Monitor alcoholverstrekking jongeren 2011

Transcriptie

1 NALEVING LEEFTIJDSGRENZEN 16 EN 18 JAAR DRANK- EN HORECAWET: TWEEJAARLIJKSE METINGEN Monitor alcoholverstrekking jongeren B. Bieleman A. Kruize C. Zimmerman

2

3 MONITOR ALCOHOLVERSTREKKING JONGEREN Naleving leeftijdsgrenzen 16 en 18 jaar Drank- en Horecawet: tweejaarlijkse metingen April 212 INTRAVAL Groningen-Rotterdam

4 COLOFON St. INTRAVAL Postadres: Postbus BT Groningen Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam: St. Jansstraat 2C Goudsesingel 68 Telefoon Telefoon Fax Fax April 212 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Tekst: Opmaak: Omslag: Druk: Opdrachtgever: B. Bieleman, A. Kruize, C. Zimmerman M. Haaijer E. Cusiel Copy-Copy De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit ISBN:

5 INHOUDSOPGAVE Pagina Samenvatting en conclusies I Hoofdstuk 1 Inleiding Achtergrond Probleemstelling Opzet onderzoek Analyse 7 Hoofdstuk 2 Alcoholgebruik Prevalentie alcoholgebruik Krijgen van alcohol via anderen 9 Hoofdstuk 3 Kopen Zwak-alcoholhoudende dranken Sterke drank Koopindex Identiteitsbewijs Niet kopen 22 Hoofdstuk 4 Verkopen Leeftijden klanten Controle 27 Geraadpleegde literatuur 33 Bijlage 1 Wegingstabel jongeren 37 Bijlage 2 Tabellen jongeren 41 Bijlage 3 Alcoholverstrekkers 67

6

7 SAMENVATTING EN CONCLUSIES Hieronder worden de belangrijkste resultaten weergegeven van de Monitor alcoholverstrekking jongeren. De monitor wordt in opdracht van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport vanaf 1999 tweejaarlijks uitgevoerd door onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL. Per meting worden ruim 3. jongeren en zo'n 4 ondernemers ondervraagd. In deze samenvatting worden significante verschillen besproken tussen de meting van en de meting van 29. Tevens wordt een vergelijking gemaakt met het eerste jaar waarin de desbetreffende vraag is gesteld. Alcoholgebruik In bedraagt het percentage jongeren dat zegt wel eens alcohol te hebben gedronken 59% (figuur 1). In 29 lag dit percentage eveneens op 59%. Ten opzichte van de beginmeting in 23 gaat het om een daling van 19 procentpunt. Deze daling is tevens bij de twee jongste leeftijdscategorieën geconstateerd, maar niet bij de 16/17-jarigen. Figuur 1 Jongeren die wel eens alcohol hebben gedronken, in % jarigen 14/15 jarigen 16/17 jarigen Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in 23. Krijgen van alcohol via anderen In geeft drie kwart (74%) van alle jongeren aan wel eens alcoholhoudende dranken van anderen te krijgen (figuur 2). Na een daling tussen 23 en 27 is er tussen 27 en sprake van een toename. Vergeleken met de beginmeting in 23 (76%) is er echter sprake van een (lichte) daling bij de twee jongste leeftijdscategorieën. De jongeren krijgen in, net als in de voorgaande jaren, de alcoholhoudende dranken met name van (oudere) vrienden krijgen en in mindere mate van hun ouders. Samenvatting en conclusies I

8 Figuur 2 Jongeren die wel eens alcoholhoudende dranken van anderen krijgen, in % jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in 23. Alcohol kopen In is gevraagd waar de jongeren alcoholhoudende dranken kopen. De jongeren geven aan hun alcoholhoudende dranken met name te kopen bij levensmiddelenzaken (76%) en cafés/discotheken (46%) en nauwelijks in sportkantines (2%) en cafetaria s (1%). Bestelpoging Het aantal bestelpogingen van zwak-alcoholhoudende dranken in de afgelopen maand door jongeren beneden de 16 jaar ligt bij alle sectoren in lager dan in 29 en 21 (figuur 3). In gaf minder dan 1% van de jongeren aan zwak-alcoholhoudende drank te hebben gekocht bij een slijterij, terwijl dit percentage in 21 nog op 4% lag. Bij de horeca en levensmiddelenzaken is het aantal bestelpogingen in ook aanzienlijk gedaald ten opzichte van de beginmeting in 21: Levensmiddelenzaken van 13% in 21 naar 2% in ; horeca van 14% in 21 naar 3% in. Figuur 3 Percentage jongeren dat in de afgelopen maand wel eens zwak-alcoholhoudende dranken heeft gekocht bij een slijterij, levensmiddelenzaak of in een horecagelegenheid, in % 13-jarigen 14-/15-jarigen Horeca Slijterij Levensmiddelenzaak Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in 21 aan 13-jarigen en in 1999 aan 14/15 jarigen. Het bestellen van sterke drank in horecagelegenheden laat een wat ander beeld zien. In heeft 8% van alle jongeren de sterke drank zelf besteld in een horecagelegenheid, terwijl dit in 21 met 4% lager was (figuur 4). Deze stijging wordt veroorzaakt door de 16/17-jarigen (1999: 9%; : 23%). II INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

9 Bij het kopen van sterke drank in slijterijen is er daarentegen in sprake van een daling bij de 16/17-jarigen ten opzichte van de beginmeting in 21. In geeft 5% van de 16/17-jarigen aan wel eens sterke drank te kopen in een slijterij, terwijl in 21 dit percentage nog lag op 8%. In 29 lag dit met 3% echter nog lager. Figuur 4 Percentage jongeren dat in de afgelopen maand wel eens sterke drank heeft gekocht bij een slijterij of in een horecagelegenheid, in % 14/15-jarigen 16-/17-jarigen * Horeca Slijterij * Inclusief 13-jarigen Opmerkingen van de alcoholverstrekker Voor de 14/15-jarigen lijkt het in moeilijker te worden om zwak-alcoholhoudende dranken te kunnen kopen vergeleken met de beginmeting in Bij horecagelegenheden en levensmiddelenzaken is het percentage 14/15-jarigen dat aangeeft opmerkingen van de verkoper te krijgen respectievelijk 2% en 27% in versus 6% en 8% in Ook bij het kopen van sterke drank worden in vergeleken met de meting in 29 en de beginmeting in 23 meer opmerkingen gemaakt door verkopers in de horeca en in slijterijen. Wel geeft nog steeds een beperkt deel van de jongeren aan dat de verkoper opmerkingen heeft gemaakt over met name de leeftijd van de koper. In zegt 19% van de 14/15-jarigen dat barkeepers opmerkingen hebben gemaakt. In slijterijen maakt volgens deze leeftijdscategorie een kwart (25%) van de verkopers opmerkingen over de leeftijd. Onder de 16/17-jarigen noemt een vijfde (2%) van de jongeren dat barkeepers opmerkingen hebben gemaakt. Het maken van opmerkingen door verkopers van slijterijen wordt in door 38% van de 16/17-jarigen aangegeven. Slaagkans De slaagkans, oftewel de kans dat een jongere onder 16 jaar er in slaagt om zwakalcoholhoudende dranken te kopen en een jongere onder 18 jaar sterke drank, is onverminderd hoog (figuur 5). Dit geldt voor alle categorieën leeftijden en alle soorten ondernemingen, zowel voor zwak-alcoholhoudende als voor sterke drank. In is ten opzichte van de meting in 29 en de beginmeting in 21 de slaagkans rond hetzelfde, hoge niveau gebleven. Samenvatting en conclusies III

10 Figuur 5 Percentage jongeren onder de 16 of 18 jaar dat er in slaagt zwak-alcoholhoudende dranken of sterke drank te kopen Zwak-alcoholhoudende dranken* Sterke drank Horeca Slijterij Levensmiddelenzaak Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in 21. * Bij slijterijen is sprake van een klein aantal kopers Koopindex De algemene koopindex is een samenvoeging van de bestelpoging en de slaagkans. Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt naar het kopen van zwak-alcoholhoudende dranken of sterke drank. De dalende trend in het percentage jongeren dat probeert alcoholhoudende dranken te kopen en daarin vervolgens ook slaagt heeft zich verder voort gezet (figuur 6). Figuur 6 Algemene koopindex, in % Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in 21. Horeca Slijterij Levensmiddelenzaak In ligt de algemene koopindex op 11%, terwijl die in het beginjaar 21 nog op 32% en in 29 op 13% lag. De daling komt vooral doordat jongeren minder bestelpogingen doen. Wellicht doen jongeren door de toenemende aandacht voor de gevolgen van alcoholmisbruik en de controle op de leeftijdsgrenzen door de alcoholverstrekkers, minder pogingen om alcoholhoudende dranken te bestellen c.q. te kopen. De slaagkans voor de jongeren die het (nog steeds) proberen blijft echter onverminderd hoog. Ook bij afzonderlijke categorieën alcoholverstrekkers is er in sprake van een dalende trend ten opzichte van 21. Zo slaagt in 9% van de jongeren erin alcoholhoudende dranken te bestellen en te krijgen tijdens het uitgaan, in het beginjaar 21 ging het om 23%. Bij slijterijen slaagt in 4% en in 21 9% van de jongeren. Bij levensmiddelenzaken liggen deze percentages op 1% in en 11% in 21. De koopindex voor het bestellen en krijgen van zwakalcoholhoudende dranken is tussen 21 en gedaald van 27% naar 4%. De koopindex voor sterke drank laat geen dalende trend zien; bij het bestellen en krijgen van sterke drank in de horeca is er zelfs sprake van IV INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

11 een stijging van 4% in 21 naar 7% in (figuur 7). Deze stijging is toe te schrijven aan de 16/17-jarigen. 2 Figuur 7 Koopindex sterke drank, in % Horeca Slijterij Alcohol verkopen In deze laatste paragraaf wordt de naleving van de leeftijdsgrenzen besproken. Hierbij wordt stilgestaan bij de manier van controleren van de leeftijdsgrenzen bij de verkoop van alcoholhoudende dranken. Wijze van controleren De meerderheid van de alcoholverstrekkers laat, naar eigen zeggen, de jongeren hun identiteitsbewijs tonen bij het kopen van alcoholhoudende dranken. In geeft 57% van de horecagelegenheden, 88% van de slijterijen en 97% van de levensmiddelenzaken aan dat te doen. Ten opzichte van de vorige meting in 29 doen zich weinig veranderingen voor. Bij beginmeting in 1999 lagen de percentages beduidend lager. Toen gaf 3% van zowel de horecagelegenheden als de levensmiddelenzaken en 52% van de slijterijen aan dat zij de jongeren hun identiteitsbewijs lieten tonen. Ten opzichte van de vorige meting in 29 wordt er minder vaak gecontroleerd door de leeftijd in te schatten. Ten opzichte van de beginmeting in 1999 geven slijterijen en levensmiddelenzaken daarnaast aan minder vaak naar de leeftijd te vragen. Personeelsinstructies In geven alle respondenten van de levensmiddelenzaken aan dat zij hun personeel instructie geven over het controleren van de leeftijdsgrenzen. In 1999 was dit nog 84%. Bij de horeca en de slijters ligt dit percentage in op respectievelijk 97% en 95%. Voor de slijters geldt dat hier sprake is van een daling ten opzichte van 29 toen het 1% was. Tevens is gevraagd of er wordt gecontroleerd of het personeel zich aan de instructies houdt. Vooral bij levensmiddelenzaken en slijters ligt het percentage dat hierop bevestigend antwoordt in (respectievelijk 1% en 91%) hoger dan in 1999 (beide 6%). In geeft het merendeel (8%-95%) aan dat zij zelf controleren of het personeel zich ook aan de instructies houdt. Bij levensmiddelenzaken is daarnaast ook sprake van interne controle (38%) en het inzetten van mysteryshoppers (21%). Wederverstrekking 1 In 29 en is gevraagd wat men doet in het geval van wederverstrekking. In geven de alcoholverstrekkers aan dat ze met name de jongere onder de 16 jaar hierop 1 Wederverstrekking = het doorgeven van alcoholhoudende drank aan een persoon die jonger is dan 16 jaar. Samenvatting en conclusies V

12 aanspreken (18%-26%), terwijl in 29 met name de wederverstrekker werd aangesproken (33%-54%). In is tevens aan slijterijen en levensmiddelenzaken gevraagd wat men doet als een groep jongeren alcoholhoudende dranken probeert te kopen. Het merendeel van zowel de slijters (72%) als de levensmiddelenzaken (88%) geeft aan dat zij de hele groep controleren. Een vijfde (18%) van de slijters controleert alleen de koper, terwijl dit voor een tiende (9%) van de levensmiddelenzaken geldt. VI INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

13 1. INLEIDING De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) is de overheidsorganisatie die de veiligheid van voedsel en consumentenproducten onderzoekt en bewaakt. Eén van de activiteiten van de NVWA is het toezicht houden op de naleving van de leeftijdsgrenzen van 16 jaar (zwak-alcoholhoudende dranken) en 18 jaar (sterke drank) uit de Drank- en Horecawet door alcoholverstrekkers. Ten einde goed inzicht te krijgen in de naleving van deze leeftijdsgrenzen heeft de NVWA, onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL opdracht gegeven hiernaar onderzoek te doen. Het onderzoek dient te worden beschouwd als een inventarisatie van de situatie in oktoberdecember en is op vergelijkbare wijze uitgevoerd als de voorgaande metingen in januarifebruari 1999, oktober-november 21, oktober-november 23, oktober-november 25, oktober-november 27 en oktober-november 29 zodat vergelijkingen tussen de metingen mogelijk zijn. Op deze manier is er sprake van periodieke metingen, oftewel het monitoren, van de naleving van de leeftijdsgrenzen van 16 en 18 jaar uit de Drank- en Horecawet. De wijzigingen die in 21 ten opzichte van 1999 zijn aangebracht blijven van kracht in de metingen vanaf 23. Het gaat hierbij om de uitbreiding bij de jongeren met de leeftijdscategorie 13-jarigen, terwijl de categorie horeca is uitgebreid met de subcategorieën snackbars en sportkantines/instellingen voor sociaal-cultureel werk. 1.1 Achtergrond In Nederland drinken veel mensen alcohol. Volgens een meting van het CBS uit 21 drinkt 78% van de bevolking van 12 jaar en ouder 'wel eens' alcohol ( Uit het Nationaal Prevalentie Onderzoek Middelengebruik 29 (Van Rooij e.a. ) blijkt dat van de Nederlandse bevolking tussen de 15 en 64 jaar 84% het afgelopen jaar alcoholische dranken heeft genuttigd en dat 76% dit de afgelopen maand heeft gedaan. Matig gebruik van alcohol door volwassenen levert doorgaans weinig problemen op; overmatig gebruik echter wel. Overmatig alcoholgebruik kan leiden tot verschillende aandoeningen, zoals aantasting van het kortetermijngeheugen, leverschade en kanker. Tevens kan overmatig alcoholgebruik hart- en vaatziekten tot gevolg hebben zoals hoge bloeddruk, hartritmestoornissen en hersenbloedingen ( Tieners die een aantal jaren overmatig alcohol gebruiken, hebben vaak last van leer- en geheugenproblemen. Het deel van de hersenen dat belangrijk is voor leren en geheugen krimpt als gevolg van langdurig overmatig alcoholgebruik, wat vervolgens weer leidt tot slechtere prestaties op school. Omdat de hersenen van tieners nog in ontwikkeling zijn, kan overmatig alcoholgebruik tot blijvende schade aan de hersenen leiden (Verdurmen e.a. 26; Spear 22; Tapert e.a. 21; Brown e.a. 2; Tapert en Brown 1999). Ook het incidenteel overmatig alcoholgebruik kan al permanente hersenschade veroorzaken. Daarnaast zijn jongeren minder gevoelig voor het verdovende effect van alcohol. Waarschijnlijk zijn jongeren hierdoor meer geneigd door te drinken (Verdurmen e.a. 26). Drank- en Horecawet Alcoholgebruik is niet alleen een kwestie van vraag, maar ook van aanbod. Het is een wisselwerking tussen de vraag van de klant en het aanbod van de ondernemer/producent. Het wettelijk kader om vraag en aanbod te reguleren is de Drank- en Horecawet. Per 1 november 2 is een herziening van de Drank- en Horecawet van kracht geworden, waarmee het Inleiding 1

14 alcoholmatigingsbeleid in Nederland verder is aangescherpt. De wet is gericht op verantwoorde alcoholverstrekking, in het bijzonder ter voorkoming van gezondheidsrisico's en maatschappelijke problemen door misbruik van alcoholhoudende dranken. Voor het verkrijgen van een Drank- en Horecawet-vergunning moet worden voldaan aan leeftijdseisen en zedelijkheidseisen (Ministerie van VWS 21). Bovendien moet men kennis en inzicht hebben met betrekking tot verantwoorde verstrekking van alcoholhoudende dranken. Dit laatste kan onder meer door het volgen van de cursus Sociale Hygiëne (Kruize en Bieleman 23). Eén van de bepalingen in de Drank- en Horecawet is dat aan jongeren beneden 16 jaar geen zwak-alcoholhoudende dranken en aan jongeren beneden 18 jaar geen sterke drank mag worden verkocht c.q. geschonken. De alcoholverstrekker is verplicht de leeftijd van de kopende jongere vast te stellen aan de hand van een leeftijdsdocument, tenzij het overduidelijk is dat de koper oud genoeg is (Ministerie van VWS 21). Ook volgens de gedragscode van de horeca zouden jongeren bij het aanmoedigen van het gebruik van alcohol juist zoveel mogelijk moeten worden ontzien. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is verantwoordelijk voor het ontwikkelen van het alcoholbeleid. In de 'Hoofdlijnenbrief alcoholbeleid' van 2 november 27 wordt door het ministerie van VWS gesteld dat de belangrijkste doelstelling van het beleid ten aanzien van alcohol in algemene zin is het voorkomen van schadelijk alcoholgebruik. De belangrijkste doelgroep hierbij zijn jongeren. Het ministerie wil met het landelijke alcoholbeleid bereiken dat: kinderen niet voor hun 16e jaar gaan drinken; jongeren minder gaan drinken; minder mensen lichamelijk of geestelijk afhankelijk worden vanwege overmatig alcoholgebruik; en dat de schadelijke gevolgen van overmatig alcoholgebruik in bijzondere situaties (in het gezin, op het werk, in het verkeer en bij het uitgaan) worden verminderd. ( Momenteel wordt de wijziging van de Drank- en Horecawet die onder meer het alcoholgebruik onder jongeren beoogt terug te dringen, behandeld in de Eerste Kamer ( Eén van de wijzigingen van de Drank- en Horecawet is het strafbaar stellen van het in bezit hebben van alcoholhoudende dranken door jongeren onder de 16 jaar. Deze strafbaarstelling geldt in en op de voor publiek toegankelijke plaatsen, met uitzondering van de detailhandel waar alcohol voor gebruik elders dan ter plaatse wordt verstrekt ( Controle naleving Drank- en Horecawet De wijziging van de Drank- en Horecawet heeft tot gevolg dat het toezicht op de naleving van de Drank- en Horecawet over gaat van de NVWA naar de gemeenten. Gemeenten dienen als gevolg hiervan te controleren of bedrijven zich houden aan de Drank- en Horecawet. Ook krijgen zij de mogelijkheid om een toegangsleeftijd te koppelen aan de horecasluitingstijd. De wetswijziging geeft tevens tot gevolg dat gemeenten de toepassing van happy hours en prijsacties mogen beperken en de alcoholverstrekking in sport- en andere kantines bij verordening moeten reguleren ( Gemeenten blijven naast deze veranderingen verantwoordelijk voor het verlenen van de Drank- en Horecawetvergunningen. Zij kunnen de vergunning intrekken en in de toekomst ook schorsen als de ondernemer zich niet aan de regels houdt. Tevens kan de politie optreden als er sprake is van het overtreden van de Drank- en Horecawet. Jongeren Jongeren vormen een belangrijke risicogroep voor wat betreft het op problematische wijze omgaan met alcohol. De effecten van alcohol zijn bij jongeren vaak sterker omdat hun lichaam nog niet gewend is aan alcohol (Keijsers en Vaandrager 2). In vergelijking met volwas- 2 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

15 senen drinken jongeren per keer vaak veel. Bovendien is bekend dat alcohol een ontremmende werking heeft. Al enige tijd zijn er signalen dat agressief gedrag onder jongeren toeneemt. Verondersteld wordt dat het nuttigen van alcohol door jongeren de kans op agressie vergroot. Dit zou vooral het geval zijn bij excessief alcoholgebruik, al dan niet in combinatie met het gebruik van sommige uitgaansdrugs (Bieleman e.a. 1998; Keijsers en Vaandrager 2). In 29 is in het Health Behaviour in Schoolaged Childeren (HBSC) onderzoek het alcoholgebruik onder scholieren in kaart gebracht. Uit deze meting blijkt dat van de voortgezet onderwijsscholieren in de leeftijdscategorie 12 tot en met 16 jaar, 66% ooit wel eens alcohol heeft gedronken (Van Dorsselaer e.a. 21). Ruim één derde (37%) heeft de laatste maand alcohol genuttigd. Het Nationaal Prevalentie Onderzoek Middelengebruik 29 (Van Rooij e.a. ) toont aan dat van de leeftijdsgroep van 15 tot en met 24 jaar 83% het afgelopen jaar alcoholische dranken heeft gedronken, 72% van hen dit ook de afgelopen maand heeft gedaan. Sinds 1984 voert het Trimbos-instituut elke vier jaar een onderzoek uit naar het middelengebruik van scholieren in Nederland, het zogeheten Peilstationsonderzoek. Uit de laatste meting (27) blijkt dat het percentage scholieren dat ooit alcohol heeft gedronken in 27 is gedaald ten opzichte van 23: van 85% in 23 naar 79% in 27 (Monshouwer e.a. 28). In 29 kwam binge drinken in de afgelopen vier weken bij een kwart (26%) van de scholieren in de leeftijdscategorie 12 tot en met 16 jaar wel eens voor (HBSC 29). 1 Het Trimbos-instituut heeft samen met de Universiteit van Amsterdam in 28/29 onderzoek gedaan naar het middelengebruik onder uitgaande jongeren en jongvolwassenen in de leeftijdscategorie jaar. (Van der Poel e.a. 21). Uit dit onderzoek blijkt dat ongeveer 96% van de party- en clubbezoekers het afgelopen jaar alcohol heeft gedronken. Van dit uitgaanspubliek is negen op de tien bezoekers een actuele drinker. Ook binge drinken komt bij een grote meerderheid van de party- en clubbezoekers voor. Van de party- en clubbezoekers heeft respectievelijk 85% en 9% van de actuele drinkers dat de afgelopen maand gedaan. In eerdere onderzoeken van INTRAVAL, waaronder metingen van de handhaving van de leeftijdsgrenzen in 1999, 21, 23, 25, 27 en 29 geven jongeren beneden de 16 en 18 jaar aan dat wanneer zij proberen alcoholhoudende dranken te kopen, zij dit vaak zonder problemen meekrijgen (Maarsingh e.a. 1998; Ten Den e.a. 1999; Bieleman e.a. 22; Bieleman e.a. 24; Bieleman e.a. 26; Bieleman e.a. 28; Bieleman e.a. 21). Dit geldt voor het kopen van zwak-alcoholhoudende respectievelijk sterke dranken in de horeca, slijterijen en levensmiddelenzaken. Daarnaast blijkt dat de laatste jaren steeds minder jongeren alcoholhoudende dranken proberen te kopen. In hebben Van Hoof en Krokké een landelijk onderzoek uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport naar de naleving van de leeftijdsgrenzen bij de verkoop van alcohol in Nederland (Universiteit Twente ). Bij dit onderzoek is gebruik gemaakt van zogenaamde mysteryshoppers die bij supermarkten, slijterijen, horeca, sportkantines en thuisbezorgkanalen poogden alcohol te kopen. Bij mysteryshopping wordt een bedrijf of instelling bezocht door een persoon die zich voordoet als klant, zonder dat het personeel van het bedrijf of instelling op de hoogte is van het onderzoek en de onderzoeksdoelstelling. Om de naleving van leeftijdsgrenzen bij de verkoop van alcoholhoudende dranken in kaart te brengen hebben minderjarige mysteryshoppers (14 en 15 jaar) geprobeerd bij deze vijf typen alcoholverstrekkers alcoholhoudende dranken te kopen. Uit het onderzoek blijkt dat in meer dan de helft van alle gevallen (56%) niet naar een identiteitskaart wordt gevraagd. In totaal zijn bij 28% van 1 Onder binge drinken wordt verstaan het drinken van vijf of meer glazen alcoholhoudende dranken op één gelegenheid. Inleiding 3

16 de aankooppogingen de leeftijdsgrenzen correct nageleefd door de verstrekkers. Naleving van de leeftijdsgrenzen komt volgens dit onderzoek het minst voor bij sportkantines en thuisbezorgkanalen. De naleving van de leeftijdsgrens van 16 jaar bij de verkoop van zwakalcoholhoudende dranken in supermarkten, slijterijen, horeca, sportkantines en het thuisbezorgkanaal ligt op respectievelijk 3%, 4%, 11%, 15%, 4% en %. Bij het verkopen van sterke drank ligt de leeftijdsgrens op 18 jaar. Van alle aankooppogingen van sterke drank bij slijterijen kregen de 14- en 15-jarige jongeren in 62% van de gevallen deze sterke drank ook mee. Het IVO heeft in 26 in opdracht van het NIGZ onderzoek gedaan naar het aankoop- en drinkgedrag van jongeren (Vet en Van den Eijnden 27). Uit dit onderzoek komt naar voren dat 4% van de jongeren van jaar zelf wel eens alcoholhoudende dranken koopt. Naarmate jongeren ouder zijn, hebben ze vaker alcohol gekocht. Voor de 12/13-jarigen geldt dat 9% wel eens alcohol heeft gekocht, terwijl dit voor 3% van de 14/15-jarigen en 72% van de 16/17-jarigen geldt. Naast het eigen koopgedrag is gevraagd of jongeren wel eens anderen alcoholhoudende dranken voor hen laten kopen. Bijna de helft (45%) van de jarige jongeren zegt dat dit inderdaad wel eens is gebeurd. De dranken worden vooral gekocht door de beste vriend of vriendin (17%) en door hun moeder (12%). Wanneer naar de afzonderlijke leeftijdscategorieën wordt gekeken, blijkt dat met name de 16/17-jarigen aangeven dat anderen wel eens alcoholhoudende dranken voor hen kopen: 69% van de 16/17-jarigen tegenover 52% van de 14/15-jarigen en 27% van 12/13-jarigen. 1.2 Probleemstelling De probleemstelling van de monitor naar de verkrijgbaarheid van alcohol voor jongeren luidt als volgt: In welke mate worden de leeftijdsgrenzen van 16 jaar voor zwakalcoholhoudende dranken en 18 jaar voor sterke drank uit de Drank- en Horecawet nageleefd? Uit de probleemstelling kunnen de volgende onderzoeksvragen worden geformuleerd: In hoeverre kunnen jongeren beneden 16 en 18 jaar zwak-alcoholhoudende dranken respectievelijk sterke drank verkrijgen in horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken? Op welke wijze en in welke mate worden de leeftijdsgrenzen van 16 en 18 jaar nageleefd door horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken? In hoeverre zijn er veranderingen opgetreden tussen eind, eind 29, eind 27, eind 25, eind 23, eind 21 en begin 1999? 1.3 Opzet onderzoek Het landelijk onderzoek naar jongeren en ondernemers is uitgevoerd in meer dan 25 gemeenten verspreid over Nederland en bestaat uit diverse onderdelen. Bij de keuze van de gemeenten is rekening gehouden met het aantal inwoners en de provincie. Op deze manier ontstaat een goede dwarsdoorsnede van Nederland. 4 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

17 Activiteiten Allereerst is wederom een telefonische enquête afgenomen onder ongeveer 4.25 jongeren van 13 tot en met 17 jaar. 2 In een kort gesprek (1-15 minuten) is hen gevraagd naar het feitelijk koopgedrag en de reacties daarop bij het verkrijgen van alcohol in horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken. Daarnaast is in de betreffende gemeenten opnieuw een leidinggevende telefonisch geïnterviewd in vier cafés of discotheken, vier snackbars, vier slijterijen en vier levensmiddelenzaken, in totaal 46 respondenten. Onderwerpen van gesprek zijn: verkoopgedrag aan jongeren beneden 16 en 18 jaar; controlemaatregelen; en knelpunten bij handhaven leeftijdsgrenzen. Selectie gemeenten De 25 oorspronkelijke gemeenten zijn als volgt geselecteerd. Allereerst is afhankelijk van het aantal inwoners per provincie het aantal te selecteren gemeenten bepaald. Bij de keuze van de gemeenten is vervolgens rekening gehouden met de volgende aspecten: spreiding en gemeentegrootte (tabel 1.1). De gemeenten zijn op de volgende wijze ingedeeld: I: > 2. inwoners; II: inwoners; III: inwoners; IV: inwoners; V: < 2. inwoners. Tabel 1.1 Indeling gemeenten Provincie Gemeente Inwoners Gemeentegrootte (afgerond) Groningen Groningen 19. II Drenthe Assen 66. III Friesland Sneek 33. IV Overijssel Ommen V Enschede 158. II Flevoland Noordoostpolder 46. IV Gelderland Doesburg 12. V Apeldoorn 156. II Groesbeek 19. V Utrecht Utrecht 311. I Bunnik 14. V Zeeland Goes 37. IV Noord-Brabant Den Bosch 141. II Landerd 15. V Roosendaal 78. III Noord Holland Amsterdam 78. I Haarlem 151. II Castricum 34. IV Zuid Holland Rotterdam 61. I Den Haag 495. I Capelle a/d IJssel 66. III Gouda 71. III Gorinchem 35. IV Limburg Heerlen 89. III Beek 17. V Bron: Jongeren De enquête onder de jongeren heeft plaatsgevonden in januari en februari 1999, in oktober en november 21, in oktober en november 23, in oktober en november 25, in oktober en november 27, in oktober en november 29 en in oktober en november. In In voorgaande jaren ging het om 2. tot 3. jongeren. Deze meting zijn zo n 4. jongeren geënquêteerd omdat er steeds minder jongeren zijn die alcoholhoudende dranken kopen. Inleiding 5

18 zijn jongeren van 14 tot en met 17 jaar geënquêteerd. Vanaf 21 zijn ook 13-jarige jongeren ondervraagd. Van de verschillende leeftijdsgroepen zijn, zowel in 1999, 21 als in 23, per gemeentecategorie tenminste 2 jongeren geënquêteerd. In 25 en 27 is er naar gestreefd om voor de 13-jarigen per gemeentecategorie tenminste 2 jongeren te enquêteren en voor de twee oudste leeftijdscategorieën tenminste 16, in totaal dus zo'n 2.6 jongeren. In 29 en is er weer naar gestreefd om per leeftijdscategorie tenminste 1 jongeren te enquêteren. In tabel 1.2 staan de aantallen geënquêteerde jongeren per leeftijdscategorie vermeld. Zowel in 21 als in 23 is de deelname aan de enquête bijzonder goed te noemen. Van alle jongeren die zijn bereikt is in 21 87% en in 23 85% bereid mee te werken aan het onderzoek. In 25 ligt de respons weer op het niveau van 1999: 73% van de benaderde jongeren is bereid mee te werken aan de telefonische enquête, terwijl in 27 de respons is gedaald naar 66%. In 29 en ligt het aantal jongeren dat mee wil werken met respectievelijk 63% en 64% op ongeveer hetzelfde niveau. Dit is een goede respons vergeleken met menig ander telefonisch onderzoek. Tabel 1.2 Geënquêteerde jongeren jarigen en 15-jarigen en 17-jarigen De oorspronkelijke van jongeren in de 25 geselecteerde gemeenten blijkt onvoldoende groot om per gemeentecategorie genoeg jongeren te bereiken. Vooral in de kleine gemeenten (categorie V) kunnen te weinig jongeren worden geselecteerd. Om deze reden is het aantal gemeenten waarin jongeren zijn geënquêteerd uitgebreid. Het gaat hier om gemeenten verspreid over het land. De spreiding van de respondenten over het land is hierdoor verder toegenomen. Alcoholverstrekkers De telefonische enquête bij medewerkers van horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken heeft plaatsgevonden in januari en februari 1999, in oktober en november 21, in oktober en november 23, in oktober en november 25, in oktober en november 27, in oktober, november en december 29 en in oktober en november. In de meting van 1999 bestaat de categorie horecagelegenheden uit cafés en discotheken. In 21 is deze categorie op verzoek van de NVWA opgedeeld in: cafés en discotheken; snackbars/cafetaria's; en instellingen voor sociaal-cultureel werk en sportkantines. Vanaf 23 is deze indeling voortgezet. 4 In tabel 1.3 zijn de aantallen geënquêteerden naar soort verstrekker en jaar weergegeven. 3 In voorgaande jaren ging het om 2. tot 3. jongeren. Deze meting zijn zo n 4. jongeren geënquêteerd omdat er steeds minder jongeren zijn die alcoholhoudende dranken kopen. 4 Bij de face-to-face gesprekken in 21 is geprobeerd bij elke onderneming een leidinggevende en een uitvoerende te interviewen. Aangezien dit geen (significante) verschillen heeft opgeleverd zijn in 23, 25, 27, 29 en weer alleen de leidinggevenden geïnterviewd. Hierdoor is het totale aantal geënquêteerden bij de ondernemingen in 21 in vergelijking met 1999, 23, 25 en 27 hoger. In 29 en is het aantal geïnterviewde leidinggevenden hoger in vergelijking met de metingen van 1999, 23, 25 en 27 doordat er meer enquêtes zijn afgenomen voor de categorieën cafés/discotheken en snackbars/cafetaria s. 6 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

19 Tabel 1.3 Geënquêteerde ondernemingen Horecaondernemingen cafés/discotheken snackbars/cafetaria's Slijterijen Levensmiddelenzaken De gesprekken met de alcoholverstrekkers duren 15 à 3 minuten. In de meting van 1999 is de respons bij de bereikte horecagelegenheden en slijterijen 71% en bij de levensmiddelenzaken 57%. In 21 bedraagt de respons bij de horecagelegenheden 77%, bij de slijterijen 78% en bij de levensmiddelenzaken 87%, terwijl de respons in 23 bij de horecagelegenheden 83% is, bij de slijterijen 68% en bij de levensmiddelenzaken 69%. In 25 is de respons bij de horecagelegenheden 71%, bij de slijterijen 75% en bij de levensmiddelenzaken 73%. De respons ligt bij de meting in 27 bij de horecagelegenheden op 54%, bij de slijterijen op 57% en bij de levensmiddelenzaken op 56%. In 29 ligt de respons bij de horecagelegenheden op 31%, bij de slijterijen op 49% en bij de levensmiddelenzaken op 6%. De respons is in toegenomen. In ligt de respons op 68% bij horecagelegenheden, 8% bij slijterijen en 9% bij levensmiddelenzaken. De respons ligt in vrij hoog. Het bleek echter wel lastig om verstrekkers die tot de doelgroep van het onderzoek behoren te vinden. Zo gaven voornamelijk snackbars/ cafetaria s aan geen alcohol te verkopen waardoor een groot deel buiten de doelgroep valt. Daarnaast waren er diverse cafés en discotheken die zeiden geen jongeren in hun gelegenheid binnen te laten, waardoor zij ook niet in de doelgroep vallen. Redenen die sommige alcoholverstrekkers hebben gegeven om niet mee te werken zijn onder meer oninteressant onderwerp, geen tijd of geen interesse. Verder verwijzen vooral ondernemers en bedrijfsleiders van levensmiddelenzaken en slijterijen door naar het hoofdkantoor. Een deel geeft aan dat zij wel mee willen werken wanneer er sprake zou zijn van een schriftelijke vragenlijst. Tot slot blijkt de oorspronkelijke van alcoholverstrekkers in de 25 geselecteerde gemeenten, evenals bij de jongeren, onvoldoende groot te zijn om per gemeentecategorie genoeg alcoholverstrekkers te bereiken. Vooral in de kleine gemeenten (categorie IV en V) kunnen te weinig (geschikte) alcoholverstrekkers worden geselecteerd. Om deze reden is het aantal gemeenten waarin alcoholverstrekkers zijn geënquêteerd uitgebreid. Het gaat hier om gemeenten verspreid over het land. De spreiding van de respondenten over het land is hierdoor verder toegenomen. 1.4 Analyse Bij de enquête onder de jongeren is op basis van de omvang van de gemeente waar de jongere woont een weging toegepast. Hiermee is gecorrigeerd voor het werkelijke aantal jongeren woonachtig in gemeenten behorende tot categorie I tot en met categorie V (zie bijlage 1). Door het toepassen van de wegingsfactoren zijn de bevindingen van de geënquêteerde jongeren representatief voor alle 13-jarige, alle 14/15-jarige en alle 16/17-jarige jongeren in Nederland. Bij de analyses is in de eerste plaats nagegaan welke veranderingen zich hebben voorgedaan ten opzichte van de vorige metingen. Bij de alcoholverstrekkers is in eerste instantie een vergelijking gemaakt met de metingen van 1999 en en 29 en voor wat betreft de cafés en discotheken (horeca), slijterijen en levensmiddelenzaken. Wanneer zich in de Inleiding 7

20 tussenliggende jaren opvallende veranderingen hebben voorgedaan wordt dit vermeld. Bij de analyse van de gegevens van de jongeren is nagegaan welke verschillen er bestaan tussen de verschillende leeftijdscategorieën in, tussen de metingen in 1999 en en tussen de metingen in 29 en. Daar waar betekenisvolle (statistisch significante) verschillen zijn aangetroffen worden deze beschreven (significantieniveau p=,5). Worden geen verschillen beschreven, dan betekent dit dat er geen betekenisvolle statistisch significante verschillen zijn geconstateerd. Tot slot dient te worden opgemerkt dat de analyses bij de jongeren op een andere manier zijn uitgevoerd dan in 1999 en 21. In de metingen van 1999 en 21 is voor het kunnen kopen van alcoholhoudende dranken gekeken naar de vragen: "Hoe vaak heb je alcoholhoudende dranken kunnen kopen zonder dat de verkoper opmerkingen maakte?" en "Hoe vaak had de verkoper wel vragen of opmerkingen". In de huidige en de vorige vier rapportages is echter uitgegaan van de vragen: "Heeft de verkoper wel eens opmerkingen gemaakt bij het verkopen van alcoholhoudende dranken?" en "Hoe vaak heb je ondanks de opmerkingen van de verkoper de alcoholhoudende dranken toch kunnen kopen?. Door deze andere manier van kijken naar de gegevens kunnen verschillen ontstaan ten opzichte van de gegevens zoals die zijn gepresenteerd in de rapportage over de metingen 1999 en 21. In is er in overleg met de opdrachtgever voor gekozen om de meeste vragen alleen te stellen aan de alcohol kopende jongeren, terwijl bij de voorgaande metingen deze vragen aan iedereen zijn gesteld. Voor de vergelijkbaarheid zijn voor deze rapportage ook voor de voorgaande metingen alleen de alcohol kopende jongeren geselecteerd. De gegevens kunnen hierdoor enigszins verschillen met de gegevens zoals die zijn gepresenteerde in de rapportages over de voorgaande metingen. 8 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

21 2. Alcoholgebruik In dit hoofdstuk wordt kort aandacht besteed aan het drinkgedrag van de jongeren. Deze vragen zijn in 23 aan de vragenlijst toegevoegd en in de jaren daarna (25, 27, 29 en ) wederom gesteld. 2.1 Prevalentie alcoholgebruik Uit figuur 2.1 blijkt dat in bijna drie vijfde (59%) van alle jongeren ooit wel eens alcohol heeft gedronken. Tijdens de vorige meting in 29 ging het eveneens om bijna drie vijfde (59%), terwijl het tijdens de eerste meting in 23 met ruim drie kwart (78%) beduidend hoger lag. Bij de twee jongste leeftijdscategorieën is er ook sprake van een daling in het percentage jongeren die ooit wel eens alcohol hebben gedronken ten opzichte van de eerste meting in 23. De oudste leeftijdscategorie laat echter een stijging zien van het percentage dat ooit wel eens alcohol heeft gedronken tussen de vorige meting in 29 en de huidige meting in. Figuur 2.1 Jongeren die ooit wel eens alcohol hebben gedronken, in % * jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen Noot: - significante daling tussen 23 en, p <,5; ++ significante stijging tussen 29 en, p <,5. *13-jarigen: 23 n=1.61, 25 n=1.53, 27 n=1.26, 29 n=1.21, n=1.296; 14/15-jarigen: 23 n=1.133, 25 n=851, 27 n=826, 29 n=1.2, n=1.675; 16/17-jarigen: 23 n=1.63, 25 n=852, 27 n=827, 29 n=1.22, n=1.275; totaal: 23 N=3.257, 25 N=2.755, 27 N=2.679, 29 N=3.63, N= Krijgen van alcohol via anderen Vanaf 23 is gevraagd hoe vaak jongeren alcoholhoudende dranken krijgen en van wie ze die dan krijgen. Kopen 9

22 Figuur 2.2 Jongeren die wel eens alcoholhoudende dranken van anderen krijgen, in %* ,++ -,++ -, , jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen Noot: - en + significant verschil tussen 23 en, p <,5; ++ significante stijging tussen 29 en, p <,5. *13-jarigen: 23 n=596, 25 n=546, 27 n=377, 29 n=248, n=324; 14/15- jarigen: 23 n=943, 25 n=681, 27 n=567, 29 n=626, n=974; 16/17-jarigen: 23 n=998, 25 n=774, 27 n=736, 29 n=918, n=1.198; totaal: 23 n=2.537, 25 n=2.1, 27 n=1.681, 29 n=1792, n= Uit figuur 2.2 blijkt dat in bijna drie kwart (74%) van de jongeren wel eens alcoholhoudende dranken krijgt van anderen. Ten opzichte van de vorige meting in 29 is dit percentage toegenomen (55%). Deze stijging tussen 29 en doet zich bij alle drie leeftijdscategorieën voor. Vergeleken met het eerste meetmoment in 23 is er wel sprake van een daling in het percentage jongeren dat aangaf wel eens alcoholhoudende dranken van anderen te krijgen. In 23 gaf ruim drie kwart (76%) van de jongeren dit aan. Deze daling doet zich het sterkst voor bij de 13-jarigen (49% in en 23 in 68%) gevolgd door de 14/15-jarigen (73% in en 78% in 23). Bij de 16/17-jarigen is er daarentegen sprake van een stijging tussen 23 en van 8% naar 82%. In krijgt een kwart (26%) van de jongeren nooit alcoholhoudende dranken van anderen. Dit percentage is gedaald ten opzichte van de vorige meting in 29 (45%) en gestegen vergeleken met het eerste meetmoment in 23 (24%) (tabel 2.1). De daling tussen 29 en doet zich voornamelijk voor bij de 16/17-jarigen, de stijging tussen 23 en wordt geconstateerd bij de jongste en de oudste leeftijdscategorie. Bijna een derde van de jongeren (31%) geeft aan dat zij minder dan één keer per maand drankjes van anderen krijgen, in 29 lag dit op hetzelfde niveau (32%). Ten aanzien van 23 is dit percentage gedaald van 46% naar 31% in. Deze daling vindt met name plaats onder de 13-jarigen (42% in en 56% in 23) en onder de 16/17-jarigen (19% in en 35% in 23). In wordt vaker aangegeven dat de jongeren één tot drie keer per maand drankjes van anderen krijgen dan tijdens de meting in 29 (29% in en 17% in 29). Deze stijging doet zich vooral bij de 14/15-jarigen (24% in en 15% in 29) en de 16/17-jarigen (38% in en 22% in 29) voor. 1 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

23 Tabel 2.1 Frequentie waarmee jongeren alcoholhoudende dranken krijgen van anderen, in % 13-jarigen 14/15-jarigen n=596 n=546 n=377 n=248 n=324 n=943 n=681 n=567 n=626 n=974 Nooit , ,-- < 1 keer per ,++ maand 1-3 keer per maand 1 keer per week Weet niet /17-jarigen n=998 n=774 n=736 n=918 n=1.198 n=2537 n=21 n=1681 n=1792 n=2497 Nooit , ,-- < 1 keer per , maand 1-3 keer per , ,++ maand 1 keer per , ,++ week Weet niet Noot: - en + significant verschil tussen 23 en, p <,5; -- en ++ significant verschil tussen 29 en, p <,5. De trend die zich bij de voorgaande metingen heeft voorgedaan waarbij jongeren de dranken steeds vaker van (oudere) vrienden en minder vaak van hun ouders krijgen, lijkt in te zijn gestabiliseerd (tabel 2.2). In geeft 77% aan wel eens drankjes van (oudere) vrienden te krijgen, terwijl dit in 29 voor 79% en in 23 voor 63% geldt. De stijging vergeleken met 23 doet zich met name voor bij 14/15-jarigen en 16/17-jarigen. Daarnaast geeft in 28% aan wel eens alcoholhoudende dranken van hun ouders te krijgen, in 29 was dit percentage 3% en in 23 lag dit percentage op 44%. Alleen ten opzichte van de meting in 23 is er sprake van een significante daling. Deze daling doet zich voornamelijk bij de 13-jarigen en 14/15-jarigen voor. Tabel 2.2 Personen van wie jongeren alcoholhoudende dranken krijgen, in %* 13-jarigen 14/15-jarigen n=43 n=284 n=137 n=94 n=166 n=74 n=447 n=27 n=327 n=75 (Oudere) vrienden 69 + Ouders (Oudere) , broers/ zussen 7 +,++ Andere familieleden Kennissen/ bekenden Onbekenden Anders 2 + Weet niet Kopen 11

24 Tabel 2.2 Personen van wie jongeren alcoholhoudende dranken krijgen, in %* (vervolg) 16/17-jarigen n=8 n=576 n=432 n=551 n=969 n=1943 n=136 n=839 n=972 n=184 (Oudere) vrienden Ouders (Oudere) broers/ zussen 5 +,++ Andere familieleden , ,++ Kennissen/ bekenden Onbekenden Anders 1 1 +,++ 1 +,++ Weet niet 1 1 * Meer dan één antwoord mogelijk, percentages sommeren daarom niet tot 1%. Noot: + en - significant verschil tussen 23 en 29, p <,5; ++ en -- significant verschil tussen 27 en 29, p <,5. 12 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

25 3. KOPEN In dit hoofdstuk komen de resultaten van de vragen over het kopen van alcoholhoudende dranken uit de enquête onder de jongeren aan bod. De 13- en 14/15-jarige jongeren is onder meer gevraagd naar hun ervaringen met het kopen van zwak-alcoholhoudende dranken in horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken. Tevens is hen gevraagd naar hun ervaringen met het kopen van sterke drank in horecagelegenheden en slijterijen. De 16/17- jarige jongeren is uitsluitend gevraagd naar hun ervaringen met het kopen van sterke drank in horecagelegenheden en slijterijen. Er wordt zoveel mogelijk ingegaan statistisch significante verschillen tussen 29 en en tussen 1999 en. Aangezien in 1999 geen 13-jarigen zijn geënquêteerd, kan bij deze leeftijdscategorie alleen een vergelijking worden gemaakt met 21 en. In is gevraagd waar jongeren hun alcoholhoudende dranken kopen. De jongeren geven aan dit met name te doen bij levensmiddelenzaken (76%) en cafés/discotheken (46%). Zij kopen nauwelijks in sportkantines (2%) en cafetaria s (1%). Zoals in de inleiding als is aangegeven zijn er steeds minder jongeren, met name 13-jarigen, die alcoholhoudende dranken kopen. Door deze lage aantallen kunnen verschillen te veel van het toeval afhangen. Daarom worden in dit hoofdstuk alleen de resultaten weergegeven wanneer het aantal op 2 jonger of meer ligt. Als het aantal lager ligt wordt dit in de tekst aangegeven en worden de resultaten niet in een figuur of tabel gepresenteerd. 3.1 Zwak-alcoholhoudende dranken In deze paragraaf wordt ingegaan op het kopen van zwak-alcoholhoudende dranken. Aangezien aan 16/17-jarigen zwak-alcoholhoudende dranken mogen worden verkocht wordt in deze paragraaf alleen ingegaan op de resultaten van de twee jongste leeftijdscategorieën. Bestelpoging Alle jongeren is gevraagd of zij in de maand voorafgaande aan de enquête wel eens zwakalcoholhoudende dranken hebben gekocht bij een slijterij, levensmiddelenzaak of horecagelegenheid. Uit figuur 3.1 blijkt dat er bij het bestellen van zwak-alcoholhoudende dranken sprake is van een daling in ten opzichte van de eerste meting in 21 in het percentage jongeren dat wel eens zwak-alcoholhoudende dranken koopt bij de drie categorieën alcoholverstrekkers. Kopen 13

26 Figuur 3.1 Percentage jongeren dat in de afgelopen maand zwak-alcoholhoudende dranken heeft gekocht bij een slijterij, levensmiddelenzaak of in een horecagelegenheid* 3 13-jarigen 14/15-jarigen ,--- -, , Slijterijen Levensmiddelenzaken , ,--- --, Horeca Slijterijen Levensmiddelenzaken Horeca Slijterijen Levensmiddelenzaken ,--- --, Horeca Noot: - significante daling tussen 1999 en, p <.5; -- significante daling tussen 21 en, p <.5; --- significante daling tussen 29 en, p <.5. *13-jarigen: 21 n=1.31, 23 n=1.61, 25 n=1.54, 27 n=1.26, 29 n=1.21, n=1.296; 14/15- jarigen: 1999 n=1.8, 21 n=1.133, 23 n=1.133, 25 n=851, 27 n=826, 29 n=1.2, n=1.675; totaal: 21 n=2.164, 23 n=2.194, 25 n=1.95, 29 N=2.21. N= In heeft minder dan 1% van de jongeren onder de 16 jaar aangegeven wel eens zwakalcoholhoudende dranken te kopen bij een slijterij, in 21 was dit nog 4%. Bij de levensmiddelenzaken is het percentage gedaald van 13% in 21 naar 3% in 29 en 2% in. Ok bij de horecagelegenheden is het percentage jongeren die aangeven wel eens zwak-alcoholhoudende dranken te kopen in (3%) gedaald ten opzichte van 21 (14%) en 29 (5%). De 13-jarigen hebben in minder vaak zwak-alcoholhoudende dranken gekocht bij een levensmiddelenzaak (% (één jongere) in tegenover 6% in 21). In zegt geen enkele 13-jarige de afgelopen maand zwak-alcoholhoudende dranken te hebben gekocht bij een slijterij of in een horecagelegenheid. Bij de 14/15-jarigen is sprake van een daling in het kopen van alcoholhoudende dranken bij levensmiddelenzaken van 9% in 1999 naar 3% in. Ook ten opzichte van 29 (5%) is dit percentage gedaald. Bij de slijterijen en horecagelegenheden zien we eveneens een daling tussen zowel 1999 en als 29 en. Opmerkingen verkoper De 13- tot en met 15-jarige jongeren die in de maand voorafgaande aan het onderzoek zwak-alcoholhoudende dranken hebben gekocht is gevraagd in hoeverre de verkoper opmerkingen maakte bij het verkopen van deze dranken. Aangezien in slechts één 13- jarige zwak-alcoholhoudende drank bij een levensmiddelenzaak heeft geprobeerd te kopen in de maand voorafgaande aan het onderzoek en geen enkele 13-jarige in een slijterij of horecagelegenheid zijn de resultaten van de 13-jarigen niet opgenomen in figuur 3.2. Bij de verschillende metingen geeft een beperkt deel van de 14/15-jarigen aan dat de verkoper opmerkingen maakt. Voor de 14/15-jarigen lijkt het moeilijker te worden om drank te kopen in horecagelegenheden en levensmiddelenzaken. In toenemende mate krijgen zij hierover opmerkingen te horen van de barkeeper (2% in en 6% in 1999). Bij de levensmiddelenzaken is er sprake van een stijging van 8% in 1999 naar 27% in INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

27 Figuur 3.2 Percentage 14/15-jarigen dat in de afgelopen maand zwak-alcoholhoudende dranken heeft besteld/gekocht waarbij de verkoper opmerkingen maakte* Horeca Slijterijen Levensmid-delenzaken Noot: + significante stijging tussen 1999 en, p <,5. *14/15-jarigen: 1999 n=51-28, 21 n=61-291, 23 n=32-213, 25 n=16-119, 27 n=17-91, 29 n=14-86, n=9-88. Vanaf de meting in 21 is de jongeren waarbij de verkoper opmerkingen maakte, vervolgens gevraagd of zij ondanks de opmerkingen de zwak-alcoholhoudende dranken toch hebben meegekregen. Het blijkt dat het merendeel van de 14/15-jarigen de drankjes toch heeft meegekregen. Zo geven in 12 van de 18 14/15-jarigen de drank toch gekregen ondanks de opmerkingen van de barkeeper. Het kopen van zwakalcoholhoudende dranken in levensmiddelenzaken laat hetzelfde beeld zien onder deze leeftijdscategorie. De medewerkers maken vaker opmerkingen, maar toch krijgen negen van de 14 jongeren de zwak-alcoholhoudende dranken mee. Slaagkans Wanneer wordt gekeken naar de slaagkans, oftewel de kans dat een jongere onder 16 jaar er in slaagt om zwak-alcoholhoudende dranken te kopen, blijkt dat deze kans in voor alle categorieën alcoholverstrekkers op 86% of hoger ligt (figuur 3.3). Kopen 15