2de graad woordkunst-drama
basiscompetenties 2de graad woordkunst-drama 1 CONCORDANTIETABEL Basiscompetenties 2de graad woordkunst-drama Concordantie tussen: - de specifieke basiscompetenties voor de 2 de graad van de langlopende
Nadere informatieWorkshop BLIKSEM - Leesbegrippen in de BLIKSEM Oefenteksten en Toetsen
Leesbegrippen Groep 5 1. alinea (7)* 2. anekdote (2) 3. bedoeling van de schrijver (3) 4. boodschap overbrengen (1) 5. bronvermelding (2) 6. conclusie (1) 7. de bedoeling van de schrijver (2) 8. de clou
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatieWORKSHOP: AUDIO VISUAL STORYTELLING
WORKSHOP: AUDIO VISUAL STORYTELLING Johan Ruysseveldt Joost Bevernage Caveman Productions Van Daelstraat 19 2060 Antwerpen http://www.cavemanproductions.be/ 1 Inhoudstabel: 1) Inleiding: Ik probeer een
Nadere informatieGESCHIEDENIS EN VERBEELDING: EEN BIJDRAGE
UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE Academiejaar 2007-2008 GESCHIEDENIS EN VERBEELDING: EEN BIJDRAGE TOT HET ONDERZOEK NAAR DE VISUALISERING VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG IN VLAANDEREN AAN
Nadere informatieMeetkunst Les 4 Spelen met perspectief
Meetkunst Les 4 Spelen met perspectief Vervreemding door optische illusies Niet alle kunstenaars houden zich aan de regels van perspectief, standpunt, onderlinge verhoudingen etc. Zij overtreden moedwillig
Nadere informatieDe bedoeling van een recensie is om anderen een indruk te geven van het boek dat je gelezen hebt.
Het recensieboekje. De bedoeling van een recensie is om anderen een indruk te geven van het boek dat je gelezen hebt. Door het lezen van een recensie kan een ander kind besluiten het boek ook te gaan lezen.
Nadere informatieDit artikel uit Netherlands Journal of Legal Philosophy is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker
Sanne Taekema (Tilburg) Sanne Taekema, The concept of ideals in legal theory (diss. Tilburg), Tilburg: Schoordijk Instituut 2000, vii + 226 p.; Den Haag: Kluwer Law International 2002, ix + 249 p. Idealen
Nadere informatieBeeldtaal in toekomstgericht onderwijs
Beeldtaal in toekomstgericht onderwijs Eind januari bracht het Platform Onderwijs2032 het eindadvies uit met hun visie op toekomstgericht onderwijs. Het rapport bevat veel bruikbare ideeën en aandacht
Nadere informatieOok voor de basisschool zijn nieuwe er kerndoelen gemaakt die duidelijk aansluiten bij de kerndoelen van de onderbouw VO.
CKV kerndoelen en eindtermen Er zijn duidelijke doorlopende leerlijnen van het basisonderwijs naar de onderbouw en het onderbouw naar de bovenbouw. De betreffende, ook wettelijk verplichte kerndoelen en
Nadere informatieWorkshop voorbereiden Authentieke instructiemodel
Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Uitleg Start De workshop start met een echte, herkenbare en uitdagende situatie. (v.b. het is een probleem, een prestatie, het heeft
Nadere informatieDrukte bij de molen groep 5/6
Verhalend ontwerp over Olie- en Koren Woldzigt in Roderwolde Drukte bij de groep 5/6 Episode 1: Mensen rond 1900 De leerkracht laat een oud kistje of blikje zien. Daarin zitten allemaal kaartjes. Op die
Nadere informatieOver Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten
1 Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding G.J.E. Rutten Introductie In dit artikel wil ik het argument van de Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga voor
Nadere informatieNaam leerlingen. Groep BBL1 Mens & Maatschappij. Verdiepend arrangement. Basisarrange ment
Groep BBL1 Mens & Maatschappij Leertijd; 3 keer per week 45 minuten werken aan de basisdoelen. - 3 keer per week 45 minuten basisdoelen toepassen in verdiepende contexten. Verdieping op de basisdoelen
Nadere informatieKunst en cultuur (PO-havo/vwo)
Kunst en cultuur (PO-havo/vwo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo/vwo onderbouw exameneenheden havo/vwo bovenbouw exameneenheden Vakkernen 1. Produceren en presenteren 54:
Nadere informatieChecklist Synopsis. t.b.v. AV 1
Checklist Synopsis t.b.v. AV 1 Cursistenmap De Creatieve Onderneming De Studio Onderneming Dit project is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van ESF EQUAL en Stadsdeel Amsterdam-Noord AV1 Synopsis
Nadere informatieToelichting M-nummers in relatie tot referentieniveaus Meijerink (4F)
Toelichting M-nummers in relatie tot referentieniveaus Meijerink (4F) 1. Mondelinge Taalvaardigheid Niveau 4F 1.1 Gesprekken Algemene omschrijving Kan in alle soorten gesprekken de taal nauwkeurig en doeltreffend
Nadere informatiewww.deandereverbeeld.wordpress.com
Tentoonstelling 24/04/2014 22/05/2014 BERINGEN www.deandereverbeeld.wordpress.com 1. Wie is KMS? Kerkwerk Multicultureel Samenleven (KMS) is een open socioculturele organisatie met als opdracht te sensibiliseren,
Nadere informatieErfgoed en Multiperspectiviteit
Expertmeeting Erfgoedonderwijs 16 juni 2016 Erfgoed en Multiperspectiviteit Maria Grever Center for Historical Culture EUR Outline 1. Diversiteit en multiperspectiviteit 2. Belang multiperspectiviteit
Nadere informatieVisuele geletterdheid
Visuele geletterdheid Ola Lanko Kijken, daar draait het om in het boek Required Reading van Ola Lanko. Op een laagdrempelige manier onderzoekt de 27-jarige Oekraïense fotografe de manier waarop wij naar
Nadere informatie1. Soorten wetenschappelijke informatiebronnen
1. Soorten wetenschappelijke informatiebronnen Wanneer je als student in het hoger onderwijs de opdracht krijgt om te zoeken naar wetenschappelijke informatie heb je de keuze uit verschillende informatiebronnen.
Nadere informatiebasiscompetenties 3de graad beeldende en audiovisuele kunsten
basiscompetenties 3de graad beeldende en audiovisuele kunsten 1 CONCORDANTIETABEL Basiscompetenties 3de graad beeldende en audiovisuele kunsten Concordantie tussen: - de specifieke basiscompetenties voor
Nadere informatieSamenvatting Nederlands Module 1 t/m 3
Samenvatting Nederlands Module 1 t/m 3 Samenvatting door een scholier 1502 woorden 16 december 2010 6 8 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Laagland Module 1 Motivaties Verschillende motivaties waardoor
Nadere informatiePTA CKV vwo Belgisch Park cohort
PTA CKV vwo Belgisch Park cohort 018-019-00 A. Schoolexamen CKV Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A: Verkennen Domein B: Verbreden
Nadere informatiebasiscompetenties 2de graad muziek
basiscompetenties 2de graad muziek 1 CONCORDANTIETABEL Basiscompetenties 2de graad muziek Concordantie tussen: - de specifieke basiscompetenties muziek voor de 2 de graad van de langlopende studierichtingen
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Introductie In dit proefschrift evalueer ik de effectiviteit van de academische discussie over de ethiek van documentaire maken. In hoeverre stellen wetenschappers de juiste
Nadere informatiePTA CKV havo Belgisch Park cohort
A. Schoolexamen CKV Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A: Verkennen Domein B: Verbreden Domein C: Verdiepen Domein D: Verbinden Het
Nadere informatieLes over gevoelige thema s VVOB 14 november 2017
Les over gevoelige thema s VVOB 14 november 2017 Democratische Dialoog Een dienst aan de samenleving 1. GEDAAN MET PRATEN? Vaststelling oktober 2014 Koning Boudewijnstichting België: Verschillen in levensbeschouwing
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 1 maandag 19 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2008 tijdvak 1 maandag 19 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 19 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 47 punten
Nadere informatieDe Taxonomie van Bloom Toelichting
De Taxonomie van Bloom Toelichting Een van de meest gebruikte manier om verschillende kennisniveaus in te delen, is op basis van de taxonomie van Bloom. Deze is tussen 1948 en 1956 ontwikkeld door de onderwijspsycholoog
Nadere informatieClio op het scherm Bruno De Wever U Gent
215 Debat - Débat Clio op het scherm Bruno De Wever U Gent Speelfilm en geschiedenis vormen een goed huwelijk. Dat is al zo van bij het ontstaan van het medium film, straks in 2015, honderdtwintig jaar
Nadere informatieVoor elke competentie dient u ten eerste aan te geven in welke mate deze vereist is om het stageproject succesvol te (kunnen) beëindigen.
FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSWETENSCHAPPEN NAAMSESTRAAT 69 BUS 3500 3000 LEUVEN, BELGIË m Stageproject bijlage 1: Leidraad bij het functioneringsgesprek Naam stagiair(e):.. Studentennummer:. Huidige opleiding
Nadere informatieDia 1 Introductie max. 2 minuten!
1 Dia 1 Introductie max. 2 minuten! Vertel: Deze les gaat vooral over het gebruik van sociale media. Maar: wat weten jullie eigenlijk zelf al over sociale media? Laat de leerlingen in maximaal een minuut
Nadere informatieE-BOOK FEEDBACK GEVEN IS EEN KUNST EXPRESS YOUR INNER POWER
E-BOOK FEEDBACK GEVEN IS EEN KUNST EXPRESS YOUR INNER POWER INLEIDING Het geven van feedback is een kunst. Het is iets anders dan het uiten van kritiek. Het verschil tussen beide ligt in de intentie. Bij
Nadere informatiebasiscompetenties 3de graad woordkunst-drama
basiscompetenties 3de graad woordkunst-drama 1 CONCORDANTIETABEL Basiscompetenties 3de graad woordkunst-drama Concordantie tussen: - de specifieke basiscompetenties voor de 3 de graad van de langlopende
Nadere informatiefilosofie vwo 2016-II
Opgave 2 Theoriegeladenheid van de waarneming 5 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg met de afbeelding van het eend-konijn van: Kuhns Aristoteles-ervaring: plotselinge perspectiefverandering
Nadere informatieOns stappenplan om te komen tot jouw perfecte film.
Ons stappenplan om te komen tot jouw perfecte film. Leuk! We gaan samen een film maken, maar wat houdt dat precies in? Hieronder staan de verschillende stappen van het maken van een film beschreven. Zo
Nadere informatiex x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
Jaarplan GESCHIEDENIS Algemene doelstellingen Eerder gericht op kennis en inzicht 6 A1 A2 A3 A4 A5 Kunnen hanteren van een vakspecifiek begrippenkader en concepten, nodig om zich van het verleden een wetenschappelijk
Nadere informatieMassamedia. Hoofdstuk 8
Massamedia Hoofdstuk 8 8.2 Beeldvorming in media Bewuste en onbewuste kleuring door redactie! Bewuste kleuring Invloed identiteit medium Manipulatie en indoctrinatie Onbewuste kleuring Onmogelijkheid van
Nadere informatieSamenvatting Nederlands Module 2
Samenvatting Nederlands Module 2 Samenvatting door een scholier 885 woorden 29 januari 2004 6,3 23 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Taallijnen Het PR-model kun je op 3 manieren gebruiken: 1. Het
Nadere informatieBeoordelingsformulier samenwerken
Beoordelingsformulier samenwerken Verantwoordelijkheid nemen Elkaar helpen Goed met elkaar omgaan Onvoldoende In ontwikkeling Voldoende Excellent - Je voert je taken niet uit. - Soms voer je de taken uit,
Nadere informatieCompetenties. van de rondleider in kunst en -historische musea. De competenties zijn verdeeld over vier hoofdcategorieën.
Competenties van de rondleider in kunst en -historische musea Verwijzing naar deze lijst: Schep, M., Van Boxtel, C., & Noordegraaf, J. (2017). Competent museum guides: defining competencies for use in
Nadere informatiebasiscompetenties 2de graad beeldende en audiovisuele kunsten
basiscompetenties 2de graad beeldende en audiovisuele kunsten 1 CONCORDANTIETABEL Basiscompetenties 2de graad beeldende en audiovisuele kunsten Concordantie tussen: - de specifieke basiscompetenties voor
Nadere informatieGrieks ( vwo ) K = gericht op voorbereiding op deze vakken in bovenbouw (Turquoise) KGV= gericht op algemene gymnasiale vorming (Zilver) = K = Kgv
Tussendoelen Grieks ( vwo ) Grieks havo/vwo K = gericht op voorbereiding op deze vakken in bovenbouw (Turquoise) KGV= gericht op algemene gymnasiale vorming (Zilver) = K = Kgv Taalsysteem Alfabet Het Grieks
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2002-I
Opgave 1 Wetenschappelijke verklaringswijzen Maximumscore 3 1 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een antwoord op de vraag of de Weense Kring de uitspraak zinvol zou vinden: ja 1 een omschrijving
Nadere informatieCONCEPT. Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten. Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo
Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten Subdomein A 1.1: Woordenschat 1.1 h/v de betekenis van onbekende woorden afleiden uit de context; 1.2 h/v de betekenis
Nadere informatiePTA ckv VWO, Belgisch Park, cohort
Domeinen CKV Het eindexamen ckv bestaat uit een schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A: Verkennen Domein B: Verbreden Domein C: Verdiepen Domein D: Verbinden Domein
Nadere informatieDe Vakman. De leerling hanteert de muzikale parameters en componenten. De leerling leest en schrijft de muziektaal
De Vakman De leerling kan gericht luisteren van intuïtief naar bewust waarnemen luisteren naar het eigen musiceren weten wat je hoort zich de muziek inwendig voorstellen de muzikale parameters en componenten
Nadere informatieHOOFDSTUK 1: MERKEN & STRATEGISCH MERKENMANAGEMENT
HOOFDSTUK 1: MERKEN & STRATEGISCH MERKENMANAGEMENT 1 INTRODUCTIE H:1 Een merk is in de eerste plaats een product. Een product is fysiek, een service, winkel, persoon, organisatie, plaats of een idee. Een
Nadere informatieMini-docu - Les 2 Herinneringen in beeld
Mini-docu - Les 2 Herinneringen in beeld [Om deze lesbrief in te kunnen vullen heb je de nieuwste versie van Adobe Reader nodig] Naam: Klas: Naam docent: Als er in een documentaire wordt gesproken over
Nadere informatieHoe ontwikkel ik. Lezing van Ineke Strouken op 19 maart in Nieuwegein. Geachte dames en heren, Volkscultuur
Hoe ontwikkel ik Ineke Strouken een ijzersterk volkscultuurproject? Geachte dames en heren, Welkom op deze studiedag Hoe ontwikkel ik een ijzersterk volkscultuurproject. Sinds een tweetal jaren staat volkscultuur
Nadere informatieHOE WERKT FAALANGST? WAT IS FAALANGST?
HOE WERKT FAALANGST? WAT IS FAALANGST? Faalangst kan omschreven worden als de angst om te mislukken in situaties waarin men beoordeeld wordt (of denkt beoordeeld te worden) en de behoefte om mislukkingen
Nadere informatieVoorstel van de Taakgroep Vernieuwing Basisvorming voor nieuwe kerndoelen onderbouw VO
Voorstel van de Taakgroep Vernieuwing Basisvorming voor nieuwe kerndoelen onderbouw VO Voorstel van de Taakgroep Vernieuwing Basisvorming voor nieuwe kerndoelen onderbouw VO Onderdeel van de eindrapportage
Nadere informatieNo Story No Glory. 6 februari Storytelling in programma s
No Story No Glory 6 februari 2014 Storytelling in programma s Corporate stories Echte verhalen van vlees en bloed over de ziel van de organisatie. Functies 1. Uitkomst van zelfonderzoek: wie zijn we? 2.
Nadere informatieKEN JE BIJBEL. Een introductie in bijbel lezen
KEN JE BIJBEL Een introductie in bijbel lezen Lezen als Volgen Mat. 22:37-40 Één van de hoofddoelen van de Bijbel is om een liefdevolle relatie met God te onderhouden Gods woord staat centraal in het leven
Nadere informatieVertel eens - aanpak van Aidan Chambers
Vertel eens - aanpak van Aidan Chambers bijlage 6 2 Theorie Aidan Chambers wil met de Vertel eens-aanpak kinderen helpen goed te praten over wat zij hebben gelezen en goed naar elkaar te leren luisteren.
Nadere informatieBeeldcoaching in de. kinderopvang. Visie In Beeld. Leren coachen met video
Beeldcoaching in de kinderopvang Leren coachen met video V i s i e I n B e e l d H u z a r e n l a a n 2 4 7 2 1 4 e c E p s e Gebruik van video is de duidelijkste en snelste manier om te reflecteren op
Nadere informatiePTA CKV VWO, Belgisch Park, cohort
A. Schoolexamen CKV Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A: Verkennen Domein B: Verbreden Domein C: Verdiepen Domein D: Verbinden Het
Nadere informatieLesplan atheneum 5. Woensdag 16 mei 2007, 3 e uur, blok 6: literatuur, les 1
Woensdag 16 mei 2007, 3 e uur, blok 6: literatuur, les 1 - Leerlingen weten wat er dit blok van ze wordt verwacht. - Ze vormen groepen, verdelen de taken (logboek en planning, contextonderzoek, filmen
Nadere informatieWijsheid van de Tolteken DE DRIE VRAGEN. Wat is echt? Wat is liefde? Wie ben ik? DON MIGUEL RUIZ MET BARBARA EMRYS
Wijsheid van de Tolteken DE DRIE VRAGEN Wie ben ik? Wat is echt? Wat is liefde? DON MIGUEL RUIZ MET BARBARA EMRYS D O N MIGUEL RUIZ E N BARBA R A EMR Y S D E DRIE VRAG E N Wie ben ik? Wat is echt? Wat
Nadere informatiePara is een oefening in luisteren naar wat niemand zegt MO*
Para is een oefening in luisteren naar wat niemand zegt MO* Luisteren doen we tegenwoordig enkel nog naar meningen, liefst geroepen in een microfoon of in hoofdletters op een facebookpagina getypt, en
Nadere informatieHet uiterste in het uit elkaar trekken
Het uiterste in het uit elkaar trekken Interview met Hans Blom Jan Julia Zurné In 2007 ging Hans Blom met pensioen als directeur van het NIOD en met emeritaat als hoogleraar Nederlandse geschiedenis sedert
Nadere informatieHistorisch denken. Historische benaderingen
Historisch denken Inleiding Mensen hebben een besef van verleden, heden en toekomst. Ze hebben een bepaald beeld van wat er in hun leven is gebeurd tot op de dag van vandaag. Ze kunnen hun bestaan in het
Nadere informatieINFORMATIE OVER HET GEBRUIK VAN KINDERBIJBELS VOOR GEZINNEN MET JONGE KINDEREN
INFORMATIE OVER HET GEBRUIK VAN KINDERBIJBELS VOOR GEZINNEN MET JONGE KINDEREN OVER KINDERBIJBELS OM TE BEGINNEN Als je een kinder- of jeugdbijbel aan wilt schaffen dan is het heel belangrijk dat je eerst
Nadere informatieOntdek de Bibliotheek
Ontdek de Bibliotheek Welkom in de bibliotheek. Je gaat op ontdekking in de bibliotheek. Hierbij doe je een onderzoek naar verschillende soorten media; zoals boeken, tijdschriften, video, audio etc. Zo
Nadere informatieEen sterk communicatiemodel trainingmodule
Extra #04 Een sterk communicatiemodel trainingmodule Communicatieniveaus Mensen uiten hun gevoelens op verschillende manieren. De een laat meteen zien hoe hij zich voelt bij een situatie, terwijl de ander
Nadere informatieIk geloof, geloof ik. Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw. Mijn naam en klas:
Ik geloof, geloof ik Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw Mijn naam en klas: Bezinningsmomenten In de godsdienstlessen stonden de afgelopen jaren verhalen centraal en de verschillende
Nadere informatieGids voor het maken van een fotoreportage www.juniorreporter.nl
Groene journalistiek door jongeren Gids voor het maken van een fotoreportage www.juniorreporter.nl Junior Reporter Groene journalistiek door jongeren JUNIOR REPORTER maakt onderdeel uit van Young Reporters
Nadere informatieWeten het niet-weten
Weten het niet-weten Over natuurwetenschap en levensbeschouwing Ger Vertogen DAMON Vertogen, Weten.indd 3 10-8-10 9:55 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1. Inleiding 9 2. Aard van de natuurwetenschap 13 3. Klassieke
Nadere informatieBeinvloeding van glossylezers door middel van persuasive design.
Beinvloeding van glossylezers door middel van persuasive design. Fleur Bukman User Experience Design - Seminar CMD - jaar 3 Studentnummer: 1618817 Docent: Hans Kemp Mei 2015 1 Inhoudsopgave Inleiding 3
Nadere informatieDEFINITIES COMPETENTIES
DEFINITIES COMPETENTIES A. MENSEN LEIDINGGEVEN A1 Sturen Geeft op een duidelijke manier richting aan een team, neemt de leiding op zich, zet mensen en middelen zodanig in dat doelen met succes worden bereikt.
Nadere informatieRICHTLIJNEN FOTOGRAFIE UGENT. September 2016
RICHTLIJNEN FOTOGRAFIE UGENT September 2016 INHOUD Introductie 3 Gebruik en plaatsing Losse / enkele foto 4 Foto wolk 4 fotografiestijlen 5 Fotografiestijl 1: conceptueel en verhalend Uitleg en voorbeelden
Nadere informatieSamenvatting Nederlands Hoofdstuk 1 t/m 12
Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 1 t/m 12 Samenvatting door een scholier 1984 woorden 11 maart 2006 6,3 11 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Laagland Samenvatting Laagland H1: Het leesdossier bestaat
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Summary in Dutch)
(Summary in Dutch) Omgaan met Informatie over Complexe Onderwerpen: De Rol van Bronpercepties In het dagelijkse leven hebben mensen een enorme hoeveelheid informatie tot hun beschikking (bijv. via het
Nadere informatiePROGRAMMA: WAT VIND JIJ?
Rise and shine Leeftijd: 12-16, 16+ Soort bijeenkomst: Soort werkvorm: heel programma Thema: Bijbel, Pasen Tijdsduur: 2 uur en 55 min. Keuzeprogramma rond de Goede Week en Pasen. Meningsvorming, Bijbeltekst
Nadere informatie