Monitor alcoholverstrekking jongeren 2005

Transcriptie

1

2

3 NALEVING LEEFTIJDSGRENZEN 16 EN 18 JAAR DRANK- EN HORECAWET: METINGEN,, en Monitor alcoholverstrekking jongeren

4 COLOFON St. INTRAVAL Postadres: Postbus BT Groningen Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam: St. Jansstraat 2C Goudsesingel 184 Telefoon Telefoon Fax Fax April 2006 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Tekst: Opmaak: Druk: Opdrachtgever: drs. B. Bieleman, drs. A. Kruize, drs. A. Nienhuis drs. M. Hoorn Repro GMW Voedsel en Waren Autoriteit (VWA), financier Ministerie van VWS ISBN-10: ISBN-13:

5 INHOUDSOPGAVE Pagina Samenvatting I Hoofdstuk 1 Inleiding Achtergrond Probleemstelling Opzet onderzoek Analyse Indeling rapport 7 Hoofdstuk 2 Drinkgedrag Prevalentie alcoholgebruik Indrinken Bezoeken keet Krijgen van alcohol via anderen Uitgaan 15 Hoofdstuk 3 Kopen Zwak-alcoholhoudende dranken Sterke drank Koopindex Identiteitsbewijs Kooptactieken 30 Hoofdstuk 4 Verkopen Kennis leeftijdsgrenzen Leeftijden klanten Controle 36 Hoofdstuk 5 Conclusies Alcoholgebruik jongeren Verkrijgbaarheid alcohol Controle leeftijd Ten slotte 48 Geraadpleegde literatuur 49 Bijlage 1 Wegingstabel jongeren 53 Bijlage 2 Stroomschema's jongeren 55 Bijlage 3 Tabellen jongeren 63 Bijlage 4 Tabellen ondernemers 93

6

7 SAMENVATTING Om inzicht te krijgen in de naleving van de leeftijdsgrenzen van 16 en 18 jaar uit de Drank- en Horecawet heeft de Voedsel Waren Autoriteit (VWA), met financiële steun van het ministerie van VWS, onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL opdracht gegeven hiernaar onderzoek te doen. Het betreft een monitor, waarbij periodiek metingen plaatsvinden onder jongeren en ondernemers. Tot dusverre hebben metingen plaatsgevonden in,, en. Opzet onderzoek Er is een telefonische enquête afgenomen onder meer dan jongeren van 13 tot en met 17 jaar. Daarnaast zijn ruim 400 leidinggevenden (alcoholverstrekkers) geïnterviewd van verschillende soorten ondernemingen, te weten cafés en discotheken, levensmiddelenzaken en slijterijen. Prevalentie In heeft ruim drie kwart van alle jongeren ooit wel eens alcohol gedronken, in is dit gedaald naar iets minder dan drie kwart. Bijna twee derde van de jongeren in die wel eens alcoholhoudende dranken hebben gedronken heeft dat in de vier weken voorafgaande aan de enquête geconsumeerd, in was dit nog ruim twee derde. Tijdens het uitgaan wordt in door de 13-jarigen en de 14/15-jarigen minder vaak alcohol gedronken dan in, deze daling heeft zich in niet verder ontwikkeld. Bij zowel de 14/15-jarigen als de 16/17-jarigen is tussen en sprake van een stijgende trend in het drinken van zwak alcoholhoudende dranken. Het drinken van sterke drank neemt daarentegen juist af. Alcohol kopen De bestelpogingen van zwak-alcoholhoudende dranken in horecagelegenheden van jongeren beneden de 16 jaar laat tussen en een dalende tendens zien van twee vijfde in naar één vijfde in. Daarnaast is het percentage jongeren dat zwak-alcoholhoudende dranken bij een slijterij of levensmiddelenzaak koopt eveneens gedaald tussen en. Het bestellen van sterke drank laat ongeveer hetzelfde beeld zien. Het percentage jongeren dat alcoholhoudende dranken bestelt en vervolgens ook krijgt is tussen en nauwelijks veranderd. Het slagingspercentage ligt op 85% of hoger. Wel geven de jongeren in toenemende mate aan dat de verkoper opmerkingen maakt bij het verkopen van alcoholhoudende dranken. De koopindex is een samenvoeging van de bestelpoging en de slaagkans. Hierbij worden alle leeftijdscategorieën samengenomen en geen onderscheid gemaakt naar het kopen van zwakalcoholhoudende dranken en sterke drank. Er blijkt sprake te zijn van een dalende trend in het percentage jongeren dat probeert alcoholhoudende dranken te kopen en daarin vervolgens slaagt. In ligt dit percentage op 32%, terwijl het in is gedaald naar 20%. Wellicht doen jongeren door striktere controle op de leeftijdsgrenzen door de alcoholverstrekkers minder pogingen om alcohol te bestellen. Alcohol verkopen De alcoholverstrekkers zeggen in vaker dan in de voorgaande jaren dat zij zich altijd houden aan de leeftijdsgrenzen. Het controleren van de leeftijden gebeurt volgens de alcoholverstrekkers steeds vaker door het vragen naar een identiteitsbewijs. Het inschatten van de leeftijd wordt echter ook nog vaak gedaan. Veel alcoholverstrekkers geven aan dat het vaak een combinatie is van beide methoden. Zij proberen eerst de leeftijd van de jongere in te schatten om vervolgens bij twijfel te vragen naar hun identiteitsbewijs. Het vragen naar de leeftijd is gedaald ten opzichte van voorgaande jaren. Samenvatting I

8 II INTRAVAL - Monitor Alcoholverstrekking jongeren

9 1. INLEIDING De Voedsel en Warenautoriteit (VWA) is de overheidsorganisatie die de veiligheid van voedsel en consumentenproducten onderzoekt en bewaakt. Een van de activiteiten van de VWA is het toezicht op de naleving van de leeftijdsgrenzen van 16 jaar (zwakalcoholhoudende dranken) en 18 jaar (sterke drank) uit de Drank- en Horecawet door alcoholverstrekkers. Ten einde goed inzicht te krijgen in de naleving van deze leeftijdsgrenzen heeft de VWA, met financiële steun van het ministerie van VWS, onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL opdracht gegeven hiernaar onderzoek te doen. Het onderzoek dient te worden beschouwd als een inventarisatie van de situatie in oktobernovember en is op vergelijkbare wijze uitgevoerd als de voorgaande metingen in januarifebruari, oktober-november en oktober-november, zodat vergelijkingen tussen de vier metingen mogelijk zijn. Op deze manier is er sprake van periodieke metingen, oftewel het monitoren, van de naleving van de leeftijdsgrenzen van 16 en 18 jaar uit de Drank- en Horecawet. De wijziging die in ten opzichte van zijn aangebracht blijven van kracht in de en metingen. Het gaat hierbij om de uitbreiding bij de jongeren met de leeftijdscategorie 13-jarigen en bij de categorie horeca met de subcategorieën snackbars en sportkantines/instellingen voor sociaal-cultureel werk. 1.1 Achtergrond In Nederland drinken veel mensen alcohol. Volgens een meting van het CBS uit drinkt 81% van de bevolking van 12 jaar en ouder 'wel eens' alcohol ( Matig gebruik van alcohol door volwassenen levert doorgaans weinig problemen op; overmatig gebruik echter wel. Alcoholmisbruik staat in de top-10 van de gezondheidsproblemen in ons land ( Per jaar overlijden tot mensen aan de gevolgen van alcoholmisbruik. Hierbij gaat het om verslavingsproblemen en acute gezondheidsschade door alcohol, zoals alcoholvergiftiging. Daarnaast levert overmatig alcoholgebruik ook veel maatschappelijke schade op. Tieners die een aantal jaren overmatig alcohol gebruiken, hebben vaak last van leer- en geheugenproblemen. Het deel van de hersenen dat belangrijk is voor leren en geheugen krimpt als gevolg van langdurig overmatig alcoholgebruik wat vervolgens weer leidt tot slechtere prestaties op school. Omdat de hersenen van tieners nog in ontwikkeling zijn, kan overmatig alcoholgebruik tot blijvende schade aan de hersenen leiden (Spear 2002; Brown et al 2000; Tapert en Brown ; Tapert et al ). Hoewel de laatste jaren het gebruik van alcohol per hoofd van de bevolking licht aan het dalen is, drinken jongeren steeds meer en op steeds jongere leeftijd (Trimbos-instituut 2004). Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is verantwoordelijk voor het ontwikkelen van het alcoholbeleid. De belangrijkste doelgroepen van het beleid zijn jongeren en (ex-) probleemdrinkers. Alcoholgebruik is niet alleen een kwestie van vraag, maar ook van aanbod. Het is een wisselwerking tussen de vraag van de klant en het aanbod van de ondernemer/producent. Het wettelijk kader om vraag en aanbod te reguleren is de Drank- en Horecawet. Per 1 november 2000 is een herziening van de Drank- en Horecawet van kracht geworden, waarmee het alcoholmatigingsbeleid in Nederland verder is aangescherpt. De wet is gericht op verantwoorde alcoholverstrekking, in het bijzonder ter voorkoming van gezondheidsrisico's en Inleiding 1

10 maatschappelijke problemen door misbruik van alcoholhoudende dranken. De wetswijzigingen hebben belangrijke gevolgen voor de alcoholverstrekkers. Voor het verkrijgen van een Drank- en Horecawet-vergunning moet worden voldaan aan leeftijdseisen en zedelijkheidseisen (Ministerie van VWS ). Bovendien moet men kennis en inzicht hebben met betrekking tot verantwoorde verstrekking van alcoholhoudende dranken. Dit laatste kan onder meer door het volgen van de cursus Sociale Hygiëne (Kruize en Bieleman ). Eén van de bepalingen in de Drank- en Horecawet is dat aan jongeren beneden 16 jaar geen zwak-alcoholhoudende dranken en aan jongeren beneden 18 jaar geen sterke drank mag worden verkocht c.q. geschonken. De alcoholverstrekker is verplicht de leeftijd van de kopende jongere vast te stellen aan de hand van een leeftijdsdocument, tenzij het overduidelijk is dat de koper oud genoeg is (Ministerie van VWS ). Ook volgens de gedragscode van de horeca zouden jongeren bij het aanmoedigen van het gebruik van alcohol juist zoveel mogelijk moeten worden ontzien. Controle naleving Drank- en Horecawet De Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) controleert of bedrijven zich houden aan de Dranken Horecawet. Er is binnen iedere regio van de VWA een speciaal team opgericht dat onder andere toezicht houdt op de naleving van de Drank- en Horecawet, de zogeheten DHT-teams. Zij voeren inspecties uit bij vergunningplichtige bedrijven, zoals cafés, discotheken en slijterijen en bij niet-vergunningplichtige bedrijven zoals levensmiddelenzaken en snackbars. Naast de VWA spelen ook de gemeenten een belangrijke rol in het kader van de Drank- en Horecawet. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het verlenen van de Drank- en Horecawetvergunningen. De gemeente kan de vergunning intrekken als de ondernemer zich niet aan de regels houdt. Daarnaast kan de politie, evenals de VWA, optreden als er sprake is van het overtreden van de Drank- en Horecawet. Jongeren Jongeren vormen een belangrijke risicogroep voor wat betreft het op problematische wijze omgaan met alcohol. De effecten van alcohol zijn bij jongeren vaak sterker omdat hun lichaam nog niet gewend is aan alcohol (Keijsers en Vaandrager 2000). In vergelijking met volwassenen drinken jongeren per keer vaak veel. Bovendien is bekend dat alcohol een ontremmende werking heeft. Al enige tijd zijn er signalen dat agressief gedrag onder jongeren toeneemt. Verondersteld wordt dat het nuttigen van alcohol door jongeren de kans op agressie vergroot. Dit zou vooral het geval zijn bij excessief alcoholgebruik, al dan niet in combinatie met het gebruik van sommige uitgaansdrugs (Bieleman e.a. 1998; Keijsers en Vaandrager 2000). Sinds 1984 voert het Trimbos-instituut elke vier jaar een onderzoek uit naar het middelengebruik van scholieren in Nederland, het zogeheten Peilstationonderzoek. Uit de laatste meting () blijkt dat van alle leerlingen van het voortgezet onderwijs 85% ooit alcohol heeft gedronken: 83% van de meisjes en 86% van de jongens (Monshouwer e.a. 2004). Meer dan de helft (58%) geeft aan in de maand voorafgaande aan het onderzoek alcoholhoudende dranken te hebben gedronken. Wanneer naar de afzonderlijke leeftijden wordt gekeken blijkt dit te gelden voor 43% van de 13-jarigen, 62 van de 14-jarigen en 70% van de 15-jarigen. In eerdere onderzoeken van INTRAVAL, waaronder metingen van de handhaving van de leeftijdsgrenzen in, en (Maarsingh e.a. 1998; Ten Den e.a. ; Bieleman e.a. 2002; Bieleman e.a. 2004), en Regio Data () geven jongeren aan dat in de horeca in veel gevallen niet wordt gecontroleerd op leeftijd. Jongeren beneden 16 en 18 jaar zeggen vaak 2 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

11 zonder problemen alcohol te kunnen bestellen. Verder melden jongeren beneden 16 en 18 jaar ook in slijterijen en levensmiddelenzaken op relatief eenvoudige wijze zwak-alcoholhoudende respectievelijk sterke dranken te kunnen kopen. Begin 2006 is aan de Universiteit Twente in opdracht van de Stichting Alcoholpreventie (STAP) een afstudeerstudie uitgevoerd naar de verkoop van alcoholhoudende dranken aan jongeren onder de wettelijke leeftijdsgrens (Gosselt 2006). Hierin is gebruik gemaakt van mysteryshopping. Dit betekent dat een levensmiddelenzaak of slijterij wordt bezocht door een jongere van 15 of 17 jaar die zich voordoet als klant, zonder dat het personeel van het bedrijf hiervan op de hoogte is. De jongeren kregen de opdracht om alcoholhoudende dranken te kopen. In zijn 150 levensmiddelenzaken en 150 slijterijen bezocht. De levensmiddelenzaken zijn alleen door de 15-jarigen bezocht. Van alle aankooppogingen in levensmiddelenzaken was 88% succesvol. Bij de slijterijen was 77% van de aankooppogingen door 15-jarigen succesvol en 89% van de aankooppogingen door de 17-jarigen. In de studie is geen aandacht besteed aan horecagelegenheden. Het IVO () heeft onlangs in opdracht van het NIGZ onderzoek gedaan naar het aankoopen drinkgedrag van jongeren. Uit dit onderzoek komt naar voren dat 45% van de jongeren van jaar wel eens zelf alcoholhoudende dranken koopt. Naarmate jongeren ouder zijn, hebben ze vaker alcohol gekocht. Voor de 12/13-jarigen geldt dat 10% wel eens alcohol heeft gekocht, terwijl dit voor 35% van de 14/15-jarigen geldt. Naast het eigen koopgedrag is gevraagd of jongeren wel eens anderen alcoholhoudende dranken voor hen laten kopen. Ruim de helft (54%) zegt dat dit inderdaad wel eens is gebeurd. De dranken worden vooral gekocht door hun moeder (16%) en de beste vriend of vriendin (14%). Wanneer naar de afzonderlijke leeftijdscategorieën wordt gekeken, blijkt dat het met name de 16/17-jarigen zijn die aangeven dat anderen wel eens alcoholhoudende dranken voor hen kopen: 73% van de 16/17-jarigen tegenover 56% van de 14/15-jarigen en 32% van 12/13-jarigen. 1.2 Probleemstelling De probleemstelling van de monitor naar de verkrijgbaarheid van alcohol voor jongeren luidt als volgt: In welke mate worden de leeftijdsgrenzen van 16 jaar voor zwak alcoholhoudende dranken en 18 jaar voor sterke drank uit de Dranken Horecawet nageleefd? Uit de probleemstelling kunnen de volgende onderzoeksvragen worden geformuleerd: In hoeverre kunnen jongeren beneden 16 en 18 jaar zwak-alcoholhoudende dranken respectievelijk sterke drank verkrijgen in horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken? Op welke wijze en in welke mate worden de leeftijdsgrenzen van 16 en 18 jaar nageleefd door horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken? In hoeverre zijn er veranderingen opgetreden tussen eind, eind, eind en begin? Inleiding 3

12 1.3 Opzet onderzoek Het landelijk onderzoek naar jongeren en ondernemers is uitgevoerd in meer dan 25 gemeenten verspreid over Nederland en bestaat uit diverse onderdelen. Bij de keuze van de gemeenten is rekening gehouden met het aantal inwoners en de provincie. Op deze manier ontstaat een goede dwarsdoorsnede van Nederland. Activiteiten Allereerst is wederom een telefonische enquête afgenomen onder ongeveer jongeren van 13 tot en met 17 jaar. In een kort gesprek (10-15 minuten) is hen gevraagd naar het feitelijk koopgedrag en de reacties daarop bij het verkrijgen van alcohol in horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken. Daarnaast is in de betreffende gemeenten opnieuw een leidinggevende telefonisch geïnterviewd in twee cafés of discotheken, twee snackbars, vier sportkantines of instellingen voor sociaal-cultureel werk, vier slijterijen en vier levensmiddelenzaken, in 404 respondenten. Onderwerpen van gesprek zijn: verkoopgedrag aan jongeren beneden 16 en 18 jaar; controlemaatregelen; en knelpunten bij handhaven leeftijdsgrenzen. Selectie gemeenten De 25 oorspronkelijke gemeenten zijn als volgt geselecteerd. Allereerst is afhankelijk van het aantal inwoners per provincie het aantal te selecteren gemeenten bepaald. Bij de keuze van de gemeenten is vervolgens rekening gehouden met de volgende aspecten: spreiding en gemeentegrootte (tabel 1.1). De gemeenten zijn op de volgende wijze ingedeeld: I: > inwoners; II: inwoners; III: inwoners; IV: inwoners; V: < inwoners. Tabel 1.1 Indeling gemeenten Provincie Gemeente Inwoners Gemeentegrootte (afgerond) Groningen Groningen II Drenthe Assen III Friesland Sneek IV Overijssel Ommen V Enschede II Flevoland Noordoostpolder IV Gelderland Groenlo V Apeldoorn II Groesbeek V Utrecht Utrecht I Bunnik V Zeeland Goes IV Noord-Brabant Den Bosch II Landerd V Roosendaal III Noord Holland Amsterdam I Haarlem II Castricum IV Zuid Holland Rotterdam I Den Haag I Capelle a/d IJssel III Gouda III Gorinchem IV Limburg Heerlen III Beek V Bron: 4 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

13 Jongeren De enquête onder de jongeren heeft plaatsgevonden in januari en februari, in oktober en november, in oktober en november en in oktober en november. In zijn jongeren van 14 tot en met 17 jaar geënquêteerd. In en zijn ook 13-jarige jongeren ondervraagd. Van de verschillende leeftijdscategorieën zijn tijdens alle vier metingen per gemeentecategorie tenminste 200 jongeren geënquêteerd. In tabel 1.2 staan de aantallen geënquêteerde jongeren per leeftijdscategorie vermeld. Zowel in als in is de deelname aan de enquête bijzonder goed te noemen. Van alle jongeren die zijn bereikt is in 87% en in 85% bereid mee te werken aan het onderzoek. In ligt de respons weer op het niveau van : 73% van de benaderde jongeren is bereid mee te werken aan de telefonische enquête. Dit is nog steeds een goede respons vergeleken met menig ander telefonisch onderzoek. Tabel 1.2 Geënquêteerde jongeren 13-jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen De oorspronkelijke van jongeren in de 25 geselecteerde gemeenten blijkt onvoldoende groot om per gemeentecategorie genoeg jongeren te bereiken. Vooral in de kleine gemeenten (categorie V) kunnen te weinig jongeren worden geselecteerd. Om deze reden is het aantal gemeenten waarin jongeren zijn geënquêteerd uitgebreid. Het gaat hier om gemeenten verspreid over het land. De spreiding van de respondenten over het land is hierdoor verder toegenomen. Alcoholverstrekkers De telefonische enquête bij medewerkers van horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken heeft plaatsgevonden in januari en februari, in oktober en november, in oktober en november en in oktober en november. In de meting van bestaat de categorie horecagelegenheden uit cafés en discotheken. In is deze categorie op verzoek van de VWA opgedeeld in: cafés en discotheken; snackbars/cafetaria's; en instellingen voor sociaal-cultureel werk en sportkantines. In en is deze indeling voortgezet. Bij de face-to-face gesprekken in is geprobeerd bij elke onderneming een leidinggevende en een uitvoerende te interviewen. Aangezien dit geen (significante) verschillen heeft opgeleverd zijn in en weer alleen de leidinggevenden geïnterviewd. Hierdoor is het totale aantal geënquêteerden bij de ondernemingen in in vergelijking met, en hoger (zie tabel 1.3). Tabel 1.3 Geënquêteerde alcoholverstrekkers Horecaondernemingen 1. cafés/discotheken 2. snackbars/cafetaria's 3. sportkantines/sociaal cultureel werk Slijterijen Levensmiddelenzaken Inleiding 5

14 De gesprekken met de alcoholverstrekkers duren 15 à 30 minuten. In de meting van is de respons bij de horecagelegenheden en slijterijen 71% en bij de levensmiddelenzaken 57%. In bedraagt de respons bij de horecagelegenheden 77%, bij de slijterijen 78% en bij de levensmiddelenzaken 87%. In de voorlaatste meting, die van, is de respons bij de horecagelegenheden 83%, bij de slijterijen 68% en bij de levensmiddelenzaken 69%. In is de respons bij de horecagelegenheden 71%, bij de slijterijen 75% en bij de levensmiddelenzaken 73%. De gemiddeld genomen hogere respons in zal mede te maken hebben met een andere interviewvorm, face-to-face in plaats van telefonisch. Redenen die sommige alcoholverstrekkers hebben gegeven om niet mee te werken zijn onder meer geen tijd of geen interesse. Verder verwijzen vooral ondernemers en bedrijfsleiders van levensmiddelenzaken en slijterijen door naar het hoofdkantoor. Een deel geeft aan dat zij wel mee willen werken wanneer er sprake zou zijn van een schriftelijke vragenlijst. Tot slot blijkt de oorspronkelijke van alcoholverstrekkers in de 25 geselecteerde gemeenten, evenals bij de jongeren, onvoldoende groot te zijn om per gemeentecategorie genoeg alcoholverstrekkers te bereiken. Vooral in de kleine gemeenten (categorie IV en V) kunnen te weinig (geschikte) alcoholverstrekkers worden geselecteerd. Om deze reden is het aantal gemeenten waarin alcoholverstrekkers zijn geënquêteerd uitgebreid. Het gaat hier om gemeenten verspreid over het land. De spreiding van de respondenten over het land is hierdoor verder toegenomen. 1.4 Analyse Bij de enquête onder de jongeren is op basis van de omvang van de gemeente waar de jongere woont een weging toegepast. Hiermee is gecorrigeerd voor het werkelijke aantal jongeren woonachtig in gemeenten behorende tot categorie I tot en met categorie V (zie bijlage 1). Door het toepassen van de wegingsfactoren zijn de bevindingen van de geënquêteerde jongeren representatief voor alle 13-jarige, alle 14/15-jarige en alle 16/17-jarige jongeren in Nederland. Bij de analyses is in de eerste plaats nagegaan welke veranderingen zich hebben voorgedaan ten opzichte van de vorige metingen. Bij de alcoholverstrekkers is in eerste instantie een vergelijking gemaakt met de metingen van en voor wat betreft de cafés en discotheken (horeca), slijterijen en levensmiddelenzaken. Wanneer zich in de tussenliggende jaren opvallende veranderingen hebben voorgedaan wordt dit vermeld. Daarnaast worden in de tabellen alleen de resultaten van de cafés en discotheken weergegeven, terwijl in de tekst in voorkomende gevallen ook aandacht wordt besteed aan de snackbars/cafetaria's en de sportkantines en instellingen voor sociaal cultureel werk. Bij de analyse van de gegevens van de jongeren is nagegaan welke verschillen er bestaan tussen de verschillende leeftijdscategorieën in en tussen de metingen in en. Daar waar betekenisvolle (significante) verschillen zijn aangetroffen worden deze beschreven (significantieniveau p=0,05). Worden geen verschillen beschreven, dan betekent dit dat er geen betekenisvolle significante verschillen zijn geconstateerd. Tot slot dient te worden opgemerkt dat de analyses bij de jongeren op een andere manier zijn uitgevoerd dan in en. In de metingen van en is voor het kunnen kopen van alcoholhoudende dranken gekeken naar de vragen: "Hoe vaak heb je alcoholhoudende dranken kunnen kopen zonder dat de verkoper opmerkingen maakte?" en "Hoe vaak had de verkoper wel vragen of opmerkingen". In de huidige en de vorige rapportage is echter uitgegaan van de vragen: "Heeft de verkoper wel eens opmerkingen gemaakt bij het verkopen van alcoholhoudende dranken?" en "Hoe vaak heb je ondanks de opmerkingen van de 6 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

15 verkoper de alcoholhoudende dranken toch kunnen kopen?". Door deze andere manier van kijken naar de gegevens kunnen verschillen ontstaan ten opzichte van de gegevens zoals die zijn gepresenteerd in de rapportage over de metingen en. 1.5 Indeling rapport De indeling van het rapport is als volgt. In hoofdstuk 2 wordt het drinkgedrag van de jongeren besproken. Hoofdstuk 3 behandelt het kopen van alcohol door jongeren. Hoofdstuk 4 gaat in op het verkopen van alcohol door alcoholverstrekkers aan jongeren. Het rapport wordt in hoofdstuk 5 afgesloten met de belangrijkste conclusies, waarbij de resultaten van de jongeren worden afgezet tegen die van de alcoholverstrekkers. Inleiding 7

16 8 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

17 2. DRINKGEDRAG In dit hoofdstuk komen de resultaten van de vragen over het drinkgedrag uit de enquête onder de jongeren aan bod. Deze vragen zijn in aan de vragenlijst toegevoegd en in wederom gesteld. Er is dan ook alleen een vergelijking mogelijk tussen deze beide metingen. Alle tabellen die bij dit hoofdstuk horen zijn opgenomen in bijlage Prevalentie alcoholgebruik Er zijn onder andere aanvullende vragen gesteld over het drinkgedrag van de jongeren. Uit figuur 2.1 blijkt dat in ruim drie kwart (78%) van alle jongeren ooit wel eens alcohol heeft gedronken, in is dit gedaald tot 73%. Zowel bij de 13-jarigen als bij de 16/17- jarigen is er sprake van een significante daling in het percentage jongeren dat ooit wel eens alcohol heeft gedronken. Figuur 2.1 Jongeren die ooit wel eens alcohol hebben gedronken, in % * jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen - Noot: significante daling tussen en, p <.05 * 13-jarigen: n=1.061, n=1.053; 14/15-jarigen: n=1.133, n=851; 16/17- jarigen: n=1.063, n=852; : n=3.257, n= De jongeren die aangeven wel eens alcohol te hebben gedronken, is vervolgens gevraagd of zij de afgelopen vier weken alcoholhoudende dranken hebben gedronken. Ook hier geldt weer, dat er sprake is van afname van 68% in naar 63% in (figuur 2.2). Deze afname doet zich hier met name voor bij de 13-jarigen (van 46% naar 37%) en de 14/15- jarigen (van 68% naar 62%). Drinkgedrag 9

18 Figuur 2.2 Jongeren die de afgelopen vier weken wel eens alcoholhoudende dranken hebben gedronken, in %* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen - Noot: significante daling tussen en, p <.05 * 13-jarigen: n=597, n=546; 14/15-jarigen: n=943, n=679; 16/17-jarigen: n=998, n=775; : n=2.538, n= In tabel 2.1 is de frequentie te zien waarin de jongeren de afgelopen vier weken alcoholhoudende dranken hebben gedronken. Bij zowel de 13-jarigen als bij de 14/15- jarigen geeft in een kleiner deel aan dat zij in de maand voorafgaande aan het onderzoek één tot twee keer alcoholhoudende dranken hebben gedronken. Bij de 16/17- jarigen is dit percentage juist toegenomen, terwijl hier een afname is waar te nemen in het percentage jongeren dat aangeeft zeven tot acht keer alcoholhoudende dranken te hebben gedronken in de maand voorafgaande aan het onderzoek. Tabel 2.1 Het aantal keer dat jongeren de afgelopen vier weken wel eens alcoholhoudende dranken hebben gedronken, in % 13-jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen n=597 n=546 n=943 n=679 n=998 n=775 N=2538 N=2000 Nooit keer keer keer keer keer of vaker Weet niet/wil niet zeggen Noot: + significante stijging tussen en, p <.05 - significante daling tussen en, p <.05 In heeft de helft van de jongeren die de afgelopen maand hebben gedronken, tijdens die maand wel eens vijf of meer drankjes gedronken bij één gelegenheid (figuur 2.3). In is dit gedaald tot 44%. Deze daling wordt met name veroorzaakt door de 13-jarigen: in geeft ruim een kwart (26%) aan bij een gelegenheid vijf of meer drankjes gedronken, terwijl dit percentage in op 15% ligt. 10 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

19 Figuur 2.3 Jongeren die de afgelopen vier weken vijf of meer drankjes (met alcohol) hebben gedronken bij één gelegenheid, in %* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen - - Noot: significante daling tussen en, p <.05 * 13-jarigen: n=274, n=197; 14/15-jarigen: n=641, n=416; 16/17-jarigen: n=818, n=620; : n=1.733, n= Ook hier is weer gekeken naar de frequentie waarin jongeren vijf glazen of meer alcoholhoudende dranken hebben gedronken bij één gelegenheid. Het blijkt dat het percentage 13-jarigen dat dit in de maand voorafgaande aan het onderzoek één tot twee keer heeft gedaan is afgenomen van 24% in naar 13% in (tabel 2.2). Bij de 16/17-jarigen is een daling waar te nemen in het percentage dat aangeeft dit drie tot vier keer te hebben gedaan: 20% in tegenover 15% in. Tabel 2.2 Het aantal keer dat jongeren de afgelopen vier weken vijf of meer drankjes (met alcohol) hebben gedronken bij één gelegenheid, in % 13-jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen n=274 n=197 n=641 n=416 n=818 n=620 N=1733 N=1233 Nooit keer keer keer keer keer of vaker Noot: + significante stijging tussen en, p <.05 - significante daling tussen en, p < Indrinken In is de jongeren gevraagd of ze voordat ze uitgaan ook alcoholhoudende dranken drinken, met andere woorden of de jongeren indrinken 1. Het blijkt dat een kwart (26%) van de 13-jarigen wel eens indrinkt terwijl dit voor 41% van de 14/15-jarigen geldt en voor 56% van de 16/17-jarigen (figuur 2.4). De jongeren blijken dit voornamelijk thuis (61%) of bij vrienden (65%) te doen. Er bestaan hierbij geen verschillen tussen de drie leeftijdscategorieën. 1 Het gaat hierbij alleen om de jongeren die al eerder in de vragenlijst hebben aangegeven wel eens alcoholhoudende dranken te drinken. Drinkgedrag 11

20 Figuur 2.4 Jongeren die wel eens indrinken, in %* , jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen + Noot: significant verschil met 13-jarigen, p < significant verschil met 14/15-jarigen, p <.05 * 13-jarigen: n=65; 14/15-jarigen: n=268; 16/17-jarigen: n=597; : n=930. De jongeren drinken gemiddeld 4,1 glazen alcoholhoudende dranken tijdens het indrinken. Evenals bij het drinkgedrag in de keten is hier sprake van een significant verschil tussen de 13-jarigen en de 16/17-jarigen. De 13-jarigen drinken gemiddeld 3,2 glazen alcoholhoudende dranken tijdens het indrinken, terwijl de 16/17-jarigen gemiddeld 4,3 glazen alcoholhoudende dranken drinken. Het gemiddeld aantal glazen ligt bij de 14/15-jarigen op 3,6. Er bestaan geen verschillen naar opleidingsniveau. 2.3 Bezoeken keet In zijn aan de vragenlijst voor de jongeren enkele vragen toegevoegd over het bezoeken van een zogenoemde keet. Keten en hokken zijn semi-particuliere settings waar jongeren samenkomen voor de gezelligheid en om te drinken. Uit figuur 2.5 blijkt dat 11% van de jongeren wel eens naar een zogenoemde keet bij hen in de buurt gaat. De 14/15-jarigen en de 16/17-jarigen gaan vaker naar een keet dan de 13- jarigen: 15% van de 14/15-jarigen en 12% van de 16/17-jarigen tegenover 5% van de 13- jarigen. Figuur 2.5 Jongeren die wel eens naar een zogenoemde keet gaan bij hen in de buurt, in %* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen + Noot: significant verschil met 13-jarigen, p <.05 * 13-jarigen: n=1.052; 14/15-jarigen: n=851; 16/17-jarigen: n=851; : n= INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

21 Vervolgens is de jongeren gevraagd of ze wel eens alcohol drinken als ze in een keet zitten. Ook hier blijkt weer dat het met name de twee oudste leeftijdscategorieën die dit doen. Van de 16/17-jarigen geeft 82% aan wel eens alcohol te drinken, terwijl dit voor 65% van de 14/15-jarigen geldt en 26% van de 13-jarigen (figuur 2.6). Figuur 2.6 Jongeren die wel eens alcohol drinken wanneer ze naar een zogenoemde keet gaan bij hen in de buurt, in %* , jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen + Noot: significant verschil met 13-jarigen, p < significant verschil met 14/15-jarigen, p <.05 * 13-jarigen: n=84; 14/15-jarigen: n=122; 16/17-jarigen: n=100; : n=306. De jongeren die wel eens alcohol drinken tijdens hun bezoek aan een keet drinken gemiddeld 4,8 glazen alcoholhoudende dranken 2 tijdens zo'n bezoek (figuur 2.7). Er blijkt hierbij alleen een significante verschil te bestaan tussen de 13-jarigen en de 16/17-jarigen: de 13-jarigen drinken gemiddeld 3,5 glazen, terwijl de 16/17-jarigen gemiddeld 5,3 glazen drinken. Het drinkgedrag van de 14/15-jarigen zit daar met gemiddeld 4,5 glazen tussenin. Figuur 2.7 Gemiddeld aantal glazen dat jongeren drinken tijdens hun bezoek aan een keet 6 5 4,5 + 5,3 4,8 4 3, jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen + Noot: significant verschil met 13-jarigen, p <.05 * 13-jarigen: n=22; 14/15-jarigen: n=80; 16/17-jarigen: n=82; : n=184. Wanneer naar het opleidingniveau wordt gekeken blijken de lager opgeleiden gemiddeld meer te drinken in een keet dan de hoger opgeleiden: de lager opgeleide jongeren drinken gemiddeld 5,2 glazen alcoholhoudende dranken tijdens hun bezoek aan een keet, terwijl de hoger opgeleiden gemiddeld 4,1 glazen drinken. Er bestaat eveneens een verschil in het soort alcoholhoudende drank dat de jongeren drinken in een keet. De 13-jarigen blijken voornamelijk mixdranken (68%) te drinken, terwijl de 16/17-jarigen voornamelijk bier drinken (70%). 2 Inclusief blikjes en flesjes, deze worden gezien als 1,5 glas. Drinkgedrag 13

22 2.4 Krijgen van alcohol via anderen In en is gevraagd hoe vaak jongeren alcoholhoudende dranken krijgen en van wie ze die dan krijgen. Uit figuur 2.8 blijkt dat in drie kwart (76%) van de jongeren wel eens alcoholhoudende dranken krijgt van anderen, in is dit gedaald naar 65%. Deze daling doet zich het sterkst voor bij de 13-jarigen (van 68% naar 52%) gevolgd door de 14/15-jarigen (van 78% naar 66%). Figuur 2.8 Jongeren die wel eens alcoholhoudende dranken van anderen krijgen, in %* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen - Noot: - significante daling tussen en, p <.05 * 13-jarigen: n=596, n=546; 14/15-jarigen: n=943, n=681; 16/17-jarigen: n=998, n=774; : n=2.537, n= Bijna de helft van de jongeren (46%) in geeft aan dat zij minder dan één keer per maand drankjes van anderen krijgen, in is dit gedaald naar een derde (34%) (tabel 2.3). Bij de 16/17-jarigen is sprake van een stijging in het percentage dat aangeeft meer dan één keer per week drankjes van anderen te krijgen: 12% in naar 16% in. Tabel 2.3 Frequentie waarmee jongeren alcoholhoudende dranken krijgen van anderen, in % 13-jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen % n=596 % n=546 % n=943 % n=681 % n=998 % n=774 % N=2537 % N= Nooit < 1 keer per maand keer per maand keer per week Weet niet significant verschil tussen en, p <.05 Het blijkt dat de jongeren de dranken steeds vaker van (oudere) vrienden en minder vaak van hun ouders krijgen (tabel 2.4). In geeft 68% aan wel eens drankjes van(oudere) vrienden te krijgen, terwijl dit in voor 63% geldt. Daarnaast geeft in 38% aan wel eens alcoholhoudende dranken van hun ouders te krijgen, in is dit nog 44%. Deze daling doet zich voornamelijk bij de 13-jarigen en 16/17-jarigen voor. De 14/15-jarigen lijken daarentegen vaker alcoholhoudende dranken van andere familieleden te krijgen. 14 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

23 Tabel 2.4 Personen van wie jongeren alcoholhoudende dranken krijgen, in %* 13-jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen % n=403 % n=284 % n=740 % n=447 % n=800 % n=576 % N=1943 % N=1307 (Oudere) vrienden Ouders (Oudere) broers/ zussen Andere familieleden Kennissen/bekenden Onbekenden Anders Weet niet * Meer dan één antwoord mogelijk, percentages sommeren daarom niet tot 100% + en - significant verschil ten opzichte van, p < Uitgaan In deze paragraaf wordt allereerst het uitgaansgedrag van de geënquêteerde jongeren besproken. Vervolgens wordt ingegaan op de vraag of de jongeren alcohol drinken tijdens het uitgaan. Beide vragen zijn vanaf de eerste meting gesteld. Uitgaan In de eerste plaats is de jongeren gevraagd of zij wel eens uitgaan. Zowel in als in geeft ongeveer een derde van de 13-jarigen (32% in en 33% in ) aan dat zij wel eens uitgaan (figuur 2.9). Bij de 14/15-jarigen is tussen en een daling waar te nemen in het percentage jongeren dat zegt wel eens uit te gaan: van 58% in naar 51% in. Bij de 16/17-jarigen is het percentage jongeren dat uitgaat na een lichte stijging tussen en, weer gedaald naar het niveau van. In en geeft 80% aan dat zij wel eens uitgaan, terwijl dit geldt voor 86% in en 85% in. Figuur 2.9 Percentage jongeren dat wel eens uitgaat* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen * 13-jarigen: n=1.031, n=1.061, n=1.054; 14/15-jarigen: n=1.080, n=1.133, n=1.133, n=851; 16/17-jarigen: n=1.024, n=1.065, n=1.063, n=853. Drinkgedrag 15

24 Alcohol drinken tijdens uitgaan Vervolgens is bij de uitgaande jongeren nagegaan of zij tijdens het uitgaan alcohol drinken. Uit figuur 2.10 blijkt dat in de jongste leeftijdscategorie minder vaak alcohol drinkt tijdens het uitgaan dan in (39% in versus 19% in ). Bij 14/15-jarigen is alleen een daling waar te nemen bij de jongens: in geeft 70% van de jongens aan dat zij tijdens het uitgaan wel eens alcohol drinken tegenover 61% in. Bij 16/17-jarige jongens doet zich eveneens een daling voor in het percentage dat wel eens alcohol drinkt tijdens het uitgaan (92% in en 85% in ). De meisjes van deze leeftijd geven daarentegen in vaker aan wel eens alcohol te drinken tijdens het uitgaan dan in (89% in tegenover 83% in ). Figuur 2.10 Percentage jongeren dat wel eens alcohol drinkt tijdens het uitgaan* jarigen 14/15-jarigen 16/17-jarigen - Noot: significante daling tussen en, p <.05 * 13-jarigen: n=338, n=313, n=338: 14/15-jarigen: n=563, n=661, n=604, n=432: 16/17-jarigen: n=819, n=915, n=907, n=684. De jongeren die tijdens het uitgaan alcohol drinken geven aan voornamelijk zwakalcoholhoudende drank te drinken (figuur 2.11). Het percentage 13-jarigen dat zwakalcoholhoudende drank drinkt tijdens het uitgaan is tussen en niet veranderd. Bij de jongens van deze leeftijd is er echter sprake van een stijging van 86% in naar 100% in. Bij zowel de 14/15-jarigen als de 16/17-jarigen is er tussen en sprake van een stijgende trend in het drinken van zwak-alcoholhoudende dranken en een dalende in het drinken van sterke drank. Voor de 14/15-jarigen geldt dat het percentage jongeren dat zwak-alcoholhoudende drank drinkt tijdens het uitgaan tussen en is toegenomen van 72% naar 91%. Bij de 16/17-jarigen is de toename minder groot: van eveneens 72% in naar 85% in. 16 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

25 Figuur 2.11 Percentage jongeren dat tijdens het uitgaan zwak-alcoholhoudende en/of sterke drank drinkt* jarigen 14-/15 -jarigen 16-/17-jarigen Zwak Beide Sterk Zwak Beide Sterk Zwak Beide Sterk Noot: ++ en -- significante verschillen tussen en, p <.05 * 13-jarigen: n=131, n=55, n=65; 14/15-jarigen: n=377, n=491, n=387, n=268; 16/17-jarigen: n=716, n=833, n=806, n=598 Tot slot is de jongeren in gevraagd naar het aantal glazen alcoholhoudende dranken dat zij drinken tijdens het uitgaan. Het blijkt dat hoe ouder de jongeren zijn hoe meer glazen alcoholhoudende dranken zij gemiddeld op een uitgaansavond drinken. De 13-jarigen drinken gemiddeld 3,2 glazen, terwijl de 14/15-jarigen en de 16/17-jarigen gemiddeld respectievelijk 4,3 en 5,6 glazen drinken. Drinkgedrag 17

26 18 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

27 3. KOPEN In dit hoofdstuk komen de resultaten van de vragen over het kopen van alcoholhoudende dranken uit de enquête onder de jongeren aan bod. De 13- en 14/15-jarige jongeren is onder meer gevraagd naar hun ervaringen met het kopen van zwak-alcoholhoudende dranken in horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken. Tevens is hen gevraagd naar hun ervaringen met het kopen van sterke drank in horecagelegenheden en slijterijen. De 16/17- jarige jongeren is uitsluitend gevraagd naar hun ervaringen met het kopen van sterke drank in horecagelegenheden en slijterijen. Er wordt zoveel mogelijk gekeken naar de verschillen tussen en. Wanneer zich in de tussenliggende metingen opvallende zaken hebben voorgedaan zal dit wel worden vermeld. Aangezien in geen 13-jarigen zijn geënquêteerd, kan bij deze leeftijdscategorie alleen een vergelijking worden gemaakt tussen en. In bijlage 2 worden de stroomschema's van het koopgedrag van de jongeren weergegeven. Alle tabellen die bij dit hoofdstuk horen zijn opgenomen in bijlage Zwak-alcoholhoudende dranken Allereerst wordt aandacht besteed aan de vraag of de uitgaande en zwak-alcoholhoudende dranken drinkende jongeren de dranken zelf hebben besteld. Vervolgens wordt nagegaan of jongeren wel eens zwak-alcoholhoudende dranken kopen bij een slijterij of levensmiddelenzaak. Bestelpoging De uitgaande en alcohol drinkende jongeren is gevraagd of zij dit in de afgelopen maand zelf hebben besteld. Wanneer de 13-jarigen en de 14/15-jarigen samen worden genomen, blijkt er sprake te zijn van een daling in het percentage jongeren dat tijdens het uitgaan zelf hun zwak-alcoholhoudende dranken bestelt (figuur 3.1). Bij de 14/15-jarigen is er sprake van een dalende trend in het zelf bestellen van zwakalcoholhoudende dranken. Het percentage jongeren dat zelf zwak-alcoholhoudende drank bestelt tijdens het uitgaan is gedaald van 65% in naar 46% in. Het lijkt er eveneens op dat de 13-jarigen steeds minder vaak de drankjes zelf bestellen: de daling van 35% in naar 24% in is echter niet significant. Kopen 19

28 Figuur 3.1 Percentage jongeren dat tijdens het uitgaan in de afgelopen maand zelf zwak-alcoholhoudende dranken heeft besteld* jarigen 14/15-jarigen - Noot: significante daling tussen en, p <.05 *13-jarigen: n=123, n=53, n=62; 14/15-jarigen: n=332, n=474, n=364, n=258. Alle jongeren is tevens gevraagd of zij in de maand voorafgaande aan de enquête wel eens zwak-alcoholhoudende dranken hebben gekocht bij een slijterij of levensmiddelenzaak. Uit figuur 3.2 blijkt dat er evenals bij het bestellen van zwak-acoholhoudende dranken in horecagelegenheden, sprake is van een daling tussen en in het percentage jongeren dat wel eens zwak-alcoholhoudende dranken koopt bij een slijterij of levensmiddelenzaak. Figuur 3.2 Percentage jongeren dat in de afgelopen maand zwak-alcoholhoudende drank heeft gekocht bij een slijterij, levensmiddelenzaak of in een horecagelegenheid* Slijterijen 13-jarigen 14/15-jarigen Levensmiddelenzaken Horeca Slijterijen Levensmiddelenzaken Horeca Slijterijen Levensmiddelenzaken Horeca - Noot: significante daling tussen en, p < significante daling tussen en, p <.05 *13-jarigen: n=1.031, n=1.061, n=1.054; 14/15-jarigen: n=1.080, n=1.133, n=1.133, n=851; : n=2.164, n=2.194, n= INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

29 In heeft 4% van de jongeren onder de 16 jaar aangegeven wel eens zwakalcoholhoudende dranken te kopen bij een slijterij, in is dit gedaald tot 1%. Bij de levensmiddelenzaken is sprake van een daling van 13% in naar 7% in. De 13-jarigen hebben in minder vaak zwak-alcoholhoudende dranken bij een levensmiddelenzaak gekocht dan in (2% tegenover 6%). Bij de 14/15-jarigen doen zich geen grote veranderingen voor. Zowel in als in geeft een klein deel van de 14/15-jarigen aan wel eens alcoholhoudende dranken te kopen bij een slijterij. Het kopen van alcoholhoudende dranken bij levensmiddelenzaken is tussen en wel afgenomen van 18% in naar 12% in. In lag het percentage echter op 9%. Er is nagegaan of het percentage jongeren dat zwak-alcoholhoudende dranken probeert te kopen bij alle drie categorieën ondernemingen in de loop der jaren is veranderd. Het gaat hierbij om de vraag of het percentage zogenoemde harde kern is veranderd. Dit blijkt echter bij de 13-jarigen niet het geval te zijn. Bij de 14/15-jarigen is het percentage dat op meerdere plekken heeft geprobeerd zwak-alcoholhoudende dranken te kopen tussen en gedaald van 28% in naar 20% in. Met andere woorden de harde kern 14/15-jarigen is kleiner geworden. Opmerkingen verkoper De 13- tot en met 15-jarige jongeren die in de maand voorafgaande aan het onderzoek zwak-alcoholhoudende dranken hebben gekocht is gevraagd in hoeverre de verkoper opmerkingen maakte bij het verkopen van deze dranken. Uit figuur 3.3 blijkt dat bij de verschillende metingen een beperkt deel van de jongeren aangeeft dat de verkoper opmerkingen maakt. Figuur Percentage jongeren dat in de afgelopen maand zwak-alcoholhoudende drank heeft besteld/gekocht waarbij de verkoper opmerkingen maakte* jarigen 14/15-jarigen Horeca Slijterijen Levensmiddelenzaken Horeca Slijterijen Levensmiddelenzaken + Noot: significante stijging tussen en, p < significante stijging tussen en, p <.05 *13-jarigen: n=20-61, n=6-47, n=4-24; 14/15-jarigen: n=51-208, n=61-291, n=32-213, n= Voor de 13-jarigen geldt dat tussen en een significante stijging is te zien in het percentage jongeren dat aangeeft dat de verkoper van de slijterij een opmerking maakte bij het verkopen van alcoholhoudende dranken. In hebben in vier jongeren Kopen 21

30 aangegeven wel eens zwak-alcohohoudende dranken te kopen bij een slijterij, bij alle vier zijn door de verkoper opmerkingen gemaakt. Voor de 14/15-jarigen lijkt het ook moeilijker te worden om drank te kopen in horecagelegenheden en levensmiddelenzaken. In toenemende mate krijgen zij hierover opmerkingen te horen van de barkeeper (van 6% in naar 17% in ). Bij de levensmiddelenzaken is er sprake van een stijgende trend: van 8% naar 24%. Het percentage verkopers in slijterijen dat een opmerking maakt bij het verkopen van zwak-alcoholhoudende drank aan 14/15-jarigen lijkt eveneens toe te nemen, hier is echter nog geen sprake van significante veranderingen. Vanaf de meting in is de jongeren waarbij de verkoper opmerkingen maakte, vervolgens gevraagd of zij ondanks de opmerkingen de zwak-alcoholhoudende dranken toch hebben meegekregen. Het blijkt dat het merendeel van de jongeren de drankjes toch heeft meegekregen (tabel 3.1). Zo heeft in 60% van de 14/15-jarigen de drank toch gekregen ondanks de opmerkingen van de barkeeper. Dit percentage ligt in de vorige metingen iets hoger, het verschil is echter niet significant ( 75% en 84%). De barkeepers zijn vaker opmerkingen gaan maken, maar desondanks krijgen de jongeren de drankjes toch mee. Het kopen van zwak-alcoholhoudende dranken in levensmiddelenzaken laat hetzelfde beeld zien. De medewerkers maken vaker opmerkingen, maar het daadwerkelijk verkrijgen van de drank is niet veranderd. Tabel 3.1 Percentage zwak-alcoholhoudende drank kopende jongeren dat de drank wel of niet heeft gekregen na opmerkingen van de verkoper 13-jarigen 14/15- jarigen 13-jarigen 14/15- jarigen 13-jarigen 14/15- jarigen Horeca n=11 n=61 n=4 n=31 n=4 n=20 Wel gekregen Niet gekregen Slijterijen n=2 n=14 n=2 n=8 n=4 n=6 Wel gekregen Niet gekregen Levensmiddelenzaken n=19 n=43 n=12 n=36 n=11 n=24 Wel gekregen Niet gekregen Slaagkans Wanneer wordt gekeken naar de slaagkans, oftewel de kans dat een jongere onder 16 jaar er in slaagt om zwak-alcoholhoudende dranken te kopen, blijkt dat deze kans zowel in als in en voor alle categorieën alcoholverstrekkers op 85% of hoger ligt (figuur 3.4). De slaagkans van het kopen van zwak-alcholhoudende drank in een horecagelegenheid is in echter afgenomen ten opzichte van : in slaagt 94% van de jongeren onder 16 jaar erin om zwak-alcoholhoudende dranken te kopen in een horecagelegenheid, terwijl dit percentage in op 98% ligt. Bij de slijterijen lijkt eveneens sprake te zijn van een daling in de slaagkans, deze daling is echter niet significant. 22 INTRAVAL - Monitor alcoholverstrekking jongeren

31 Figuur 3.4 Percentage jongeren onder 16 jaar dat er in slaagt zwak-alcoholhoudende drank te kopen in, en * Jongens Meisjes Horeca Slijterij Supermarkt Horeca Slijterij Supermarkt Horeca Slijterij Supermarkt Noot: significante daling tussen en, p < 0,05 *jongens: n=51-175, n=21-119, n=14-81; meisjes: n=28-165, n=18-114, n=7-52; : n=79-340, n=39-233, n= Sterke drank In deze paragraaf wordt ingegaan op het kopen van sterke drank door de jongeren uit de verschillende leeftijdscategorieën. Allereerst wordt nagegaan in hoeverre de uitgaande en sterke drank drinkende jongeren hun drankjes zelf bestellen tijdens het uitgaan, gevolgd door het kopen van sterke drank bij slijterijen. Vervolgens komen eventuele opmerkingen van de verkopers aan de orde. Aangezien de levensmiddelenzaken geen sterke drank (mogen) verkopen, wordt in deze paragraaf alleen aandacht besteed aan horecagelegenheden en slijterijen. Bestelpoging De uitgaande en sterke drank drinkende jongeren is gevraagd of zij de maand voorafgaande aan de enquête zelf sterke drank hebben besteld in een horecagelegenheid. In heeft bijna de helft (48%) van de jongeren de drank zelf besteld (figuur 3.5). In en lagen deze percentage beduidend hoger, namelijk op respectievelijk 58% in en 69% in. Een kwart (25%) van de 13-jarigen en een derde (32%) van 14/15-jarigen heeft in wel eens sterke drank besteld tijdens het uitgaan. Tussen en hebben zich geen significante veranderingen voorgedaan in het zelf bestellen van sterke drank. Bij 16/17- jarigen is daarentegen sprake van een significante daling in het percentage jongeren dat tijdens het uitgaan zelf sterke drank besteld van 71% in naar 55% in. Kopen 23