Monitor alcoholverstrekking jongeren 2009

Transcriptie

1 NALEVING LEEFTIJDSGRENZEN 16 EN 18 JAAR DRANK EN HORECAWET: TWEEJAARLIJKSE METINGEN Monitor alcoholverstrekking jongeren B. Bieleman A. Kruize C. Zimmerman

2

3 Monitor alcoholverstrekking jongeren NALEVING LEEFTIJDSGRENZEN 16 EN 18 JAAR DRANK EN HORECAWET : TWEEJAARLIJKSE METINGEN Juni 21 I NTRAVAL GroningenRotterdam

4 COLOFON St. INTRAVAL Postadres: Postbus BT Groningen Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam: St. Jansstraat 2C Goudsesingel 68 Telefoon Telefoon Fax Fax Juni 21 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Tekst: Opmaak: Druk: Omslag: Opdrachtgever: drs. B. Bieleman, drs. A. Kruize, C. Zimmerman MSc. C. Zimmerman MSc. CopyCopy E. Cusiel Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) ISBN: ISSN:

5 INHOUDSOPGAVE Pagina Samenvatting en conclusies I Hoofdstuk 1 Inleiding Achtergrond Probleemstelling Opzet onderzoek Analyse Indeling rapport 8 Hoofdstuk 2 Drinkgedrag Prevalentie alcoholgebruik Indrinken Bezoeken keet Krijgen van alcohol via anderen Uitgaan 16 Hoofdstuk 3 Kopen Zwakalcoholhoudende dranken Sterke drank Koopindex Identiteitsbewijs Kooptactieken 3 Hoofdstuk 4 Verkopen Kennis leeftijdsgrenzen Leeftijden klanten Controle 37 Geraadpleegde literatuur 47 Bijlage 1 Wegingstabel jongeren 51 Bijlage 2 Stroomschema s jongeren 53 Bijlage 3 Tabellen jongeren 61 Bijlage 4 Tabellen alcoholverstrekkers 93

6

7 SAMENVATTING EN CONCLUSIES In deze samenvatting worden de belangrijkste resultaten weergegeven van de Monitor alcoholverstrekking jongeren. De monitor wordt in opdracht van de Voedsel en Waren Autoriteit en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport vanaf tweejaarlijks uitgevoerd door onderzoeks en adviesbureau INTRAVAL. Per meting worden ruim 3. jongeren en zo'n 4 ondernemers ondervraagd. In deze samenvatting worden significante verschillen besproken tussen de meting van en de meting van. Tevens wordt een vergelijking gemaakt met het eerste jaar waarin de desbetreffende vraag is gesteld. Alcoholgebruik onder jongeren Het percentage geënquêteerde jongeren in dat zegt wel eens alcohol te drinken is 59% (figuur 1). In lag dit percentage op 63%. Deze daling doet zich voornamelijk bij de 13jarigen en 14/15jarigen voor. Ten opzichte van de beginmeting in gaat het om een daling van 19 procentpunt. Deze daling is bij alle leeftijdscategorieën geconstateerd. Het drinken van alcohol in de afgelopen vier weken is in vergeleken met nauwelijks veranderd. Van de jongeren die hebben aangegeven wel eens alcohol te drinken geeft 6% in aan wel eens alcoholhoudende dranken te hebben geconsumeerd in de vier weken voorafgaande aan het onderzoek, in geldt dit voor 63%. Er is wel een daling geconstateerd bij de 13jarigen en de 14/15jarigen ten opzichte van. Tijdens de beginmeting van lag het totale percentage op 68%. Hierbij is ook sprake van een daling onder de twee jongste leeftijdscategorieën. Bij de maandelijks drinkende jongeren is het percentage dat in de afgelopen vier weken vijf of meer drankjes heeft geconsumeerd bij één gelegenheid in (59%) daarentegen gestegen ten opzichte van de beginmeting in (5%). Figuur 1 Jongeren die wel eens alcohol hebben gedronken, in % Ooit wel eens Afgelopen vier weken jarigen 14/15jarigen 16/17jarigen Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in. Indrinken In drinkt meer dan de helft (56%) van de jongeren die wel eens alcohol consumeren, wel eens in. In ligt dit percentage ongeveer op hetzelfde niveau (54%). Het aantal indrinkers lag in de eerste meting in lager, namelijk op 5%. De toename van het Samenvatting en conclusies I

8 indrinken sinds wordt voornamelijk veroorzaakt door de 13jarigen: in geeft meer dan de helft (53%) aan wel eens in te drinken, terwijl dit in voor een kwart (26%) van de 13jarigen gold. In drinken de 14/15jarigen minder vaak in (45%) dan de 13jarigen (53%) en de 16/17jarigen (59%). Onder de 16/17jarigen drinken jongens vaker in dan meisjes. De jongeren die indrinken doen dit voornamelijk thuis of bij vrienden. Hokken en keten Zowel in als tijdens de vorige meting in en de beginmeting in geeft een tiende van alle jongeren aan wel eens een zogenoemde keet bij hen in de buurt te bezoeken. De twee oudste leeftijdscategorieën doen dit vaker dan de 13jarigen. In hebben zich ten opzichte van nauwelijks veranderingen voorgedaan. De 13jarigen bezoeken in ten opzichte van de beginmeting in minder vaak een keet (5% in en 8% in ). Het drinken van alcohol in een keet komt vaker voor bij de twee oudste leeftijdscategorieën. In geeft 63% van de 14/15jarigen aan wel eens alcohol te drinken tijdens een bezoek aan een keet. Bij de 16/17jarigen ligt dit percentage op 89%, bij de 13jarigen ligt dit percentage veel lager (41%). Ten opzichte van is er weinig verandering in het percentage 13jarigen die alcohol drinken, maar de resultaten laten wel een stijging zien ten opzichte van de beginmeting in. In geeft 41% van de 13 jarigen aan wel eens alcohol te drinken tijdens een bezoek aan een keet, in was dit 26%. Het gemiddelde aantal glazen alcoholhoudende dranken tijdens een bezoek aan een keet wordt gedronken is in ten opzichte van nauwelijks veranderd (5,5 glazen in en 5,6 glazen in ). Bij de 16/17jarigen is er sprake van een stijging ten opzichte van de eerste meting in (6,8 glazen in en 5,3 glazen in ). Alcohol drinken tijdens uitgaan Uit figuur 2 blijkt dat de twee jongste leeftijdscategorieën in minder vaak aangeven alcohol te drinken tijdens het uitgaan dan in en de beginjaren /. Het percentage 16/17jarigen dat zegt tijdens het uitgaan wel eens alcohol te drinken is in op hetzelfde niveau gebleven als de vorige meting in en de beginmeting in. Figuur 2 Jongeren die wel eens alcohol drinken tijdens het uitgaan, in % jarigen 14/15jarigen 16/17jarigen Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in aan 13jarigen en in aan 14/15jarigen en 16/17jarigen. Krijgen van alcohol via anderen In geeft ruim de helft (55%) van de jongeren aan wel eens alcoholhoudende dranken van anderen te krijgen (figuur 3). Ten opzichte van (5%) is dit totale percentage toegenomen. Vergeleken met de beginmeting in is er echter sprake van een daling (55% in en 76% in ). Deze daling doet zich voor onder alle leeftijdscategorieën. De trend die zich bij voorgaande metingen al aftekende, waarbij jongeren steeds vaker alcoholhoudende dranken van (oudere) vrienden krijgen en minder vaak van hun ouders, heeft zich in verder voortgezet. II INTRAVAL Monitor alcoholverstrekking jongeren

9 Figuur 3 Jongeren die wel eens alcoholhoudende dranken van anderen krijgen, in % jarigen 14/15jarigen 16/17jarigen Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in. Alcohol kopen In deze paragraaf wordt ingegaan op de belangrijkste conclusies met betrekking tot de bestelpoging, opmerkingen van de alcoholverstrekkers, slaagkans en koopindex. Bestelpoging Het aantal bestelpogingen van zwakalcoholhoudende dranken in de afgelopen maand door jongeren beneden de 16 jaar, ligt bij alle sectoren in op hetzelfde niveau als in. Het percentage ligt in lager dan tijdens de beginmeting in (figuur 4). In gaf 1% van de jongeren aan zwakalcoholhoudende drank te hebben gekocht bij een slijterij, terwijl dit percentage in nog op 4% lag. Bij de horeca en levensmiddelenzaken is het aantal bestelpogingen in meer dan gehalveerd ten opzichte van de beginmeting in (respectievelijk 3% en 5% in en 13% en 14% in ). Figuur 4 Percentage jongeren dat in de afgelopen maand wel eens zwakalcoholhoudende heeft gekocht bij een slijterij, levensmiddelenzaak of in een horecagelegenheid, in % 13jarigen 14/15jarigen Horeca Slijterij Levensmidd elenzaak Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in aan 13jarigen en in aan 14/15 jarigen. Samenvatting en conclusies III

10 Het bestellen van sterke drank in horecagelegenheden laat hetzelfde beeld zien. In heeft 21% van de jongeren de drank zelf besteld bij een horecagelegenheid, terwijl dit in en met respectievelijk 49% en 58% hoger was. Bij het kopen van sterke drank in slijterijen is er in sprake van een daling bij de 16/17jarigen ten opzichte van de beginmeting in. In geeft 3% van de 16/17jarigen aan wel eens sterke drank te kopen bij een slijterij, terwijl in dit percentage nog lag op 8%. Opmerkingen van de alcoholverstrekker Het merendeel van de jongeren die een bestelpoging doet blijkt nog steeds alcoholhoudende dranken te kunnen kopen zonder dat de alcoholverstrekker opmerkingen maakt. In is ongeveer een tiende van de jongeren gevraagd hun IDbewijs te tonen, terwijl eveneens ongeveer een tiende is gevraagd naar hun leeftijd. Ongeveer 5% kreeg te horen dat ze te jong zijn. De overige jongeren hebben de alcoholhoudende dranken meegekregen zonder opmerkingen of vragen. In hebben zich vergeleken met weinig veranderingen voorgedaan. Voor de 14/15jarigen lijkt het in wat moeilijker te worden om zwakalcoholhoudende dranken te kunnen kopen vergeleken met de beginmeting in. Bij horecagelegenheden en levensmiddelenzaken is het percentage 14/15jarigen dat aangeeft opmerkingen van de verkoper te krijgen respectievelijk 15% en 33% in ten opzichte van 6% en 8% in. Ook bij het kopen van sterke drank geeft slechts een beperkt deel van de jongeren aan dat de verkoper opmerkingen heeft gemaakt over met name de leeftijd van de koper. In zegt 19% van de 14/15jarigen dat barkeepers opmerkingen hebben gemaakt. Bij slijterijen maakt volgens deze leeftijdscategorie meer dan de helft (52%) van de verkopers opmerkingen over de leeftijd. Onder de 16/17jarigen noemt 8% van de jongeren dat barkeepers opmerkingen hebben gemaakt. Het maken van opmerkingen door verkopers van slijterijen wordt in door 32% van de 16/17jarigen aangegeven. Deze percentages zijn vergeleken met de meting in en de beginmeting in nauwelijks veranderd. Slaagkans De slaagkans, oftewel de kans dat een jongere onder 16 jaar er in slaagt om zwakalcoholhoudende drank te kopen en een jongere onder 18 jaar sterk drank, is onverminderd hoog (figuur 5). Dit geldt voor alle categorieën leeftijden en alle soorten ondernemingen, zowel voor zwakalcoholhoudende als voor sterke drank. In is ten opzichte van de meting in en de beginmeting in de slaagkans rond hetzelfde niveau gebleven. Figuur 5 Percentage jongeren onder de 16 of 18 jaar dat er in slaagt zwakalcoholhoudende dranken of sterke drank te kopen Zwakalcoholhoudende dranken Sterke drank Horeca Slijterij Levensmidd elenzaak Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in. IV INTRAVAL Monitor alcoholverstrekking jongeren

11 Koopindex De koopindex is een samenvoeging van de bestelpoging en de slaagkans. Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt naar het kopen van zwakalcoholhoudende dranken of sterke drank. In hebben zich ten opzichte van de meting in weinig veranderingen voorgedaan. Wel blijkt er in sprake te zijn van een dalende trend ten opzichte van de beginmeting in in het percentage jongeren dat probeert alcoholhoudende dranken te kopen en daarin vervolgens ook slaagt (figuur 6). Figuur 6 Koopindex, in % Horeca Slijterij Levensmid delenzaak Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in. In ligt de koopindex op 13%, terwijl die in het beginjaar nog op 32% lag, hetgeen vooral komt doordat jongeren minder bestelpogingen doen. Wellicht doen jongeren door de toenemende aandacht voor alcoholmisbruik en de controle op de leeftijdsgrenzen door de alcoholverstrekkers, minder pogingen om alcoholhoudende dranken te bestellen c.q. te kopen. De slaagkans voor de jongeren die het nog steeds blijven proberen blijft echter onverminderd hoog. Ook bij afzonderlijke soorten alcoholverstrekkers blijkt er in sprake te zijn van een dalende trend ten opzichte van. Zo slaagt in 9% van de jongeren erin alcoholhoudende dranken te bestellen en te krijgen tijdens het uitgaan, in het beginjaar ging het om 23%. Bij slijterijen slaagt in 4% en in 9% van de jongeren, bij levensmiddelenzaken liggen deze percentages op 3% in en 11% in. Bij horecagelegenheden is in ten opzichte van de vorige meting in echter een stijging te constateren in het percentage jongeren dat alcoholhoudende dranken probeert te kopen en hier vervolgens ook in slaagt (9% in en 7% in ). Alcohol verkopen In deze laatste paragraaf wordt de naleving van de leeftijdsgrenzen besproken. Hierbij wordt stilgestaan bij de moeilijkheden die alcoholverstrekkers ervaring bij het handhaven van deze leeftijdsgrenzen. Controle leeftijdsgrenzen Figuur 7 laat zien dat de meerderheid van de alcoholverstrekkers zich, naar eigen zeggen, bij de verkoop van alcoholhoudende dranken altijd aan de gestelde leeftijdsgrenzen houdt. In geeft 93% van de horecagelegenheden, 99% van de slijterijen en 1% van de levensmiddelenzaken aan zich te houden aan de gestelde leeftijdsgrenzen. Ten opzichte van de vorige meting in doen zich weinig veranderingen voor. In de beginmeting lagen de percentages beduidend lager. Toen gaf 63% van de horecagelegenheden en 65% van zowel de slijterijen als levensmiddelenzaken aan de gestelde leeftijdsgrenzen te handhaven. Samenvatting en conclusies V

12 Figuur 7 Alcoholverstrekkers die zeggen zich altijd aan de leeftijdsgrenzen te houden, in % Horeca Slijterij Levensmid delenzaak 5 Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in. De alcoholverstrekkers controleren in in toenemende mate door te vragen naar het identiteitsbewijs. Ten opzichte van de vorige meting in wordt er minder vaak gecontroleerd op de leeftijd door middel van een pas of lidmaatschapskaart (niet zijnde een officieel IDbewijs). Ten opzichte van de beginmeting in geven slijterijen en levensmiddelenzaken minder vaak aan dat zij de leeftijd inschatten. Problemen met controle leeftijd Het percentage horecaondernemingen en slijterijen dat aangeeft de naleving van de leeftijdscontrole (zeer) moeilijk te vinden, is in ongeveer hetzelfde gebleven ten opzichte van de vorige meting in en de beginmeting in (figuur 8). De levensmiddelenzaken zeggen het vaakst de naleving van leeftijdscontrole (zeer) moeilijk te vinden (31% in ). Van de horecagelegenheden geeft 13% in aan de naleving (zeer) moeilijk te vinden, bij de slijterijen ligt dit percentage op 14%. Figuur 8 Ondernemingen die de naleving van leeftijdscontrole (zeer) moeilijk vindt, in % Horeca Slijterij Levensmid delenzaak Noot: deze vraag is voor het eerst gesteld in. In geven respondenten van cafés en discotheken niet aan dat zij bang zijn voor agressie en geweld, terwijl dit in door de helft van de respondenten werd aangegeven. Slijterijen zeggen in ten opzichte van de vorige meting in vaker dat de naleving van de leeftijdsbepaling moeilijk is doordat de leeftijd van de jongeren moeilijk is in te schatten. Zij geven echter minder vaak aan dat de leeftijd moeilijk is te controleren. In wordt door de levensmiddelenzaken minder vaak aangegeven dat jongeren de grenzen niet accepteren ten opzichte van de beginmeting in. Zij zijn vergeleken met de vorige meting in echter vaker van mening dat jonge medewerkers het moeilijk vinden de leeftijdsbepaling na te leven. Daarnaast geven zij in ten opzichte van de vorige meting in vaker aan dat het personeel binnen dezelfde leeftijdscategorie valt, wat de handhaving van de leeftijdsgrens bemoeilijkt. VI INTRAVAL Monitor alcoholverstrekking jongeren

13 1. INLEIDING De Voedsel en Warenautoriteit (VWA) is de overheidsorganisatie die de veiligheid van voedsel en consumentenproducten onderzoekt en bewaakt. Eén van de activiteiten van de VWA is het toezicht houden op de naleving van de leeftijdsgrenzen van 16 jaar (zwakalcoholhoudende dranken) en 18 jaar (sterke drank) uit de Drank en Horecawet door alcoholverstrekkers. Ten einde goed inzicht te krijgen in de naleving van deze leeftijdsgrenzen heeft de VWA, onderzoeks en adviesbureau INTRAVAL opdracht gegeven hiernaar onderzoek te doen. Het onderzoek dient te worden beschouwd als een inventarisatie van de situatie in oktoberdecember en is op vergelijkbare wijze uitgevoerd als de voorgaande metingen in januarifebruari, oktobernovember, oktobernovember, oktobernovember en oktobernovember, zodat vergelijkingen tussen de zes metingen mogelijk zijn. Op deze manier is er sprake van periodieke metingen, oftewel het monitoren, van de naleving van de leeftijdsgrenzen van 16 en 18 jaar uit de Drank en Horecawet. De wijzigingen die in ten opzichte van zijn aangebracht blijven van kracht in de metingen van,, en. Het gaat hierbij om de uitbreiding bij de jongeren met de leeftijdscategorie 13jarigen, terwijl de categorie horeca is uitgebreid met de subcategorieën snackbars en sportkantines/instellingen voor sociaalcultureel werk. 1.1 Achtergrond In Nederland drinken veel mensen alcohol. Volgens een meting van het CBS uit drinkt 8% van de bevolking van 12 jaar en ouder 'wel eens' alcohol ( Matig gebruik van alcohol door volwassenen levert doorgaans weinig problemen op; overmatig gebruik echter wel. Alcoholmisbruik staat in de top1 van de gezondheidsproblemen in ons land ( Per jaar overlijden 2. tot 3. mensen aan de gevolgen van alcoholmisbruik. Hierbij gaat het om verslavingsproblemen en acute gezondheidsschade door alcohol, zoals alcoholvergiftiging. Daarnaast levert overmatig alcoholgebruik ook veel maatschappelijke schade op. De jongeren in Nederland behoren tot de stevigste drinkers van Europa ( Tieners die een aantal jaren overmatig alcohol gebruiken, hebben vaak last van leer en geheugenproblemen. Het deel van de hersenen dat belangrijk is voor leren en geheugen krimpt als gevolg van langdurig overmatig alcoholgebruik, wat vervolgens weer leidt tot slechtere prestaties op school. Omdat de hersenen van tieners nog in ontwikkeling zijn, kan overmatig alcoholgebruik tot blijvende schade aan de hersenen leiden (Verdurmen e.a. 26; Spear 22; Tapert e.a. ; Brown e.a. 2; Tapert en Brown ). Ook het incidenteel overmatig alcoholgebruik kan al permanente hersenschade veroorzaken. Daarnaast zijn jongeren minder gevoelig voor het verdovende effect van alcohol. Waarschijnlijk zijn jongeren hierdoor meer geneigd door te drinken (Verdurmen e.a. 26). Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is verantwoordelijk voor het ontwikkelen van het alcoholbeleid. In de 'Hoofdlijnenbrief alcoholbeleid' van 2 november wordt door het ministerie van VWS gesteld dat de belangrijkste doelstelling van het beleid ten aanzien van alcohol in algemene zin is het voorkomen van schadelijk alcoholgebruik. De belangrijkste doelgroep hierbij zijn jongeren. Het ministerie wil met het landelijke alcoholbeleid bereiken dat: kinderen niet voor hun 16e jaar gaan drinken; Inleiding 1

14 jongeren minder gaan drinken; minder mensen lichamelijk of geestelijk afhankelijk worden vanwege overmatig alcoholgebruik; en de schadelijke gevolgen van overmatig alcoholgebruik in bijzondere situaties (in het gezin, op het werk, in het verkeer en bij het uitgaan) worden verminderd. Momenteel ligt er een wijzigingsvoorstel van de Drank en Horecawet klaar die het alcoholgebruik onder jongeren verder beoogt terug te dringen ( Alcoholgebruik is niet alleen een kwestie van vraag, maar ook van aanbod. Het is een wisselwerking tussen de vraag van de klant en het aanbod van de ondernemer/producent. Het wettelijk kader om vraag en aanbod te reguleren is de Drank en Horecawet. Per 1 november 2 is een herziening van de Drank en Horecawet van kracht geworden, waarmee het alcoholmatigingsbeleid in Nederland verder is aangescherpt. De wet is gericht op verantwoorde alcoholverstrekking, in het bijzonder ter voorkoming van gezondheidsrisico's en maatschappelijke problemen door misbruik van alcoholhoudende dranken. De wetswijzigingen hebben belangrijke gevolgen voor de alcoholverstrekkers. Voor het verkrijgen van een Drank en Horecawetvergunning moet worden voldaan aan leeftijdseisen en zedelijkheidseisen (Ministerie van VWS ). Bovendien moet men kennis en inzicht hebben met betrekking tot verantwoorde verstrekking van alcoholhoudende dranken. Dit laatste kan onder meer door het volgen van de cursus Sociale Hygiëne (Kruize en Bieleman ). Eén van de bepalingen in de Drank en Horecawet is dat aan jongeren beneden 16 jaar geen zwakalcoholhoudende dranken en aan jongeren beneden 18 jaar geen sterke drank mag worden verkocht c.q. geschonken. De alcoholverstrekker is verplicht de leeftijd van de kopende jongere vast te stellen aan de hand van een leeftijdsdocument, tenzij het overduidelijk is dat de koper oud genoeg is (Ministerie van VWS ). Ook volgens de gedragscode van de horeca zouden jongeren bij het aanmoedigen van het gebruik van alcohol juist zoveel mogelijk moeten worden ontzien. Controle naleving Drank en Horecawet De VWA controleert of bedrijven zich houden aan de Drank en Horecawet. Er is binnen iedere regio van de VWA een speciaal team opgericht dat onder andere toezicht houdt op de naleving van de Drank en Horecawet, de zogeheten DHTteams. Zij voeren inspecties uit bij vergunningplichtige bedrijven, zoals cafés, discotheken en slijterijen en bij nietvergunningplichtige bedrijven zoals levensmiddelenzaken en snackbars. Naast de VWA spelen ook de gemeenten een belangrijke rol in het kader van de Drank en Horecawet. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het verlenen van de Drank en Horecawetvergunningen. De gemeente kan de vergunning intrekken als de ondernemer zich niet aan de regels houdt. Daarnaast kan de politie, evenals de VWA, optreden als er sprake is van het overtreden van de Drank en Horecawet. Jongeren Jongeren vormen een belangrijke risicogroep voor wat betreft het op problematische wijze omgaan met alcohol. De effecten van alcohol zijn bij jongeren vaak sterker omdat hun lichaam nog niet gewend is aan alcohol (Keijsers en Vaandrager 2). In vergelijking met volwassenen drinken jongeren per keer vaak veel. Bovendien is bekend dat alcohol een ontremmende werking heeft. Al enige tijd zijn er signalen dat agressief gedrag onder jongeren toeneemt. Verondersteld wordt dat het nuttigen van alcohol door jongeren de kans op agressie vergroot. Dit zou vooral het geval zijn bij excessief alcoholgebruik, al dan niet in combinatie met het gebruik van sommige uitgaansdrugs (Bieleman e.a. 1998; Keijsers en Vaandrager 2). 2 INTRAVAL Monitor alcoholverstrekking jongeren

15 Sinds 1984 voert het Trimbosinstituut elke vier jaar een onderzoek uit naar het middelengebruik van scholieren in Nederland, het zogeheten Peilstationsonderzoek. Uit de laatste meting () blijkt dat het percentage scholieren dat ooit alcohol heeft gedronken in is gedaald ten opzichte van : van 85% in naar 79% in (Monshouwer e.a. ). Vergeleken met 15 jaar geleden (1992) is het aantal scholieren dat ooit heeft gedronken echter nog steeds significant hoger. Over de afgelopen 2 jaar is echter wel sprake geweest van kleine fluctuaties. De percentages in zijn namelijk niet significant hoger dan die in 1988 en Verder blijkt uit de laatste meting dat er bij de jongens eveneens sprake is van een daling in het percentage dat de maand voorafgaande aan het onderzoek heeft gedronken, bij de meisjes is de daling niet significant. Het aantal scholieren dat ooit dronken is geweest is tussen en stabiel gebleven. Jongeren zijn wel schadelijker gaan drinken: het aandeel van de drinkende jongeren dat binge drinkt is in bijna 1% hoger dan in (Van Dorsselaer e.a. ). 1 Het Trimbosinstituut heeft samen met de Universiteit van Amsterdam in 28/ onderzoek gedaan naar het middelengebruik onder bezoekers van elf landelijk en regionaal georganiseerde grootschalige party s (Trimbosinstituut/Universiteit van Amsterdam 21). Uit de voorlopige cijfers van dit onderzoek blijkt dat negen op de tien bezoekers een actuele drinker was en acht op de tien bezoekers in de afgelopen maand vijf of meer drankjes had geconsumeerd bij minstens één gelegenheid. In eerdere onderzoeken van INTRAVAL, waaronder metingen van de handhaving van de leeftijdsgrenzen in,,, en geven jongeren aan dat in de horeca in veel gevallen niet wordt gecontroleerd op leeftijd (Maarsingh e.a. 1998; Ten Den e.a. ; Bieleman e.a. 22; Bieleman e.a. 24; Bieleman e.a. 26; Bieleman e.a. 28). Jongeren beneden 16 en 18 jaar zeggen vaak zonder problemen alcohol te kunnen bestellen. Verder melden jongeren beneden 16 en 18 jaar ook in slijterijen en levensmiddelenzaken op relatief eenvoudige wijze zwakalcoholhoudende respectievelijk sterke dranken te kunnen kopen. In heeft de Universiteit Twente een nalevingsonderzoek uitgevoerd waarbij in kaart werd gebracht in hoeverre jongeren onder de wettelijke leeftijdsgrens alcohol kunnen aanschaffen in sportkantines, horecagelegenheden en supermarkten in de regio ZuidOost Brabant. Ook in de jaren 26, en 28 zijn deze metingen uitgevoerd. Hierbij is gebruik gemaakt van mysteryshopping. Dit betekent dat een levensmiddelenzaak of slijterij wordt bezocht door een jongere van 15 of 17 jaar die zich voordoet als klant, zonder dat het personeel van het bedrijf hiervan op de hoogte is. De jongeren kregen de opdracht om alcoholhoudende dranken te kopen. Tijdens deze vier metingen zijn in totaal 876 bezoeken afgelegd (34 bezoeken aan supermarkten, 332 bezoeken aan horecagelegenheden en 24 bezoeken aan sportkantines). De resultaten laten zien dat in 87% van alle uitgevoerde aankooppogingen succesvol was. Bij sportkantines lag dit percentage op 88%, bij horecagelegenheden op 99% en bij supermarkten kreeg 71% van de mysteryshoppers alcohol mee. Uit dit onderzoek blijkt dat veel verkooppunten zich niet houden aan de Drank en Horecawet. De gemiddelde naleving is in 13%. Het IVO heeft in in opdracht van het NIGZ onderzoek gedaan naar het aankoop en drinkgedrag van jongeren. Uit dit onderzoek komt naar voren dat 45% van de jongeren van jaar wel eens zelf alcoholhoudende dranken koopt. Naarmate jongeren ouder zijn, hebben ze vaker alcohol gekocht. Voor de 12/13jarigen geldt dat 1% wel eens alcohol heeft gekocht, terwijl dit voor 35% van de 14/15jarigen geldt. Naast het eigen koopgedrag is gevraagd of jongeren wel eens anderen alcoholhoudende dranken voor hen laten kopen. Ruim de helft 1 Onder binge drinken wordt verstaan het drinken van vijf of meer glazen alcoholhoudende dranken op één gelegenheid. Inleiding 3

16 (54%) zegt dat dit inderdaad wel eens is gebeurd. De dranken worden vooral gekocht door hun moeder (16%) en de beste vriend of vriendin (14%). Wanneer naar de afzonderlijke leeftijdscategorieën wordt gekeken, blijkt dat het met name de 16/17jarigen zijn die aangeven dat anderen wel eens alcoholhoudende dranken voor hen kopen: 73% van de 16/17jarigen tegenover 56% van de 14/15jarigen en 32% van 12/13jarigen. 1.2 Probleemstelling De probleemstelling van de monitor naar de verkrijgbaarheid van alcohol voor jongeren luidt als volgt: In welke mate worden de leeftijdsgrenzen van 16 jaar voor zwakalcoholhoudende dranken en 18 jaar voor sterke drank uit de Dranken Horecawet nageleefd? Uit de probleemstelling kunnen de volgende onderzoeksvragen worden geformuleerd: In hoeverre kunnen jongeren beneden 16 en 18 jaar zwakalcoholhoudende dranken respectievelijk sterke drank verkrijgen in horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken? Op welke wijze en in welke mate worden de leeftijdsgrenzen van 16 en 18 jaar nageleefd door horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken? In hoeverre zijn er veranderingen opgetreden tussen eind, eind, eind, eind, eind en begin? 1.3 Opzet onderzoek Het landelijk onderzoek naar jongeren en ondernemers is uitgevoerd in meer dan 25 gemeenten verspreid over Nederland en bestaat uit diverse onderdelen. Bij de keuze van de gemeenten is rekening gehouden met het aantal inwoners en de provincie. Op deze manier ontstaat een goede dwarsdoorsnede van Nederland. Activiteiten Allereerst is wederom een telefonische enquête afgenomen onder ongeveer 3. jongeren van 13 tot en met 17 jaar. In een kort gesprek (115 minuten) is hen gevraagd naar het feitelijk koopgedrag en de reacties daarop bij het verkrijgen van alcohol in horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken. Daarnaast is in de betreffende gemeenten opnieuw een leidinggevende telefonisch geïnterviewd in vier cafés of discotheken, vier snackbars, vier sportkantines of instellingen voor sociaalcultureel werk, vier slijterijen en vier levensmiddelenzaken, in totaal 531 respondenten. In, en zijn per gemeente twee leidinggevenden van cafés of discotheken en twee leidinggevenden van snackbars telefonisch geïnterviewd. Onderwerpen van gesprek zijn: verkoopgedrag aan jongeren beneden 16 en 18 jaar; controlemaatregelen; en knelpunten bij handhaven leeftijdsgrenzen. Selectie gemeenten De 25 oorspronkelijke gemeenten zijn als volgt geselecteerd. Allereerst is afhankelijk van het aantal inwoners per provincie het aantal te selecteren gemeenten bepaald. Bij de keuze van de gemeenten is vervolgens rekening gehouden met de volgende aspecten: spreiding en gemeentegrootte (tabel 1.1). De gemeenten zijn op de volgende wijze ingedeeld: I: > 2. inwoners; II: 1.2. inwoners; III: 5.1. inwoners; IV: 2.5. inwoners; V: < 2. inwoners. 4 INTRAVAL Monitor alcoholverstrekking jongeren

17 Tabel 1.1 Indeling gemeenten overnemen uit tabellenboek Provincie Gemeente Inwoners (afgerond) Gemeentegrootte Groningen Groningen 177. II Drenthe Assen 62. III Friesland Sneek 33. IV Overijssel Ommen 17. V Enschede 152. II Flevoland Noordoostpolder 45. IV Gelderland Groenlo 9. V Apeldoorn 156. II Groesbeek 19. V Utrecht Utrecht 265. I Bunnik 14. V Zeeland Goes 36. IV NoordBrabant Den Bosch 132. II Landerd 15. V Roosendaal 78. III Noord Holland Amsterdam 736. I Haarlem 147. II Castricum 23. IV Zuid Holland Rotterdam 6. I Den Haag 464. I Capelle a/d IJssel 65. III Gouda 72. III Gorinchem 34. IV Limburg Heerlen 94. III Beek 17. V Bron: Jongeren De enquête onder de jongeren heeft plaatsgevonden in januari en februari, in oktober en november, in oktober en november, in oktober en november, in oktober en november en in oktober en november. In zijn jongeren van 14 tot en met 17 jaar geënquêteerd. In,,, en zijn ook 13jarige jongeren ondervraagd. Van de verschillende leeftijdsgroepen zijn, zowel in, als in, per gemeentecategorie tenminste 2 jongeren geënquêteerd. In en is er naar gestreefd om voor de 13jarigen per gemeentecategorie tenminste 2 jongeren te enquêteren en voor de twee oudste leeftijdscategorieën tenminste 16, in totaal dus zo'n 2.6 jongeren. In is er weer naar gestreefd om per leeftijdscategorie tenminste 1 jongeren te enquêteren. In tabel 1.2 staan de aantallen geënquêteerde jongeren per leeftijdscategorie vermeld. Zowel in als in is de deelname aan de enquête bijzonder goed te noemen. Van alle jongeren die zijn bereikt is in 87% en in 85% bereid mee te werken aan het onderzoek. In ligt de respons weer op het niveau van : 73% van de benaderde jongeren is bereid mee te werken aan de telefonische enquête, terwijl in de respons is gedaald naar 66%. In ligt het aantal jongeren dat mee wil werken met 63% op hetzelfde niveau. Dit is een goede respons vergeleken met menig ander telefonisch onderzoek. Tabel 1.2 Geënquêteerde jongeren 13jarigen en 15jarigen en 17jarigen Inleiding 5

18 De oorspronkelijke van jongeren in de 25 geselecteerde gemeenten blijkt onvoldoende groot om per gemeentecategorie genoeg jongeren te bereiken. Vooral in de kleine gemeenten (categorie V) kunnen te weinig jongeren worden geselecteerd. Om deze reden is het aantal gemeenten waarin jongeren zijn geënquêteerd uitgebreid. Het gaat hier om gemeenten verspreid over het land. De spreiding van de respondenten over het land is hierdoor verder toegenomen. Alcoholverstrekkers De telefonische enquête bij medewerkers van horecagelegenheden, slijterijen en levensmiddelenzaken heeft plaatsgevonden in januari en februari, in oktober en november, in oktober en november, in oktober en november, in oktober en november en in oktober, november en december. In de meting van bestaat de categorie horecagelegenheden uit cafés en discotheken. In is deze categorie op verzoek van de VWA opgedeeld in: cafés en discotheken; snackbars/cafetaria's; en instellingen voor sociaalcultureel werk en sportkantines. In,, en is deze indeling voortgezet. 2 In tabel 1.3 zijn de aantallen geënquêteerden naar soort onderneming en jaar weergegeven. Tabel 1.3 Geënquêteerde ondernemingen Horecaondernemingen cafés/discotheken snackbars/cafetaria's sportkantines/sociaal cultureel werk Slijterijen Levensmiddelenzaken De gesprekken met de alcoholverstrekkers duren 15 à 3 minuten. In de meting van is de respons bij de bereikte horecagelegenheden en slijterijen 71% en bij de levensmiddelenzaken 57%. In bedraagt de respons bij de horecagelegenheden 77%, bij de slijterijen 78% en bij de levensmiddelenzaken 87%, terwijl de respons in bij de horecagelegenheden 83% is, bij de slijterijen 68% en bij de levensmiddelenzaken 69%. In is de respons bij de horecagelegenheden 71%, bij de slijterijen 75% en bij de levensmiddelenzaken 73%. De respons ligt bij de meting in bij de horecagelegenheden op 54%, bij de slijterijen op 57% en bij de levensmiddelenzaken op 56%. De respons is in verder gedaald bij de horecagelegenheden en slijterijen, daarentegen is de respons bij levensmiddelenzaken toegenomen. In ligt de respons bij de horecagelegenheden op 31%, bij de slijterijen op 49% en bij de levensmiddelenzaken op 6%. De gemiddeld genomen hogere respons in zal mede te maken hebben met een andere interviewvorm, facetoface in plaats van telefonisch. 2 Bij de facetoface gesprekken in is geprobeerd bij elke onderneming een leidinggevende en een uitvoerende te interviewen. Aangezien dit geen (significante) verschillen heeft opgeleverd zijn in,, en weer alleen de leidinggevenden geïnterviewd. Hierdoor is het totale aantal geënquêteerden bij de ondernemingen in in vergelijking met,, en hoger. In is het aantal geïnterviewde leidinggevenden hoger in vergelijking met de metingen van,, en doordat er meer enquêtes zijn afgenomen voor de categorieën cafés/discotheken en snackbars/sociaal cultureel werk. 6 INTRAVAL Monitor alcoholverstrekking jongeren

19 Redenen die sommige alcoholverstrekkers hebben gegeven om niet mee te werken zijn onder meer geen tijd of geen interesse. Verder verwijzen vooral ondernemers en bedrijfsleiders van levensmiddelenzaken en slijterijen door naar het hoofdkantoor. Een deel geeft aan dat zij wel mee willen werken wanneer er sprake zou zijn van een schriftelijke vragenlijst. Tot slot blijkt de oorspronkelijke van alcoholverstrekkers in de 25 geselecteerde gemeenten, evenals bij de jongeren, onvoldoende groot te zijn om per gemeentecategorie genoeg alcoholverstrekkers te bereiken. Vooral in de kleine gemeenten (categorie IV en V) kunnen te weinig (geschikte) alcoholverstrekkers worden geselecteerd. Om deze reden is het aantal gemeenten waarin alcoholverstrekkers zijn geënquêteerd uitgebreid. Het gaat hier om gemeenten verspreid over het land. De spreiding van de respondenten over het land is hierdoor verder toegenomen. 1.4 Analyse Bij de enquête onder de jongeren is op basis van de omvang van de gemeente waar de jongere woont een weging toegepast. Hiermee is gecorrigeerd voor het werkelijke aantal jongeren woonachtig in gemeenten behorende tot categorie I tot en met categorie V (zie bijlage 1). Door het toepassen van de wegingsfactoren zijn de bevindingen van de geënquêteerde jongeren representatief voor alle 13jarige, alle 14/15jarige en alle 16/17jarige jongeren in Nederland. Bij de analyses is in de eerste plaats nagegaan welke veranderingen zich hebben voorgedaan ten opzichte van de vorige metingen. Bij de alcoholverstrekkers is in eerste instantie een vergelijking gemaakt met de metingen van en en en voor wat betreft de cafés en discotheken (horeca), slijterijen en levensmiddelenzaken. Wanneer zich in de tussenliggende jaren opvallende veranderingen hebben voorgedaan wordt dit vermeld. Daarnaast worden in de tabellen alleen de resultaten van de cafés en discotheken weergegeven, terwijl in de tekst in voorkomende gevallen ook aandacht wordt besteed aan de snackbars/cafetaria's en de sportkantines en instellingen voor sociaal cultureel werk. Bij de analyse van de gegevens van de jongeren is nagegaan welke verschillen er bestaan tussen de verschillende leeftijdscategorieën in, tussen de metingen in en en tussen de metingen in en. Daar waar betekenisvolle (significante) verschillen zijn aangetroffen worden deze beschreven (significantieniveau p=,5). Worden geen verschillen beschreven, dan betekent dit dat er geen betekenisvolle significante verschillen zijn geconstateerd. Tot slot dient te worden opgemerkt dat de analyses bij de jongeren op een andere manier zijn uitgevoerd dan in en. In de metingen van en is voor het kunnen kopen van alcoholhoudende dranken gekeken naar de vragen: "Hoe vaak heb je alcoholhoudende dranken kunnen kopen zonder dat de verkoper opmerkingen maakte?" en "Hoe vaak had de verkoper wel vragen of opmerkingen". In de huidige en de vorige twee rapportages is echter uitgegaan van de vragen: "Heeft de verkoper wel eens opmerkingen gemaakt bij het verkopen van alcoholhoudende dranken?" en "Hoe vaak heb je ondanks de opmerkingen van de verkoper de alcoholhoudende dranken toch kunnen kopen?. Door deze andere manier van kijken naar de gegevens kunnen verschillen ontstaan ten opzichte van de gegevens zoals die zijn gepresenteerd in de rapportage over de metingen en. Inleiding 7

20 1.5 Indeling rapport De indeling van het rapport is als volgt. In hoofdstuk 2 wordt het drinkgedrag van de jongeren besproken. Hoofdstuk 3 behandelt het kopen van alcohol door jongeren. Hoofdstuk 4 gaat in op het verkopen van alcohol door alcoholverstrekkers aan jongeren. Het rapport wordt in hoofdstuk 5 afgesloten met de belangrijkste conclusies, waarbij de resultaten van de jongeren worden afgezet tegen die van de alcoholverstrekkers. 8 INTRAVAL Monitor alcoholverstrekking jongeren

21 2. DRINKGEDRAG In dit hoofdstuk komen de resultaten van de vragen over het drinkgedrag uit de enquête onder de jongeren aan bod. Deze vragen zijn in aan de vragenlijst toegevoegd en in de jaren daarna (, en ) wederom gesteld. Alle tabellen die bij dit hoofdstuk horen zijn opgenomen in bijlage Prevalentie alcoholgebruik Uit figuur 2.1 blijkt dat in bijna drie vijfde (59%) van alle jongeren ooit wel eens alcohol heeft gedronken. Tijdens de vorige meting in was dit meer dan drie vijfde (63%), tijdens de eerste meting in was dit ruim drie kwart (78%). Ook bij de drie afzonderlijke leeftijdscategorieën is er sprake van een daling in het percentage jongeren die ooit wel eens alcohol hebben gedronken. Vergeleken met de vorige meting in is het percentage alleen gedaald onder de 13jarigen en 14/15 jarigen. Ten opzichte van de meting in doet deze daling zich voor bij alle leeftijdscategorieën. Figuur 2.1 Jongeren die ooit wel eens alcohol hebben gedronken, in % * , , 24 13jarigen 14/15jarigen 16/17jarigen, 59 Noot: significante daling tussen en, p <.5; significante daling tussen en, p <.5 * 13jarigen: N=1.61, N=1.53, N=1.26, N=1.21; 14/15jarigen: N=1.133, N=851, N=826, N=1.2; 16/17jarigen: N=1.63, N=852, N=827, N=1.22; totaal: N=3.257, N=2.755, N=2.679, N=3.63. De jongeren die aangeven wel eens alcohol te hebben gedronken, is vervolgens gevraagd of zij de afgelopen vier weken alcoholhoudende dranken hebben gedronken. In geeft 6% van de jongeren aan de afgelopen vier weken alcoholhoudende dranken te hebben gedronken (figuur 2.2). Ten opzichte van is dit totale percentage nauwelijks veranderd, in geldt dit voor 68% van de jongeren. Er is ten opzichte van de metingen in en wel sprake van een afname onder de twee jongste leeftijdscategorieën. Drinkgedrag 9

22 Figuur 2.2 Jongeren die de afgelopen vier weken wel eens alcoholhoudende dranken hebben gedronken, in %* , , jarigen 14/15jarigen 16/17jarigen 6 Noot: significante daling tussen en, p <.5; significante daling tussen en, p <.5 * 13jarigen: n=597, n=546, n=377, n=248; 14/15jarigen: n=943, n=679, n=567, n=626; 16/17jarigen: n=998, n=775, n=736, n=918; totaal: n=2.538, n=2., n=1.681, n= In tabel 2.1 is de frequentie waarin de jongeren de afgelopen vier weken alcoholhoudende dranken hebben gedronken weergegeven. Bij zowel de 13jarigen als bij de 14/15jarigen geeft in vergeleken met en een groter deel aan dat zij in de maand voorafgaande aan het onderzoek niet hebben gedronken. Ook geven deze twee leeftijdscategorieën in minder vaak aan één tot twee keer alcoholhoudende dranken hebben gedronken in de afgelopen vier weken dan in en. Het percentage 14/15jarigen die aangeven drie tot vier keer alcoholhoudende dranken te hebben gedronken de afgelopen vier weken, is vergeleken met de eerste meting in gedaald. Bij de 16/17jarigen doen zich weinig verandering voor ten opzichte van de meting in. Er is ten aanzien van de eerste meting in bij deze leeftijdscategorie wel een daling waarneembaar in het percentage jongeren dat aangeeft drie tot vier keer alcoholhoudende dranken te hebben gedronken in de afgelopen vier weken. Tabel 2.1 Het aantal keer dat jongeren de afgelopen vier weken wel eens alcoholhoudende dranken hebben gedronken, in % 13jarigen 14/15jarigen n=597 n=546 n=377 n=248 n=943 n=679 n=567 n=626 Nooit , ,++ 12 keer , , 34 keer keer keer keer of vaker Weet niet/wil niet zeggen /17jarigen n=998 n=775 n=736 n=918 n=2538 n=2 n=1681 n=1.792 Nooit keer , 34 keer keer keer keer of vaker Weet niet/wil niet zeggen Noot: significante stijging tussen en, p <.5; significante daling tussen en, p <.5; ++ significante stijging tussen en, p <.5; significante daling tussen en, p <.5 1 INTRAVAL Monitor alcoholverstrekking jongeren

23 In heeft 59% van de jongeren die de afgelopen maand hebben gedronken, tijdens die maand wel eens vijf of meer drankjes gedronken bij één gelegenheid (figuur 2.3). Tijdens de éénnalaatste meting in lag dit percentage op 56%. In lag het percentage lager, namelijk op 5%. Figuur 2.3 Jongeren die de afgelopen vier weken vijf of meer drankjes (met alcohol) hebben gedronken bij één gelegenheid, in %* jarigen 14/15jarigen 16/17jarigen Noot: significante stijging tussen en, p <.5 * 13jarigen: n=274, n=197, n=14, n=54; 14/15jarigen: n=641, n=416, n=323, n=296; 16/17jarigen: n=818, n=62, n=581, n=79; totaal: n=1.733, n=1.233, n=1.43, n=159. De frequentie waarin jongeren vijf glazen of meer alcoholhoudende dranken hebben gedronken bij één gelegenheid is nader geanalyseerd. Uit tabel 2.2 blijkt dat het percentage 13jarigen dat in de maand voorafgaande aan het onderzoek geen alcohol drinkt, in op hetzelfde niveau ligt als in en in (71% in, 66% in en 73% in ). Hetzelfde geldt voor de jongeren die dit één tot twee keer hebben gedaan. Bij de 14/15jarigen heeft er een stijging plaatsgevonden in het percentage jongeren die vijf tot zes keer vijf om meer drankjes hebben gedronken in de maand voorafgaand aan het onderzoek ten opzichte van en (5% in en 2% in en ). Bij de 16/17jarigen is daarentegen een daling geconstateerd in het percentage dat aangeeft dit één tot twee keer te hebben gedaan: 33% in tegenover 4% in. Dit percentage ligt nu op het niveau van. Over het algemeen is er een daling waarneembaar onder de jongeren die niet tot weinig (nooit alleen significant ten opzichte van en 12 keer alleen significant ten opzichte van ) alcohol drinken in de maand voorafgaand aan het onderzoek ten opzichte van eerdere metingen. Onder de jongeren die matig tot veel drinken gaat het hierbij om een stijging (34 keer alleen significante ten opzichte van en 56 keer alleen significant ten opzichte van ). Tabel 2.2 Het aantal keer dat jongeren de afgelopen vier weken vijf of meer drankjes (met alcohol) hebben gedronken bij één gelegenheid, in % 13jarigen 14/15jarigen n=274 n=197 n=14 n=54 n=641 n=416 n=323 n=296 Nooit keer keer keer ,++ 78 keer keer of 1 1 vaker weet niet Drinkgedrag 11

24 Tabel 2.2 Het aantal keer dat jongeren de afgelopen vier weken vijf of meer drankjes (met alcohol) hebben gedronken bij één gelegenheid, in % (vervolg) 16/17jarigen n=818 n=62 n=581 n=79 n=1733 n=1233 n=143 n=159 Nooit keer keer keer keer keer of vaker weet niet Noot: + significante stijging tussen en, p <.5; significante daling tussen en, p <.5; ++ significante stijging tussen en, p <.5; significante daling tussen en, p < Indrinken In, en is de jongeren gevraagd of ze voordat ze uitgaan ook alcoholhoudende dranken drinken, met andere woorden of de jongeren indrinken. 1 In blijkt 56% van de jongeren wel eens in te drinken (figuur 2.4). In ligt het aantal indrinkers lager, namelijk op 5%. De toename van het indrinken sinds wordt voornamelijk veroorzaakt door de 13 jarigen: in geeft meer dan de helft (53%) aan bij één gelegenheid vijf of meer drankjes te hebben gedronken, terwijl dit in voor een kwart (26%) geldt. Figuur 2.4 Jongeren die wel eens indrinken, in %* jarigen 14/15jarigen 16/17jarigen + Noot: significante stijging tussen en, p <.5 * 13jarigen: n=65, n=32, n=19; 14/15jarigen: n=268, n=21, n=29; 16/17jarigen: n=597, n=554, n=696; totaal: n=93, n=795, n=925. In drinken jongens (6%) vaker in dan meisjes (51%). Dit verschil doet zich voornamelijk voor onder de 16/17jarigen. Bij deze leeftijdscategorie drinkt 65% van de jongens in tegenover 53% van de meisjes. De jongeren blijken voornamelijk thuis (55% in, 5% in en 61% in ) of bij vrienden (71% in, 66% in en 65% in ) in te drinken. Het gemiddeld aantal glazen alcoholhoudende dranken 2 dat de jongeren drinken tijdens het indrinken is tussen en toegenomen; in drinken ze gemiddeld 4,5 glazen in was dit nog gemiddeld 4,1 glazen. 1 Het gaat hierbij alleen om de jongeren die al eerder in de vragenlijst hebben aangegeven wel eens alcoholhoudende dranken te drinken. 2 Inclusief blikjes en flesjes, deze worden gezien als 1,5 glas. 12 INTRAVAL Monitor alcoholverstrekking jongeren

25 2.3 Bezoeken keet In zijn aan de vragenlijst voor de jongeren enkele vragen toegevoegd over het bezoeken van een zogenoemde keet. Keten en hokken zijn semiparticuliere settings waar jongeren samenkomen voor de gezelligheid en om te drinken. In en zijn deze vragen wederom gesteld. Uit figuur 2.5 blijkt dat in alle drie de jaren een tiende (1% in en in en 11% in ) van de jongeren wel eens naar een zogenoemde keet bij hen in de buurt gaat. De 14/15 jarigen en de 16/17jarigen gaan vaker naar een keet dan de 13jarigen. Onder de 13jarigen is er in sprake van een daling ten opzichte van (5% in en 8% in ). Figuur 2.5 Jongeren die wel eens naar een zogenoemde keet gaan bij hen in de buurt, in %* jarigen 14/15jarigen 16/17jarigen Noot: significante daling tussen en, p <.5 * 13jarigen: N=1.52, N=1.26, N=121; 14/15jarigen: N=851, N=826, N=12; 16/17jarigen: N=851, N=827, N=122; totaal: N=2.754, N=2.679, N=363. Vervolgens is de jongeren gevraagd of ze wel eens alcohol drinken als ze in een keet zitten. In geeft drie kwart van de jongeren aan dit te doen (figuur 2.6). Dit percentage is ten opzichte van nauwelijks veranderd, maar vergeleken met de meting in is er sprake van een stijging (75% in en 6% in ). De stijging in het drinken van alcohol als de jongeren in een keet zitten is voornamelijk geconstateerd onder de 13jarigen. In geeft 41% van de 13 jarigen aan dit te doen, in was dit nog 26%. Ook hier blijkt weer dat het met name de twee oudste leeftijdscategorieën zijn die alcohol drinken als ze in een keet zitten. Van de 14/15 jarigen geeft 63% in aan wel eens alcohol te drinken, van de 16/17jarigen geeft 89% dit aan. Figuur 2.6 Jongeren die wel eens alcohol drinken wanneer ze naar een zogenoemde keet gaan bij hen in de buurt, in %* jarigen 14/15jarigen 16/17jarigen + Noot: significante stijging tussen en, p <.5 * 13jarigen: n=84, n=39, n=23; 14/15jarigen: n=122, n=8, n=91; 16/17jarigen: n=1, n=9, n=127; totaal: n=36, n=29, n=24. Drinkgedrag 13

26 De jongeren die wel eens alcohol drinken tijdens hun bezoek aan een keet drinken in gemiddeld 5,5 glazen alcoholhoudende dranken 3 tijdens zo'n bezoek (figuur 2.7). Vergeleken met de vorige meting in is dit gemiddelde op ongeveer hetzelfde niveau gebleven. Er is in sprake van een significante toename onder de 16/17jarigen ten aanzien van de eerste meting in. In drinkt deze leeftijdscategorie gemiddeld 6,8 glazen, in lag dit gemiddelde nog op 5,3 glazen. Figuur Gemiddeld aantal glazen dat jongeren drinken tijdens hun bezoek aan een keet + 6,6 6,8 5,6 5,3 5,5 4,8 4,5 4,7 3,5 3,6 3,1 2,8 13jarigen 14/15jarigen 16/17jarigen + Noot: significante stijging tussen en, p <.5 * 13jarigen: n=22, n=12, n=9; 14/15jarigen: n=8, n=49, n=57; 16/17 jarigen: n=82, n=77, n=18; totaal: n=184, n=137, n= Krijgen van alcohol via anderen Vanaf is gevraagd hoe vaak jongeren alcoholhoudende dranken krijgen en van wie ze die dan krijgen. Uit figuur 2.8 blijkt dat in ruim de helft (55%) van de jongeren wel eens alcoholhoudende dranken krijgt van anderen. Ten opzichte van de vorige meting in is dit percentage toegenomen (5%). Deze stijging is voornamelijk geconstateerd bij de 14/15 jarigen. Vergeleken met het eerste meetmoment in is er sprake van een daling in het percentage jongeren dat aangaf wel eens alcoholhoudende dranken van anderen te krijgen. In gaf drie kwart (76%) van de jongeren dit aan. Deze daling doet zich het sterkst voor bij de 13jarigen (37% in en in 68%) gevolgd door de 14/15jarigen (53% in en 78% in ) en de 16/17jarigen (61% in en 8% in ). 3 Inclusief blikjes en flesjes, deze worden gezien als 1,5 glas. 14 INTRAVAL Monitor alcoholverstrekking jongeren